Научная статья на тему 'IKKI OʻLCHOVLI SIMPLEKSDA ANIQLANGAN KVAZI NOVOLTERRA KUBIK STOXASTIK OPERATORINING DINAMIKASI'

IKKI OʻLCHOVLI SIMPLEKSDA ANIQLANGAN KVAZI NOVOLTERRA KUBIK STOXASTIK OPERATORINING DINAMIKASI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
75
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
kubik operator / kvazi / novolterra / qoʻzgʻalmas nuqta / stoxastik. / cubic operator / quasi / non-Volterra / fixed point / stochastic.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Safarov, Abbos Abdurasul Oʻgʻli

Ushbu maqolada matematikaning zamonaviy tatbiqlaridan biri novolterra kubik stoxastik operatorlarni kvazi sharti ostida ikki oʻlchovli simpleksdagi dinamikasi oʻrganilgan. Shuningdek, kvazi novolterra kubik stoxastik operatorning qoʻzgʻalmas nuqtasining yagonaligi haqida teorema isbotlangan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DYNAMICS OF A QUASI NOVOLTERRA CUBIC STOXASTIC OPERATOR DETERMINED IN A TWO-Dimensional Simplex

The paper studies the dynamics of non-Volterra cubic stochastic operators in a two dimensional simplex under quasi conditions, one of the modern applications of mathematics. A theorem on the uniqueness of a fixed point of a quasi non-Volterra cubic stochastic operator is also proved.

Текст научной работы на тему «IKKI OʻLCHOVLI SIMPLEKSDA ANIQLANGAN KVAZI NOVOLTERRA KUBIK STOXASTIK OPERATORINING DINAMIKASI»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences A ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

IKKI O'LCHOVLI SIMPLEKSDA ANIQLANGAN KVAZI NOVOLTERRA KUBIK STOXASTIK OPERATORINING DINAMIKASI

Safarov Abbos Abdurasul o'g'li

"TIQXMMI" Milliy tadqiqot universitetmrng Qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar instituti

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada matematikaning zamonaviy tatbiqlaridan biri novolterra kubik stoxastik operatorlarni kvazi sharti ostida ikki o'lchovli simpleksdagi dinamikasi o 'rganilgan. Shuningdek, kvazi novolterra kubik stoxastik operatorning qo 'zg'almas nuqtasining yagonaligi haqida teorema isbotlangan.

Kalit so izlar: kubik operator, kvazi, novolterra, qo 'zg 'almas nuqta, stoxastik.

ABSTRACT

The paper studies the dynamics of non-Volterra cubic stochastic operators in a two dimensional simplex under quasi conditions, one of the modern applications of mathematics. A theorem on the uniqueness of a fixed point of a quasi non-Volterra cubic stochastic operator is also proved.

Keywords: cubic operator, quasi, non-Volterra, fixed point, stochastic.

АННОТАЦИЯ

В статье исследуется динамике неволътерровых кубических стохастических операторов в двумерном симплексе при квазиугловиях, одным из современных приложений математики. Также доказана теорема о единственности неподвижной точки квази неволътеррова кубического стохастического оператора.

Ключевые слова: кубический оператор, квази, неволътерра, неподвижная точка, стохастический.

Quyidagi

S"1 =|х = (Xi,х2,...,xn)eD ": х >0,i = \П, Jx = 1

to'plam (n -1) o'lchovli simpleks deb ataladi [3]. W: Sn-1 ^ Sn-1 akslantirish,

n

(щ) = x = J PfftJXiXx,I = {1,2,...,n) (1)

i, j ,k=i

bu yerda:

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

n

p = p = p = p = p = p > o v p = i

ijk, l jik ,l kji ,l kij ,l jki ,l ikj, l ? ijk ,l

(2)

l=i

(1), (2) ni kubik stoxastik operator deb ataymiz.

Agar P..kl = 0, V/ e{i, j,k) (3) shart o'rinli bo'lsa, (1), (2) operator novolterra

kubik stoxastik operatori deb ataladi [1], [4].

Agar novolterra operatorining faqat P. va P^ l, i ^ j ^ k koeffitsiyentlari uchun

(3) o'rinli bo'lmasa, W operator kvazi novolterra kubik stoxastik operator deb ataladi

[4].

Kvazi novolterra kubik stoxastik operatorni n = 3 da o'rganamiz: x' = ax x3 + Px y3 + y z3 + 3 y2 z + 3 yz2 + 2 xyz, y' = a2 x3 + P2 y3 + y2 z3 + 3x2 z + 3xz2 + 2 xyz, (4)

z' = a3 x3 + j33 y3 + y3 z3 + 3x2 y + 3xy2 + 2 xyz,

W:

3 3 3

Bu yerda a,ß,y > 0, i = 1,2,3, ^a = ^ß = ^y = 1.

a=y=a2= ß2 = ß = y3 = 0, a3 = ß = y2 = 1 bo'lgan holda o'rganamiz. Ushbu holda operator quyidagi ko'rinishga keladi: x' = y3 + 3 y2 z + 3 yz2 + 2 xyz W: <!y' = z3 + 3x2z + 3xz2 + 2xyz (5)

z' = x3 + 3x2 y + 3xy2 + 2 xyz (5) operatorning qo'zg'almas nuqtalarini W(A) = A, A = (x, y, z) tenglamani yechish orqali aniqlaymiz. Ya'ni

y3 + 3 y2 z + 3 yz2 + 2 xyz = x

z3 + 3x2 z + 3xz2 + 2 xyz = y (6)

x3 + 3x2 y + 3xy2 + 2 xyz = z Fix(W) orqali W operatorning barcha qo'zg'almas nuqtalari to'plamini belgilaymiz. Fix(W) = {Ae S2: W(A) = A}.

Quyidagi belgilashlarni kiritamiz: intS2 = {(x,y,z) e S2: xyz > 0},

'1 1 P

öS2 = S2 \ int S2 va C =

3'3'3

Teorema. (5) operator uchun quyidagilar o'rinli:

a) Fix(W) nöS2 =0

i=1

i=1

i=1

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

b) Flx(W) n int S2 = {C}.

Isbot. a) (x,y,z) edS2 bo'lsin. Faraz qilaylik, x = 0 ( y = 0,z = 0 hollar ham xuddi shunday tekshiriladi) bo'lsin. U holda (6) sistemaga ko'ra, tenglamalar sistemasining yechimi x = y = z = 0 ekanligi kelib chiqadi. Lekin ta'rifga ko'ra

(0,0,0) £ S2. Bundan ko'rinadiki,

Flx(W) ndS2 =0

b) (x, y, z) e int S2 bo'lsin. (6) sistemaning birinchi va ikkinchi tenglamalarini ayiramiz:

y3 - z3 + 3y2 z - 3x2 z + 3yz2 - 3xz2 = x - y yoki

(y - z)( y2 + yz + z2) = (x - y )(1 + 3z (x + y) + 3z2) (7)

Xuddi shunday (6) sistemaning birinchi va uchinchi tenglamalarini ham ayiramiz:

y3 - x3 + 3y2z - 3x2y + 3yz2 - 3xy2 = x - z, (y - x)(y2 + xy + x2) = (x - z )(1 + 3y2 + 3y (x + z)) (8)

Ikkinchi va uchinchi tenglamalarning ham ayirmasini sodda holga keltiramiz: ( z - x)(z2 + zx + x2 ) = ( y - z )(l + 3x (y + z) + 3x2) (9)

V (x, y, z) e int S2 uchun,

y2 + yz + z2 > 0, y2 + xy + x2 > 0, z2 + zx + x2 > 0,

1 + 3z(x + y) + 3z2 > 0, 1 + 3y2 + 3y(x + z) > 0, 1 + 3x(y + z) + 3x2 > 0.

Faraz qilaylik z > x(z < x) bo'lsin. (7), (8) va (9) tenglamalardan

x > y (x < y) va y > z (y < z) ekanligi kelib chiqadi. Bundan esa

z > x > y > z (z < x < y < z) (10) munosabatga kelamiz. Shunday qilib, (6)

1 (111 ^ tenglamalar sistemasi yagona x = y = z = - yechimga ega. Demak, C = -,-,-

3 y 3 3 3 y

nuqta (5) operatorning yagona qo'zg'almas nuqtasi bo'ladi. Teorema isbotlandi.

REFERENCES

1. R.L. Devaney, An introduction to chaotic dynamical systems, stud. Nonlinearity, Westview Press, Boulder, CO 2003.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2. U.U.Jamilov, A.Yu.Khamraev, M.Ladra, On a Volterra cubic stochastic operator, Bull. Math. Biol. 80 (2) (2018) 319-334.

3. A. Yu. Khamraev, On cubic operators of volterra type (Russian), Uzbek. Math. Zh. 2004 (2) (2004) 79-84

4. U. A. Rozikov, A. Yu. Khamraev, On construction and a class of non-Volterra cubic stochastic operators, Nonlinear Dyn. Syst. Theory 14 )1) (2014) 92-100

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.