CC BY
24
ՀԱՑԱՍՏԱՆՑԱՆ ԳԻՏԱԿԱՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾՈՆԸ
Շուշաեիկ Սարգսյաե', Նարիեե Ղազարյաե", Էդուարդ Իսկանդարյան"’’, Նաիրա Այվազյաե~~
Հետազոտողների և գիտական խմբերի աշխատանքների գնահատման համար աշխարհում լայնորեն օգտագործվող հիմնական ցուցանիշներից է հղման գործակիցը: Գիտական գործունեության գնահատման ժամանակակից մեթոդների մասին տեղեկություն կարելի է ստանալ Science Citation Index (SCI) ուղեցույցի և նրան կից տվյալների բազայի Journal Citation Reports (JCR) օգնությամբ, որոնք վաղուց արդեն կիրառվում են գիտաչափության մեջ:
SCI-ը տվյալների բազա է, որը պարունակում է գիտական պարբերականների բոլոր հոդվածների մատենագրական նկարագրությունը, յուրաքանչյուր հոդվածում առկա մատենագրական հղումներն այլ աշխատանքներին, ինչպես նաև տեղեկություններ բոլոր այն հոդվածների մասին, որոնք հղում են կատարել տվյալ աշխատանքին: Այլ հեղինակների հղումների քանակը տվյալ հոդվածի վրա (հղման գործակից) գիտական արդյունքի ազդեցության գործոնն է: Այսպիսով, SCI-ը հնարավորություն է տալիս որոշել ոչ միայն առանձին գիտնականների, գիտական խմբերի ու կազմակերպությունների գիտական գործունեության արդյունավետությունը ելնելով համաշխարհային առաջատար գիտական պարբերականներում հրապարակումների ընդհանուր թվից, այլ նաև հղումների գումարային գործակցի միջոցով գնահատել տվյալ գիտնականի կամ կազմակերպության ազդեցությունը համաշխարհային գիտու- * ** *** ****
* Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու, ՀՀ ԳԱԱ ինֆորմացիայի ավտոմատացման և պրոբլեմների ինստիտուտի գիտական ինֆորմացիայի մոնիթորինգի և անալիզի կենտրոն, հետազոտությունների և կանխատեսումների բաժնի վարիչ։
** ՀՀ ԳԱԱ ինֆորմացիայի ավտոմատացման և պրոբլեմների ինստիտուտի գիտական ինֆորմացիայի մոնիթորինգի և անալիզի կենտրոն, հետազոտությունների և կանխատեսումների բաժնի գիտաշխատող։
*** ՀՀ ԳԱԱ ինֆորմացիայի ավտոմատացման և պրոբլեմների ինստիտուտի իրավաբան։
**** Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու, ՀՀ ԳԱԱ ինֆորմացիայի ավտոմատացման և պրոբլեմների ինստիտուտի գիտական ինֆորմացիայի մոնիթորինգի և անալիզի կենտրոնի տնօրեն։
35
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
թյաե վրա, ինչը կարող է աեուղղակիորեե վկայել նաև գիտական հետազոտությունների որակի մասին: Տարբեր թեմաներով հրապարակումների քանակական վերլուծությունը և նրանց հղումների դինամիկան թույլ եե տալիս բացա-հայտել առավել արդիական կամ, հակառակը, արդիակաեություեը կորցնող գիտական ուղղություեեերը:
Իրադրությունը Հայաստանում
Անհրաժեշտ է նշել, որ Հայաստանի Հանրապետությունում իրականացվող գիտական հետազոտությունների արդյունքների քանակական գնահատման, մասնավորապես հանրապետական գիտական պարբերականների ազդեցության գործոնների (ԱԳ) որոշման համար SCI-ի տվյալների շտեմարանը հնարավոր չէ օգտագործել, քանի որ այնտեղ ներկայացված է միայն մեկ հայկական պարբերական («Աստղաֆիզիկա»), որն ունի անգլերեն տարբերակ, մինչդեռ, օրինակ, ամերիկյան պարբերականները շուրջ 2700-ե եե, այսինքն' ազդեցության գործակից ունեցող պարբերականների ըեդհաեուր քանակի շուրջ 40%-ը: Միևեույե ժամանակ, գրախոսվող և ատենախոսությունների հիմնական արդյունքների ու դրույթների հրատարակման համար ԲՈՀ-ի կողմից ընդունելի պարբերական գիտական հրատարակություեեերի ցուցակը բաղկացած է շուրջ 69 աեուեից, չնայած Հայաստանի Հանրապետությունում գիտական պարբերականների քանակը երկու անգամ ավելին է1:
SCI-ում ընդգրկված եե հիմեակաեում անգլերեն լեզվով պարբերականներ կամ առնվազն այնպիսի պարբերականներ, որոնց հոդվածների մատենագրությունը և համառոտագիրը ներկայացված եե անգլերեն լեզվով: Շատ հայկական պարբերականներ, այդ թվում բավական հեղինակավորները, չունեն անգլերեն տարբերակ, ինչը կտրուկ եվազեցեում է SCI-ում նրանց ներգրավվելու հնարավորությունները:
Պարբերականների ընտրությունն ըստ հղումների գործակցի
Պետք է նշել, որ ազգային հոգեբաեություեը կարող է խոչընդոտ հանդիսանալ ազդեցության գործոնի օբյեկտիվ գնահատման հարցում: Օրինակ, ավելի հավանական է, որ ամերիկացի գիտնականը հղում կկատարի իր ամերիկացի գործընկերոջ (մոտ 70% [1]), քան չինացի կամ ռուս գիտնականի աշխատանքին: Միևեույե ժամանակ, հայ գիտնականը կգերադասի հղում կատարել արտասահմանցի գիտեակաեեերի աշխատանքներին, որոնք հրատարակվել եե առաջատար միջազգային պարբերականներում: Արդյունքում հայկական պարբերականների ԱԳ-ե բավական նվազում է:
SCI-ում ընդգրկվելու համար ամսագրերի ըետրությաե վրա ազդում եե
1 www.boh.am
36
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
վերջիեիս որակը, համապատասխաեություեը միջազգայիե չափաեիշեերիե, պարբերակաեություեե ու հոդվածեերիե կից մատեեագրությաե առկայու-թյուեը: Հայկակաե պարբերակաեեերի հոդվածեերի հղումեերի միջիե քա-
եակե, ըստ առկա տվյալեերի, չի գերազաեցում 10-ը, իեչը 2-3 աեգամ ցածր է SCI-ում ըեդգրկված պարբերակաեեերի համապատասխաե ցուցաեիշից: Հայ-կակաե որոշ պարբերակաեեեր հրատարակվում եե ըեդհաերապես առաեց մատեեագրությաե:
Վերջիե տարիեերիե գիտակաե պարբերակաեեերի հղումեերի քաեակի վրա մեծ ազդեցություե է ուեեցել էլեկտրոեայիե տարբերակեերի հասաեե-լիություեը, քաեի որ այե ըեդլայեում է գիտեակաեեերի շրջաեակը, որոեք հեարավորություե ուեեե ծաեոթաեալու հրապարակված աշխատաեքեերի արդյուեքեերիե: Ըեդ որում, մեծ եշաեակություե ուեի ոչ միայե պարբերակաեեերի առկայություեը համացաեցում, այլ եաև' իեչպիսի հայտեի միջազգայիե մասեագիտացված գիտակաե որոեմաե համակարգեր և մատեեագրակաե տվյալեերի բազաեեր եե եերառված տվյալ հրատարակմաե մեջ: Հայկակաե գիտակաե պարբերակաեեերը քեեարկված բոլոր ցուցաեիշեերով դեռևս զիջում եե առաջատար արտասահմաեյաե և ռուսակաե պարբերակաեեերիե:
Գիւռությաե զարգացմաե աոաեձեահատկռւթյուեեերը տարբեր ոլռրտեերու՚մ
Գոյություե ուեեե գիտակաե որոշակի ուղղություեեեր (հատկապես հասարա-կակաե և հումաեիտար գիտություեեերի մեջ), որոեք տեղայեացված եե տվյալ պետությաե սահմաեեերում, իեչը խոչըեդոտում է երաեց միջազգայեացմաեը:
Հարկ է եշել, որ եմաե խեդիր ուեի Ռուսաստաեը, իեչպես եաև ոչ աեգլիախոս երկրեերը [1]: Այսպես, օրիեակ, շուրջ 4000 չիեակաե գիտակաե պարբերակաեեերից SCI-ում եերառված եե շուրջ 30-ը, այսիեքե' '1%-ից քիչ: Գիտակաե արդյուեքեերի օբյեկտիվ քաեակակաե գեահատմաե համար Չի-եաստաեում դեռ 1989թ. ստեղծվել է հղումեերի սեփակաե գործակից' Chinese Science Citation Index, որը եերկայումս ըեդգրկում է ավելի քաե 1000 առաջատար չիեակաե պարբերակաե [2, 3]:
Սեթոդաբաեություե
Դասակաե (սիեքրոե, Գարֆիլդի) ազդեցությաե գործ^ը գիտակաե և հասա-րակագիտակաե պարբերակաեեերի մեջբերումեերի միջիե քաեակի չափմաե ցուցաեիշե է, որը բեորոշում է տվյալ պարբերակաեի կարևորությաե աստի-ճաեը, այսիեքե' «Գիտակաե կշիռը» (ավելի բարձր ԱԳ-ով պարբերակաեեերե ավելի վարկաեիշայիե եե) [1, 4]: Դասակաե ԱԳ-ի հաշվարկմաե համար աե-
37
ՇՍարգպաև, ՆՂազարյան, Է.Իսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
հրաժեշտ է, որ տվյալ պարբերականը հրատարակվի նվազագույնը 3 տարի: Պարբերականի յուրաքանչյուր տարվա ազդեցության գործոնը նախորդ երկու տարիներին նրանում հրատարակված հոդվածների վրա տվյալ տարվա ընթացքում կատարված հղումների ընդհանուր թվի հարաբերությունն է այդ հոդվածների ընդհանուր թվին: Օրինակ, 2009թ. այն կլինի.
4ԼաւյիկԱԳ =
2009ք-, պ\պյքնրսւկսւնննրի 1սպվսւէննրւււԱ 1պ\սձ 200? ն 20է'2քվ4ւկ«ւևնւրի եւլումև՚ելփ թէչփչ 2QQ? - 2QQS , հւպվսւ&ն՚եքի ւյխ$1410ու.ք ք]յվ
Այսպիսի սահմանումը նշանակում է, որ պարբերականների տվյալ տարվա ազդեցության գործոնները կարող են հաշվարկվել ու հրատարակվել այդ տարվան հաջորդող տարվա ընթացքում:
Պարբերականների լիարժեք ուսումնասիրությունների համար գիտաչափության մեջ օգտագործվում են նաև մի քանի այլ գործակից ևս՝ դիա-խրոն ԱԳ, օպերատիվության ցուցիչ, իեքեահղմաե ունակության գործակից, իեքեահղմաե գործակից, ժամանակագրական բաշխման կորեր, հղման միջին տևողություն, <<մոդա», բաշխվածության միջին գործակից, Պրայսի գործակից և այլն [1]:
Դիախրոն ԱԳ: Երկամյա դիախրոն ԱԳ-ն պարբերականում տպագրված հոդվածի ստացած հղումների միջին քանակն է հաջորդ երկու տարիների ընթացքում [5-7]: Օրինակ, որպեսզի հաշվենք 2009թ. դիախրոն ԱԳ-ն, անհրաժեշտ է սպասել մինչև 2011թ. ավարտը, այսինքն' 2009թ. դիախրոն ԱԳ-ն 2011 և 2010 տարեթվերի պարբերականների բոլոր հղումների գումարի հարաբերությունն է 2009թ. պարբերականների հոդվածների թվին, որը կարելի է ներկայացնել հետևյալ տեսքով.
ԴՀէպխյաե EI9 =
201! ն 2010 ^սւք՚կլՎհրի սլաքբ!ւբսյկսմ1ս1ւքի քոլրր ւպոևԱն՚հբի տյուԱաք £ Q 0 ?]?, սլսւա/կյսւկ՛սւացյի 11зщ Վա^Ա՚հր ի ւ?]յՎ
Օպերատիվության ցուցիչը ցույց է տալիս, թե որքան արագ են պարբերականում տպագրված հոդվածները հայտնի դառնում գիտական աշխարհում: Առանձնահատկությունն այն է, որ հղումները պետք է կատարված լինեն միևնույն օրացուցային տարում: Ինչպես արդեն նշեցինք, սինխրոն դասական ԱԳ և դիախրոն ԱԳ դեպքում ընթացիկ տարին ընդգրկված չէր հաշվարկների մեջ: Այդ բացը լրացվում է օպերատիվության ցուցչի կողմից [1]: Այն որոշվում է հետևյալ կերպ (օրինակ, 2009թ. համար).
ՕպԷրապխխփյաեցտւՓլ =
2009^, կւտէեևերիձօզփէծևերի2009Խթւսևերի ք&ցձաետրրի՝վ
200УJT3, հոդվածների Աևփէձւևօւր յտիվ
38
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, ՆԱյվազյաե
Իեքեահղմաե ուեակությաե գործակիցե ըեդհաեուր հղումեերի մեջ պար-բերակաեի ստացած իեքեահղումեերի քաեակե է և որոշվում է հետևյալ կերպ.
հftffftnrհոշյքա ft пт եաէրոյցաե տյըծակիՀք =
ֆկջևէ&հզտէ ttbbgii յզիվ
Իեքեահղմաե գործակիցե իեքեահղումեերի քաեակե է պարբերակաեի կատարած հղումեերի ըեդհաեուր թվի մեջ և որոշվում է հետևյալ կերպ.
Նշեեք, որ իեքեահղմաե ուեակությաե բարձր գործակիցը խոսում է պարբերակաեի ոչ հայտեի լիեելու մասիե, միեչդեռ բարձր իեքեահղմաե գործակիցը վկայում է գիտակաե ոլորտի սահմաեափակվածությաե և պարբերակաեի ուղղությաե մեկուսացվածությաե մասիե [7, 8]:
Ժամաեակագրակաե բաշխմաե կորերը: Պարբերակաեեերի, հետազո-տակաե խմբերի և գիտակաե կազմակերպություեեերի գիտաչափակաե վեր-լուծությաե ժամաեակ կարևոր է հաշվել ոչ միայե հղումեերի գումարայիե ցու-ցաեիշեերը, այլ եաև որոշել մատեեագրություեեերի ժամաեակագրակաե կառուցվածքը: Ժամաեակագրակաե բաշխմաե կորը հղումեերի քաեակի կախ-վածություեե է հղումեերի տարեթվից [1]:
Հղմաե միջիե տևողություեը ժամաեակագրակաե բաշխմաե ամեեատա-րածված քաեակակաե ցուցաեիշե է կամ, այլ կերպ ասած, հղումեերի ժամաեակագրակաե բաշխմաե միջեագիծը: Դա այե ժամաեակահատվածե է, որտեղ դիտարկվող հղումեերի կեսը վերաբերում է այե հոդվածեերիե, որոեք տպագրվել եե միջեագծից հետո ըեկած ժամաեակահատվածում, իսկ մյուս մասը' միջեագծից առաջ ըեկած ժամաեակահատվածում [1]:
«Մոդաե» և բաշխվածությաե միջիե գործակիցը: Իեչպես այլ բաշխումեե-րում, հղումեերի ժամաեակագրակաե բաշխմաե մեջ ևս գոյություե ուեեե այլ ցուցաեիշեեր, օրիեակ <<մոդաե» (այե ժամաեակահատվածե է, երբ հղումեերի թիվը հասեում է առավելագույեիե) և բաշխվածությաե միջիե գործակիցը (հղումեերի ըեդհաեուր թվի և երաեց քաեակի հարաբերություեը):
39
ՇՍարգսյաե, ՆՂազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, ՆԱյվազյաե
21 րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
Պրայսի գործակիցը: Բացի վերոեշյալ ստանդարտ ստատիստիկ մեծություններից, գիտաչափության մեջ եերմուծվում եե եաև հատուկ ցուցաեիշեեր, մասեավորապես Դ.Պրայսի ինդեքսը և արձագանքի միջին ժամանակը [9, 10]: Պրայսի գործակիցը կարելի է հաշվել տոկոսային հարաբերությամբ և միայն վերջին 5 տարիների կտրվածքով.
Պյոպւփ զպտծակխթ =
5 սււԱՅխևեջիհւթւյօխվ_ ^
Արձագանքի միջին ժամանակը կարելի հաշվել տպագրումից սկսած առաջին 5 տարիների կտրվածքով ներառյալ տպագրման տարին [11, 12]:
Այսպիսով, վերոհիշյալ գործակիցների վերլուծությունը հնարավորություն է տալիս հղումների գումարային գործակցի միջոցով օբյեկտիվորեն գեահատել տվյալ գիտնականի կամ կազմակերպության ազդեցությունը համաշխարհային գիտության վրա, ինչը կարող է աեուղղակիորեե վկայել եաև գիտական հետազոտությունների որակի մասին: Տարբեր թեմաներով հրապարակումների քանակական վերլուծությունը և նրանց հղումների դինամիկան թույլ կտան բացահայտել առավել արդիական կամ, հակառակը, արդիականությունը կորցնող գիտական ուղղությունները:
Արդյունքներ
Մեր կողմից ուսումնասիրվել եե ԲՈՀ ցանկում ներառված գիտական պարբերականները1: Բաշխումը կատարվել է' ելնելով հետևյալ չափանիշներից. թեմատիկ ուղղվածություն, հրատարակող կազմակերպություն, համացաեցում եերկայացվածություե, համացաեցում եերկայացվածությաե աստիճան: Ուսումեասիրություեեերի արդյունքում առանձնացրել ենք լավագույն տասնյակն ըստ ԱԳ-ի (Աղյուսակ 1):
Նշենք, որ աղյուսակում ներկայացված պարբերականների ԱԳ բարձր արժեքներում իրենց մեծ դերն ունեն իեքեահղումեերը: Ըստ ԱԳ/Իեքեահղում հարաբերության կարելի է առաեձեացեել Вестник РАУ-ե, որտեղ պատկերն ավելի դրական տպավորություն է թողնում:
Պարբերականների թեմատիկ բաշխվածություեը (եկ. 1) ցույց է տալիս, որ գերակշռող մասը վերաբերում է հասարակակաե-հումաեիտար գիտության (ՀՀԳ) ոլորտին' 49%, բնական գիտություեեերիե բաժին է հասնում 24%, բշժկակաե գիտություեեերիե' 17%, տեխնիկականին' 3% և պարբերականների 7%-ը բազմաթեմատիկ է:
1 www.boh.am
40
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
Աւյյռւսակ 1
Գիտակաե պարբերակաեեերի լավագույե ւռասեյակը (2009թ. համար)
№ Պարբերակաեի աեվաեումը Ստեղծմաե տարեթիվը Պարբե- րակաեու- թյուեը ISSN/ ISBN ԱԳ ԱԳ/ Իեքեահղում
1 Нейрохимия 1982 4 1027- 8133 0.23 0.28
2 Աստղաֆիզիկա 1965 4 0571- 1712 0.18 0.18
3=4 Հայաստաեի ճարտա-րագիտակաե ակադեմիայի լրաբեր 2006 4 1829- 0043 0.17 0.22
3=4 ՀՀ ԳԱԱ զեկույցեեր 1944 4 0321- 1339 0.17 0.36
5=7 Հայաստաեի կեեսաբա-եակաե հաեդես 1948 4 0366- 5119 0.15 0.34
5=7 Հայկակաե բաեակ 1995 4 1829- 0108 0.15 0.16
5=7 Вестник РАУ 2006 2 1829- 0485 0.15 1.31
8=10 Մաթեմատիկաե բարձ-րագույե դպրոցում 2007 4 99930- 988-0-9 0.14 -
8=10 Հայաստաեի պետակաե ճարտարագիտակաե համալսարաեի լրաբեր 1998 2 99941- 923-2-9 0.14 0.15
8=10 Вестник Государственного инженерного университета Армении: Моделирование, оптимизация, управление 1998 2 99941- 923-2-9 0.14 0.21
Պարբերակաեեերի թեմատիկ ռւղղվածռւթյուեը
Նկար 1
41
ՇՍարգպաև, ՆՂազարյան, ԷԻսկաեդարյաե, ՆԱյվազյան
<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
Պարբերականներ հրատարակող կազմակերպությունների բաշխումը ներկայացված է նկ. 2-ում. Ինչպես երևում է նկարից, ճյուղային կազմակերպությունները կազմում են հիմնական թվի զգալի մասը' 58%, բուհական հրատարակչությունները' 22%, ակադեմիական ինստիտուտները' 13%:
Անկախ խմբագրությունները կազմում են ընդամենը 7%:
Հրատարակող կազմակերպություններ
Նկար 2
Վերլուծության է ենթարկվել նաև համացանցում ներկայացված տեղեկատվությունը (նկ. 3): Նշենք, որ համացանցում չներկայացված պարբերականների մեջ զգալի տոկոսը կազմում է ՀՀԳ սեկտորը, իսկ ներկայացվածների գերակշռող մասը կազմում է բնագիտական թևը:
Նկար 3
Համացանցում ներկայացված տեղեկատվությունը Հոդվածների ցանկ Պարբերականի մասին տեղ.
Ցավով պետք է նշել, որ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և դրանց գործնական կիրառման համընդհանուր վերելքի պայմաններում, Հայաստանում առաջատար տեխնոլոգիաների կիրառությունը գիտական տեղեկատվության դաշտում, զգալիորեն զիջում է միջազգային ցուցանիշներին:
42
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
Համացաեցում գիտակաե պարբերակաեեերի ամբողջակաե եերկայաց-վածություեը կտրուկ վերելք է ապրել սկսած 2007 թվակաեից, երբ հոդված-եերը սկսել եե տեղադրվել ամբողջակաե տեքստով (/)£>/7տարբերակով) (եկ. 4):
I
I
id
1
16
14
12
10
Նկար 4
Համացաեցռւմ եերկայացվածություեե ըստ տարիեերի
Բովաեդակոևթյաե ձևով Ամբողջակաե տեքստի ձևով
(PDF )
8
6
4
Ուսումեասիրություեեերի ժամաեակ ԱԳ արժեքեերը պայմաեակաեո-րեե բաժաեել եեք 3 տիրույթեերի: Արդյուեքում պարզվել է, որ ԲՈՀ ցաեկում եերառված գիտակաե պարբերակաեեերի 21%-ե ուեի ազդեցությաե գործոեի բարձր արժեք (ԱԳ>0.1), 11%-ը' միջիե արժեք (0.05<ԱԳ<0.1), 34%-ը' ցածր արժեք (ԱԳ<0.05): Այե պարբերակաեեերը, որոեց ԱԳ=0, կազմում եե 27%: Նշեեք եաև, որ մեացած 7%-իե վերաբերող պարբերակաեեերից 2-ը սկսել եե տպագրվել 2008 և 2009 թվակաեեերից, իսկ 2-ի մասիե տեղեկություեեեր գտեել պարզապես չհաջողվեց:
Կատարվել է եաև որոշ գիտակաե պարբերակաեեերի ավելի մաերա-մասե հետազոտություե և տվյալեերի վերլուծություե. հաշվել եեք վերը եշված գործակիցեերե այդ գիտակաե պարբերակաեեերի համար: Ըետրվել եե տարբեր թեմատիկ ուղղվածություեեեր, հստակ պարբերակաեություե և «հասաեե-լի» էլեկտրոեայիե տարբերակ ուեեցող պարբերակաեեերը:
43
ՇՍարգպաև, ՆՂազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
Բաեբեր Երեաեի համալսարանի
1 Դասակաե ազդեցությաե գործոեի գործակից 2009թ. 0.06
2 Իեքեահղմաե ուեակությաե գործակից 2009թ. 0.33
3 Իեքեահղմաե գործակից 2007թ. 4 558 0.01
2008թ. 1 619 0.00
4 2008թ. ժամաեակագրակաե բաշխումը
Հղմաե միջիե տեողություե 26 տարի
Մոդա 2 տարի
Միջիե գործակից 40 տարի
Պրայսի գործակից 13%
Ինչպես տեսեում եեք, Բաեբեր Երեաեի համալսարաեի (տպագրվում է 1967 թվակաեից, տարեկաե 3 աեգամ) պարբերակաեի դասակաե ԱԳ-ե ըեկած է արժեքեերի միջիե տիրույթում: Իեքեահղումեերի թիվը 2007-2008թթ. եվազել է, միեչդեռ հղումեերի ըեդհաեուր թիվե աճել է, ըեդ որում աճը տեղի է ուեեցել ոչ թե իեքեահղումեերի, այլ պարբերակաեեերիե կատարած հղումեերի հաշ-վիե: Ժամաեակագրակաե բաշխումը եույեպես վկայում է հղումեերի ըեդհաեուր թվի աճի մասիե, ըեդ որում եերկայացված գործակիցեերից երեում է, որ 1982-ից հղումեերի քաեակը կրկեապատկվել է, 2006թ. հասել է առավելագույ-եիե: Բաշխվածությաե միջիե գործակիցը ցույց է տալիս, որ ըեդհաեուր հղումեերի մեջ եերառված եե առեվազե 40 տարվա հեությաե հղումեեր, իսկ Պրայսի գործակիցը վկայում է, որ վերջիե 5 տարիեերիե կատարված հղումեերը կազմում եե ըեդհաեուր հղումեերի միայե 13%-ը:
Երեաեի պետակաե համալսարաեի գիտակաե տեղեկագիր
1 Դասակաե ազդեցությաե գործոեի գործակից 2009թ. 0.08
2 Իեքեահղմաե ուեակությաե գործակից 2009թ. 0.54
3 Իեքեահղմաե գործակից 2007թ. 28 592 0.05
2008թ. 27 678 0.04
2009թ. 17 718 0.02
4 2009թ. ժամաեակագրակաե բաշխումը
44
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
Հղմաե միջիե տևողություն 15 տարի
Մոդա 1 տարի
Միջիե գործակից 18 տարի
Պրայսի գործակից 19%
Երևանի պետական համալսարանի գիտական տեղեկագիր (տպագրվում է 1925 թվականից, տարեկան 3 անգամ1) պարբերականի դասական ԱԳ-ե ընկած է արժեքների միջին տիրույթում: Իեքեահղումեերի թիվը 2007-2009թթ. նվազել է, հատկապես 2009թ.: Այստեղ ևս պատկերը գրեթե նույնն է: Ժամանակագրական բաշխման մեջ նույնպես նկատվում է հղումների ընդհանուր թվի աճ: Գործակիցներից պարզ է դառնում, որ 1994-ից հղումների քանակը կրկնապատկվել է, 2008թ. հասել է առավելագույնին: Բաշխվածությաե միջին գործակիցը կազմում է 18 տարի, այսինքն' հղումների ընդհանուր թվի մեջ ներառված են 18 տարվա հնության հղումներ, իսկ Պրայսի գործակիցը 19% է:
ՀՀ ԳԱԱզէկույցեեր
1 Դասակաե ազդեցության գործոնի գործակից 2009թ. 0.17
2 Իեքեահղմաե ուեակությաե գործակից 2009թ. 0.47
3 Իեքեահղմաե գործակից 2007թ. 9 402 0.02
2008թ. 13 397 0.03
2009թ. 13 429 0.03
4 2009թ. ժամաեակագրակաե բաշխումը
1 www.ysu.am
45
ՇՍարգպաև, ՆՂազարյան, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
Հղման միջին տևողություն 12 տարի
Մոդա 6 տարի
Միջին գործակից 19 տարի
Պրայսի գործակից 21%
Վերլուծությունը ցույց է տվել, որ ՀՀ ԳԱԱ զեկույցներ (տպագրվում է 1944-ից, տարեկան 4 անգամ1) պարբերականի դասական ԱԳ-ն ընկած է բարձր արժեքների տիրույթում: Ընդ որում, այստեղ իրենց դերն ունեն ինքնա-հղումները, որոնք աճել են 2007-2009թթ. ընթացքում, իսկ հղումների ընդհանուր թիվը գրեթե չի փոխվել: Ժամանակագրական բաշխման մեջ նույնպես նկատվում է հղումների ընդհանուր թվի աճ: Գործակիցների հաշվարկը ցույց է տալիս, որ 1997-ից հղումների քանակը կրկնապատկվել և 2003թ. հասել է առավելագույնին: Բաշխվածության միջին գործակիցը կազմում է 19 տարի, Պրայսի գործակիցը' 21%:
21-րդ Դար
1 Դասական ազդեցության գործոնի գործակից 2009թ. 0.08
2 Ինքնաճման ունակության գործակից 2009թ. 1
3 Ինքնաճման գործակից 2007թ. 6 516 0.01
2008թ. 5 639 0.01
4 2008թ. ժամանակագրական բաշխումը
1 www.sci.am
46
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգպաև, Ն-Ղազարյան, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
Հղման միջին տևողություն 1.5 տարի
Մոդա 1 տարի
Միջին գործակից 14 տարի
Պրայսի գործակից 57%
«21-րդ Դար» (տպագրվում է 2003 թվականից տարեկան 4 անգամ, 2009-ից հայերեն տարբերակը 6, ռուսերենը 4, անգլերենը 2 անգամ1) պարբերականի դասական ԱԳ-ն ընկած է արժեքների միջին տիրույթում: Ի տարբերություն հղումների ընդհանուր թվի, ինքնահաճների թիվը 2007-2008թթ. նվազել է: Ժամանակագրական բաշխման մեջ նույնպես նկատվում է հղումների ընդհանուր թվի աճ: Գործակիցներից երևում է, որ 2006-ից հղումների քանակը կրկնապատկվել է, 2007թ. հղումների թիվը հասել է առավելագույն արժեքին: Բաշխվածության միջին գործակիցը 14 տարի է, այսինքն' հղումների ընդհանուր թվի մեջ ներառված են 14 տարվա հնության հղումներ, իսկ Պրայսի գործակիցը կազմել է 57%:
Ագրոգիտություն
1 Դասական ազդեցության գործոնի գործակից 2009թ. 0.02
2 Ինքնաճման ունակության գործակից 2009թ. 0.2
3 Ինքնաճման գործակից 2007թ. 15 480 0.03
2008թ. 13 403 0.03
2009թ. 15 438 0.03
4 2009թ. ժամանակագրական բաշխումը
1 www.noravank.am
47
ՇՍարգպաև, ՆՂազարյան, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
Հղման միջին տևողություն 19 տարի
Մոդա 7 տարի
Միջին գործակից 22 տարի
Պրայսի գործակից 21%
Պատկերը մի փոքր այլ է Ագրոգիտություն պարբերականի դեպքում (տպագրվում է 1958-ից, տարեկան 12 անգամ1): Դասական ԱԳ-ն ընկած է արժեքների ցածր տիրույթում, ինքնահ^ւ^երի թիվը 2007-2009թթ., կարելի է ասել, չի փոփոխվել: Ժամանակագրական բաշխման մեջ նկատվում է հղումների ընդհանուր թվի աճ: Գործակիցներից երևում է, որ 1990-ից հղումների քանակը կրկնապատկվել է, 2002թ. հղումների թիվը հասել է առավելագույն արժեքին: Ինչ վերաբերում է բաշխվածության միջին գործակցին, ապա այն կազմում է 22 տարի, այսինքն' հղումների ընդհանուր թվի մեջ կան 22 տարվա հնության հղումներ: Պրայսի գործակիցը կազմել է 21%:
Քննարկումներ և եզրակացություն
Հարկ է նշել, որ նախկինում Հայաստանում հղումների գիտական գործակից չի մշակվել:
Մեր հետազոտությունների ընթացքում ի հայտ են եկել մի շարք խնդիրներ, որոնք շուտափույթ լուծման կարիք ունեն, եթե մենք հավակնում ենք ինտեգրվել ժամանակակից գիտական համայնքին: Հիմնական խնդիրն այն է, որ
1 www.asrc.am
48
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, ՆԱյվազյաե
գիտակաե պարբերակաեեերում հայ հեղիեակեերի հրապարակումեերը բաշխված եե մի քաեի ուղղություեեերի
1. հրապարակումեեր արտասահմաեյաե առաջատար պարբերակաեեերում, որոեք մտեում եե SCI մեջ,
2. հրապարակումեեր արտասահմաեյաե պարբերակաեեերում, որոեք չեե եեթարկվում SCI իեդեքսավորմաե,
3. հրապարակումեեր ռուսակաե առաջատար պարբերակաեեերում, որոեք ըեդգրկվում եե SCI մեջ,
4. հրապարակումեեր ռուսակաե պարբերակաեեերում, որոեք չեե եեթարկվում SCI իեդեքսավորմաե,
5. հրապարակումեեր հայկակաե պարբերակաեեերում (չեե եեթարկվում SCI իեդեքսավորմաե, բացի <<Աստղաֆիզիկա»-ից ):
Չեայած SCI-ում հայ հեղիեակեերը փոքրաթիվ եե (հրապարակումեերի հոսքը յուրաքաեչյուր տարի կազմում է հայ գիտեակաեեերի հրապարակումեերի տարեկաե ծավալի մոտ 15%-ը), այեուամեեայեիվ, այետեղ զետեղված եե շատ հայտեի աշխատաեքեեր: Այսպիսով, գիտակաե գործուեեություեե օբյեկտիվ գեահատելու համար պետք է ստեղծել մի համակարգ, որը հաշվի կառեի հրապարակումեերի հոսքը, կորոշի հայ հեղիեակեերի հղումեերի գումարայիե գործակիցը և կկազմակերպի հրապարակումեեր իեչպես հայկակաե, այեպես էլ առաջատար ռուսակաե և արտասահմաեյաե գիտակաե պարբերակաեեերում: Արտասահմաեյաե և թարգմաեված ռուսակաե պարբերակաեեերում հայ հեղիեակաեեերի տպագրված եյութերի վերլուծությաե համար կարող եեք օգտվել SCI և ԳՀՌԳ (գիտակաե հղումեերի ռուսակաե գործակից) տվյալեերից, իսկ հայկակաե ամսագրերի մասիե ավելի ճշգրիտ տեղեկություեեեր ստաեա-լու համար աեհրաժեշտ է ստեղծել գիտակաե հոդվածեերի իեդեքսավորմաե և հոդվածիե կից մատեեագրությաե համաեմաե մեխաեիզմ' գիտակաե հղումեերի հայկակաե գործակից:
Նմաեատիպ մոտեցում եե ցուցաբերել եաև Չիեաստաեում: Հղմաե չիեա-կաե գործակիցը եերառում է միայե չիեակաե պարբերակաեեերը, իսկ գիտեակաեեերի և կազմակերպություեեերի գիտակաե գործուեեությաե մասիե ամբողջակաե պատկերացում (գեահատում) ստաեալու համար մշակվել է գի-տաչափակաե ցուցաեիշեերի հատուկ համակարգ' Chinese Scientometric Indicators, որը հիմեված է իեչպես SCI տեղեկատվությաե մշակմաե, այեպես էլ հղումեերի չիեակաե գործակիցեերի վրա [2, 3]:
49
ՇՍարգպաև, ՆՂազարյան, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
Այսպիսով, գիտնականների և կազմակերպությունների գիտական գործունեության համեմատական և քանակական վերլուծության համար անհրաժեշտ է, օգտվելով հուսալի աղբյուրներից, ստեղծել տվյալների բազա, որը հնարավորություն կտա կապ հաստատել տպագրված նյութի և տվյալ բազայի միջև: Այդ տվյալների բազան պետք է պարունակի հավաստի տեղեկատվություն, որը մշտապես կթարմացվի: Որպես օրինակ կարելի է նշել ռուսական հետևյալ կայքը' www.elibrary.ru:
Նոյեմբեր, 2010թ.
Աղբյուրներ և գրականություն
1. Писляков В.В, “Методы оценки научного знания по показателям цитирования”, Социологический журнал, N 1, 2007г.
2. Jin B., Wang B. Chinese Science Citation Database: Its construction and application // Scientometrics. 1999. Vol. 45. No. 2, p. 325-332.
3. Wu Y, e. a. China Scientific and Technical Papers and Citations (CSTPC): History, impact and outlook // Scientometrics. 2004. Vol. 60. No. 3, p. 385-397.
4. Garfield E, Sher I.H. New factors in the evaluation of scientific literature through citation indexing // American Documentation. 1963. Vol. 14. No. 3, p. 195-201.
5. Ingwersen P, e. a. The publication-citation matrix and its derived quantities // Chinese Science Bulletin. 2001. Vol. 46. No. 6. p. 524-528.
6. Ingwersen P, Larsen B, Wormell I Applying diachronous citation analysis to research program evaluations // The Web of Knowledge: A festchrift in honor of Eugene Garfield / Ed. by B. Cronin, H.B. Atkins. Medford: Information Today Inc. & American Society for Information Science, 2000, p. 373-387.
7. Rousseau R. Journal evaluation: Technical and practical issues // Library Trends. 2002. Vol. 50. No. 3, p. 418-439.
8. McVeigh M.E. Journal self-citation in the Journal Citation Reports — Science Edition
(2002): A citation study from the Thomson Corporation [online] http://
scientific.thomson.com/knowtrend/essays/journalcitationreports/selfcitation2002
9. De Solla Price D.J. Citation measures of hard science, soft science, technology, and nonscience // Communication among scientists and engineers / Ed. by C.E. Nelson, D.K. Poliak.: Lexington: Heath Lexington Books, 1970, p. 3-22.
10. Moed H.F. Bibliometric measurement of research performance and Price s theory of differences among the sciences // Scientometrics. 1989. Vol. 15. No. 5-6, p. 473-483.
11. Schubert A, Glanzel W Mean response time — A new indicator of journal citation speed with application to physics journals // Czechoslovak Journal of Physics. 1986. Vol. 36. No. 1, p. 121-125.
12. Glanzel W On some stopping times of citation processes. From theory to indicators // Information Processing and Management. 1992. Vol. 28. No. 1, p. 53-60.
50
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 6 (34) 2010թ.
ՇՍարգսյաե, Ն.Ղազարյաե, ԷԻսկաեդարյաե, Ն.Այվազյաե
ИМПАКТ-ФАКТОРЫ АРМЯНСКИХ НАУЧНЫХ ПЕРИОДИЧЕСКИХ ИЗДАНИЙ
Шушаиик Саргсян, Нарине Казарян,
Эдуард Искаидаряи, Наира Айвазян
Резюме
В статье представлены результаты оценки информативной значимости научных периодических изданий Армении. В качестве критериев для определения информативной значимости журналов использовались импакт-фактор (ИФ) и ряд других параметров: индекс оперативности, индекс самоцитируемости и самоцитирования, хронологическое распределение списков цитирования, «время полужизни» цитирования/цитируемости и т.д. На основе полученных результатов был проведен сравнительный анализ.
51
