CC BY
4INGLIZ TILI DARSLARIDA YUQORI SINF O'QUVCHILARINING TANQIDIY FIKRLASH MALAKALARINI RIVOJLANTIRISH METODIKASI (XORIJIY TILLARGA IXTISOSLASHTIRILGAN MAKTABLAR MISOLIDA) Ismoiljonov Shuxratjon Boymirza o'g'li
NamDCHTI doktoranti, mcshukhrat@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10806568 Annotatsiya. Ushbu keng qamrovli maqolada O'zbekistonning o'rta maxsus o'quv yurtlarida ingliz tilini o'qitishda qo'llaniladigan nozik uslublar, tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini oshirishga alohida e 'tibor qaratilgan. Tadqiq qilingan metodologiyalar vazifalarga asoslangan ta'lim, Sokratik savol-javob, adabiyot tahlili, madaniy kontekst integratsiyasi va muammoga asoslangan ta'limni o'z ichiga oladi. Maqolada ushbu innovatsion o'qitish usullari talabalarni zamonaviy global landshaftning ko'p qirrali muammolariga tayyorlash, O'zbekiston ta'lim tizimini yaxlit til ta'limida yetakchi o'ringa qo'yishdagi ahamiyati ta'kidlangan.
Kalit so'zlar: tanqidiy fikrlash qobiliyatlari, metodologiya, til bilimi, global aloqa, , vazifaga asoslangan ta'lim, Sokratikso'roq, adabiyot tahlili,
Abstract.. In this comprehensive article, special attention is paid to the subtle methods used in the teaching of English in secondary special educational institutions of Uzbekistan, to increase critical thinking skillsMethodologies explored include task-based learning, Socratic questioning, literature analysis, cultural context integration, and problem-based learning. The article emphasizes the importance of these innovative teaching methods in preparing students for the multifaceted problems of the modern global landscape, and putting the educational system of Uzbekistan in a leading position in comprehensive language education.
Keywords: critical thinking skills, methodology, language knowledge, global communication, task-based learning, Socratic questioning, literature analysis
Аннотация. В этой комплексной статье особое внимание уделено тонким методам, используемым при преподавании английского языка в средних специальных учебных заведениях Узбекистана, для повышения навыков критического мышления. Исследуемые методологии включают обучение, основанное на задачах, сократовские вопросы, анализ литературы, интеграцию культурного контекста и обучение, основанное на проблемах. В статье подчеркивается важность этих инновационных методов обучения в подготовке учащихся к многогранным проблемам современного глобального ландшафта, а также выводе образовательной системы Узбекистана на лидирующие позиции в комплексном языковом образовании.
Ключевые слова: навыки критического мышления, методология, знание языка, глобальное общение, обучение, основанное на задачах, сократовский опрос, анализ литературы, интеграция культурного контекста.
Kirish: Tez globallashib borayotgan dunyoda ingliz tilini bilishning ahamiyati juda katta. O'zbekiston ingliz tilining xalqaro muloqot va hamkorlik vositasi sifatidagi ahamiyatini e'tirof etib, ingliz tili ta'limini o'rta maktab o'quv dasturiga strategik jihatdan kiritdi. Biroq, endi til mexanikasiga e'tibor berishning o'zi yetarli emas. Ushbu maqola O'zbekistondagi o'rta maxsus o'quv yurtlarida chet tillarini, xususan, ingliz tilini o'qitish metodikasini chuqur o'rganadi. U
zamonaviy dunyoning murakkabliklarida harakat qilayotgan talabalar uchun muhim bo'lgan tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan innovatsion o'qitish usullarini o'rganadi.
Til ta'limida tanqidiy fikrlashning ahamiyati: Tanqidiy fikrlash axborotni tahlil qilish, baholash va sintez qilishni o'z ichiga olgan ko'p qirrali mahoratdir. Til ta'limi kontekstida u lug'at va grammatika qoidalarini eslab qolishdan tashqariga chiqadi. Buning o'rniga, bu talabalarni tildan foydalanish, madaniy nuanslar va samarali muloqot haqida tanqidiy fikrlashga undashni o'z ichiga oladi. Ushbu ko'nikmalarni rivojlantirish talabalarni nafaqat lingvistik kompetentsiya bilan, balki turli xil madaniy va global landshaftlarni kezish qobiliyati bilan ham jihozlaydi.
Tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini takomillashtirish metodologiyalari:
Vazifaga asoslangan ta'lim: Vazifaga asoslangan ta'lim talabalarni muammoni hal qilish va qaror qabul qilishni talab qiladigan real hayot stsenariylariga jalb qilishni o'z ichiga oladi. Shuning uchun ingliz tili darslari bahslar, rolli o'yinlar va hamkorlikdagi loyihalar kabi vazifalarni o'z ichiga olishi mumkin. Bu mashg'ulotlar nafaqat til bilimini oshiribgina qolmay, balki talabalarni axborotni tanqidiy tahlil qilishga va samarali muloqot qilishga undaydi. Misol uchun, talabalar zamonaviy global muammolar bo'yicha munozaralarda qatnashishlari mumkin, bu esa ularni turli nuqtai nazarlarni ko'rib chiqishda o'z fikrlarini ingliz tilida ifoda etishga majbur qiladi.
Sokratik savol: O'ylantiruvchi savollar berish bilan ajralib turadigan Sokratik metod tanqidiy fikrlashni rag'batlantirish uchun kuchli vositadir. Ingliz tili o'qituvchilari ushbu usulni murakkab mavzularni o'rganadigan munozaralarni rag'batlantirish orqali amalga oshirishlari mumkin. Ushbu munozaralar talabalardan fikr bildirishni, o'z nuqtai nazarini himoya qilishni va turli nuqtai nazarlarni tahlil qilishni talab qiladi. Bu usul talabalarga ingliz tilida mantiqiy fikr yuritish va samarali muloqot ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. O'ylantiruvchi savollar orqali o'quvchilar tilning chuqurligi va nozik tomonlarini o'rganishga undaydi, tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi.
Adabiyot tahlili: O'quv dasturiga adabiy asarlarni kiritish tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Ingliz tilidagi romanlar, qisqa hikoyalar yoki she'rlarni tahlil qilish o'quvchilarni simvolizmni talqin qilishga, xarakter motivlarini tahlil qilishga va matn va real dunyo muammolari o'rtasida aloqa o'rnatishga undaydi. Adabiyotga asoslangan munozaralar tilni chuqurroq tushunishga yordam beradi va tanqidiy fikrlashga undaydi. Masalan, ingliz tilida so'zlashuvchi mualliflarning asarlarini o'rganish o'quvchilarni turli madaniy kontekstlar va tarixiy nuqtai nazarlarni ochib berishi, tanqidiy fikrlashning nozik yondashuvini rivojlantirishi mumkin.
Madaniy kontekst integratsiyasi: Til va madaniyat bir-biridan ajralmas. Ingliz tili darslariga madaniy elementlarni kiritish talabalarga til o'rganish uchun kengroq kontekstni beradi. Urf-odatlar, urf-odatlar va ijtimoiy normalarni muhokama qilish til va madaniyat o'rtasidagi o'zaro ta'sir haqida tanqidiy fikrlashga undaydi. Ushbu yondashuv nafaqat talabalarning ingliz tili haqidagi tushunchalarini boyitadi, balki madaniy xilma-xillikka nisbatan sezgirlikni, bir-biriga bog'langan bugungi dunyoda muhim ko'nikmani rivojlantiradi. Talabalar til va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini yaxlit rivojlantirishga yordam beradigan idiomalar, ijtimoiy etiket va tarixiy voqealar kabi turli xil madaniy jihatlarni o'rganishlari mumkin.
Muammoga asoslangan ta'lim (PBL): Muammoli ta'lim - bu o'quvchilarga hamkorlikda echimlarni talab qiladigan haqiqiy muammolarni taqdim etishni o'z ichiga olgan yondashuv. Ingliz tili darslarida o'qituvchilar til bilan bog'liq muammolarni hal qilish uchun tanqidiy tahlil va samarali muloqotni talab qiladigan stsenariylarni ishlab chiqishlari mumkin. PBL nafaqat til ko'nikmalarini yaxshilaydi, balki muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini ham rivojlantiradi. Misol uchun, talabalar madaniyatlararo muloqotda til to'siqlarini hal qilish uchun birgalikda ishlashlari mumkin, bu esa ularni lingvistik nuanslar va madaniy sezgirliklarni hisobga olishga undaydi.
Xulosa va tavsiyalar. O'zbekistonning ingliz tili ta'limiga sodiqligi o'quvchilarda nafaqat til bilimini, balki tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini ham rivojlantirish uchun qimmatli imkoniyat yaratadi. Muhokama qilingan metodologiyalar - vazifaga asoslangan ta'lim, Sokratik so'rov, adabiyot tahlili, madaniy kontekst integratsiyasi va muammoli ta'lim - birgalikda o'rta maxsus maktablarda ingliz tili darslari orqali tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini oshirishga kompleks yondashuvni taklif qiladi. Ushbu innovatsion o'qitish usullarini qo'llagan holda, o'qituvchilar zamonaviy dunyoning murakkabliklarida lingvistik va tanqidiy fikrlash qobiliyatiga ega bo'lgan har tomonlama barkamol shaxslarni rivojlantirishga katta hissa qo'shadilar. O'zbekiston o'z ta'lim tizimiga sarmoya kiritishda davom etar ekan, ushbu metodologiyalarni integratsiyalashuvi globallashgan jamiyatda rivojlanish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarga ega bo'lgan o'quvchilar avlodini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi.
REFERENCES
1. Akhramenko, E. V. (2015). Reflection of a modern teacher. Molodoy uchenyy, (24), 912-914.
2. Alekseyev, N. G. (2005). The methodology of reflection of conceptual schemes of activity. Theory and practice of helping an individual in psychological counseling and psychotherapy. Kiev: Kiev State Pedagogical University.
3. Bozhovich, L. I. (1979). Stages of personality formation in ontogenesis. Voprosy psikhologii, (4), 23-34.
4. Biktagirova, G., & Valeeva, R. (2014). Development of teachers' pedagogical reflection. Life Science Journal, 11(9), 60-63.
5. Gorokhov, V. I., & Rusina, N. A. (2010). Reflexive training in teacher development. Vyssheye obrazovaniye v Rossii, (2), 89-95.
