Научная статья на тему 'ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЯНГИ ЕРЛАРНИ ЎЗЛАШТИРИШ АСОСИДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИНГ ПАХТАЧИЛИК ВА ШОЛИЧИЛИК КАБИ ТАРМОҚЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТАДБИРЛАРИ (1950-80 ЙИЛЛАР МBСОЛИДА)'

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЯНГИ ЕРЛАРНИ ЎЗЛАШТИРИШ АСОСИДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИНГ ПАХТАЧИЛИК ВА ШОЛИЧИЛИК КАБИ ТАРМОҚЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТАДБИРЛАРИ (1950-80 ЙИЛЛАР МBСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

82
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пахтачилик / шоличилик / колхоз / совхоз / ирригация / мелиорация / суғориш / ғўза / чигит экиш / ўғит / техника / энергетика. / cotton / turnip / collective farm / Sovkhoz / irrigation / melioration / irrigation / manure / planting of seeds / fertilizer / technique / energetics.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Наргиз Абдуллаевна Худайқулова

Ушбу мақолада 1950-1980 йилларда Хоразмда янги ерларни ўзлаштириш, бунинг асосида пахтачилик, шоличилик каби қишлоқ хўжалиги тармоқларини техника ва механизмлардан кенг фойдаланиш эвазига ривожлаништириш тадбирларининг олиб борилиши каби фаолиятлар тарихи ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article covers the history of activities such as the development of new lands in Khorezm in 1950-1980 years, on the basis of which the development of agricultural sectors such as cotton-growing, shalichilik and the wide use of machinery and equipment is carried out.

Текст научной работы на тему «ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЯНГИ ЕРЛАРНИ ЎЗЛАШТИРИШ АСОСИДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИНГ ПАХТАЧИЛИК ВА ШОЛИЧИЛИК КАБИ ТАРМОҚЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТАДБИРЛАРИ (1950-80 ЙИЛЛАР МBСОЛИДА)»

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЯНГИ ЕРЛАРНИ УЗЛАШТИРИШ АСОСИДА КИШЛОК ХУЖАЛИГИНИНГ ПАХТАЧИЛИК ВА ШОЛИЧИЛИК КАБИ ТАРМОКЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТАДБИРЛАРИ (1950-80

ЙИЛЛАР МВСОЛИДА)

Наргиз Абдуллаевна Худайкулова

Тошкент Тиббиёт Академияси Урганч филиали "Ижтимоий фанлар" кафедраси катта укитувчиси, тарих фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) nargizahudayqulova@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада 1950-1980 йилларда Хоразмда янги ерларни узлаштириш, бунинг асосида пахтачилик, шоличилик каби кишлок хужалиги тармокларини техника ва механизмлардан кенг фойдаланиш эвазига ривожлаништириш тадбирларининг олиб борилиши каби фаолиятлар тарихи ёритилган.

Калит сузлар: пахтачилик, шоличилик, колхоз, совхоз, ирригация, мелиорация, сугориш, гуза, чигит экиш, угит, техника, энергетика.

ABSTRACT

This article covers the history of activities such as the development of new lands in Khorezm in 1950-1980 years, on the basis of which the development of agricultural sectors such as cotton-growing, shalichilik and the wide use of machinery and equipment is carried out.

Keywords: cotton, turnip, collective farm, Sovkhoz, irrigation, melioration, irrigation, manure, planting of seeds, fertilizer, technique, energetics.

КИРИШ

Иккинчи жахон урушидан кейинги йилларда мамлакатда пахтачилик сохасини ривожлантиришга жиддий эътибор каратилди. Хусусан, Марказий хукумат 1949 йилда кабул килган "Колхоз ва совхозларда пахтачиликни янада ривожлантириш тадбирлари тугрисида"ги карорида кишлок хужалигини янада юксалтириш ва янги ерларни узлаштиришда техникадан кенг фойдаланиш, ирригация ва мелиорация ишларини хам механизмлар зиммасига юклаш хакида курсатма берилди.

1950 йилда Хоразм вилоятида сугориб дехкончилик килинадиган ер майдонлари 143 минг га булиб, йил

May, 2022

5

oxupurana yHH 148 MHHr ra eTKa3um Ba3H$acu KyfiHHgH[1]. Ma3Kyp fiyHanumgarH TagSupnap behobt gexKOHnapuHH KeHr ca^apSap KHHum эвaзнra aManra omupunumH MyMKHH эgн. Buno^Tga h3hhh arpoTexHHK TagSupnap ^opufi этнпнmн эвaзнra KumHOK xy^anurH экннпapнgaн MKopu xpcun onum HMKOHHaraapu KeHrafigu. Arap 1943 fiunga Buno^Tga naxTa xpcungopnurH 5,0 ^ TamKHH KunraH Synca, 1949 fiunga — 9,3 ц. Ba 1950 fiunga 13,6 ц. eTgu [9. 13-14]. 1950 fiunga Xopa3M buhoath MexHaTKamnapu gaBHaTra 140 MHHr TOHHa naxTa xpcunu TonmupgHnap[1,18]. Ammo, xpcungopnuK SenrunaHraH 20,0 ц. nacT эgн. MaB^yg mapoHTHH xucoSra onraH Ba KaMHunuKnapHH Tyraram nopa-TagSupnapuHH SenrunaraH bhhoat paxSapnapu naxTanunHKHH roKcarrapumra ^uggufi эtтнSоp KapaTgunap.

MapKa3HHHr KypcaTraH ^yga KaTTa epgaMura TaaHuS, KumHOK xy^anurH umnaS HHKapumHHH HHMHfi acocga ohhS Sopum, TexHHKa Ba MHHepan yFHTHapHu KynafiTupum, нppнгaцнa Ba мeнноpaцнa umnapuHH TaKOMunnamTupum Sopacugaru catfi-xapaKaraap y3 u^oSufi Hara^acuHH Sepa Somnagu. 1950 fiunga XuBa TyMaHuga Fy3a cene^Hacu Ba aHru HaBHapHH cuHOBgaH yTKa3um MaKcaguga Ta^puöa MafigoHH ynyH ep a^parangu.

Y3Kn MKHHHr 1953 fiuH 9-10 OKTaSpgaru VII nneHyMuga Xopa3M BHHoaTHgaru kohokhhkhh Tyraram MaKcaguga 1954-1958 fiunnapga naxTa экннagнraн MafigoHHapHH 103,0 ra 108,0 MHHr ra atHH 5000 ra KeHrafiTupum, XOCHHgopHHKHH 20,5 ц. 26,0 ^ omupum, annu xochhhh 211,0 MHHr TOHHagaH 281,0 MHHr TOHHara eTKa3um Ba3H$acu KyfiHHgu[7, 1-30].

1954 fiHH ^eBpanga cyB xy^anuK KypuHHmura эtтнSоpcнзпнк KecKHH TaHKug khhhhhS, Sy Sopaga KenuKTHpuS SyHMafiguraH nopa-TagSupnapuH Senrunam Ba3H$acu KyfiHHgu. ^yMnagaH, cyB KypuHHmuHH мexaннзaцнaнam gapa^acuHH omupum Harn^acuga 1956 fiHHra KenuS экcкaвaтоpнap Ba ep Ka3HfiguraH SomKa MexaHH3MHap epgaMuga 90 $oh3 KaHannap Ba 80 $oh3 KOHxo3Hapapo cyFopum maxoSnanapu Ba 3axKamnapHH TO3anamHH TatMHHHam TanaS KHHHHgu.

1956 fiHHga MapKa3ufi xyKyMaT "naxTa xom amecuHH eTumTupum Ba TafiepnamHH Moggufi ^H^aTgaH aHaga paFSarnaHTupum TagSupnapH" TyFpucuga Kapop KaSyH Kungu. YHra acocaH TonmupunaeTraH xom ame TaHHapxuHH omupum, opTHKna xochh ynyH MyKO^OTnap Sepum, ^aMoa xy^anHKnapu TOMOHugaH MTCnapra TynaHaguraH x,apa«:araapHH 40 ^orora KucKapTupum, MHHepan yFHTHap SaxpcuHH ap3OHHamTupum

May, 2022

билан бир каторда, сувга туланадиган хакни бекор килиш вазифаси куйилди[10, 272].

1956 йилда Мирзачулни кенг куламда узлаштириш ва сугориш ишлари бошланди. Хоразм вилоятида узлаштириш учун кенг майдонлар булмаса-да, махаллий дехконларнинг ерлар шурини камайтириш, мелиорация тармокларини шакллантириш борасидаги тажрибалари мухим ахамиятга эга эди. Жумладан, куп йиллар давомида юкори кисми тузлар билан копланиб колган майдонларнинг устки катламини махсус механизмлар ёрдамида сидириб олиш усули кенг кулланилди. Бу борадаги тажрибани келгусида ВАСХНИЛ фахрий академиги А.Мадримов бойитди.

1958 йил 1 январдан бошлаб кишлок хужалиги махсулотларини сотиб олиш бахолари оширилди, жамоа ва давлат хужаликлари аъзолари учун соликлар камайтирилди, минерал угитлар нархи пасайтирилди, ерларни сугориш учун туловлар бекор килинди. Ушбу тадбирларнинг амалга оширилиши махсулотларнинг хажми купайиши ва хосилдорликнинг кутарилишига ижобий таъсир курсатди.

Кишлок хужалигида пахтачилик сохаси етакчи тармок хисобланган бир вактда унга комплекс механизацияни жорий килиш тадбирларининг кулами ортди. Техника асосан МТСлар карамогида булганлиги сабабли тракторларнинг бир кисмини доимий саклаш учун жамоа хужаликларида махсус шийпонлар куриш ишларига киришилди. 1956 йилда Хоразм вилоятида бундай шийпонларни 30 та, 1957 йилда — 50 та ва 1958 йилда — 71 та жамоа хужаликларида куриш режалаштирилди[7, 1-28].

1958 йилда тракторлар ёрдамида вилоятдаги 27 минг га пахта далаларига ишлов бериш, 15 минг га майдонлардан 24 минг тонна хосилни машиналар ёрдамида териб олиш кузланди [7.4-26]. Пахтачиликда техникани куллаш ва кул мехнатини камайтириш максадида чигитни квадрат-уялаб экиш усулига янада кенг йул очилди.

1958 йилдан бошлаб МТСларнинг техника таъмирлаш станцияларига айлантирилиши ва улардаги техника ва жихозларнинг жамоа хужаликларига сотилиши натижасида айрим бакувват хужаликлар кушимча тракторлар, автомобиллар, асбоб-ускунларга эга булиб, колок ва иктисодий ночор хужаликлар бундай имкониятлардан махрум эдилар. Шу сабабли жамоа хужаликларини йириклаштириш жараёнида ожизлари кучлиларига кушиб юборилди.

May, 2022

naxTanuHHKKa ^uggufi эtтнSоp KaparanraHnurH caSaSnu, Xopa3M BHnoaTH 1956 fiungaH SomnaS x,ap fiunu gaBHaTra xom ame coTum pe^acu Ba Ma^SypuaTHapuHH Sa^apa Somnagu. ffly fiunu xpcungopnHK 20,5 ^ TamKHn этraн Synca, 1960 fiunga x,ap ra cyFopunaguraH MafigoHgaH 25,4 ц. xpcun onHHgu[11, 112]. BunoaTga WKopu xpcun eTumTupumga Ba aHru MappanapHH gagun эrannaeтraн xy^anuKnap cohh opTuS Sopgu. Hara^aga naxTanunuK SunaH MamFyn 91 xy®;anHKgaH 36 Tacu 25 ц, 34 Tacu 30 ц Ba 21 Tacu 30-35 ц xupMOH KyTapgunap [2,118].

1960 fiun 9 geKaSpga Xopa3M BHnoaTHga 265 MHHr TOHHa naxTa eTumTupum, 3 MHHr ra aHru epnapHH y3namTHpum Ba yHHHr 1000 ra naxTa экнm ynyH a^param Ba3H^acu KyfiHngu[7, 4-18]. 1961 fiunga BHnoaTga gexKOHHHnHK KunHHaeTraH ep MafigoHH 153,0 MHHr ra eTKa3Hngu[3, 39]. Acocufi ep ^OHgHHHHr 142,9 MHHr ra naxTa Ba 3,5 MHHr ra monu ®ofinamTHpHngH[11, 131]. BunoaTga gexKPHHHnHKKa apoKHH ep MafigoHnapuHHHr HeKnaHraHnuru caSaSnu Kyn fiunnap gaBOMHga экннnapнннr xpcungopnHrHHH omupum эвaзнra WKopu Hara^anapra эpнmнnapgн.

1963 fiunra KenuS Xopa3M BHnoaTHga 310 MHHr TOHHanHK naxTa xupMOHH Sapno этнngн Ba xpcungopnuK 31 ц KyTapungH[11, 131]. By gaBpra KenuS Xopa3M Ha^aKaT pecnySnuKaga, SanKH SyTyH MaMnaKaTga энr WKopu xpcun eTHmTupaguraH xygyg cu^arnga — "Mamtan" geraH WKcaK HOMra ca30B0p Syngu.

Xopa3M BHnoaTH gexKPHnapuHHHr MapgoHaBop Mex,Harn Ty^afinu 1965 fiunra SenrunaHraH naxTa xoM-amecu eTHmTupum pe^acu omupuS Sa^apungu. XpcunHHHr yMyMHfi MHKgopu 352 MHHr TOHHaHH TamKHn Kungu. ^exKOHHHnHK MagaHHaTHHHHr omupunumu xpcungopnHKHH 24,3 ц 34,9 ц KyTapum hmkohhhh Sepgu[11. 318]. 1966 fiunga Xopa3M BHnoaTHga 330 MHHr TOHHa naxTa xom amecu fiHFuS OHHHgu Ba xpcungopnHK 35 ц./ra eTKa3Hngu[8, 36].

naxTa xoM-amecu eTHmTupum Ba gaBnaTra Tonmupumga BHnoaTgaru afipHM ®;aMoa xy^anHKnapu WKopu Harn^anapra эpнmgнnap. XycycaH, 1966 fiunga ^HruapuK TyMaHHgaru .HeHHH HOMHgaru ^aMoa xy^anuru 1425 ra MafigoHgaH 37,5 ^ xupMOH KyTapuS, pe^aHH 125 $OH3ra Sa^apgu XpcunogopnuK x,ap reKTapra 7 ц. omHpungH[10, 334].

1965-1968 fiunnapga BHnoaTga naxTanunuKKa 50 mhh 900 MHHr cyM MaSnaF cap^naHraH Synca, my gaBpga $aKaT pe^agaH opTHK TonmupunraH naxTaHHHr KHfiMaTH 70 mhh cyMHH TamKHn KHngu[1, 44]. 1968 fiunga BHnoaTga eTHmTupunraH annu MaxcynoTHHHr KHfiMaTH 100 $oh3 geS KaSyn KHHHHca, yHHHr 89 $oh3h naxTara, 2,5 $oh3h SomKa

May, 2022

дехкончилик сохалари ва 8,5 фоизи чорвачиликка тугри келарди[1, 18].

Пахтачиликни ривожлантириш нафакат вилоят микёсида, балки хар бир жамоа хужалиги мисолида хам фойдали эканлигига мутлако шубха колмади. Агар 1964 йилда вилоятдаги хужаликлар 117 млн сум даромад олган булса, 1970 йилда мазкур курсаткич 200 млн сумдан ошиб кетди. Жамоа хужаликларидаги иш хаки фонди 16 фоизга ва улардаги аъзоларнинг маоши эса 27 фоизга усди[6, 53].

60-йиллар урталарига келиб Хоразм вохасидаги дехкончиликда туплаган бир катор тажрибалар умумлаштирилди. Жумладан, ерларнинг шурини ювиш ва шудгорлаш, уруг кадашнинг самарали усулларини куллаш, агротехника коидаларидан кенг фойдаланиш, юкори хосил олиш учун механизация ва кимёлаштириш каби тадбирларни кенг жорий этиш борасидаги янги билим ва тажрибалар оммалаштирилди.

Куп йиллик кузатишлар вохадаги сугоришни тартибга солишга имкон берди. Хусусан, гуза униб чиккандан кейин унинг илдиз системаси маълум даражада ривожлангач, яъни июнь ойига бориб, илк бор сугорилади. Х,ар сувдан кейин гуза катор оралари культивация килинади ва озиклантирилади. Далага тез-тез сув куйиш оркали тупрокнинг шурини ювиш хам амалга оширилади. Х,осил туплангач, сентябрнинг биринчи ярмидан то декабргача, сугориш тармоклари лойкадан тозаланади хамда сизот сувларнинг сатхи кескин пастга туширилади.

Хоразм шароитида чигит экишни киска муддатда тугаллаш, агротехника коидаларига катъий амал килиш пахтанинг етилишини тезлаштиради ва юкори хосилга омил яратади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Урганилаётган мавзуга оид адабиётлар ва тадкикот ишларига концептуал услубий ёндошган холда уларни гурухларга булиб, даврий ва муаммовийлик тамойили асосида урганиш максадга мувофик деб топилди.

Булар совет давлати даврида нашр этилган адабиётлар, мустакиллик йилларида нашр этилган адабиётлар, хорижда нашр этилган адабиётлар сифатида урганилди.

Биринчи гурух манбалари хусусияти совет мафкураси рухига хос булсада, бу ишлардаги маълумотлар маколани ёритишда уз урнига эга манбалар эканлигини таъкидлаш лозим. Бу манбалар каторига ХХ асрнинг 60-йилларида А.М. Мамедов, Н.Х. Обламурадов, Х. Ахмедов ва бошкалар Узбекистон ва унинг худудларида сугориш билан

May, 2022

9

боглик муаммоларни атрофлича урганиш максадида бир канча илмий ва фундаментал асарларини киритиб утса булади. Шунингдек, 1975-1980 йилларда ёзилган "Узбекистан ирригацияси" китоби жумладан, китобнинг 3-жилдида Амударёнинг куйи окимида жойлашган Хоразм вилояти ва Крракалпогистон ерларини сугориш тизимини тугри ташкил этиш масалалари ва бу борада амалга оширилган ишларга жиддий эътибор каратилган.

Мустакиллик даврида нашр этилган адабиётлар тарихчи олимлар ва соха мутасаддилари муаллифлигида нашр этилган манбаларда воха табиий шароити, вохадаги кишлок хужалиги ва сув хужалиги сохасида амалга оширилган фаолиятлари ёритилган жумладан, Узбекистан ирригацияси тарихини, унинг 1951-1990 йиллар чегарасидаги ривожланиши ва окибатларини илмий жихатларини тахлил килган О.Комилов, 1946-1970 йиллар даврий боскичларида Мирзачулнинг узлаштирилиши билан боглик тарихий жараёнларни ёритган Х,.О. Хушвактов, Узбекистондаги экологик вазият ва унинг ижтимоий муаммоларини ёритиб берган С.Р. Давлетов каби тадкикотчиларнинг фаолияти бунга мисол була олади.

Хорижда чоп этилган адабиётлар киритилган булиб, муаллифлар R. Letolle, M Mainquet, I. Kurtoglu, E. Enger., В. Smith, B.S. ichter, Т. Petr, N.M. Novikova, K. Griffin, P.Ph. Miklin, R. Philip Pride, D. Kandiyoti, M. Spoor, Р. Летай М. Менье, изланишларида Марказий Осиё сув омборларининг хусусиятлари, уларнинг мамлакат экотизимига салбий таъсири, йирик сув хавзаларининг аграр сохани ривожлантиришдаги роли, Узбекистоннинг кишлок хужалиги ва ирригацияси тарихига урин ажратилган булса, Валинов, В.Забелин, А.Кияткин, М.Луженевалар томонидан ёритилган илмий ишларда совет давлати аграр сиёсати ва унинг окибатлари тахлил этилиб, унинг Орол денгизи куриб боришига таъсири, сув омборлари ва улардан фойдаланишдаги совет давлатининг хужасизлик услублари каби масалалар ёритилган.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Куриниб турибдики, Хоразмда чигит экиш хар йили апрелнинг биринчи хафтасида бошланиб, об-хаво шароитига караб, эрта-кеч 10-12 кун оралигида тугалланган. Вилоят пахтакорлари чигит экишнинг узига мос усулларини топишга хам харакат килдилар.

50-йиллар урталаридан бошлаб чигитни квадрат-уялаб экиш усули кенг жорий этилганди. Куп харажат талаб киладиган бу усул асосида экилган пахта новдаси усиб чиккандан кейин унга механизмалар ёрдамида узунига ва кундалангига ишлов бериш имконияти яратилди,

May, 2022

Kyg MexHara KecKuH KaMafiTupuggu. ffly SugaH Sup KaTopga aHru Taxgu^ Ba ^uKpgap xaM maKggaHuS Sopgu.

1963-1968 HH..apga Xopa3M Bii.iOHTiiga HirHT 3Kim cyptaTHHHHr ycum aapa^aci[1, 44]

Hn..ap naxTa MaöflöHH, ra Экнm 6om.aHraH KyH Экнm Tyra..aHraH KyH Экнm Hena KyHga Tyra..aHflH

1963 99297 3.04 20.05 47

1964 102275 2.04 20.05 48

1965 100946 1.04 15.05 45

1966 100328 2.04 9.05 37

1967 100268 5.04 10.05 35

1968 101696 1.04 6.05 36

K^umgoK xy^aguru pax,Sapgapu Ba naxraKopgapHuHr Mygox,a3agapu acocuga 60-fiuggapga Xopa3Mga nuruTHH Top KaTop.aß 3Kim ycygura yTuggu. Ta^puSa HuruT SyHgafi ycygga экнgгaнga Sup ra MafigoHgaru KyHaraap cohh Kyn Sygumu Ba Fy3a Tynu aKKa xpgga ycraHga KBagpaT-yagarura HucSaraH SaKyBBaTpoK SygumuHu KypcaTgu. ^uruT экн6 SyguHraH, yHuHr yHuS HuKumu Ky3araS Sopuggu. ^uruT cufipaK yHuS HuKKaH epgapra KymuMHa ypyF экнggн.

OguMgap, arpoHOMnap, SpuragupgapHuHr u^ogufi u3gaHumgapu Hara^acuga gex^oHHuguKHuHr Box,ara moc arpoTexHuKacu acocgapu umgaS HuKuggu. YgapgaH Supu — yFurau epra cyB epgaMuga cogumHuHr Max,aggufi ycygu — "mapBaT" oKu3um xucoSgaHagu. ^agara cyB TaparaguraH apuKgap aKuHuga HyKyp Ka3uguS, yHra Sup fiyga Sup HeHa ToHHa opraHuK yFuT, atHu ryHr coguHagu. ^yKyp opKagu yTKasugaguraH Ba yFuT apagamraH mapBaT cyBu эгaraap opKagu gagara Taparngagu. HaTu^aga ycuMguKgapHuHr puBo^gaHumu yHyH 3apyp SygraH HaMguK SugaH Sup KaTopga, o3yKa Sepugagu.

60-fiuggap ypTagapura KeguS Xopa3Mga KumgoK xy^aguru 3apapKyHaHgagapu Ba KacagguKgapura Kapmu Kypamra KaTTa эtтнSop Kaparnggu. Box,aga naxraHuHr энг xa^gu KymaHgagapu — MaKpocKopuo3, $y3opuo3, BugT, uggu3 Hupum KacagguKgapu TapKaga Somgagu. Ygap naxraHuHr 50 ц xpcug SepaguraH "0-108" HaBura xypy^ Kuggu. ffly SugaH Sup KaTopga naxTaHu TepuS ogumga TexHuKagaH KeHr ^ofigagaHum MaKcaguga BugTra HugaMgu Ba Syfiu nacT "TomKeHT-1" HaBugaH KeHr ^ofigagaHuga SomgaHgu.

Xopa3M Bugoarn gexKPHgapu WKopu xocug ogum cupgapuHu axmu эгaggagнgap. 1980 fiugga XoHKa, XuBa,

May, 2022

11

Янгиарик, Урганч ва Гурлан тумани дехконлари 43,0 ц. хирмон кутардилар. Хрсилнинг 82,0 фоизи биринчи сортларга топширилди ва 60 фоизи машиналар ёрдмида териб олинди. Вилоятда 37,0 ц. паст хосил олган биронта хам хужалик колмади[12].

Хоразм вилояти туманларининг 1971 йилги катта хирмонга кушган х,иссаси куйидаги

жадвалда уз аксини топган[4, 30]:

Туманлар Режа (минг тонна) Х,акикатда (минг тонна) Х,осилдорлик (ц.)

Янгиарик 52,6 77,7 40,3

Урганч 41,3 49,9 40,6

Богот 36,6 42,0 40,5

Шовот 40,1 50,0 39,9

Хива 35,8 41,5 38,7

Гурлан 54,7 66,4 37,4

Кушкупир 44,8 51,3 35,6

Х,азорасп 33,1 36,4 33,6

Кейинги ун икки йил ичида вилоятда пахта етиштириш 40 фоиздан купрок, шоли етиштириш эса 5 баробар купайди. Бу бир жихатдан ирригация ва мелиорациянинг шарофати эди[2, 119]. Иккинчидан, техникадан кенг куламда фойдаланиш яхши самара берди. 1980 йилда вилоят колхоз ва совхозларида 12 минг трактор, 1689 пахта териш ва 824 курак чувиш машиналари, 6684 дона тиркагич хамда бошка техника мавжуд эди. Учинчидан, мувафаккиятларнинг яна бир, энг мухим гарови — малакали мутахассисларнинг борлиги эди [2, 111].

1981 йил март-апрель ойларида мисли курилмаган даражада кор аралаш ёмгир ёгди, киров тушди. Бахорнинг огир келишига карамасдан вилоят дехконларининг фидокорона мехнати эвазига шу йили 415 минг тонна пахта хом ашёси тайёрланди ва хосилдорлик 40 ц. ташкил килди. Мавжуд 89 та жамоа ва 32 та давлат хужаликлари маррани эгаллашди. Дон махсулотлари 175,9 минг, шоли 173,9 минг, маккажухори дони 74 минг, картошка 21 минг, сабзавот 37,6 минг тоннадан иборат булди. Сал кам 10 минг тонна гушт, 53 минг тонна сут, 60,5 минг дона тухум, 2183 тонна пилла етиштирилди. Кишлок хужалиги махсулотлари етиштиришдан 280 млн сумлик даромад олинди ва унинг 219 млн суми факат пахтачиликдан келди[2, 88].

May, 2022

12

1950-1980 HH..apga Xopa3Mga naxTa x,och.h eTimTipim KypeaTKHH.apu[5, 15]

naxTa MaHgoHH, xoei., X,ocH.gop.HK

MHHr ra MHHr ToHHa ц. ra

1950 89,1 146,0 16,4

1960 98,4 265,3 27,0

1970 104,5 407,0 39,0

1980 105,0 442,0 42,4

MYAMMOGAP

Xopa3M BugoaTuga naxraHuguK Ba moguHuguK coxacuga ygKaH WTyKgapra эpнmнgгaн Sup BaKTga KumgoK xy^aguruHuHr SoFgopHuguK, nogu3 Ba caS3aBoT экннgapн yHyH eTapgu gapa;aga ep MafigoHgapu, yFuTgap a^paragumu KecKuH KaMafigu. Hara;aga KoByH, KapTomKa, nue3, KapaM KaSu caS3aBoTgapHuHr aKcapuaTuHu SomKa BugoaTgapgaH TamuS KegTupumra Ma;Syp SyguHgu. ^aMoaT HopBaHuguru hohop axBogra TymuS Koggu. OKuSaTga axogu ;oh Somura rymT, cyT, TyxyM MaxcygoTgapu eTumTupumga MyaMMogap KyHgagaHr SyguS Koggu.

Ba3uaTgaH HuKum yHyH Xopa3M BugoaTura TynpoKKagta MaccuBugaH a;paragraH aHru epgapHu yзgamтнpнm, MaB;yg экнн MafigoHgapuHu KafiTa TeKucgam, MeguoparaB xogaraHu axmugam, KumgoK xy^anuru экннgapннн paцнoнan ^ofigamTupum KaSu MyaMMogap SugaH Sup KaTopga cyFopum Ba 3ax KoHupum umgapuHu TamKug KugumHu WKopu gapa;ara KyTapum TagaS KuguHapgu.

XY^OCA

Xygoca ypHuga myHu TatKngnam KepaKKu ypraHMnaeTaH gaBpga pecnySguKaga KumgoK xy^agura Ba acocaH naxTa eTumTupum SugaH SoFguK ;agag umgap oguS SopngraH, mo-gunn-gu^a $ou3 ;axaragaH nacT SygraH MyHocaSaT Sнggнpнnгaн. Xopa3M BugoaTuHuHr TaSuufi xycycuaTgapu uHoSaTra oguHMacgaH, epgapHu y3gamTupum umgapu KeHr KaMpoBga aMagra om^M-ggu. Boxaga coxaHu pнвo®naнтнpнm ynyH KaiTa Moggufi -TexHuK Sa3aHuHr maкnnaнтнpнnнmн MapKa3HuHr эxтнe;;нгaгннa ;boS Sepapgu, xagoc.

REFERENCES

l.XygofiSepraHoB M. Xopa3M naxTaKopgapuHuHr FoguSoHa oguMu. -E. 18-89.

May, 2022

13

2.Худойберганов М. Синовларда кечган умр. -Б. 111-119

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3.А^медов Х.А. Ирригация Хорезма. - С. 39

4. Холлиев Х. Сув келтириган азиз. - Б. 30.

5. Нуржонов К., Нодиров И. Хоразм фарзанди. - Б. 15.

6. Абдурахимов М. и др. Хорезм. Краткий справочник-путеводитель. — Тошкент: Узбекистан, 1971. - С. 53.

7. КП Уз. в резолюциях... — Т. 2. - С. 601; [4.1] УзР. ПМ^СМТИ, 58-жамгарма, 170-203-руйхат, 5-35-иш, 1-46 вараклар;

8. ХорВДА, 633-жамгарма, 1-руйхат, 48-иш,36-варак

9. Водохозяйственные проектно-изыскательские работы в Хорезме и их эффективность. Проспект. Сост. А.Ф.Соседко, С.И Батурин. — Ташкент: Фан, 1966. - С. 13-14.

10. Торжество кооперативного плана в Узбекистане. — Тошкент: Узбекистан, 1970. - С. 272-334

11. Советский Узбекистан за 40 дет. Стат. сб. — Ташкент: Узбекистан, 1964. -С. 112-318.

12. Улкан режалар // "Хоразм хдкикати". — Урганч, 1972, 18 март.

Мау, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.