CC BY
67
Mahmudova Yu. Toshkent moliya instituti Iqtisodiyot fakulteti I-20/22 guruh talabasi
HOZIRGI O'ZBEK ADABIYOTI TARAQQIYOTIDA ABDULLA QAHHOR IJODINING TA'SIRI
Annotatsiya. Ushbu maqolada taniqli yozuvchi va shoir Abdulla Qahhor ijodiningzamonaviy o'zbek adabiyotiga ta'siri o'rganiladi. Muallif adabiy tanqidni ko'rib chiqadi, Qahhor asarlarini tahlil qiladi va ularni adabiyot olamidagi hozirgi tendentsiyalar va tendentsiyalar kontekstida ko'rib chiqadi. Maqolada uning ijodining zamonaviy yozuv san'atini rivojlantirishdagi ahamiyati ta'kidlangan va uning uslubi va mavzusining xususiyatlari o'rganilgan. Uning asarlarini tanqidiy tahlil qilish va talqin qilish asosida Muallif Abdulloh Kahhar asarining zamonaviy o'zbek adabiyotiga ahamiyati va ta'sirini aniqlab, uning innovatsion g'oyalari va ushbu san'at sohasini rivojlantirishga qo 'shgan hissasini ochib beradi.
Kalit so'zlar: Ijodiy meros, gumanizm g'oyalari, o'ziga xoslik va rang-baranglik, oliyjanoblik ruhi, stilistik usul, avtobiografik asar, obyektiv lavhalar, lakonik, badiiy obrazlar, estetik zavq.
Mahmudova Yu. student of group I-20/22 Faculty of Economics Tashkent Financial Institute
THE INFLUENCE OF THE WORK OF ABDULLAH QAHHOR IN THE
DEVELOPMENT OF CURRENT UZBEK LITERATURE
Annotation. This article explores the influence of the work of Abdullah Kahhar - an outstanding writer and poet - on modern Uzbek literature. The author reviews literary criticism, analyzes the works of Kahhar and examines them in the context of current trends and trends in the world of literature. The article emphasizes the importance of his work for the development of modern literary art and explores the features of his style and subject matter. Based on the critical analysis and interpretation of his works, the author determines the importance and influence of Abdullah Kahhar's work on modern Uzbek literature, revealing his innovative ideas and contribution to the development of this field of art.
Keywords: Creative heritage, ideas of humanism, originality and colorfulness, spirit of sublime, stylistic method, autobiographical work, objective plaques, laconic, artistic images, aesthetic pleasure.
«Iqtidorli odam hamma sohada iqtidorli»
Abdulla Qahhor haqli ravishda qisqa hikoyaning taniqli ustasi, o'zbek nasrining asoschilaridan biri hisoblanadi. Uning hikoyalarida insonning yorqin tasvirlari, hayotdagi ziddiyatlar va muammolar chuqur ochib berilgan. Abdulla Qahhorning asarlari bugungi kungacha dolzarb bo'lib, unda inson illatlari, oddiy odamlarning hayoti tasvirlangan. Abdulla Qahhorning ijodiy merosi yosh avlodni Vatanga muhabbat va sadoqat ruhida rivojlantirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega ekanligini inobatga olgan. Uning qahramonlari ularni ilgari surgan muhitning hayoti, urf-odatlari, amallari va an'analari bilan chambarchas bog'liqdir. U o'zbek adabiyotiga hikoya janrining beqiyos ustasi sifatida kirdi, uni o'zbek Chexov deb atashadi—U o'zbek yozuvchilari va tanqidchilari orasida birinchilardan bo'lib, so'zning buyuk ustasi A. P. Chexovni o'rganishga murojaat qildi. Uning Chexov haqidagi maqolalari chuqur tushuncha bilan ajralib turadi, chunki Abdulla Qahhor Chexovni o'zining ustozi, o'rnak sifatida ko'rgan. Anton Chexov ijodida Qahhor oddiy xalqning butun hayotiga qarama-qarshi bo'lgan gumanizm g'oyalarini asosiy deb hisoblagan. Qahhor o'zbek xalqining eng yaxshi xususiyatlarini - aniq aql, kundalik donolik, hazilga moyillikni ochib beradi. Uning tili lakonik, aforizmlarga to'la va o'zbek nasri uchun an'anaviy bo'lgan o'ziga xoslik va rang-baranglikdan iborat.
Zamonaviy yozuvchilar ijodiga ta'sir ko'rsatgan o'zbek so'zining buyuk rassomlari qatorida Abdulla Qahhor alohida o'rin tutadi. U o'z ijodi bilan butun Sharqning badiiy tafakkurini rivojlantirishda yangi sahifa ochgan o'zbek yozuvchilarining ajoyib galaktikasiga tegishli. Qahhorning ajoyib asarlarida yozuvchilarning bir qator avlodlari tarbiyalangan, undan haqiqatni, badiiy tasvirini - realizmning tasviriy san'atini o'rgangan va bugungi kungacha o'rganib kelishmoqda.
" O'g'ri" hikoyasida eskining yangisi bilan to'qnashuvi ko'rsatilgan, u yerda muallif ota va o'g'ilning dushmanlik munosabatlarini ko'rsatishga muvaffaq bo'lgan. U o'z qahramonlarining o'ziga xos xususiyatlarini tasvirlaydi. A. Qahhor o'z asarlarida o'quvchiga notalar va ko'rsatmalar bilan emas, balki badiiy obrazlar bilan ta'sir o'tkazishga intiladi. Baxtsiz o'zbek mehnatkashlarining og'ir ulushi haqidagi hikoyalarda yozuvchi muallifning nutqi va personajning nutqi o'rtasidagi munosabatlarning stilistik usulidan foydalanadi, bunda oxirgi, ya'ni o'z-o'zidan bo'lmagan to'g'ridan-to'g'ri nutq xarakter, yoki ichki monolog deb ataladi, muallifning kontekstiga qo'shiladi. U badiiy mahoratni o'zlashtirdi va shu bilan o'zbek milliy novellistining muvaffaqiyatli rivojlanishiga hissa qo'shdi. "O'g'ri", "Anor", "Bemor" hikoyalarida Qahhor amaldorlarni qoralaydi, ularning yomon ishlarini ko'rsatadi va shohlik davridagi axloqqa bo'ysunadi.Hikoyalaridagi satira va hazil Qahhorning o'tmish qoldiqlari zamonaviy mavzuda kaltaklanadi. Masalan, "Boshsiz odam", "Sevishganlar", "San'atkor" va "Adabiyot muallimi", hikoyalarida muallif vijdonsiz amaldorlarni, burjua fikrli odamlarni
ko'rsatadi.«Bemor» hikoyasida qattiq og'rib, vafot etgan ayol taqdiri va unga biror yordam berishdan batamom ojiz, qo'li kalta Sotiboldining ahvoli, uyquga to'ymagan, hali aniq shakl olmagan jujuq tilda onaizoriga tuni bilan xudodan shifo tilab chiquvchi «begunoh go'dak» - qizcha holati bayon etilgan. Ona esa har qanday vaziyatda ham o'z bolasini o'ylaydi. Bu hikoyaga «Osmon yiroq, yer qattiq», maqoli epigraf qilib olingan.
Uning asarlari noyob uyg'unlik shakli va asarlarning mazmuni bilan ajralib turadi. «Mingta shaklda ikki misra bilan o'ralgan fikrni ifodalash mumkin, ammo mingta variantning hech biri uni ikki misra kabi sodda, qisqa, kuchli va ta'sirchan tarzda etkaza olmaydi.21». Mavzudan qat'iy nazar, hikoyalarning bitta vazifasi bor - odamlarni oliyjanoblik ruhida tarbiyalash. A. Qahhorning o'quvchiga maksimal estetik zavq bag'ishlash, aks ettirish, ovqat berish istagi kabi edi go'yo. Ajablanarlisi shundaki, odamlarni ma'rifat va tarbiyalash mavzusi ustuvorligi hozirgi yozuvchilarning eng dolzarb mavzularidan biridir.
O'zbek nasrining rivojlanishida uning «Anor» hikoyasi, «Qo'shchinor chiroqlari», shuningdek «Sinchalak» va «O'tmishdan ertaklar» romanlari muhim o'rin tutadi. «O'tmishdagi ertaklar» da muallif uning xotirasida chuqur iz qoldirgan odamlar haqida hikoya qiladi. Abdulla Qahhorning o'zi shunday degan: «Men bolaligimda o'zim guvoh bo'lgan narsani tasvirladim. men haqiqatni yozdim, faqat haqiqat. va agar bu haqiqat sizga, zamonaviy yoshlarga, dahshatli darajada aql bovar qilmaydigan bo'lib tuyulsa, demak, men o'zimning achchiq, ammo oxirigacha haqiqiy hikoyani ertak deb atayman!»22 Bu qissamuallifning bolalikda ko'rgan-kechirganlari haqidagi avtobiografik asar, biroq o'zbek adabiyotidagi mavjud avtobiografik asarlardan, jumladan, zamondoshi Oybekning «Bolalik» qissasidan keskin farq qiladi. «Bolalik»da lirik talqin, hodisalarning shoirona idrok etish ustun. Bola obrazi Oybek qissasida birinchi planda ko'rinsa, uning ko'rgan - kechirganlari sarguzashtlari, shu kechinmalari tufayli murg'ak qalbida tug'ilgan rangba-rang tuyg'ular ifodasi asar asosini tashkil etsa, «O'tmishdan ertaklar»da bola Abdulla obrazi orqa o' rinda turadi, u asosan «kuzatuvchi», «guvoh», «xolis hikoyachi» tarzida beriladi; yozuvchilar asosiy diqqat-e'tibori bola guvohligida oilada, oila tevaragida yuz bergan voqealarni - turmushning obyektiv lavhalarini chizishga qaratilgan. Umr bo'yi adibga tinchlik bermagan, butun ijodida temirchi o'chog'idagi cho'g'dek yallig'lanib turgan inson sha'ni, qadri bilan bog'liq alamli o'y-tuyg'ular, jaholatga qarshi isyon bu qissada adibning so'nggi faryodi- fig'oni kabi yangrardi.
O'z asarlarining mazmunini boyitish va ularning janr xilma-xilligini kengaytirish uchun tinimsiz ishlaydigan o'ychan va talabchan yozuvchiA. Qahhor romanchi sifatida ham ishlaydi. «Sarob romani» kitob bo'lib chiqqanidan buyon to hozirga qadar uning tevaragida qizg'in bahs-munozaralar
21 Irina Borolina. Abbdulla Qahhorning ijodkorlik inshosi 2020. 49-b.
22 Abdulla Qahhor. O'tmishdagi ertaklar. 1971.4-b
davom etib keladi. U haqida ko'p nohaq ta'nalar ham aytilgan. Adib tarjimayi holida shunday yozadi: "«Sarob»ni to'rt yilda yozib tugatdim... Uni kitobxon xush qabul qildi, lekin ba'zan arzon shuhratparastlik, ba'zan siyosiy demagoglik, ba'zan esa to'g'ridan-to'g'ri jaholat natijasi bo'lgan tanqid nayza ko'tarib qarshi oldi. Bu nasrda hatto farosatli odamlarni ham chalg'itdi." Adabiy davralardan birida «Sarob» tanqidi munosabati bilan berilgan savolga yozuvchi: «Tanqid shu paytga qadar «Sarob»dan nuqul siyosat izladi. Romandagi odamlarning dardi-dunyosini, oh-u zorini eshitadigan bir azamat topilmadi», deya afsus bildirgan edi. Biroq «Sarob» siyosat asari emas. Romandagi asosiy narsa undagi yetakchi personajdir - Saidiy bilan Munisxon qismati, ruhiyati tahlili ifodasidir. Bu roman birinchi galda xazon bo'lgan muhabbat, uvol bo'lgan umr dostonidir.
Adabiyotimizga katta bir to'lqin bo'lib kirib kelgan va dastlabki asarlari bilan jamoatchilik nazariga tushgan iste'dodli yoshlarning ijodiy izlanishlarini bu qadar sinchkovlik va xayrihoxlik bilan kuzatib borgan va ularning ijodiy yutuqlarini ham, xato-kamchiliklarini hamo'z vaqtida payqab, ularni badiiy ijodning katta yo'liga boshlay olgan Qahho rning xizmatlari beqiyosdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Irina Borolina. Abbdulla Qahhorning ijodkorlik inshosi 2020
2. Qosimov U. Adabiy-estetik tafakkur tadriji: an'anaviylik, vorisiylik, o'ziga xoslik Abdulla Qodiriy, Abdulla Qahhor va Tog'ay Murod ijodi misolida.
3. Sultanxo'jayeva G.S. // A.P.Chexovning zamonaviy o'zbek adabiyoti rivojiga ijodiy ta'siri masalalari
4.Shuhrat Sirojiddinov. Abdulla Qahhor hayoti va ijodi //2020
