Научная статья на тему 'ХХРНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ БОРАСИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ИСЛОҲОТЛАРНИНГ ДИАХРОНИК ТАҲЛИЛИ'

ХХРНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ БОРАСИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ИСЛОҲОТЛАРНИНГ ДИАХРОНИК ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
6
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
диахрония / синхрония / кибернетика / инновация / таълим индустрияси / креативлик. / diachrony / synchrony / cybernetics / innovation / educational industry / creativity.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Хашимова, Сабохат Абдуллаевна

мазкур мақола Хитой Халқ Республикасининг Олий таьлим тизимида таълим сифатини таъмилаш борасида олиб борилаётган ислоҳотларнинг диахроник таҳлилига бағишланган бўлиб, бунда ХХРда Олий таълимни ислоҳ қилиш ва мутахассисларни тайёрлашда хорижий тажриба ҳақида баён этилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIACHRONIC ANALYSIS OF THE REFORMS CARRIED OUT IN THE PROVISION OF THE QUALITY OF EDUCATION IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM OF THE PRC

this article is devoted to the diachronic analysis of the reforms in the higher education system of the People's Republic of China, which are being carried out in order to improve the quality of education, and it describes the foreign experience in the reform of higher education in the PRC and the training of specialists.

Текст научной работы на тему «ХХРНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ БОРАСИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ИСЛОҲОТЛАРНИНГ ДИАХРОНИК ТАҲЛИЛИ»

International scientific-practical conference on the (E)ISSN:2181-1784 topic of "Problems and perspectives of modern www.oriens.uz

technology in teaching foreign languages"

3(22), Nov., 2023

ХХРНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ БОРАСИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ИСЛОХОТЛАРНИНГ

ДИАХРОНИК ТАХЛИЛИ

d https://doi.org/10.5281/zenodo.10182313

Аннотация: мазкур мацола Хитой Халц Республикасининг Олий таьлим тизимида таълим сифатини таъмилаш борасида олиб борилаётган ислоуотларнинг диахроник таулилига багишланган булиб, бунда ХХРда Олий таълимни ислоу цилиш ва мутахассисларни тайёрлашда хорижий тажриба уацида баён этилади.

Калит сузлар: диахрония, синхрония, кибернетика, инновация, таълим индустрияси, креативлик.

Abstract: this article is devoted to the diachronic analysis of the reforms in the higher education system of the People's Republic of China, which are being carried out in order to improve the quality of education, and it describes the foreign experience in the reform of higher education in the PRC and the training of specialists.

Keywords: diachrony, synchrony, cybernetics, innovation, educational industry, creativity.

1998 йилнинг 4 май санасида Пекин университетини 100 йиллиги муносабати билан Цзян Цзямин ушбу муассасага юкори даражадаги олий таълим муассассига айланишига тилаган холда шундай деган эди: "Бундай университет юкори маданиятга эга булган ижодий ёндашувли шахсларнинг беланчагига айланиши керак ва бундай шахслар объетив хдкикатни топишга, илмий тадкикотларни намоён килган холдаинсоният олдида турган каттадан катта муаммоларни хал килишга хизмат килиши керак. Университет илм дунёсини янгиланишига хизмат килувчи куч, илмий-тадкикот фаразларни реал ишлаб чикаришга йуналган булиши керак. Университет миллий маданият ва дунё цивилизацияютукларини алмашинувчи куприк вазифасини уташи керак." Бунда учта фикрга эътибор каратишимиз керак, булар: "бешик", "куч" "куприк".

Хашимова Сабохат Абдуллаевна

филология фанлари доктори DSc, Тошкент давлат шаркшунослик университети, Хитойшунослик факультети, Хитой филологияси кафедраси профессори.

International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"

3(22), Nov., 2023

Ha3apuMu3ga 21 acpga OTMnapHuHr acocufi ^yH^uanapuafiHaH mynapgaH uSopar Synumu KepaK. AHHaH my 21 acp OTMnapHu puBo^naHum MogenuHu aKC эттнpagн, AtHu: WKopu MagaHuflTra эгa SynraH ннновaцнон KagpnapHu TapSuflnam Ba Taftepnam. Tana6anap acocaH ^yHgaMeHTan Ba Sa3aHu TamKun KunyBnu Maxcyc SunuMnapra эгa Synumnapu KepaK, y3HHH MyTaxaccucnuru ynyH SaKyBBar ^yHgaMeHT Tafiepnamu KepaK. ffly SunaH Supra yMyMuft xapaKTepra эгa SynraH yKum Typnapu пpннцнпnapнra, yKumHuHr uHguBugyannamyBura xaM эtтнSopнн Kaparum KepaK, 6y эca, y3 HaBSarga, ^aKynbTaruB npegMeTnap cohuhu KynaHTupum Ba my opK&nu yKumra KrouKumHu oprrupum, TanaSanapga u^oguH KoSunuflTnapHu puBo^namupum geMaKgup. EyHgaH TamKapu onuftroxnap opacuga unMuH-TagKuKOT umnapu Syftuna Myraxaccucnap anMamuHyBuHu KeHraHTupum Ba KyHafiTupum no3uM. HKKuHnugaH, unMuft $apa3nap, TeHxHonoruflnap, SunuMnap xaM gouMon flHrunaHuS Sopunumu KepaK. EyHga aBaHrapg TagKuKoTnap, Ba ^yHgaMeHTan SunuMnapHuHr aктнвнзaцнflnamyвнra anoxuga эtтнSop Kaparum KepaKKu, aHHaH my opKanu unMuft-TagKuKoT coxacuga puBo^naHumra flHaga TypTKu Synagu. YnuHnugaH, ^aMuflTHuHr н^тнмoнн-нктнcogнн TanaSnapuHu KoHgupum uMKoHuflTnapuHu KeHraHTupum, flHru unMuH TagKuKoT Hara^anapuHu pean umnaS nuKapum coxacura TagSuK этнm, ynapHu кoммepцнflnamyвнra KyMaK 6epum gapKop. EyHgaH TamKapu aHtaHaBuH uHgycTpufl coxanapuHu flHrunam ynyH WKopu TexHonoruflnapHu MyHTa3aM paBumga TagSuK этнm no3uM. Eu3HuHr onuftroxnapuMro 21 acp Tana6napugaH Kenu6 hukk^h xonga нннoвaцнfl Tunugaru WKopu ManaKanu MyTaxaccucnapHu TaHepnamu ynyH 3aMuH flparumu KepaK, unM-$aH Ba TexHuKa uKTucogueT 6unaH xaMoxaHr Tap3ga 6нp-6нpннн TyngupuS 6opumu KepaK. OnuH TatnuM gaproxnapu Ba aKageMufl - Sy ^yHgaMeHTan unM-^aHHuHr acocufi Kynugup.

Xutoh - KaTTa gaBnaT Ba axonu ^uxarugaH xaM KyncoHnu MaMnaKargup. MaMnaKaTHuHr TanaSnapugaH KenuS nuKKaH xonga Ba uHcoHuflTHuHr SapKapop puBo^naHumura xucca Kymum HyKTau Ha3apugaH KenuS hukk^h xonga XuroHga xanKapo MuKecgaru onuftroxanapra TanaS KaTTa Ba SyHgaft onuftroxnapHu By^ygra Kenumu ynyH ynTa acocufi nyHKTra эtтнSop Sepum no3uM. EupuHnucu - xanKapo MuKecgaru onuHrox y3oK MyggaTnu unMuH aHtaHanap Ba KaTTa unMuH Sara^ra эгa Synumu KepaK, fltHu SomKana KunuS aHTraHga, SaKyBBar ^yHgaMernra эra Synumu mapT. HKKuHnugaH - xanKapo MuKecgaru onuHrox y3uHu MexHaTu эвaзнra flparunagu Ba ^aMuflT ToMoHugaH TaH onuHraH Sup HenTa oSteKTuB KpuTepuflnapra ®;aBoS Sepumu KepaK. YnuHnugaH, gaBnaT ToMoHugaH MonuflnamTupum umnapu xaM anSaTTa KepaK, neKuH $aKar nyn эвaзнra SupuHnu gapa^anu xanKapo MuKecgaru onuftroxHu SyHeg этнm MyMKuH эмac. Ha3apuMu3ga, xap Sup onuHrox

International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"

3(22), Nov., 2023

модернизацияга, келажакка интилиши лозим ва узининг хусусиятларидан келиб чиккан холда узини ориентирларини аникдаб олиши, узига хос хусуятлари ва спецификага эга булган олийгохни куриши керак.

Хитой Халк Республикасида таълим сифатини таъминлаш борасида Олий таълимни ислох килиш ва мутахассисларни тайёрлашда хорижий тажриба катта ахамиятни касб этади. Бунда куйидагиларга эътибор берилди: биринчидан - укув тизимида новаторлик ва асосланган ривожлантириш концепцияси таълим сохасидаги юкори малакали мутахассислар, педагоглар ва ажойиб рахбарлар томонидан йулга куйилади. Баъзи олийгохларни ректорлари нафакат таникли олим ва профессор, балки кенг дунёвий дунёкараш ва стратегик фикрлашга эга булади. Халкаро микёсдаги олийгохларда дунё микёсидаги авторитетга эга булган таникли олимлар, профессорлар, турли соха мутахассислари. Масалан, Гарвард университетида 36 Нобель мукофоти совриндорлари бор. Массучусетс технология институтида 13тадан ортик укитувчилар нобель лауреатидир, 200тадан ортик мутахассислари Америка Миллий илм-фан академияси ва Инженерия академияси аъзоларидир. Уз пайтида Оксфорд университетида бир канча таникли олимлар, хусусан, квант механикаси назарияси асосчиси Эрвин Шрелингер, физик Роберт Бойель, иктисодчи Джон Хикс, биолог Роднер Портер, зоолог олим Николас Тинбергон дарс берган. Кембридж университети мутахассисларидан Исаак Ньютон, Лорд Резерфорд, Джеймс максвелл, Бенджамин Томпсон, Морис Дирак ва бошкаларни келтиришимиз мумкин.

Иккинчидан, халкаро микёсда машхур булган университетларни омади бир канча иктидорларни тарбиялаш билан хам боглик, улардан куплари кейинчалик таникли сиёсий арбоблар, иктисодиёт сохаси корифейлари, илм-фан ва техника сохасини элитаси, академиклар, трансконтинентал корпорацияларни рахбарлари булиб шаклланадилар. Куплаб индустриал гигант корпорациялар (масалан, IBN, AT&T ва бошка компаниялар) рахбарлари хам Массачусетс технология институти битирувчиларидир. Хитойнинг хам куплаб таникли олимлари, хусусан геология назариясининг ихтирочиси Дин Вэньцзян, биохимик Ван Инлай, ядровий физика буйича мутахассис Чжао Чжунъяо, математик Хуа Логэн, молекуляр биохимия буйича мутахассис Цзоу Ченлу ва бошка машхур олимлар хам Кембридж университети битирувчисидирлар.

Учинчидан, дунё микёсида танилган университетлар доимо мутахассисларни тайёрлаш буйича, укиш жараёнини ташкил килишда илмий фикрлар хилма-хиллигига, толерантлигига эътибор каратади, назарий тадкикотларни креативлигига алохида эътибор беради. Укитиш жараёнида улар

International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"

3(22), Nov., 2023

эвристик методга суянадилар, бунда купрок дискуссия, семинарларга ургу берган холда, мажбурий билим беришдан йироклашадилар. Улар олимлар ролига алохида эътибор каратган холда, корпоратив хамкорликни хам куллаб-кувватлайдилар. Шу билан бир каторда индивидуал, дифференциал таълимга хам эътиборни каратган холда ёш олимлар хар томонлама куллаб-кувватланадилар.

Туртинчидан, хар бир олийгох арсеналида юкори даражада ривож топган илм-фан билан алокада булган фанлар мажмуи булиши керак ва улар айнан маълум олийгохни спецификасини алохида ажратиб курсата олиши керак. Масалан, Кембридж университетида бу физика, химия, математика, биология, иктисодиёт; Гарварда - иктисодиёт, биология, физика. Массачусетс технология институтида - физика, кибернетика, инженер аэронавтика ва космос; Стэнфорд университетида - психология, педагогика, ботаника, электрон инженерия ва бошкалар. Х,алкаро микёсида машхур булган олийгохлар илм-фан буйича лидерликни саклаб колиш учун юкори даражада таъминланган лабораторияларга эга булади. Масалан, Стэнфорд университетининг синхротрон радиация лабораторияси юкори энергия физикаси буйича тадкикот ишларида, компьютер техникаси, интеграл схемалар технологиялари буйича дунёда етакчи уриндадир. Кембридж университети Кавэндиш лабораторияси глобал физикавий тадкикотлар маркази булиб хисобланади. Шу билан бирга мазкур олийгохларнинг барчаси фукдаментал фанлар ривожига хам алохида эътибор каратадилар.

Бешинчидан. дунё микёсида танилган университетлар докторонтура боскичига хам алохида эътибор каратадилар. Айникса докторантларнинг тайёргалиги алохида урин тутади.

Олтинчидан, олийгохлар илмий нашрлар, монография ва академик нашрлар буйича етакловчи кучдир. SCI руйхатидан урин олган нашрлар буйича хитой нашрларнинг % кисмининг муаллифлари олийгохлар профессор -укитувчилари ёки ходимларидир.

Еттинчидан, дунё микёсида танилган университетлар чукур маданий билимга хам эгадирлар. Улар халкаро илм-техника ва маданият буйича марказий таянчдир, бу ерда айнан илм-фан, маданият буйича хамкорлик алмашинувлар хам руй беради. Халкаро хамкорликка эътибор берган холда улар чет эл тажрибасини, методларини узлаштирадилар, бошка давлатлардан иктидорли кучларни жалб киладилар, чет эл талабалари ва стажёрларини укишга кабул киладилар. Олийгохлар уз мамлакат, миллат ривожига катта тарихий таъсир курсатади. Бу ерда илм-фанга, маданият, санъатга оид

International scientific-practical conference on the topic of "Problems and perspectives of modern technology in teaching foreign languages"

3(22), Nov., 2023

кулёзмалар, манба ва экспонатлар сакланади. Хусусан, Оксфорд музейида 4 музей мавжуд булиб, Эшмолин музейида 17-18 асрга оид Европа кумуш экспонатлари, бронза ва фарфордан ясалган Хитойдан келтирилган экспонатлар сакланади. Кембридж университетининг Фитцвилям кутубхонасида кадимги Миср, кадимги Юнонистонга оидмаданий манбалар сакланиб келинмокда.

Саккизинчидан, машхур олийгохларнинг барчаси мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишини асоси булиб хизмат килади. Стэнфорд университети корхоналар билан хамкорлик натижасида юкори технологияларни ривожлантириш буйича йулини ишлаб чикди, бунда эътибор илм-фан тадкикот ишларини ишлаб чикариш билан богОликлигига каратилди. 1951 йилда ташкил килинган университет индустриал худуди "Силикон водийси" деб танилди. Кембридж университети 70-чи йилларда Англияда биринчи бора технопаркни шакллантирди ва бу ерда 70та турли хил компаниялар иш бошлади. айнан шу ерда 48 километрли "Юкори технологиялар коридори" вужудга келди ва бу ривожланиш модели "Кембридж феномини" номини олиб, уз навбатда нафакат университет балки худудий ва махаллий иктисодиётни ривожига туртки булди.

Юкорида айтиб утилганларни барчаси хозирги кунда Хитойнинг турли худуддларида жойлашган олийгохлар фаолиятилда уз аксини топмокда. хусусан, Гонг Конг, Шанхай, Чжецзянг, Сямэн, Пекин, Гуанчжоу, Шенчжэн ва бошка куплаб шахарларда. Айтиб утиш керакки, хозирги кунда Хитой хукумати таълим сохасида катта эътиборини Америка Кушма Штатлари таълим тизимига суяниб келмокда ва бу тизим унсурларини баъзи холларда кисман, баъзи холларда тулик олийгохлар таълим тизимига таъсис килиб келмокда.

Олий укув юртларида кадрлар тайёрлаш, таълим тизимини ислох килишнинг жахонда тан олинган, тажрибада исботланган 4 та модели мавжуд. Булар А^Ш, Франция, Германия ва Япония мамлакатларининг моделларидир. Шунинг баробарида ислохотлар жараёнида тупланган тажрибалар шунчаки нусха олиш оркали тараккий этиш асло мумкин эмаслигини хам амалда исботламокда. Бу борада Хитой Халк Республикасининг олий таълим сохасини ислох килиш максадида босиб утган йули хам буни амалда исботламокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. о mixmm%0 - кжо 2012

2. тшш о мша, - кж,

2001 ^о

3. Хашимова, С. (2020). Хрзирги хитой тилида редупликация, аффиксация ва конверсия. Т.: Ёш куч, 330.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.