0Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za
ILYOS JANSUGIROVNING HAYOTI VA IJODINING DASTLABKI DAVRI
Janna Baxitjan qizi Aitqulova
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Gumanitar fanlar fakulteti Qozoq tili va adabiyoti talabasi Ilmiy rahbar: Anarbekova Guljan Azizbekovna
ANNOTATSIYA:
O'z xalqining asrlar davomida yaratgan ma'naviy boy xazinasi bo'lgan og'zaki adabiyotning qa'ridan suv ichib, uning eng bebaho merosidan oziqlanib ulg'aygan Ilyos keyinchalik o'sha merosni to'plab, tadqiqotchi folklorshunos bo'lib yetishdi.
Kalit so'zlar: yetim, og'zaki adabiyot, temirchi, kommunistik partiya, barpo
etish.
Ilyos Jansugirov 1894-yil 14-mayda sobiq Qapal tumani, Oqsuv bo'li (hozirgi Toldiqo'rg'on viloyati, Oqsuv tumani) 4-qishlog'ida tug'ilgan. Uning vatani Oqsuv daryosi bo'yida yashab chorvachilik bilan shug'ullangan ko'chmanchi mamlakat edi. Bu o'ikaning ko'chish va o'troq joylari bir tomoni tog'lar, bir tomoni tekisliklar, qumli, qo'pol, qo'ng'ir daralar va keng tekisliklardir. Ilyos 1927-yilda yozgan "Otarba" she'rida o'zining tug'ilib o'sgan bu maskanini iliq tuyg'ular bilan go'zal tasvirlaydi.
Ilyos to'rt yoshga to'lganda onasi vafot etdi va u yolg'iz otaning qo'lida katta bo'ldi. Yoshligida tug'ilgan onasidan yetim qolib, o'sha onaning ko'z o'ngida vafot etishi shoir qalbida umrining oxirigacha o'chmas iz qoldirdi. Ilyos ulg'ayib, odam bo'lganida ham Ilyos aqlini yo'qotib, qo'shiq aytmasdi.
Endi esa uning otasi Jansugir Bersugirning o'g'li bo'lib, ko'p yillik rahbarl ik qilgan, hech qachon ortda qolmagan, kichik fermer xo'jaligiga ega, eskicha o'qiydigan, arab tilini yaxshi biladigan odam edi. U xalqning boy og'zaki adabiyoti namunalarini, yurt shoirlarining she'r va nutqlarini ko'p tinglagan, ko'p to'plagan inson edi.
Ko'rinib turibdiki, u o'zgacha mehr bilan kuzatgan va ko'chirgan qo'lyozmalar orasida sharqda Abay, g'arbda Sherniyoz va Maxambet, Orqada Bozor, Akan va Birjon, Jetisuda Suyinboy va Kunbala, Aset va Irisjon, va boshqalar Janak va Tubek, Kempirbay va Shoje, Birjan va Sara. . Ilyos keyinchalik ularning bir qismini alma-naxlarga kiritib, sho'rolar davrida jurnallarda chop ettirgan.
Jansugir adabiyotga mehr-muhabbatdan tashqari, ona yurtining qadrli so'zlarini
April 23-24, 2024
17
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiq^avlat^edagogika^niVBBiitiH
to'plagan, ko'p hunarmand, mohir va mehnatkash edi. U poyabzal tikuvchi poyabzal-chi, temir va yog'ochdan tugun yasagan temirchi edi. Xulq-atvori kuchli, farzand tarbiyasiga qattiqqo'l ota o'g'liga bilganini o'rgatadi. Shuning uchun ham Ilyos otasidan xat o'qishni, etik tikishni, temirchi bo'lishni, bo'g'ir ovozda qo'shiq aytish-ni, daf chalishni o'rgangan. Aqlli, zukko o'g'il, otasi qattiqqo'l edi, u o'z xalqining qo'shiq va nutq san'atiga mehr qo'ydi, yosh, jo'shqin qalbi bilan ularni ishtiyoq bilan ilhomlantiradi, o'rganadi.
Ammo Ilyosning uzluksiz o'qish, tizimli bilim olish imkoniyati yo'q. Maktab haqida gap ketganda, inqilobgacha o'qigan joyi Qorag'ashdagi qozoq-tatar tilidagi boshlang'ich maktab edi. Ilyos uni besh yil o'qib, uni 1911 yilda tugatdi. Keyin u 1920 yilgacha yashadi. Yigit qishloqda sayr qilib, yoshlik davriga mos yangi, iliq, sirli, lirik she'rlar yozadi. Uning tanasi muhabbat, sevgi she'rlari. Biroq, bu she'rlar hali topilmagan. 1918 yilda daftarga yozilgan she'r hozirgacha mavjud emas. Shunda ham shoirning ilk qadamini bildiruvchi ma'lumotlar bor. Masalan, "Bisekening no-lasi" qo'shig'i Ilyosning shoirlik qobiliyati qishloqqa ma'lum bo'lganiga guvohlik berishi mumkin. Uning Mahzabbat haqida yozgan "Intiqor" she'ri bu tuyg'uni qalbni poklaydigan eng musaffo, eng ezgu tuyg'u - Abaysha sifatida asrab-avaylashini ko'rsatadi. Bu she'r ham Ilyosning mohir ijodkor, hassos shoir ekanligini ko'rsatadi.
Ilyos 1917 yil fevral inqilobini xursandchilik bilan qarshi oldi va "Tilek" deb nomlangan she'r yozdi. Ayni paytda 1915-1916 yillarda yozilgan "Bulbul", "An-shige", "Izme", "Salemdeme", "Kunil'il khrysi", "Zandy soz" she'rlari Ilyos she'riyatining ancha etukligini ko'rsatadi. She'rning ohangi, tuzilishi jihatidan Abayga taqlid qilgani ko'rinib turibdi. Ijtimoiy mavzuda yozilgan "Davlatimiz" she'rida ham uning keng she'riy sohaga qadam qo'yganini ko'rishimiz mumkin. Inqi-lob va fuqarolar urushi yillarida Ilyos qishloqda edi. Eski odatlarga berilib, otasi olib kelgan qizga mehrsiz uylanadi va ko'p azob chekadi; Uyim bo'ladi, yana qiyna-larman, qisqa boyligimni tiklay olmayman. Ma'lumki, shoir shu boisdan o'qiy olma-ganini, qishlog'ini uzoq vaqt tark eta olmaganini, ko'p vaqtini behuda o'tkazganini katta afsus bilan eslagan.
Qolaversa, ikki yil davomida qozoq dashtida betartib va og'ir davrni yuzaga keltirgan oq to'dalar, to'polonchilarning borligi abituriyent, iste'dodli shoirning o'qishiga, ijtimoiy maydonga kirishiga, adabiyotda faol ishtirok etishiga to'sqinlik qiladi.
Shu og'ir davrda ham yosh shoir nog'ora chalishdan, she'rlaridan to'xtamadi. 1919 yilda Ataman Annenkov "Nima bo'ldi?" nozik she'r saqlanib qolgan. 1920-yilda O'rta Osiyo aksilinqilobdan ozod bo'lishi bilan Ilyos ile-shala Toshkentga borib, qozoq-qirg'iz institutining ikki yillik kursiga o'qishga kiradi va u yerda mual-
April 23-24, 2024
18
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
limlar tayyorlanadi. O'qib yurib, bir tomondan "Oq yo'l" gazetasida korrektor bo'lib ishlaydi. Xullas, ozgina bo'lsa ham gazeta ishida tajriba orttiradi. 1921 yilda o'sha kursni tugatgandan so'ng Ilyos Jetisga qaytib keladi va Toldiqo'rg'on tumanidagi Belto'g'on qishloq maktabida o'qituvchi bo'lib ishlaydi. Ilyos Toshkentda o'qib, ish-layotgan bo'lsa ham she'r yozishni to'xtatmadi. Ikki yil ichida yozgan she'rlarining bir qismini Olmaotada chiqadigan "Tilshi" va "Kedey erki" gazetalariga yuboradi. Ular orasida 1920 yilda "Tilshi" gazetasida bosilgan "O'rtakshil partiya" she'rini alo-hida ta'kidlash joiz. Uni Saken asarlaridan keyin qozoq she'riyatida Kommunistik partiya mavzusida yozilgan ilk she'rlardan biri deyish mumkin.
Ilyos o'sha yili yozgan "Ishchilarga" she'rida sovet hukumati mehnatkashlar hukumati ekanligini tushuntirib, ularni maslahatlashishga, hamkorlikka, hamkorlik qilishga chaqiradi. Shoir yuqorida tilga olingan "Arinim" she'rida "Faqirga, faqirga, faqirga baraka, ko'ngil dardi, dilda duo" deydi va bu maqsadni birgalikda ku-rashdagina barpo etish mumkinligini aytadi.
1924 yil Ilyos Jansugirov hayoti va ijodida alohida o'rin tutadigan yil. Bu yil u Kommunistik partiya safiga nomzod sifatida kirdi. O'sha yili kommunist shoir ijodi qanotlari kengayib, she'rlarining mazmuni, mavzui tobora chuqurlashib, siyosiy ji-hatdan keskinlashganini ko'rishimiz mumkin. Ilyos ham boshqa shoirlar qatori g'ami butun mamlakatni larzaga keltirgan Leninning o'limi qayg'usini ifodalash uchun maxsus she'r yozgan. Shu o'rinda shoir adashib qolmaslikning, baxtga erishishning bir yo'li Lenin ko'rsatmalaridan chetga chiqmaslik, Lenin ishini, Lenin so'zini, Lenin shiorini qalbida saqlash ekanligini aniq tushunadi va yaxshi tushuntiradi.
REFERENCES:
1. Аскан дарын, азамат акын ( 1лияс ЖансYгiров ... ) / / Молдагали Ж^банов III том. - Алматы, 1981 жылы - 345бет.
2. Бес гасыр жырлайды. I том. - Алматы, 1981 жылы - 400бет.
3. Бес томдык шыгармалар жинагы. I том. - Алматы, 1983 жылы - 420бет.
4. ДYЙсенов М. Iлияс ЖансYгiров. 0мiрi мен творчествосы. - Алматы, «Гылым» баспасы, 1965 жылы - 340 бет.
19
April 23-24, 2024
