CC BY
5
ТДУ 327
DOI:10.51844-2077-4990-2022-2-155-158
ХУСУСИЯЩОИ А СО СИИ КОНСЕПСИЯИ "МУНОСИБАТИ ЭХТИЁТКОРОНАИ ХОНАНДАГОН ХАНГОМИКОР БО КОМПЮТЕР"
Примов Му^син Муслимцонович, сармуаллими кафедраи математика ва информатика Донишкадаи омузгории Тоцикистон дар шаури Пащакент (Тоцикистон, Панцакент).
КЛЮЧЕВЫЕ ОСОБЕННОСТИ Примов Мухсин Муслимджонович, старший КОНЦЕПЦИИ«БЕРЕЖНОЕ преподаватель кафедры математики и ОТНОШЕНИЕ УЧАЩИХСЯ ПРИ информатики Таджикского педагогического РАБОТЕ С КОМПЬЮТЕРОМ.» института в городе Пенджикенте
(Таджикистан, Пенджикент) KEY FEATURES OF Primov Mukhsin Muslimdzhonovich, senior CONCEPT "CAREFUL ATTITUDE OF lecturer of the department of mathematics and STUDENTS WHEN WORKING WITH informatics of the Tajik Pedagogical Institute in
COMPUTER" Panjakent (Tajikistan, Penjikent), E-mail: [email protected]
Вожа^ои калиди: микроклимат, этиология, психосоматики, гипокинези, радиатсияи электромагниты, консепсияи муносибати эутиёткорона, параметруои оптимали
Мацола бо мацсади тауцици хусусиятуои асосии муносибати эутиёткоронаи хонандагон уангоми кор бо компютер ва консепсияи он тауия гардидааст. Дар мацола шаруи як цатор мафуум ва асосноккунии илмии мавзуъ, хусусиятуои педагогию психологии он дар шароити динамикии кор бо компютер дида баромада шудааст. Муаллиф кушиш кардааст, ки дар самти консепсияи муносибати эутиёткорона заминаи воцеии аз лиуози илми асоснокшударо пешниуод намояд.
Ключевые слова: микроклимат, этиология, психосоматика, гипокинезия, электромагнитное излучение, концепция бережного обращения, оптимальные параметры
Статья посвящена изучению ключевых особенностей внимательности учащихся при работе с компьютерами. Рассматривается объяснение ряда понятий и научное обоснование предмета, его педагогических и психологических особенностей в динамических условиях труда. Автор попытался заложить реальную научно обоснованную основу концепции осторожного подхода.
Key words: microclimate, etiology, psychosomatics, hypokinesia, electromagnetic radiation, the concept of careful handling, optimal parameters.
The article dwells on exploration of the key features of student mindfulness when working with computers and their concepts. The article discusses the explanation of a number of concepts and the scientific substantiation of the subject, its pedagogical and psychological characteristics in dynamic working conditions. To some extent, the author tried to lay a real scientifically grounded basis for the concept of a cautious approach.
Самаранокии ташаккули муносибати эхтиёткоронаи хонандагон хангоми истифодаи компютер аз он вобаста аст, ки раванди таълим то чй андоза робитахои асосии табдили муносибатхои ичтимоиро ба чузъхои сохтори дохилии шахс ба назар мегирад: муносибатхои ичтимой талаботхо, манфиатхо,хадафхо,мотивхо, муносибатхо, арзишхои дастурй.
Аз ну;таи назари ахло;й муносибати эхтиёткоронаи хонандагон хднгоми истифодаи компютер бояд ба он боварй дошт, ки компютер ба хама мутаалли; аст. Мо компютерхоро бидуни ало;а истифода карда наметавонем. Дар кодекси ху;у;й талабот барои рафтор мавчуд аст, ки бешак, шаклхои бадахло;онаи аз чихати ичтимой хавфнокро манъ мекунад.
Пас аз тахлили мохияти консепсияи муносибати эхтиёткоронаи хонандагон хангоми истифодаи компютер, мо ба хулосае омадем, ки он тамоми аломатхои мухими мафхуми масъулиятро хамчун категорияи ичтимой ва равоншиносй дар бар мегирад ва ин амалро шуур ичро мекунад, зеро шуур усули пайваст кардани шахс бо объектхои фаъолияти у, бо назардошти хусусиятхо ва имкониятхои онхо мебошад[1, с.102].
Хдмин тавр, раванди педагогй доир ба муносибати эхтиёткоронаи хонандагон хангоми истифодаи компютер бояд ба ташаккули чунин хусусиятхои психологии шахс, ба мисли манфиатхо оид ба донистани ;онунхои он равона карда шавад.
Ба сифати хадафи нихой муносибати эхтиёткоронаи хонандагон доир ба истифодаи компютер азхудкунии робитахои инсон бо инсон, инсон бо компютерро, ки дар мачмуъ робитаи инсон ва чомеаву чахонро инъикос мекунанд, пешбинй мекунад.
Дар дахсолахои охири асри гузашта инсон шарики нави хамкории худро пайдо намуд, ки ин компютер ном дорад. Вай хамчун восита ва миёнарав ба миён омадааст. Аммо миёнарав чунон беназир аст, ки y тадричан хдмчун як иштирокчии комил ба сохтори анъанавии хдмкории инсон ба инсон пайвастааст. Ва ин охиста-охиста худи шахсро тагйир додан гирифт: y ма;оми нави "корбар" ва имконияти навро барои ;онеъ кардани ниёзхои худ ба муошират дар шакли нав гирифт. Компютер амалан ба як шарики коммуникатсионй табдил ёфтааст, ки хусусиятхо, ритм ва тобишхои худро ба раванд медарорад.
Рушди технологияи компютерй (пайдоиши шабакахои компютерй) боиси пайдоиши як навъи нави хамкорй, аллакай инфиродй (шахс бо мошин), аммо хамкории гуруххои одамон ва гурУххои мошинхо ва хамкории байни одамон гардид. Ба истилох "симбиози гурухй" ба вучуд меояд. Аз ин ру, афзоиши самаранокии низоми нави тартиботи олй ба назар мерасад. Афзоиши самаранокй на танхо бо чамъбасти оддии сахми инфиродии афзояндаи шумораи "зерсистемахо", балки бо суръат бахшидани мубодилаи иттилооти барои халли масъалахо зарурй, инчунин бо омезиши хамоханг ало;аманд аст.
Пайдоиши муносибатхои нави «одам - компютер» зарурати аз чониби илмй омухтани ин далелро ба миён овард. Дар равоншиносии муосир ифода ва мафхуми нав ба миён омад: "модели одам - компютер". Ин модел, пеш аз хама, хусусиятхои раванди хамкории инсон ва компютерро (муколамаи байни корбар ва мошин)-ро баррасй мекунад. Дар ин замина харду чониби муколама инти;олдихандагони маълумоту иттилоот мебошанд. Дар навбати худ, байни онхо майдони коммуникативй (иттилоотй) ба вучуд меояд, ки аз хамкорихои намудхои зерин иборат мебошанд:
- истифодабаранда - истифодабаранда;
- истифодабаранда - компютер;
- компютер - компютер.
Хдмкории истифодабаранда - истифодабаранда, албатта, метавонад бидуни ширкати компютер сурат бигирад. Як ;атор фанхои гуманитарй ба омузиши чунин хамкорй (муошират, робита) равона карда шудаанд. Аммо, муошират метавонад тавассути миёнаравй сурат гирад. Намунаи чунин хамкорй хондани матнест, ки онро як шахс чоп кардааст ва ба хонанда тавассути диск ё почтаи электронй инти;ол додаастДамкории истифодабаранда - компютер тавассути аносири хоси барнома-дастгох бо номи интерфейсхо таъмин карда мешавадДар як робитаи шахс бо компютер тавассути интерфейси мувофи; амалй мегардад. Масалан, низоми амалиётй ин интерфейси "таъиноти умумй" ба хисоб меравад, ки тартиби ягона, ;оидахои истифодаи захирахои компютериро му;аррар мекунад. Синфи дигари мухими интерфейсхо низом барномасозй мебошанд, ки рамзгузории алгоритмхоро барои халли масъалахои мушаххас таъмин мекунанд. Биное, ки дар он компютерхо мавриди истифода ;арор дода мешаванд, бояд равшании сунъй ва табий дошта бошанд. Барои синфхои компютерй бояд хучрае интихоб шавад, ки аз самти шимол ва шимолу шар; бошанд ва бо дастгоххои танзимшаванда, монанди жалюзи, парда, равзанахои беруна ва гайра мучаххаз гардида бошанд. Бояд таъкид намуд, ки чой додани синфхои компютерй дар таххонахо гайри;обили ;абул аст.Руйи фарш бояд тоза ва бо латтаи нам тоза карда шавад ва болопуши антистатикй дошта бошад. Масохат барои як чои кор бо компютер бояд на камтар аз б м2 бошад. Дар синфи компютерй чойгир кардани чойхои корй аз чихати гигиенй хеле мухим аст. Бехтараш компютерро тавре чойгир кунед, ки нур ба экран аз чап афтад. Гарчанде ки экран равшан аст, дарсхо набояд дар торикй, балки дар хонаи равшан рохандозй гардадДар як чои корй дар синфхонаи компютер як навъ майдони электромагнитй бо радиусаш 1,5 м ва аз он зиёдтарро ба вучуд меорад. Гузашта аз ин, радиатсия на танхо аз экран, балки аз деворхои ;афо ва канори монитор низ сурат мегирад. Ч,ойгиршавии тачхизот бояд кафолат дихад, ки ягон радиатсия аз компютер ба хонандагоне, ки аз компютерхои дигар истифода мебаранд, таъсир намерасонад. Барои ин, масофаи байни пахлухои монитор бояд на камтар аз 1,2 м бошад [4, с.73]Дангоми истифодаи як синфхонаи компютерй барои хонандагони синну соли гуногун, масъалаи интихоби мебел мувофи;и мивдори хонандагони хурдсол ба рох монда шавад. Дар ин холат, чойхои кориро бо пояхо мучаххаз кардан мувофи;и ма;сад аст. Бояд, ки андозаи мебели таълимй (миз ва курсй) ба ;ади хонанда мувофи;ат кунад: пойхо ва миён (ва хатто бехтар аз
банди бозухо) бояд дастгирй карда шаванд ва хатти биниш та;рибан дар марказ бошад аз монитор ё каме баландтар. Барои кохиш додани мондашавии чашм, мухим аст, ки тасвир дар экрани компютер равшан ва инъикоси баланд дошта бошад. Инчунин эхтимолияти равшании экранро истисно кардан лозим аст, зеро ин му;оиса ва равшании тасвирро кохиш медихад. Хднгоми кор бо маълумоти матнй бояд ба му;оисаи мусбат афзалият дода шавад: аломатхои торик дар заминаи равшанй. Масофа аз чашм то экрани компютер бояд на камтар аз 65-70 см бошад. Хдмзамон, барои як хонанда дар назди компютер тахсил кардан мувофи;и ма;сад аст, зеро шароити дидани тасвир дар экран барои одами нишаста якбора бад мешавад.
Параметрхои оптималии микроклимат дар уто;хои компютерй чунинанд: харорат - 19... 21° С, намии нисбй - 55... 62%
Пеш аз он ва баъд аз хар як соати таълимии машгулиятхои компютерй бояд уто;хои компютерй шамол дода шаванд, ки ин сифати хаворо бехтар мекунад. Таввассути латтаи нам уто;хои компютерй бояд хамаруза тамиз карда дода шавад[5, с.18].
Барои поён кохиши хастагии биной ва умумй дар синф маслихатхои зерин бояд риоя карда шаванд:
- давомнокии оптималии дарси доимй бо компютер барои хонандагони синфхои II ... IV бояд на бештар аз 15 да;и;а бошад;
- бо ма;сади кохиш хастагии биноии мактаббачагон пас аз кор дар компютерхо тавсия дода мешавад, ки мачмуи маш;хои чашм, ки хангоми нишастан ё истода, аз экран руй гардонда, бо нафасгирии ритмикй, бо хадди амплитудаи харакатхои чашм ичро карда мешаванд. Барои чолибияти комил, маш;хоро ба тарзи бозй ичро кардан мумкин аст.
Мачмуи маш;хо барои чашм:
Чашмонро сахт фишурда, ба хисоби миёна 1-2 маротиба кушода пушед, пас онхоро кушоед, мушакхои чашмро дам дихед, ба хисоби 1 - 6 маротиба. Ба дур нигаред ва ин корро 4 - 5 маротиба ин амалро такрор кунед.
Ба купруки бинии худ нигох кунед ва нигохи худро ба хисоби 1-4 маротиба нигох доред. Ба чашмони худ фишор наоваред. Пас ба хисоби 1 - 6 маротиба ба дур нигаред ваин корро 4 - 5 маротиба такрор кунед. Сари худро тоб надода, ба тарафи рост нигаред ва ба хисоби 1 - 4 маротиба такрор кунед, пас муста;иман ба хисоби 1 - 6 маротиба ба дур нигаред. Маш;хо бо нигох доштани нигох ба чап, боло ва поён ичро карда мешаванд ба хамин тарз 3-4 маротиба ин амалхо такрор бояд карда шаванд.
Нигохи худро ба тезй ба таври диагоналй харакат дихед: рост ба боло - чап ба поён, пас, рост ба масофа ба хисоби 1 - 6 маротиба; пас чап ба боло - рост ба поён ва рост ба дур ба хисоби 1 -6 маротиба. Ин амалро 4 - 5 маротиба такрор кунед.
Тазаккур бояд дод, ки гузаронидани гимнастика барои чашм маш;хои чисмониро истисно намекунад. Маш;хои мунтазами чашмон ва да;и;ахои фаъолияти чисмонй фишори биной ва омори ба таври муассир кохиш медихад.Машгулиятхо дар махфилхо бо истифода аз компютер бояд на дертар аз 1 соат пас аз ба охир расидани дарсхо дар мактаб ташкил карда шаванд. Ин ва;т бояд барои истирохат ва хурокхурй чудо карда шавад. Барои хонандагони синфхои ибтидой махфилхои омузиши компютер бояд на бештар аз ду маротиба дар як хафта мавриди омузиш ;арор дода шавад. Давомнокии як дарс на бештар аз 60 да;и;аро ташкил дихад. Аз ин ру, пас аз 10 - 15 да;и;а дарсхои доимии компютер барои тарбияи чисмонй ва гимнастикаи чашм танаффус лозим аст.Хастагй бештар аз хусусияти фаъолияти компютер вобастагй дорад. Аз хама бештар вазияти хастагиро барои мактаббачагон бозихои компютерй ба вучуд меорад, ки асосан барои ангезиши суръати вокуниш пешбинй шудаанд. Муддати дароз нишастан дар компютер метавонад ба хасташавии асаб, вайрон шудани хоб, бад шудани некуахволй ва хастагии чашм оварда расонад. Аз ин сабаб, барои хонандагони хурдсол, танхо дар охири дарс, ки на бештар аз 10 да;и;а давом мекунад, бозихои компютерй ичозат дода мешавад.
Коидахои рафтори хонандагони синфхои ибтидой дар синфи компютерй чунинанд:
1. Даромадан ва баромадан аз синф танхо бо ичозати муаллим рохандозй мегардад.
2. Танхо чои кореро ишгол кардан лозим аст, ки муаллим ба хонанда таъин кардааст.
3. Ба хонандагон ичозат додан ё хомуш кардани компютер ва дастгоххои васлшуда манъ аст.
4. Пайваст кардани дискхои таълимй ба кор аз чониби муаллим ё лаборант анчом дода мешавад.
Бояд гуфт, ки риоя накардани ;оидахои бехатарй метавонад барои пайдоиши баъзе беморихо мусоидат кунад. Аз сабаби беэътиной кардани корбарони компютер оид ба риояи ;оидахои санитарию гигиении кор бо компютер кадом намуди беморихои музмин ба амал омада метавонанд? Ба онхо мутаалли;анд:
1) беморихои узвхои чашм; 2)беморихои системаи мушак (аз чумла беморихои бугумхо ва мушакхои дастхо ва бозухо бо сабаби аз хад зиёд кор кардан); 3) беморихои меъдаю руда ё узвхои таносул (аз чумла, анорексия ва бавосир); 4) беморихои рагу дил; 5) хасташавии асаб ва беморихои этиологияи гуногун (аз чумла вазъи эпилепсия (саръи дил).
Сабаби асосии ба вучуд омадани беморихои "компютерй" на воситахои техникй, балки кори бесаводи истифодабурда, дар якчоягй бо вайрон кардани ;оидахо ва меъёрхои гигиенй мебошад, ки дониши онхо барои истифодабарандагони компютерхои инфиродй ахамияти бештар пайдо мекунад. Компютер чун дигар тачхизоти техникй, ки барои кор неруи бар;ро истифода мебарад, онро ба шуоъхои гуногун - электромагнитй, ионизатсия, хароратй ва гайра табдил медихад. Компютер метавонад ба мухити чои кор ва оператор чй гуна таъсирхои чисмонии аёнй дошта бошад, ки бевосита бо фаъолияти охирин ало;аманд набошанд?
Лоихакашон ва истехсолкунандагони компютерхо, хамчунин олимон - гигиенистхо одатан бисёр омилхоеро муайян мекунанд, ки дар сурати шадиди зухур метавонанд фазои минта;аи кории компютерро барои саломатии корбар номусоид ба вучуд оранд.
Аксари ба амал омадани клиникии таъсири радиатсияи электромагнитй дар одамон риоя нагардидани функсионалии системаи асаб мебошанд, ки пеш аз хама дар шакли вайроншавии вегетативии синдроми неврастеникй ва астеникй зохир мешаванд. Ашхосе, ки муддати тулонй дар минта;аи радиатсионй ;арор доранд, аз сустй, асабоният, суст шудани хотира ва халалдоршавии хоб шикоят мекунанд. Комилан хамаи компютерхо манбаи баланд шудани сатхи садо мебошанд.Дар давоми рузи корй барои хамаи истифодабарандагони компютер, ки бевосита ва доимй бо ин тачхизот сарукор доранд, илова бо танаффуси хатмии нисфирузй, ки ;онунгузории мехнат му;аррар кардааст, "барои таъмини ичрои оптималй ва хифзи саломатии истифодабарандагони касбй бояд дар басти корй танаффусхои танзимшаванда дар давоми руз му;аррар карда шаванд".Шинос кардани хонандагон бо компютер бояд аз омузонидани ;оидахои истифодаи эхтиёткорона ва бехатар огоз карда шавад, ки онро на танхо дар мактаб, балки дар хона низ бояд риоя намоянд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Беспалько, В.П. Образование и обучение с участием компьютеров (педагогика третьего тысячелетия)/В.П.Беспалько.- М.: Московский психолого-социальный институт; Воронеж: МОДЭК, 2002. - 352 с.
2. Воронин, Ю.А. Компьютеризированные технологии в процессе подготовки учителя /Ю.А.Воронин// Педагогика. - 2003. - № 8. - С. 53-59.
3. Гун, Г.Е. Компьютер: Как сохранить здоровье. Рекомендации для детей и взрослых. - Спб.: Издательский дом «Нева»; М.: ОЛМА-ПРЕСС Экслибрис, 2003. - 128 с.
4. Кабаков, Е.Г. Кабинет информатики. Мечтания и проекты //Е.Г. Кабаков, / Информатика и образование. - 1998. - № 1. - С. 30-34.
5. Комилов, Ф.С. Информатикаи татби;й (Китоби дарсй барои мактабхои олй) /Ф.С.Комилов, Д.С.Шарапов. - Душанбе, «Бахт LTD», 2009. - 364с.
REFERENCES:
1. Bespalko, V.P. Education and training with the participation of computers (pedagogy of the third millennium) / V.P. Bespalko. - M.: Moscow Psychological and Social Institute; Voronezh: MODEK, 2002. - 352 p.
2. Voronin Yu.A. Computerized technologies in the process of teacher training // Yu.A. Voronin / Pedagogy. - 2003. - No. 8. - P. 53-59.
3. Gun, G.E. Computer: How to stay healthy. Recommendations for children and adults. - St. Petersburg: Neva Publishing House; - M.: OLMA-PRESS Bookplate, 2003. - 128 p.
4. Kabakov, E.G. Office of informatics. Dreams and projects // E.G. Kabakov, / Informatics and education. - 1998. - No. 1. - P. 30-34.
5. Komilov, F.S., Sharapov D.S. Informatics and tatbiKfl (Kitobi darsi baroi maktabkhoi oli) / F.S. Komilov, D.S. Sharapov. - Dushanbe, "Bakht LTD", 2009. - 364 p.
