Научная статья на тему 'Хорижий инвестицияларнинг миллим иқтисодиётни модернизация қилишдаги ўрни'

Хорижий инвестицияларнинг миллим иқтисодиётни модернизация қилишдаги ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
126
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Содиқов З. Р.

Ҳозирда мамлакатимизда иқтисодий ислоҳотлар ва ўзгаришларни кенгайтириш, бозор муносабатларини ривожлантириш, ишлаб чиқариш тизимини техник ва технологии жиҳатдан янгилаш, иқтисодиётнинг тармоқ тузилишини такомиллаштириш ва диверсификация қилиш табиий-географик ва ижтимоий-иқтисодий салоҳиятлардан самарали фойдаланишга асос бўлади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Хорижий инвестицияларнинг миллим иқтисодиётни модернизация қилишдаги ўрни»

Соди^ов З.Р.

Тошкент Ислом университети и.ф.н., доц, в.б.

ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ МИЛЛИЙ ИКТИСОДИЁТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯ КИЛИШДАГИ УРНИ

Х,озирда мамлакатимизда ицтисодий ислох,отлар ва узга-ришларни кенгайтириш, бозор муносабатларини ривожлан-тириш, ишлаб чищариш тизимини техник ва технологии жицатдан янгилаш, ицтисодиётнинг тармок, тузилишини такомиллаштириш ва диверсификация цилиш табиий-гео-график ва ижтимоий-ицтисодий салощлятлардан самарали фойдаланишга асос булади.

Мамлакатимизда барк,арор ик,тисодий усишни таъминлаш ва ишлаб чи^аришни мо-дернизациялаш борасида олиб борилаётган тадбирлар ва жах,он молиявий-ик,тисодий инцирозининг салбий таъсиридан миллий хужаликни химоя ^илиш учун Узбекистонда к,абул ¡^илинган Инк,ирозга к,арши дастурни амалга ошириш асосида бугунги кунда жа-хондаги санок/1и мамлакатлар к,атори изчил ижтимоий-икдисодий ривожланишга эришил-мокда.

Инк,ирозга ь^арши тадбирларни белгилаш ва у дастурда кузда тутилган вазифаларни амалга ошириш жараёнида ички ва хори-жий инвестицияларни самарали тарзда

узлаштиришга, шунингдек, уларни и^тисо-диётнинг мухим тармо^ ва етакчи сохдпа-рини модернизациялашга, ишлаб чи^ариш-ни илрор технологиялар билан цуролланти-ришга йуналтиришга устувор вазифа сифа-тида эьтибор ^аратилмоеда. Бу борада рес-публикада миллий ишлаб чик,ариш таркибий тузилишини муттасил такомиллаштириш ва модернизациялаш мак,садида жозибали инвестиция шароитининг яратилганлиги мух,им ютук, х,исобланади. Ушбу йуналишда эриши-лаётган натижалар к,аторига ик,тисодиётга жалб цилинаётган ички ва хорижий инвес-тицияларнинг аксарият к,исми ишлаб чик,а-риш тизимини янгилашга ва к,айта ишлаш

саноатини ривожлантиришга каратилганли-гини киритиш мумкин.

Бугунги кунда миллий иктисодиётни модернизация к,илиш ва унинг ах,амияти бора-сида Узбекистан Республикаси Президенти И.Каримов "Узок, муддатли истикболга мулжалланган, мамлакатимизнинг салох,ия-ти, кудрати ва иктисодиётимизнинг ракобат-дошлигини оширишда х,ал к,илувчи а^амият касб этадиган навбатдаги мух,им устувор йуналиш - бу асосий етакчи со^аларни модернизация к,илиш, техник ва технологик янгилаш, транспорт ва инфратузилма ком-муникацияларини ривожлантиришга к,ара-тилган стратегик ах,амиятга молик лойих,а-ларни амалга ошириш учун фаол инвестиция сиёсатини олиб боришдан иборат"1 экан-лигини алох,ида таъкидлаганлар.

Глобал молиявий-иктисодий инк,ироз ва-зиятида хам Республикамизда миллий иш-лаб чик,аришни рагбатлантиришга ва инвестиция окимини ривожлантиришга алох,ида эътибор к,аратилаётганлиги мух,им асосга таянади. Зеро, ташки бозор конъюнктураси сезиларли даражада ёмонлашиб бораётган вазиятда хам миллий экспортчи корхоналар-нинг жах,он бозорида ракобат салохиятини мустах,камлаш ва куллаб-кувватлашга дойр купгина имтиёз ва кулайликлар белгиланган, Жумладан, хорижий капитал иштирокида фаолият юритаётган ва саноатда чукур к,айта ишланган тайёр мах,сулот ишлаб чик,аришга ихтисослашган корхоналарга куш и мча кий-мат солигидан ташкари барча турдаги солик ва туловлардан 2012 йилгача имтиёз яра-тиш ва жахон молиявий-иктисодий инкироз шароитида корхоналарнинг бюджетга тула-надиган туловларининг пенясидан кечиш сингари кулайликлар яратилган.

Миллий иктисодиётни эркинлаштириш ва бозор муносабатларини чукурлаштириш жараёнида жалб этилаётган хорижий инве-стициялар хажми изчил равишда ва барка-рор тарзда тез суръатлар билан усаётгани яратилган кулайлик ва шарт-шароитларнинг натижаси сифатида бах,оланиши мумкин. Ху-

1 Каримов И.А. "Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараккиёти ва хал^имиз фаровонлигини янада юксалтиришдир" Узбекистан, 2010.

сусан, мамлакатимиз иктисодиётига жалб Килинган хорижий инвестициялар 2008 йил-да 1 млрд. 700 млн, АКШ долларини ташкил этиб, унинг хажми олдинги йилга нисбатан 46 фоизга усган ва алох,ида эътиборга молик жих,ати бу узлаштирилган четэл капита-лининг 74 фоизи туфидан-туфи хорижий инвестициялар шаклида киритилганлиги хисобланади.2 Ушбу тенденция 2009 йилда х,ам давом этганлигини куриш мумкин. Ай-нан, хорижий инвестицияларни узлаштириш жараёни 2009 йилда, яъни жахон молиявий-иктисодий инкирози аксарият мамлакатлар-да талаб микцорининг камайишига ва инве-стицион фаолликнинг пасайишига сабаб булсада, мамлакатимизда узига хос ижобий курсаткичлар кулга киритилган. Зеро, миллий иктисодиётимизга жалб килинган жами инвестициялар хажми 2008 йилга Караганда умуман 24,8 фоизга усган булса, хорижий инвестициялар эса утган йилга нисбатан 68 фоизга ортиб, унинг аксарияти тутридан-туфи хорижий инвестициялардан иборат булган.

Узбекистан Республикасида чет капитали-ни узлаштириш ва ундан миллий ишлаб чи-каришни модернизация килишда фойдала-ниш учун етарли шарт-шароитлар ва кулайликлар яратилганлиги боис юкоридаги ижобий курсаткичларга эришилмокда.

Иктисодиётни эркинлаштириш ва ривож-лантириш максадида миллий ишлаб чика-ришни модернизация килиш ва корхоналар-ни замонавий техник воситалар билан курол-лантириш, шунингдек, ишлаб чикарувчилар-нинг ракобатбардошлигини ошириш ва икти-содий ислохотларни янада чукурлаштириш хозирда мух,им устувор ахамият касб этади.

Бу хорижий инвестициялар билан ботик жараённинг давомийлигига эътибор каратиб Президентимиз И.Каримов "2010 йилда мамлакатимизда мух,им стратегик лойихаларни амалга ошириш учун 3 млрд. АКШ доллари-дан зиёд ёки утган йилга нисбатан 30 фоиз куп хорижий инвестициялар жалб килини-шини эътиборга оладиган булсак, уйлайман-

2 Каримов И.А. Жах,он молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистан шароитида уни бартараф эгишнинг йуллари ва чоралари. - Т: Узбекистан, 2009.

ки, амалга ошириладиган лойихаларнинг кулами ва салмори уз-узидан аён булади. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, турри-дан-турри хорижий инвестициялар хажми 46 фоизга ошади" дея ал охи да таъкидлаганлар, Бундан Узбекистан ик,тисодиётининг глобал-лашув жараёнида узига хос ва фаол ишти-рок этаётганлигини хулоса килиш мумкин. Яъни, мамлакатимиз халк,аро ик,тисодий ти-зимга нафакат савдо, балки, хорижий инвестициялар йуналиши буйича хам узига хос тарзда сифат жихатдан фаол иштирок эт-мокда.

Бугунги кунда Узбекистоннинг купгина халк,аро молия институтлари билан хамкор-лигининг изчил кенгайтирилиши узок муд-датга мулжалланган турридан-тугри хорижий инвестицияларни узлаштирилиши му-хим хисобланади. Республикамизда 2009-2014 йилларда ик,тисодиётни модернизация килиш, техник ва технологик кайта жи-хозлашга каратилган лойихаларни амалга ошириш туррисида дастур ишлаб чикил-ган булиб, уларни амалга ошириш макса-дида халк,аро молия институтлари ва етак-чи хориж компанияларининг жами 22 млрд. доллардан ортик кредит ва инвестицияла-рини узлаштириш кузда тутилганди. Бугун-гача 80 дан ортик лойихаларни инвести-циялаш ва молиялаштириш манбалар бел-гиланиб, чет эллик хамкорлар билан шар-тномалар тузилиб иш олиб борилмокда.

Хамкорлик шартномалари Осиё Тарак-к,иёт банки, Жахон банки, Ислом Тарак,ки-ёт банки ва бошка шу каби халцаро моли-явий институтлари билан тузилган булиб, бу алохида ахамият касб этади. Зеро, Президент И.Каримов бу борадаги ютукларга эътибор к,аратиб "Дунёдаги машхур ва ну-фузли компаниялар, Осиё тараккиёт банки, Жахон банки, Ислом тараккиёт банки, Жанубий Корея, Япония тараккиёт банклари сингари молия институтлари, катор араб давлатларининг инвестиция фондлари ва бошка хорижий ташкилотлар юк,ори к,ушимча кийматга эга булган, юксак технологияларга асосланган махсулотлар ишлаб чикариш буйича инвестиция лойихаларини амалга оширишда бизнинг

йирик хамкорларимиз булмокда" деб таъкидлаганлар1. Шу боис мамлакатимизда изчил равишда макроиктисодий барк,арор-ликни ва и^тисодий усиш суръати юкори-лигини узлуксиз таъминлаш, институцио-нал ислохотларни чукурлаштириш, ик,ти-содиётни модернизация килишга к,аратил-ган ик,тисодий стратегияни амалга ошириш Узбекистоннинг халкаро молия институтлари билан хамкорлик алокаларининг чу-курлашувига асос булади.

Жахон молиявий-ик,тисодий инкирози шароитида миллий иктисодиётимизнинг муваффакиятли ва баркарор ривожлани-ши Узбекистон шароитига хос ижтимоий-ик,тисодий ислохотларнинг амалга ошири-лишига таянади. Бунинг учун эса айнан хорижий инвестицияларни ва узок, муддатга мулжалланган инвестициявий кредитлар-ни узлаштириш хисобига ишлаб чик,ариш тизимини тулик, ва замонавий талаблар асо-сида модернизация килиш, корхоналарни техник ва технологик жихатдан кайта куроллантириш устувор вазифа хисобла-нади.

Мамлакатимиз иктисодиётига молиявий ресурсларни самарали жалб этишни кен-гайтириш ва у ресурслардан унумли фой-даланиш оркали бозоргир ракобатдош тай-ёр махсулотларни ишлаб чикариш ва замонавий хизмат курсатиш сохаларини ри~ вожлантириш миллий иктисодиётнинг ин-кирози ва бухронлардан мухофаза килиш-га замин хозирлайди. Хусусан, 2010 йилда республикада амалга ошириш мулжалланган инвестиция дастурини молиялаштириш-нинг 42,6 фоизи корхона мабларлари, 21,3 фоизи турридан-тутри хорижий инвестициялар хисобига ва колганлари бошка ман-балардан амалга оширилиши кузда тутил-ган. Демак, катта салмок корхоналарнинг уз мабларлари ва турридан-турри хорижий инвестицияларга тутри келаётганлиги боис улар хажмини янада ошириш оркали ишлаб чикариш кувватини кенгайтириш ва модернизация килиш, мехнат унумдорлиги-ни ошириш хисобига ахоли даромадини

1 Каримов И.А. "Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараккиёти ва хал^имиз фаровонлигини янада юксалтиришдир" Узбекистон, 2010.

оширишга зри шиш натижасида миллий фа-ровонликни юксалишини таъминлаш усту-вор мак,садга айланиши зарур. Шу мак,сад~ ларга эришиш учун турридан-турри хусу-сий хорижий инвестицияларни жалб эта-диган ик,тисодиёт тармок,лари корхонала-ри асосий фаолияти буйича даромад со-лири, мулк солири, ижтимоий инфратузил-мани ривожлантириш ва худудларни обо-донлаштириш солири, микрофирма ва ки-чик корхоналар учун белгиланган ягона соли^, Республика йул жамрармасига маж-бурий ажратмалар тулашдан озод к;илиш муддати хорижий инвестициялар хажмига кура 3 йилдан 7 йилгача цилиб белгиланган.

Ушбу йуналишда берилган имтиёзлар ва яратилган шароитлар фа^ат хорижий инвестициялар жалб этишни эмас, аксинча биринчи галда, замонавий технология ва ноу-хауларни узлаштиришга к,аратилган, Булар миллий ишлаб чик,арувчилар мах,-сулотларининг ташк,и бозорда рак,обат са-лохиятини оширишга замин яратади. Айнан, салохиятли хорижлик инвесторлар учун яратилаётган кулайликлар ва исти^болли шароитлар ривожлантиришга устувор эътибор к,аратилган тармок, ва сохаларга жахондаги етакчи трансмиллий компания-лар ва корпорацияларнинг уз сармояла-рини жойлаштиришини рарбатлантиради, Олиб борилган и^тисодий сиёсат натижасида охирги йилларда узлаштирилган ва баркуарор ик,тисодий усишга, илгор ва му-раккаб технологияга таянган иш уринлари-

ни яратишга ва ахоли даромадини оширишга асос булган узок, муддатга жалб этилган инвестициялар хажми 35 млрд. доллардан ортиб кетди.

Узбекистан ик,тисодиётини изчил ривожлантириш ва барк,арорликни таъминлаш, жахон бозорида ра^обат кучини ошириш учун миллий ишлаб чик,ариш таркибий ту-зулишини такомиллаштириш ва диверсификация жараёнини янада чукурлаштириш ма^садида хорижий инвестицияларни, ай-ник,са, турридан-турри хорижий инвестицияларни узлаштиришни янада фаоллаштириш мухим х,исобланади. Жумладан, мамлакатимизда ривожланиб бораётган тармо^лар енгил, тук,имачилик ва озик,-овк,ат саноати, н^ишло^ хужалиги махсулотлари ва хомашё ресурсларини илгор технологиялар билан чукур кайта ишлашга, талаби öapisapop ва сифатли тайёр товарлар ишлаб чик,аришга ихтисослашган корхоналар фаолиятини кен-гайтириш ва уларнинг ишлаб чик,ариш кув-ватини ошириш учун зарур капиталларни хорижий инвестицияларни жалб этиш хисо-бига тулдириб бориш мак,садга мувофик, булади. Айни пайтда, мамлакатимизда юк,ори и^тисодий усиш суръатини таъминлаш, мехнат бозорига янги кириб келаётган ёшларни иш билан таъминлаш ва миллий бандлик даражасини ошириш учун х,ам замонавий ва илгор технологияларга асослан-ган турридан-турри хорижий инвестицияларни жалб к,илишга ва улардан ик,тисодиётни модернизациялашда кенг фойдаланиш талаб этилади.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Каримов И.А. Жахрн молиявий-и^тисодий ин^ирози, Узбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. - Т: Узбекистон, 2009. - 56 б.

2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз- Ватанимиз таран^иёти ва хал^имиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. - Т.: Узбекистон, 2010.-80 б.

3. Абель Э., Бернанке Б. Макроэкономика. Питер, 2008. -768 с.

4. Вахабов A.B., Хажибакиев Ш.Х., Муминон Н.Г. Хорижий инвестициялар. Ун^ув ^улланма. -Тошкент.: Молия, 2010. 328 б.

5. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика ^умитасининг маълумотлари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.