CC BY
4ПЕДАГОГИКА И ОБРАЗОВАНИЕ (PEDAGOGY & EDUCATION) УДК 373.6
Каукар Д.Н.
К,.Ж^банов атындаFы Актебе ещрлш университетшщ 1 курс студент^
(Актебе каласы, Казахстан)
Максутова Ш.У.
К,.Ж^банов атындаFы Актебе ещрлш университетшщ 1 курс студент^
(Актебе каласы, Казакстан)
Алдабергенова Э.Э.
К.Ж^банов атындаFы Актебе ещрлш университетшщ 1 курс студент^
(Актебе каласы, Казакстан)
ХИМИЯ ПЭН1НЩ АГЫЛШЫН Т1Л1НДЕ ОЦЫТУДЬЩ КАЖЕТТ1Л1Г1
Аннотация: бул мацалада химияны агылшын тш тургысында зерттеудщ болашагы жэне осы саладагы вз1н-вз1 дамыту мYмкiндiктерi царастырылады.
Ктт свздер: хиимя, агылшын тш, бшм беру.
Жaн,артылFан оку бaFдaрлaмасына сэйкес химия пэш мектептерде aFылшын тшнде окытыла бастады. Онын непзп максаты - окушылардын химия пэншен бiлiмiн элемдiк денгейге жеткiзу. Б^л баFдарлама т^щыш елбасымыз Н.Назарбаевтын <^шт^ырлы тш» саясатынын негiзiнде кабылданFан шешiм болатын. Казак тiлi - мемлекеттш тiл, орыс тiлi - ^лтаралык катынас тiлi болса, аFылшын тш - жаhандык экономикаFа кiру тш деп атап керсеттi. Сол себепт химия пэнi екi тiлде катар окытылуда.
Yш тiлде окыту - заман талабы. Негiзгi максаты: бiрнеше тiлдi менгерген, элеуметтiк жэне кэсштж аныктауFа кабiлеттi мэдениеттi т¥ЛFаны дамыту жэне
калыптастыру. Yштiлдiк туралы Н.Э.Назарбаев бшм жэне Fылым саласы кызметкерлершщ III съезiнде сейлеген сeзiнде: «АFылшын тшнщ кажеттшп элемге тэн кажеттшк, бYгiнгi кYн талабы. Ал орыс тiлiн жаксы бiлу - бiздщ байлы^ымыз» десе, 2007 жылFы «Жаца элемдегi жаца Казахстан» атты Жолдауында: «Казахстан бYкiл элемде халкы Yш тiлдi пайдаланатын жоFары бiлiмдi ел ретшде танылуFа тиiс. Б^лар: казак тш-мемлекеттж тiл, орыс тш-^лтаралык катынас тiлi жэне аFылшын тш-жа^Ьандык экономикаFа ойдаFыдай кiрiгу тш» деген болатын. Бiрнеше тiлдi мецгеру аркылы жас ^рпак бiлiм кещсттнде ерюн самFап, элемдiк Fылым к¥пияларына YЦiлiп, ез кабiлетiн танытуына мYмкiндiк алады. Мектептердiц Yш тiлде окытуды колFа алудаFы негiзгi максаты - бiрнеше тiлдi мецгерген, жан-жакты бiлiмдi, бэсекеге кабшетл, мэдениеттi т¥ЛFаны калыптастыру болып табылады. БYгiнгi бiлiм беру жYЙесi модернизацияланFан заманда кеп тiлдi мецгертуге аса назар аударылып, жан-жакты жол ашылFан. Yштiлдiлiк - бэсекеге кабшетл елдер катарына апарар басты баспалдактардыц бiрi.
Химия жэне биология пэндерш аFылшын тiлiмен байланыстыра окыту окушылардыц сeздiк корын кецейте отырып, жацалык ашуFа, эртYрлi бакылаулар, тэжiрибелер жYргiзуге к¥лшындырады. Карапайым керсетулер окушыларды ез бетiмен iзденуге, танымдык жэне шы^армашылык икемдiлiктерiн дамытуFа баFыттайды. AFылшын тiлi - бYгiнгi заманымыздыц кшл, акпараттык технологияныц, компьютер технологиясыныц кшл деуге болады. БYгiнгi элемде мыцдаFан адамдар шетел тiлiн, соныц шшде аFылшын тiлiн ж^мыста немесе окуда пайдаланады жэне ана тiлi ретшде мецгередь Кдарп заманда аFылшын тш «21 Fасырдыц», халыкаралык бизнес, кaзiргi Fылым мен технологиялар тiлi мэртебесше ие болды. АFылшын тiлiн окып - Yйренемiн деушiлердiц саны ^ннен - кYнге кебеюде.. Б^л сайып келгенде, шет тiлiн, соныц шшде аFылшын тiлiн мектеп кабырFасынан бастап жоFары оку орындарында окыту эдютемесшщ жаца бетб^рыстарды кажет екендiгiн тудырады. Кдарп уакытта, аFылшын тiлiн мецгерудщ талабы жоFары болFандыктан, аFылшын
тшн терендетш Yйренyге арна^ан арнайы мектептер, гимназиялар, колледждер кептеп ашылуда.
Кептеген Faлымдар А.Джуринский, М.Розов, А.Лиферов керсеткендей, жЛандану дамып келедь K,азiрri замануи aдамFа кептiлдiлiк денгешне кетерiлу мiндеттi. Акпараттармен белiсiп, бшм жетiлдiру Yшiн аFылшын тiлiн бшу манызды. Осы кажеттшкл етеу максатында мектеп кабырFасында химия пэш аFылшын тiлiнде еткiзiле бастады. Жаратылыстану пэндерш аFылшын тiлiнде окытуда белсендi эдiс-тэсiлдердi колдану окушылардын сездiк корын кенейте отырып, жаналык aшуFа, эртYрлi бакылаулар, тэжiрибелер жYргiзуге к^лшындырады. К,арапайым керсетулер, тэжiрибелер окушыны ез бетiмен iзденуге, танымдык жэне шыFармашылык икемдiлiктерiн дaмытуFа баFыттайды. Сонымен катар, алFан бiлiмi емiрге деген кажеттiлiгiн канаFаттандыру максатында менгерiлуi кажет екендiгi окушы санасына сiнiрiледi. Ен бастысы окушынын аFылшын тiлiн менгерудегi сездiк коры толь^ады, сейлеу даFдысы калыптасады. Онын таFы бiр маныздылыFы - бYгiнгi окушылар интернет жYЙесiн белсендi колданады. Бала кез келген мэлiметтi тYпн¥Cкадан оки алатынына мYмкiндiк жасау. Окушы т^^асынын езгеруiне орай м¥Fалiмге жанаша кешпке енуге тура келедi. Ол Yшiн шетелдiк озык тэжiрибелердi негiзге ала отырып, бшм берудеп акпараттык-коммуникативтi технологиянын каркынды дамуына сай жана эдютемеш колдану керек. АFылшын тiлiн окытудаFы бiлiмдiлiк максаты - шетел тшнде сейлеудi Yйрету, байланыста бола алу мен ортак тiл табысып, карым-катынасты ныFайтуFа ^мтылу болса, тэрбиелiк максаты - езге адамдарды тындау мэдениетш калыптастыру негiзiнде ез пiкiрiн айта алу жэне корFай алуды калыптастыру.
Арнайы дайындалFан белсендi оку эдiстерi аркылы химия пэнiнiн мектеп баFдарламасына енуi ^стаздар мен окушыларFа жана серпшс бердi. Окушылардын денгейiне сай, юрж^ршен сабак ретiнде етiледi, яFни, такырып бойынша негiзгi тiрек сездер мен ^ымдар аFылшын тiлiнде бершеда. Химия пэнiне кызыккан окушы косымша мэлiметтердi осы аFылшын сездерiн
пайдаланып, ез бетшше iздене де алады. Сабактыц кызыкты eтуi де окушыныц белсендшгш кeтередi.
Кдарп окыту YДерiсiнде - жаратылыстану-математикалык, химия-биологиялык пэндердi аFылшын тiлiнде окытып, Fылыми дайындыктыц элдекайда жоFары децгейiн кeтерудi камтамасыз етуде.
АFылшын тiлiнде химия пэнiн окытудыц себебi шетел тiлiндегi сeйлеудiц пэндж мазм^ны баска бiлiм салаларынан маFЛ¥маттар алатынын тYсiндiм. Пэнаралык байланыстарды жYзеге асыру шет тiлдiк карым-катынастыц пэндш мазм^ндык аспектiсiн байытуда, оку мотивациясын арттыруда, жеке т^^аны жэне оныц бiлiм алу мен eзiн-eзi жетiлдiруiн дамытуынан кeрiнедi.
Химия пэнiн аFылшын тiлiмен байланыстыра окыту окушылардыц сездш корын кецейте отырып, жацалык ашуFа, эртYрлi бакылаулар, тэжiрибелер жYргiзуге к¥лшындырады. Карапайым керсетулер окушыны ез белмен iзденуге, танымдык жэне шыFармашылык икемдшктерш дамытуFа баFыттайды.
Ец бастысы окушыныц аFылшын тiлiн мецгерудегi сeздiк коры толыгеады, сейлеу даFдысы калыптасады. Химиялык элементтердiц периодтык кестесi жалпы тYсiнiктi Yш тiлде жаз тапсырмаларын беруге болады.
Химия пэнiн аFылшын тшнде калай окытамыз?
1)Окытуда аFылшын тшн колдану кезiнде мYFалiм берiлетiн материалдыц кeлемi мен окушылардыц децгейiн ескергеш жен. Ол Yшiн химия пэш мYFалiмi сынып окушыларын зерттеуi тшс. АFылшын сабаFына катысып, пэн м¥Fалiмiмен бiрге окушылардыц тiлдiк децгейiн аныктап алады. Содан кейiн бiрге отырып, химия пэтнщ жоспарына аFылшынша материалды акырындап косып, алдымен химиялык терминдердi тYсiндiрiп, тапсырмалардыц берiлгенiн калай аныктауды Yйретедi. М¥Fалiмдердщ бiрге к¥PFан жоспары сыныптыц оку децгейiне сай сабактыц бершуш бiр жYЙеге келтiруге мYмкiндiк бередi. Сабактыц берiлуi эдiстемесiне баса назар аударылады.
2)Кiрiктiрiлген сабакта сейлеудщ барлык тэсiлi колданылады. Окушылардыц аFылшынша сейлеу децгейi мен кабылдауына сай келетш
сездердi тандап, тYрлi карточка, сызба, схема тYрiнде берiлуi абзал. Yлкен мэтiндердi белшектеп, кiшкенеден берген кезде тYсiнуге жещл, кабылдауFа онай болады. Эсiресе, мэтшмен жумыс жасаFанда мэтiн алды, мэтшнен сон тапсырмалар берiледi. Ойлаудын когнитивт жYЙесi карапайымнан акырындап кYPделiге кешкенде саналы кабылдау процесi жYредi: суракка жауап бере отырып, такырыпты тYсiнедi, кейiн мэтiндi талдап, мэнiн-маFынасын тYсiнуге ынFайлы. ТYрлi диаграмма, таблицалар акпартты белшектеп есте сактауFа, негiзгi ойды аныктауFа онай.
Сабактын кызыкты эрi нэтижелi болуы алдын ала тандап алыютан эдю-тэсiлдерге байланысты. K,азiрri кезде эдiс-тэсiлердiн барлыFы дерлiк баланы эз бетiмен жYмыстануFа,бiлiм алуFа жетелейдь Сонымен компьютердiн мультимедиалык мнмкшдштерш пайдалана отырып, шет тiлдерi сабаFында колданылатын окытудын негiзгi жалпыдидактикалык эдiстерiн: керсету, тYсiндiру, жаттыктыру, тYзету жэне баFалауды жнзеге асыруFа болады.
Химияны аFылшын тiлiнде окыту проблемалары:
• М¥Fалiм кезiнде немiс тiлiн окыFан, аFылшын тiлiнен бiлiмнiн жок
болуы;
• Мектеп облыстык, Yйренушiлер ауыл мектептершен болFандыктан окушылардын тiл менгеруi бiрынFай емес;
• Эдiстемелiк эдебиеттiн жок болуы;
• Жеткшкшз тежiрибе
Тшдш-пэндш кiрiктiрiлген сабак м:ришмнщ шыFармашылык дамуын талап етедi. Сабак беру эдiсiн кYнделiктi жетiлдiрiп, сабакты тYрлендiрiп отыруына тура келедi. Сонымен коса, бiлiмi мен бiлiктiлiгiн Yнемi жетiлдiруi тшс. Эрине, жумыс барысын жоспарлаFанда окушылардын кызыFушылыFын басты назарда устау манызды. Бiлiктi устаз - биiк мэртебе.
Химия пэнш аFылшын тiлiмен байланыстыра окыту окушылардын сездiк корын кенейте отырып, жаналык ашуFа, эртYрлi бакылаулар, тэжiрибелер
жYргiзуге к¥лшындырады. Карапайым керсетулер окушыны ез белмен iзденуге, танымдык жэне шыFармашылык икемдiлiктерiн дамытуFа баFыттайды.
Ец бастысы окушыныц аFылшын тшн мецгерудегi сeздiк коры толыFады, сейлеу даFдысы калыптасады. Химиялык элементтердiц периодтык кестесi жалпы тYсiнiктi Yш тшде жаз тапсырмаларын беруге болады.
Кесте 1. Химиялык элементтердi казак-орыс^ылшын атауларымен сэйкестендiр.
казакша орысша агылшынша
серебро gold
медь iron
Кесте 2.Химиялык элемент тацбаларын кестеге толтыр.
казакша орысша агылшынша
Сутегi Водород
Оттегi Кислород
Сабак барысында косымша берiлетiн химиялык элементтердi Yш тшде жазыу жэне айту окушыныц сез корын калыптастырады.
Казiргi уакытта окытудыц жаца эдiс-тэсiлдерi карастырылып, енгiзiлуде. Бiлiм беру баFдарламаларын жацартудыц басымдыктары окушыларлардыц бойына рухани к¥ндылыктар мен даFдыларды сiцiре отырып окыту максатында ауданымызда бастауыш сынып мYFалiмдерi бiлiмiн жетiлдiрдi.
Жалпы пэндi Yш тiлде окыту казiргi кезде кеп колдауFа ие болып отыр. Б^л кажеттiлiктен туындады. Мектеп окушылары халыкаралык олимпиадаларFа кептеп катысуда, ал осы олимпиадалар мен Fылыми жобалар аFылшын тiлiнде корFауды кажет етедь Кеп жаFдайда химия пэнiн жаксы мецгерген окушылар аFылшын тiлiн жетш бiлмегендiктен осындай мYмкiндiктерге кол жетюзе алмай жатады. Осы кедергiлердi жою максатында, мектепте eтiлетiн пэндердi Yш тiлге
непздей отырып етюзген тшмда. Осыпан орай елiмiзде аFылшын тiлiнде сабак беретiн м^ашмдер дайындалуда. Кептеген Кдзакстан мектептерiнде пэндердi аFылшын тiлiнде жYргiзу жYзеге асырылуда. Осынын барлыFын негiзге ала отырып химия пэнш Yш тiлдi Yндестiре окытудын манызы да зор.
Тшдш-пэндш кiрiктiрiлген сабак муFалiмнщ шыFармашылык дамуын талап етедi. Сабак беру эдiсiн кYнделiктi жетiлдiрiп, сабакты тYрлендiрiп отыруына тура келедi. Сонымен коса, бiлiмi мен бiлiктiлiгiн Yнемi жетiлдiруi тшс. Эрине, жумыс барысын жоспарлаFанда окушылардын кызыFушылыFын басты назарда устау манызды. Бiлiктi устаз - биiк мэртебе.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Б.А.Бiрiмжанов, Н.Н.Нурахметов. Жалпы химия.-Алматы:Рауан, 2001
2. Сабиров Т. Окушылардын оку белсендшгш арттыру жолдары. - Алматы: Мектеп,1999.-112б.
3. «Химия мектепте» журналы 2005ж-3. 25 бет
4. « Химия мектепте » журналы 2005ж-4. 69 - 70 бет.
5. «Химия мектепте» журналы сэуiр-мамыр 2003 ж
6. Н.Назарбаев (Кдзакстан халкына жолдауы). Жана элемдеп жана Кдзакстан. Астана,2007. 28 акпан.
7. Баженова И.Н. курастырушы. Педагогикалык iзденiс - А: Рауан, 1990
8. А.Мырзабайулы. химияны окыту эдютемесшщ педагогикалык негiздерi. -А.: Бшм, 2004.- 224 бет.
9. « Химия мектепте » журналы 2006ж-3. 25 бет.
10. Химия. Орта мектептщ 8-10 кластарына арналFан окулык.
Kaukar D.N.
1st year student of Aktobe Regional University named after K. Zhubanov,
(Aktobe city, Kazakhstan)
Maksutova Sh.U.
1st year student of Aktobe Regional University named after K. Zhubanov,
(Aktobe city, Kazakhstan)
Aldabergenova A.O.
1st year student of Aktobe Regional University named after K. Zhubanov,
(Aktobe city, Kazakhstan)
THE NEED TO TEACH CHEMISTRY IN ENGLISH
Abstract: this article examines the future of the study of chemistry in the English language and opportunities for self-development in this field.
Key words: chemistry, English language, education.
