CC BY
0INGLIZ TILI GLOBALLASHUV JARAYONIDA.
*Boltayeva Gulsanam, 2Ochilova Maftuna Doniyor qizi
1SAMDCHTI 1 kurs talabasi, 2SAMDCHTI "Ingliz tilining integrallashgan kursi" kafedrasi
o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10820398
Anotatsiya. Mazkur maqolada ingliz tilining butun dunyo bo'yicha o'rganilishi hamda uni jahon tili sifatiga kiritilishi, uning qadimdan to hozirgacha bo'lgan mavqeyi haqida mulohazalar kiritilgan. Ingliz tilining bugungi kundagi ahamiyati va uning global tilga aylanayotganligi sabablari tog'risidagi dolzarb muammolar yoritilgan. Shuningdek, global til tufayli o'lik tillarning ko'payishi kabi muammolar keltirilgan.
Kalit so'zlar: global til, ingliz tilida so'zlashadigan davlatlar, o 'lik tillar, dunyo tillari.
Xalqaro til muammosiga yechim topishga ko'plab urinishlar orasida bizning zamonamizda oxirgi o'rinni boshqa tillarga qaraganda eng katta tajribaga ega va xalqaro aloqa vositasi sifatida uzoqroq foydalanish tarixiga ega bo'lgan til egallaydi. Bugungi kunda ko'p tillilik tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Chet tilini bilish ish bilan ta'minlash imkoniyatini ochishdan tashqari odamlar bilan haqiqiy aloqa o'rnatishga va turli madaniyatlar, joylar, turmush tarzi haqida ko'proq bilishga yordam beradi. Bu esa ma'lum bir tilning globallashuviga olib keladi.
Global til - bu butun dunyo davlatlari o'zlarning davlat tillaridan tashqari yana bir tilni o'rganishi va bu til ko'plab mamlakatlarda bir xil tilni tashkil etishiga tushuniladi. Biz ingliz tilini global til deb olishimizga ko'plab sabablar mavjud. Ulardan biri shuki, barcha ishlab chiqarilayotgan axborot texnologiyalarining tillaridan biri ingliz tili, barcha sohalardagi bilimlarning ingliz tilidagi bilimlari mavjud va siz chet elga sayohat qilmoqchi bo'lsangiz yoki boshqa mamlakatlardagi biznes hamkorlaringiz bilan muloqot qilmoqchi bo'lsangiz sizning eng asosiy qurolingiz ingliz tili hisoblanadi. Bundan tashqari siz o'z ishingizga aloqador bo'lgan adabiyotlarni asl nusxasini o'qishingiz kerak bo'ladi yoki siz yangi mutaxasissiz va xorijiy kompaniya ofisida ishga kirishni rejalashtiryapsiz - bular ham hozirdanoq ingliz tilidagi bilimlaringizni rivojlantirishingiz uchun sababdir. Global til asosan BMT, YUNESKO hamdo'stlik va boshqa ko'plab xalqaro tashkilotlarda qo'llaniladi. Quyidagi 8 til bugungi kunda global til mavqeyiga ko'tarilish bosqichida:
o Ingliz
o Fransuz
o Arab
o Portugal
o Ispan
o Rus
o Nemis
o Xitoy
Aynan muayyan bir til global tilga aylanar ekan, dunyoda o'lik tillarning soni ko'payaveradi.
O'lik til - tirik qo'llanishda bo'lmagan va odatda yozma yodgorliklar bo'yicha ma'lum bo'lgan yoki sun'iy reglamentli qo'llashda bo'lgan til. Odatda bunday holat bir til qo'llanish davomida boshqa til bilan almashtirilganda yuz beradi (shuningdek, til ko'chishi). Masalan, kopt tili arab tili bilan almashtirildi, ko'pchilik mahalliy amerika tillari esa ingliz, fransuz, ispan va
portugal tillari tomonidan siqib chiqarildi. Til yo'qolishi davrida uning mavjudligi oxirgi bosqichlarda u faqat belgilangan yosh ( va ijtimoiy ) guruhlari uchun xususiyatli bo'lib qoladi [1]. Ba'zan tirik, faol qo'llashda bo'lgan arxaik tillar ham o'lik tillar deb ataladi [2].
Tilning taraqqiy etish qonuniyatlarini belgilashda o'lik tillar katta ahamiyatga ega. Shuni ta'kidlash joizki, qadimgi tilshunoslikning dastlabki sanoqli yutuqlarga erishishida ham Mesopotamiyadagi Shummer, Kichik Osiyodagi Xett, Qadimgi Hindistondagi Sanskrit o'lik tillarini o'rganish asosiy o'rin tutgan edi.
Ayrim o'lik tillar tirik muloqot vositasi sifatida xizmat qilishdan chiqqan holda yozma shaklda saqlanadi va fan, madaniyat, din zaruriyatlari uchun foydalaniladi [3]. Bunday rivojlanish misollari quyidagilar hisoblanadi:
o Lotin tili ( er. ol 6-asrdan er 6-asrgacha ) [4] - hozirgi roman tillarining ajdodi bo'lgan o'lik til [2] (Biroq hozirgi kunda fanda va katolik cherkovlarida foydalaniladi).
o Qadimgi rus (XI-XIV asrlar yodgorliklari) hozirgi sharqiy slavyan tillari darajasigacha rivojlangan o'lik til [5], [6], [7], [8].
o Qadimgi yunon tili (er.ol 2-mingyillik oxiridan er V asrgacha) - hozirgi yangi yunon tillari va shevali darajasigacha rivojlangan til.
Demak, ma'lum bir tilni global tilga aylanishi uchun o'lik tillarning ahamiyati juda kata.
Global til yoki dunyo tillari bo'lishi uchun bir til o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lishi
kerak:
1. Ko'p sonli ma'ruzachilarga ega bo'lishi;
2. Global tilni ona tili sifatida qabul qilinganlarning sezilarli qismga egaligi;
3. Bir necha mamlakatlarda rasmiy maqomga egaligi;
4. Chet tili sifatida keng o'qitiladigan bir yoki bir necha standard registrlar;
5. Til nufuzi bilan anotatsiya;
6. Xalqaro savdo munosabatida keng ko'lamda foydalanish;
7. Xalqaro tashkilotlarda foydalanish;
8. Ilmiy munosabatlarda foydalanish va muhim adabiyotlar majmuasiga egaligi;
Ko'pchilik ingliz tilini global til deb biladi, chunki u dunyoning barcha mintaqalarida
aholisining aksariyati gaplasha oladigan va tushuna oladigan tildir. Qolaversa, bu til dunyo miqyosida qabul qilinadi va qo'llab quvvatlanadi.
Ingliz tilining kelib chiqishi fransuz, nemis va boshqa Yevropa tillari singari lotin tilidan olingan. Bu ko'plab yevropaliklar ingliz tilini o'rganishi qiyin bo'lgan til deb hisoblamasligining sababi bo'lishi mumkin. Shuningdek, ingliz tilining soddaligi uning global tilga aylanishining asosiy sababi ekanligni ta'kidlaydi.
Global tilning kamchiliklari shundaki, ilmiy sohada (fanlar bo'yicha) ingliz tili ona tili bo'lmagan xalqlar uchun qiyinchiliklarni taqdim etadi va so'zlovchilari ozchilikni tashkil qilgan tillar uchun (kam odam gaplashadigan) uchun xavf tug'diradi. BBC maqolasiga ko'ra, o'tgan asrda 400ga yaqin til yo'q bo'lib ketgan, agar shu voqea davom etsa, har uch oyda bir til va keyingi asrda barcha tillarning 50 foizi yo'q bo'lib ketishi ehtimoli mavjud.
Yo'qolgan har bir til o'ziga xos bo'lgan madaniyatlarning yo'qolishiga olib keladi. Misol qilib aytilganda, Chor Rossiyasi O'rta Osiyoga bostirib kirib uni egallaganda, o'zining ona tili hisoblangan rus tilini bu yerda o'rgatgan va har bir kitob, joylardagi e'lonlar yoki har bir tuman nomlanishini rus tilida olib borgan, boshqa xalqlar madaniyatini ruslashtirgan. Shundan ko'rinib
turibdiki, tanganing ikki tomoni bo'lganidek, bir til yo'qolar ekan, madaniyatning ham yo'qotilishi kuzatiladi.
Global til yoki xalqaro til sifatida ingliz tilining birinchilardan bo'lib tilga olinishida katta mohiyat mavjud. Vaholanki, barcha texnalogiyalarning tillarida ingliz tili mavjud yoki inglizlarning o'qitish tizimi boshqa bir davlatlarning o'qitish tizmidan ustunroq bo'lgani uchun ulardan mashhur olimlar, mashhur kishilar yetishib chiqib, butun dunyoga o'z bilimlarini ingliz tilida yetkazib berishmoqda.
REFERENCES
1. Lingvistik ensiklopedik lug'at onlayn (Wayback Machine saytida 2011-09-17 sanasida arxivlangan)
2. A.Yu.Musorin "O'Lik Tillar" Tushunchasi Mazmuni Haqida.
3. TSBdagi o'lik tillar
4. "Dunyo bo'ylab" onlayn ensiklopediya
5. A. A. Zaliznyak. "Igorning kampaniyasi haqidagi ertak: tilshunosning nuqtai nazari", 1-nashr, M., 2004, bet. 15
6. "Qadimgi rus tilining lug'ati XI-XIV asrlar. Kirish, ko'rsatmalar, manbalar ro'yxati, sinov maqolalari », - tahrir. R.I.Avanesova, M., 1966, b. 23
