CC BY
11УДК 81 doi: 10.26907/2658-3321.2020.3.2.105-114
ИКЪТИСАДЫЙ ТЕРМИННАРНЫ ИНГЛИЗ ТЕЛЕННЭН ТАТАР ТЕЛЕНЭ НОМИНАТИВ СТРУКТУРА КУЗЛЕГЕННЭН ТЭРЖЕМЭ ИТУ
УЗЕНЧЭЛЕГЕ
Г. И. Хдсэнщанова
930922.90@mail.ru
Казан (Идел буе) федераль университеты, Казан шэhэре, Россия
Аннотация. Халыкара фэнни haM техник мэгълYмат алмашу соцгы унъеллыкта бигрэк тэ артты, э хэзерге тел, мэгълYмати мэдэният дэрэж;эсен арттыру белэн бэйле рэвештэ, Yсешенец яца баскычында тора. Икътисади фэннэр елкэсендэ коммуникация алып бару ечен меhим киртэлэрнец берсе - икътисадый терминологияне тэрж;емэ иткэндэ килеп чыккан кыенлыклар. Тел белэн кызыксыну даими рэвештэ арта бара; фэнни-техник эдэбият агымын эшкэртY бик кыен булырлык, фэнни hэм техник басмалар саны шулкадэр тиз арта. Чит тел эдэбиятын тэрж;емэ итY hэм реферилау белэн махсус нэшриятлар, тэрж;емэ Yзэклэре, фэнни-тикшеренY институтлар hэм профессиональ тэрж;емэчелэр генэ тYгел, э хэтта халык хуждлыгыньщ терле тармакларындагы белгеч-практиклар да шегыльлэнэ. Рецензиялэнэ торган мэкалэнец актуальлеге берничэ телнец (инглиз hэм татар) терминологик берэмлеклэрен чагыштырма аспектта тасвирлау зарурлыгына бэйле.
Теп сузлэр: чагыштырма конструкциялэр, тэрж;емэ, семантика, CYЗ белеме, номинатив, чагыштыру.
Сылану ечен: Хэсэнжднова Г.И. Икътисадый терминнарны инглиз теленнэн татар теленэ номинатив структура ^злегеннэн тэрж;емэ ту Yзенчэлеге. Казан лингвистик журналы. 2020; 2 (3):105-114. DOI: 10.26907/2658-3321.2020.3.2.105-114.
SPECIFITY OF TRANSLATION OF ECONOMIC TERMS FROM ENGLISH TO TATAR LANGUAGE FROM THE POINT OF VIEW OF THEIR
NOMINATIVE STRUCTURE
G.I. Khasanzyanova
930922.90@mail.ru
Kazan Federal University, Kazan, Russia
Abstract. The international exchange of scientific and technical information has especially grown in the last decade, and the modern language is at a new stage of its development in connection with an increase in the level of informational content of culture. One of the significant obstacles to communication in the field of economic sciences is the difficulty in translating
economic terminology. Interest in language and its knowledge is constantly growing; the number of scientific and technical publications is growing so fast that it becomes incredibly difficult to process the flow of scientific and technical literature. The translation and abstracting of foreign language literature is handled not only by specialized publishing houses, translation centers, professional translators of research institutes and industrial enterprises, but also by practitioners from various sectors of the national economy. The relevance of the reviewed article is due to the need to describe the terminological units of several languages (English and Tatar) in a comparative aspect.
Keywords: comparative constructions, translation, semantics, word formation, nominative, comparison, juxtaposition.
For citation: Khasanzyanova G.I. Specificity of translation of economic terms from English to Tatar language from the point of view of their nominative structure. Kazan linguistic journal. 2020; 2 (3): 105-114. DOI: 10.26907/2658-3321.2020.3.2.105-114.
Илебезнен Бетенденья икътисади берлэшмэсенэ интеграциялэY шартларында даими рэвештэ рус телле укучыларга зур кызыксыну уятучы икътисади тематикага текстлар саны арта. Димэк, лингвистик ^злектэн Караганда, инглиз телен ейрэнY бик актуаль.
Бугенге кендэ икътисадый тематикага булган терминнарны тэрж;емэ шу меким бурыч булып тора. Ул бурычны хэл шу адекват тэрж;емэгэ юнэлдерелгэн. Терле иллэрдэ икътисад елкэсендэ эшлэгэн фэнни хезмэткэрлэр арасында мэгълумат алмашуны тизлэтэ.
Тэрж;емэ телендэ куп кенэ икътисадый терминнар булмау (бу очракта, татар телендэ) бугенге кендэ шулай ук рус Иэм татар халкы арасында икътисади тематикага булган коммуникация барышында зур проблема булып тора. Татар телендэ икътисади терминология экренлэп бая бара, э нэкъ менэ тэрж;емэ текстындагы теге яки бу икътисади тешенчэне белдерY зарурлыгы туганда.
XX гасыр кулланышында актив булган гарэп Иэм фарсы теллэреннэн неологизмнар Иэм онытылган алынма CYЗлэр юлы белэн чын-чынлап татар CYЗлэрен торгызу хэзерге татар телен баетуга ярдэм итэ [1]. Янарыш тенденциясе телнен барлык лексик-тематик елкэлэренэ дэ кагылып утте: иж;тимагый-сэяси (сэясэт-'политика', инкыйлаб-'революция', хвррият-'свобода', тэржкыят-' прогресс', щвмhурият-' республика', хакимият -'правление'), белем 6^y (квллият-'колледж', инша-'изложение'), фэнни
(фэлсэфэ-'философия\ назария-'теория'), дини (хам, зэкят) елкэлэргэ. Икътисад елкэсендэ дэ ян,а лексиканьщ шактый зур катламы тэкъдим ителгэн (кертемче-'вкладчик', эшмжэрлек -'предпринимательство', икътисад -'экономика', ширкэт-'компания', сэнэгатъ-'промышленность', менеджмент, маркетинг, индексация, бонус, брокер).
Телнен тулы кYлэмдэ эшлэве анын, ж;эмгыять тормышыныц барлык елкэлэрендэ дэ катнашуын кYЗдэ тота. Татар теленен социаль эhэмиятен рус дэрэж;эсенэ кадэр кYтэрY-житэрлек кеч, акча hэм вакыт куллануны талэп итэ торган гади генэ бурыч тугел. Тел куллану елкэсен кинэй^ - Татарстан Республикасында уткэрелэ торган тел сэясэтенен бер юнэлеше. ДэYлэт теллэрен куллану елкэлэре "Россия Федерациясе халыклары теллэре турында" hэм "Татарстан Республикасы дэYлэт теллэре hэм Татарстан Республикасында башка теллэр турында" дигэн законнар белэн регламентлана. Татарстан Республикасы дэYлэт теллэрен hэм Татарстан Республикасында башка теллэрне саклау, ейрэнY hэм YCтерY буенча Татарстан Республикасы дэYлэт программасында бихисап чаралар каралган. Аны куллану елкэсендэ еш кына массакYлэм мэгълумат, Мэгариф, мэдэният, нэшрият эшчэнлеге кебек социаль институтлар бар. Милли телдэ эш башкару hэм анын эшлэве финанс-икътисад елкэсендэ дэ билгеле бер дэрэж;эдэ тэкъдим ителэ. Финанс-икътисадый терминология аппаратын эшлэY, татар телен ж;эмгыять тормышынын ин меhим елкэлэренэ «кертY» - хэзерге заман ике телле ж;эмгыять алдында торган ин меким бурычларнын берсе. Шул ук вакытта финанс-икътисад елкэсендэ татар теле эле дэ махсус тикшеренY объекты булмаган. Моннан тыш, хронологик кYЗлектэн чыгып, тармак финанс-икътисадый лексикасынын эшчэнлеге дэ тулысынча тикшерелмэгэн. Икътисади лексика билгеле бер дэрэжэдэ башка лексик-тематик теркемнэр (рэсми-эшлекле, юридик, иж;тимагый-сэяси) кысаларында яки CYЗ барлыкка килY hэм чагыштырма типология ягыннан каралды.
Татар теле лексикасы баеп бара, монда неологизм hэм алынма CYЗлэр роле зур. Икътисади лексика да ^бэя бара. Икътисади тематикага багышланган
татар телендэ берничэ эш бар. Мэсэлэн, А. Зарипованыц монографиясендэ икътисади тематикага булган материал (терминологик лексиканы) рус hэм алман теллэрендэ чагыштырыла. Г. Калганованыц да монографик тикшеренYе бар, ул татар телендэ булган финанс hэм бухгалтерия елкэлэрендэ эшлэп килYче терминнарны ж;ентеклэп карый. Шуца да карамастан, икътисади тематикага каралмаган терминнар куп кала. Мэсэлэн, бугенге кенгэ кадэр куп кенэ икътисадый терминнарныц тегэллеге, семантик Yзенчэлеклэре hэм номинациянец принциплары билгелэнмэгэн. Мэсэлэн, хэзерге этапта икътисад Yсешенец кайбер меhим проблемаларын ейрэнмэY татар теленец икътисадый терминологиясен ейрэну зарурлыгы тудыра, ченки фэнни хезмэткэрлэр hэм галимнэр арасында тикшерелэ торган материалныц популярлыгы икътисадый терминологияне ейрэнYДЭ икенче планга чыга.
М.К. Юматованыц икътисадый терминологияне чагыштырма ейрэнY елкэсендэ тикшеренY эшлэре нигезендэ, гомумалтай, терки hэм татар телендэге сузлэрне аерып чыгару кабул ителде. Борынгы гомумалтай hэм терки терминнарга бакыр 'медь', акча 'деньги', тиен 'копейка', алтын 'золото', алу 'покупать', сату 'продавать', аслам 'прибыль, выгода, проценты' кб. керэ [3].
Европа теллэреннэн алынган алынма CYЗлэр арасында иц зур теркемне инглиз теленнэн булган алынма CYЗлэр тэшкил итэ, - инг кушымчасы бар андый CYЗлэрдэ (холдинг, рейтинг, буккипинг , дей-трейдинг, демпинг, делистинг, бутстрэппинг, бенчмаркинг, кейтеринг, инвойс-дискаунтинг, клиринг, сэйвинг, ко-маркетинг, факторинг, директор-костинг, валюта демпингы, кире кайту лизингы h.б.), шулай ук латин теленнэн булган алынма CYЗлэр (инфляция, бонус, девальвация, капитализация, конкуренция, кооперация, курс, бифляция, инвестиция, дотация, индексация, экономический конфликт, ликвидность) [6].
Инглиз телендэ икътисадый терминнарын классификациялэYгэ терминнарныц тYбэндэге билгелэре нигез булып тора: эчтэлекле, формаль, функциональ булу. Икътисади терминнарныц теп билгесе булып, аларныц номинатив билгесе килэ.
Инглиз телендэ термин барлыкка тлу системасында кулланыла торган суффикслар hsM префикслар инглиз теленец гомуми, гади CY3 барлыкка китерYче чараларыннан алына. Махсус терминологиянец Yзенчэлеге - кайбер суффиксларга билгеле бер терминологик мэгьнэлэрне беркетергэ омтылу [6].
Бу икътисадый терминологиягэ гомумэн дэ хас:
Administrator 'администратор' - 'администратор', 'идарэ шуче', 'ж;аваплы башкаручы' [5]. An administrator administers affairs [8]. Белемле белгечне бер эшкуар узенец ресторанына администратор итеп алды. Шулай булганда, рустан гайре миллэтлэр узлэренец артталыкларына твшенеп, русларны остаз hdM щитэкче сыйфатында ихтирам итэчэклэр булып чыга. [7].
Capitalization 'капитализация' - 'капиталлаштыру, 'табышлыга эйлэндерY', 'байлык чыганагы шу' [4]. Capitalization methods are used in the field of Economy [8]. Акциялэр hэм капиталлаштыру бэясенец кимYе деньякулэм финанс кризисына бэйле. "Связьинвестнефтехим"ныц да теп максаты - элеге компаниялэрне табышлыга эйлэндерY [7].
Cartel 'картель' - картель' [4]. In economics, a cartel is an agreement between competing firms to control prices or exclude entry of a new competitor in a market [9]. Ул Татарстанныц бетон hdM тимер-бетон эшлэнмэлэр щитештеруче эре заводлары щитdкчелdренd ДТФ белdн берлекmd чимал белdн тdэмин иту мdсъdлdлdрендd бердdм позиция эшлdргd, узара мвнdсdбdтлdр системасын булдырырга бdялdр кую мdсъdлdлdрендd уз мdнфdгатълdрен саклаган хdлдd, картель килешуе твзергd тdкъдим итте. [7].
Шулай итеп, бер CYЗле икътисадый терминнарны рус теленнэн татар теленэ тэрж;емэ иткэндэ бер CYЗле, ике CYЗле, еч CYЗле, ДYрт CYЗле, биш CYЗле, алты CYЗле терминнар барлыкка килде:
Бер сузле терминнар - (сузтезмзлзр):
- карар - resolution [2] 'резолюция - имеющее обязательную силу решение акционеров компании' (карар) [5]. Draft resolution on promoting the conservation and wise-use of intertidal wetlands and economically-associated habitats is acceptable [8]. Татарстан Республикасы Чyпрdле муниципалъ
районынъщ Иске Чокалы авыл щирлеге Уставына таянып, Татарстан Республикасы ЧYпрдле муниципаль районыныц Иске Чокалы авыл щирлеге Советы карар чыгарды: «... ». 1966 елныц 19 декабрендэ Берлэшкэн Миллэтлэр Оешмасыныц Генераль Ассамблеясы "Космик кицлеклэрне, шул исэптэн Айны hdM башка щк щисемнэрен тикшерY hдм файдалану буенча ддYЛдтлдрнец эшчэнлек принциплары турында килешY"гд нигезлэнгэн резолюция кабул иткэн иде [7].
Ике сузле терминнар - (сузтезмзлзр):
- ышанычлы хуща - trustee 'доверительный собственник - лицо, которое владеет юридическим титулом собственности, однако не является собственником бенефициаром' [2] (доверительный - ышаныч белдерэ торган, ышанычлы ; 2) яшерен, фаш итэргэ ярамаган, сер итеп саклана торган; яшерен рэвештэ); собственник - милекче, милек билэYче, хосусый милек иясе, хуж;а; собственник - хуж;а. Few people really understand what trustees do, so it's very hard to know how to select the right one for when planning your estate [9]. Моцарчы сет щитештерY белэн швгыльлэнмэгэн ышанычлы хущаны встэмэ табыш алу турында да уйлануларга этэрэ, ул килэчжтэ сауган сетне сату турында уйлый. Заводка инде дYрт ел ышанычлы хуща эзлибез [7].
0ч сузле терминнар - (сузтезмзлзр):
- Франциядэ профсоюзлар берлэшмэсе - syndicate 'синдикат - группа, которая принимает на себя страховой риск; каждый синдикат управляется менеджером синдиката или агентом' [2] (предприятиелэр берлэшмэсе; Франциядэ профсоюзлар берлэшмэсе) [7]. Branches of Self Certified Syndicate Banks (SCSBs) where syndicate / sub syndicate member submits ASBA form as on April 01, 2017 [8]. Зеленодольск муниципаль районы флагы щирле Yзидарэ органнарыныц утырыш залларында, щирле Yзидард органнарыныц сайланулы вазыйфаи затларыныц эш кабинетларында; муниципаль милектэ булган предприятиелэр берлэшмэсенец булган учреждениелэрдэ hdM оешмаларда даими рdвештd урнаштырылган булырга тиеш. ^dй кене "Соцпроф"
профсоюзлар берлэшмэсе оештырган митингта "Казань - без Метшина!" дигdн шагыйрълdр игътибарсыз калды шул [7].
ДYрт сузле терминнар - (сузтезмзлзр): оешманы юкка чыгаручы зат - receiver 'ликвидатор - лицо, осуществляющее управление конкурсной массой во всех возможных формах' [2] (бетерYче, юкка чыгаручы (оешманы, предприятиене) [7]. All personal property of the Beneficial Owner shall be bound by and subject to all terms and conditions of the Security and further represents and warrants that it has authority to ratify, confirm and authorize the execution and delivery by the Receiver and that there is no agreement, written or oral, whereby it is prohibited or restricted from so doing [9]. Зеленодолъск муниципалъ районында билгеле оешманы юкка чыгаручы зат тарафыннан муниципалъ милектd булган предприятиелdр, учреждениелdр hdM оешмалар таркалына. Предприятиене бетерYче зат булуы факторы басымны арттырган саен, каршы тору кече dd бермd-бер арта, кврdш кискенлdшd гет [7].
Биш сузле терминнар - (сузтезмзлзр):
- кыйммdтле кагdзълdр щыела, бирелd, саклана торган урын - treasury 'Казначейство, министерство финансов' [2] (казначылык (дэYлэт акчасы hэм кыйммэтле кагэзьлэр ж;ыела, бирелэ, саклана торган урын, учреждение [7]). The Section 151 Officer will report annually on the adequacy / suitability of the arrangements and will report, as a matter of urgency, the circumstances of any actual or likely difficulty in achieving the Council's objectives in a way of controlling of treasury management risk [9]. Кыйммэтле кагэзьлэр щыела, бирелэ, саклана торган урыннарда эшне щанландырырга кирdк. Финанс-бюджет палатасы hdм казначылык департаменты коллективлары хисабы палата рdисе ШdмсYн Сенгатовныц бюджет турында шаян доклады hdM ялгыз биюебелdн башланды [7].
Алты сузле терминнар - (сузтезмзлзр):
- страховка взносларын hdM премиялdрне rndmdy белгече - actuary 'актуарий'[2]. In the traditional fields of the actuary, such as life insurance
and superannuation, this rule should not pose any problems [8]. As the scope of the actuarial profession broadens it may be necessary to cover this rule by demonstrating how the skills of the actuary relate to the issue at hand [9]. Страховка взносларын hdM премиялэрне исэплэу белгече кицэшлэре. Актуарий —ул кеше гомерен озак вакытка страховкалау влкэсендэ эшлэуче белгеч [7].
Полиномнар:
Account management department 'отдел по работе с клиентами' -'клиентлар белэн эшлэY бYлеге' [7]. Account Management Department profiles is on Linkedin [9]. Газетабызда хэбэр ителгэнчэ, беренче очрашу Кузкэй авыл щирлегендэ утте, очрашуга Чаллы районара Пенсия фонды идарэсенец Тукай районы булеге башлыгы Раил Тимербаев, районара фондныц клиентлар белэн эшлэу булеге эйдэп баручы белгеч-эксперты Лариса Федотова килгэн иде [7].
Accounts payable days outstanding 'период (срок) погашения кредиторской задолженности'- 'кредитор бурычларны каплауньщ срогы, вакыты, дэвере'. Accounts payable days outstanding measures financing provided by trade creditors to company and management's paying habits [9]. Кредитор бурычны каплауныц ахыргы срогы августныц икенче декадасына билгелэнсэ дэ, бюджет средстволарын баш булучелэрне hэм оешма ^итэкчелэрен бурычны агымдагы айда каплауларын сорыйм. Иртэнге щидедэ кредитор бурычларны каплауныц
вакыты чыга. Кредитор бурычларны каплауныц дэвере - дурт ел [7].
Бу эштэ башкарылган тикшеренYлэргэ нигезлэнеп, тYбэндэге нэтижэлэр ясарга мемкин:
1. Терминологияне ейрэнY проблемасы икътисадый текстларны тикшерYДЭ теп проблемаларныц берсе булып тора.
2. Икътисадый терминнар аерым билгелэрдэн чыгып, махсус лингвистик классификациялэнергэ тиеш. Терминологиянец номинатив характеры: бер компонентлы, ике компонентлы терминнар hэм CYЗтезмэлэр, еч компонентлы hэм аннан ^брэк терминнар (полиономнар) hэм CYЗтезмэлэр.
3. Тэрж;емэ ечен аерым кыенлыклар булып тора полиномнар.
Литература
1. Бархударов Л.С. Язык и перевод. Москва: МО. 1975. 240 с.
2. Бизнес: Оксфордский словарь: Англо-Русский: более 4000 концепций. Москва: Издательство РГГУ. 2005. 752 с.
3. Вьюгина С.В. Татарский язык в сфере профессиональной деятельности: учебное пособие. Казань, КГТУ. 2008.151 с.
4. Газизова Ф.М. Русча-Татарча игътисади атамалар CYЗлеге. Казан, Раннур. 1999. 448 б.
5. Ганиев Ф.Э. Русча-Татарча CYЗлек. mscksy, Инсан. 1997. 718 б.
6. Соколова Т. В. Особенности перевода английских экономических текстов // Социальные и гуманитарные исследования: традиции и реальности. Саранск. 2000. 342 с.
7. Татар теленец язма корпусы // URL: http://corpus.tatar/tt (06.06.2019дан)
8. The Wall Street Journal (19.04.2018). 42 p.
9. The Economist (19.01.2019). 48 p.
References
1. Barkhudarov, L. S. (1975). Yazyk i perevod [Language and translation]. Moscow: MO. 240 s. (in Russian)
2. Biznes: Oksfordskij Slovar': Anglo-russkij: bolee 4 000 koncepcij. (2005). [Business: Oxford Dictionary: English-Russian: over 4 000 concepts]. Moscow: Izdatel'stvo RGGU. 752 s. (in Russian)
3. Vyugina, S.V. (2008). Tatarskij yazyk v sfere professional'noj deyatel'nosti: uchebnoe posobie [Tatar language in the sphere of professional activity: study guide]. Kazan: KGTU, 151 s. (in Russian)
4. Gazizova, F.M. (1999). Ruscha-Tatarcha Ikhtisadi Atamalar Suzlege [Russian-Tatar Dictionary of Economic Terms]. Kazan: Rannur, 448 b. (in Tatar)
5. Ganiev, F. (1997). Ruscha-Tatarcha Suzlek [Russian-Tatar dictionary]. Kazan: Insan, 718 b. (in Russian)
6. Sokolova, T.V. (2000). Osobennosti perevoda anglijskih ekonomicheskih tekstov // Social'nye i gumanitarnye issledovaniya: tradicii i real'nosti [Features of the translation of English economic texts // Social and humanitarian studies: traditions and realities]. Saransk, 342 s. (in Russian)
7. Tatar telenen yazma corpusy. [The written corpus of the Tatar language]. http://corpus.tatar/tt from 06.06.2019. (in Tatar)
8. The Wall Street Journal. (April 19, 2018). 42 p. (in English)
9. The Economist. (January 19, 2019). 48 p. (in English)
Автор публикации
Хэсэнщанова Гвлнара Илгиз кызы
3нче уку елы аспиранты Казан федераль университеты Казан шdhdре, Россия Email: 930922.90@mail.ru
Author of publication
Khasanzyanova Gulnara Ilgizovna - third
year graduate student
Kazan Federal University
Kazan, Russia
Email: 930922.90@mail.ru
