Научная статья на тему 'ХАЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУҚУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ УСУЛИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ТУПРОҚ ҲАЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ.'

ХАЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУҚУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ УСУЛИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ТУПРОҚ ҲАЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ. Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
29
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
томчилаб суғориш / чуқур юмшатиш / механик оғир тупроқ / генетик қатламлар. / drip irrigation / deep loosening / mechanically heavy soil / genetic layers.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Исашов, Анваржон, Махмудов, Достонбек, Қамбаров, Шукуржон

Ушбу мақолада тоғ олди ҳудудларида механик оғир тупроқларнинг сув ўтказувчанлик қобилиятини ошириш мақсадида ерларга чуқур юмшатгичлар билан ишлов берилиши олдин далалар кўп йиллик илдизпояли бегона ўтлардан машина ва механизмлар ёрдамида тозаланганда тупроқ олдин ағдаргичлари олиб ташланган плуглар билан 18-20 см чуқурликка юмшатилади, сўнг чизел, культиватор ва бороналар ёрдамида уларнинг илдизлари йиғиб олиниб, дала ташқарисига чиқариб ташланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Исашов, Анваржон, Махмудов, Достонбек, Қамбаров, Шукуржон

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EFFECT OF APPLICATION OF DROPP IRRIGATION METHOD ON DEEP POSSIBILITY AGROTECHNICS ON SOIL VOLUME MASS.

In this article, in order to increase the water permeability of mechanically heavy soils in the foothills, the fields are loosened to a depth of 18-20 cm with plows removed by pre-dumpers when the fields are cleared of perennial root weeds by machines and mechanisms before deep tillage, then chisel, cultivator and with the help of storms their roots are collected and thrown out of the field.

Текст научной работы на тему «ХАЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУҚУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ УСУЛИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ТУПРОҚ ҲАЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ.»

ХАЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУКУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУГОРИШ УСУЛИНИ КУЛЛАШНИНГ ТУПРОК ХДЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ.

Исашов Анваржон Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти профессори

Махмудов Достонбек Андижон кишло; хужалиги ва агротехнологиялар институти

магистранти Камбаров Шукуржон Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти

магистранти

Ушбу мацолада тог олди %удудларида механик огир тупроцларнинг сув утказувчанлик цобилиятини ошириш мацсадида ерларга чуцур юмшатгичлар билан ишлов берилиши олдин далалар куп йиллик илдизпояли бегона утлардан машина ва АННОТАЦИЯ механизмлар ёрдамида тозаланганда тупроц олдин агдаргичлари

олиб ташланган плуглар билан 18-20 см чуцурликка юмшатилади, сунг чизел, культиватор ва бороналар ёрдамида уларнинг илдизлари йигиб олиниб, дала ташцарисига чицариб ташланади.

Калит сузлар: томчилаб сугориш, чуцур юмшатиш, механик огир тупроц, генетик цатламлар.

EFFECT OF APPLICATION OF DROPP IRRIGATION METHOD ON DEEP POSSIBILITY AGROTECHNICS ON SOIL VOLUME MASS.

Isashov Anvarjon

Professor of Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnologies

Maxmudov Dostonbek Master of Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnologies

Qambarov Shukurjon Master of Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnologies

In this article, in order to increase the water permeability of mechanically heavy soils in the foothills, the fields are loosened to a depth of 18-20 cm with plows removed by pre-dumpers when the fields ABSTRACT are cleared of perennial root weeds by machines and mechanisms

before deep tillage, then chisel, cultivator and with the help of storms their roots are collected and thrown out of the field.

Keywords: drip irrigation, deep loosening, mechanically heavy soil, genetic layers.

КИРИШ

Узбекистан Республикасида сугориб дехдончилик дилинадиган 4 млн 200 минг гектар майдонни сугориш учун бир йилда 46 млрд куб метр сув сарфланади. Бирок ушбу сувнинг 60% дан усимлидлар фойдаланади холос ва долган дисми турли тарзда исроф булиб кетади. Шунинг учун дишлод хужалигида экинларни сугоришнинг замонавий сув тежамкор усулларини ишлаб чидиш хамда кам сув сарфлаб, юдори ва сифатли хосил етиштириш технологияларини амалиётга тадбид дилиш жуда мухим вазифалардан хисобланади. Республикамизда ахоли сонининг усиши, энг зарур дишлод хужалик махсулотлари ва хомашёга булган эхтиёжнинг мунтазам купайиб бориши натижасида сув ресурсларига булган талаб янада ортиб бормодда.

Шу боисдан сув ресурслари тадчил хозирги шароитда сувни тежаб сарфлаш, сув манбаларидан одилона фойдаланиш ва сувнинг ерга шимилиб, одовага чидиб исроф булишини камайтириш, сугориш сувидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга мухим эътибор даратиш зарур. Бу холат эса экинларни сугоришнинг ноанъанавий томчилатиб сугориш ва бошда сув тежовчи технологияларини ишлаб чидиш ва жорий этишни тадозо этади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Андижон вилоятининг оч-тусли буз тупродлари, томчилатиб сугориш,лазер ер текистлаш мосламаси, хайдовдан кейин 80 см чудурликда юмшатиш, гузанинг "Андижон-36" нави олинган

Тажриба бошланишида тупроднинг датламлари буйича морфологик тузилиши, механик таркиби, хажм огирлиги, хамда сув сигимлари анидланади. Хар кайси сугоришдан олдин бир метр далинликда тупрод намлиги намуна олиш билан ВНП-1 Нейтрон нам анидлаш асбоби ёрдамида анидланади. Вегитация бошида ва охирида тупрод сув утказувчанлиги анидланади.

Тажриба бошланишида генетик датламлар буйича тупрок намуналари олиниб, улардаги умумий азот, фосфор ва калий миддорлари анидланади. Гузани гуллаш, гуллаш-мева олиш, пишиш фазаларида 0-15 см, 15-30 см датламларида тупрод намуналари олиниб, улардаги харакатчан азот, фосфор ва калий микдорлари анидланади. Гузани униб чидишини хисобга олиш 1 июл, август, сентябр ойларида гузани буйи, симподиеал шохлари, шонаси ва кусак сонлари хисобга олинади. 3- чи, 6-чи, 9-чи симподиал шохларидан 50 дона чаноддаги пахта олиниб, уртача 1 дона чаноддаги пахта огирлиги анидланади. Пахта толаси технологгик анализдан утказилади. Минг дона чигитни массаси анидланиб, ундаги ёг миддори анидланади.

Тог олди худудларида механик огир тупродларнинг сув утказувчанлик добилиятини ошириш мадсадида ерларга чудур юмшатгичлар билан ишлов берилади. Ишлов беришдан олдин далалар куп йиллик илдизпояли бегона утлардан машина ва механизмлар ёрдамида тозаланганда тупрод олдин агдаргичлари олиб ташланган плуглар билан 18-20 см чудурликка юмшатилади,

cyHr w3en, KynKruBarop Ba öopoHanap epgaMuga ynapHuHr ungronapu hhfhö ohhhhö, gana TamKapucura HH^apHÖ TamnaHagu.

EpHH cu^arau Ba KaM xapa^ar cap^naö x,aögam Ba »MmaTHm ynyH yHHHr HaMnuru 16-18 arpo^uga öynumH KepaK. EyHga TynpoK axmu MaöganaHagu, um opraHnapura enumMafigu Ba yHHHr K^pmunuru KaM öynagu, geMaK, e^unFH Ba MaTepuannap cap^u KaMaöuö, um yHyMH omumura onu6 Kenagu. XygygHuHr TaÖHHH mapouTu Ba TynpoK MexaHuK TapKuöugaH Kenuö nuKKaH x,onga KySugaru ny^yp roMmarrun TaHnaö onuHgu (1- pacMnap).

1-pacM. rPX-2-50 nyKyp MMrnairHHHHHr yMyMHH KypHHHmH

qyKyp roMmarrun rPX-2-50 roKopu KyBBarau TpaKTopnapra arperaraaHuö umHam-nagu. ^yKyp roMmarrun hu umnu KaMpoB KeHrauru-1.8 m, roMmTum naH^acuHu KeHrauru 0,5 m, ycTyHnap paMara TyFpu BepraKan xpnarga Maxcyc MocnaManap öunaH Max^aMnaHraH Ba ycTyH onguga KecyBnu nunoK ^oönamraH. rPX-2-50 HyKyproMmTrunu enuK TynpoK mapouTuga umnoBnu TeKuc KecyBnu naH^anapu MaB^yg umnu opraHnapura эra. Hmnu opraHnapu öygaö maKnu xucoöura TopTumra Kapmunuru omagu.Tanaö KunuHraH HyKypnuKHu roMmarum ynyH BТ-150-тpaктopннн TopTum uMKoHuaTnapuHu KaMafiTupagu, Hara^aga roMmarum ny^pnuruHu KaMafiTupumra TyFpu Kenagu. Ey эca y3 HaBÖaruga um caMapagopnuruHu nacaßumura onuö Kenagu. fflyHu TatKugnam KepaKKu, rPX-2-50 nyKyp roMmarrunu xafigoB ocru KarnaMuHu roMmaTum Hara^acuga cyB Ba x,aBo yткaзyвнaнпнrннн axmunaö, ycнмпнкпapнн ungro kucmuhu puBo^naHumura axmu mapour aparnö öepagu.

rPX-2-50 gy^yp MMmaTrHHHHHr TexHHK xapaKTepncTHKacH

Kymuö umnaTunaguraH TpaKTop Case MX 255 MAGNUM

Hm yHyMgopnuru, ra/coaT 0,70...0,90

KaMpam KeHrauru, m 1,8

Hmnu Te3nuru, KM/coaT 5

ConumTupMa eKunFu cap^u, Kr /ra 24

TanaS этнпagнгaн KyBBaT, kbt (o.k.) 81(110)

HmnoB Sepum HyKypnuru, cm 50-90

raSapuT ynnaMnapH, mm 1560x1840x1560

M accacu (KoHcTpy^uoH), Kr 800

TynpoKHHHr arpo$H3HK xoccanapHHH Ma;6yn gapa«:aga öynnrnH yHga napBapumnaHaeTraH Fy3a Ba Som;a Kumno; xy^anuK экннпapнgaн Myn Ba cu^arau MaxcynoT ohhehh TatMHHnafigu. TynpoKHHHr arpo$H3HK xoccanapu ganaga ohhS SopunaeTraH arpoTexHHK TagSupnap ®:apaeHH SunaH SeBocuTa Sofhhk Synagu. ffly caSaSnu yHHHr KypcaTKHHnapH aMan gaBpu SomugaH Ba aMan gaBpu oxupura tomoh Typnu MHKgopga y3rapH6 Sopagu. TynpoKHHHr энг MyxHM arpo$H3HK xoccanapugaH Supu yHHHr xa^MHfi Maccacura SoFnHKgup.

Ta^puSa ganacuga yTKa3HnraH arpoTexHHK TagSupnap Ba cyFopumnap Hara^acuga TynpoKHHHr xa^M OFupnuru Ha3opaT BapuaHTga omgu. ToMHHnaraS cyFopumga KHCMaH KaMafigu.

TynpoKHHHr xa^M OFupnuru ycuMnuKnapHHHr ycumga puBO^naHumu ynyH KaTa axaMH^Tra эгa öynraH $H3HK xycycHtfraapgaHgup. Ychmhhk axmu ycuS puBO^naHumu Ba w;opu xochh maKunnaHTupumH ynyH TynpoKHHHr xa^M OFupnuru Ma;6yn xonaTga caKgaHHmu KepaK. TaSuufi xonara caKgaHraH xonga onuHraH, MatnyM xa^Mgaru Tynpo; OFupnurura yHHHr xa^MHfi OFupnuru gefiunagu Ba KypyK Tynpo; oFHpnHrura HucSaTaH r/cM3 SunaH H^oganamgu.

^anaTa^pHÖanapHMH3ga Fy3aHH Typnu cyFopHm TapTuSnapuga TynpoKHH xa^M OFHpnHrHra Tatcupu aHHKgaHgu. EyHHHr ynyH экнmgaн ongHH TynpoKHHHr xap 10 cm hh KaraaMHga, 100 cm Hy;ypnHKga ganaga SenrunaHraH HyKTanapga Tynpo; HaMyHanapu onuHgu, aMan gaBpu oxupuga эca Sapna Bapuaffraapga w;opuga öenrunaHraH ;araaMnap SyfiHna TynpoKHH xa^M oFHpnuru aHHKgaHgu, (2-^agBan).

Tynpo; xa^MHH oFupnurHHH aHHKgam ynyH SenrunaHraH ;araaMnapgaH Tynpo; HaMyHanapu Maxcyc, xa^MH MatnyM SynraH цнпннgpga ohhS naöaparopHAra OHHS KenHHgu. TynpoKHHHr xa^M oFHpnuru KypyK TynpoKKa HHCÖaTaH SynraHnurH ynyH aBBan TynpoKHHHr HaMnuruHH aHHKgaö onguHgu Ba TynpoKHHHr co$ oFupnurHHH CHHHHgp xa^MHra SynHÖ, Kyfiugaru ^opMyna op;anu \a>KM OFHpjinrHHH aHHKgaHgn

Ey epga: d - TynpoKHHHr xa^M oFHpnuru, P^HnHHgpgaru TynpoKHHHr co$ oFHpnuru, r xucoöuga, V - цнпннgpнннг xa^MH, cm3 xucoöuga.

OnHHraH MatnyMoTnapgaH KypuHHÖ TypuögHKH, ypTana yn fiunga (2-®;agBan) Ta^puSa ganacHHH aMan gaBpu Somuga TynpoKHHHr xa^M oFHpnuru 0-30 cm xafigoB ;aTnaMuga 1,27 r/cM3, 0-50 cm xafigoB octh ;aTnaMuga 1,28 r/cM3, Ba nacTKH 0-100 cm KaTnaMnapuga ypTana 1,32 r/cM3 hh TamKHH этgн. YcyB gaBpuHHHr oxupura KenuS, Ha3opaT Bapuamga 0-30 cm xafigoB ;aTnaMuga 1.41 r/cM3 ,0-100 xafigoB KaraaMHga 1.40 r/cM3 hh TamKHH этгaн Synca Sy KypcaTrun

томчилатиб сугорилган 3 вариантда яъни хайдовдан олдин чукур юмшатилганда 0-30 хайдов катламида тупрокнинг хажм огирлиги 1,30 г/см3 ва хайдов ости катламида 0-50 см хайдов ости катламида 1,31 г/см3, пастки 0-100 см катламларда 1,34г/см3ни ташкил этиб назорат вариантга нисбатан 0,9-0,10 г/см3 га озайгани аникланди.

2 -жадвал.

Томчилатиб сугориш технологиясининг тупрок хажм массасига таъсири.

г/см3

Катлам, см Вегетация бошида Вегетация охирида, вариантлар буйича

1 2 3

2020 йил

0-30 1,27 1,40 1,35 1,30

0-50 1,28 1,37 1,34 1,31

0-70 1,33 1,36 1,34 1,32

0-100 1,34 1,39 1,35 1,34

2021 йил

0-30 1,27 1,41 1,34 1,30

0-50 1,28 1,38 1,33 1,31

0-70 1,32 1,37 1,35 1,32

0-100 1,32 1,40 1,36 1,33

ХУЛОСА

Тажриба даласини амал даври бошида тупрокнинг хажм огирлиги 0-30 см хайдов катламида 1,27 г/см3, 0-50 см хайдов ости катламида 1,28 г/см3, ва пастки 0-100 см катламларида уртача 1,32 г/см3 ни ташкил этди. Усув даврининг охирига келиб, назорат эгатлаб сугорилган вариантда тупрокнинг хажм огирлиги 0-30 см хайдов катламида 1.41 г/см3 , 0-50 см хайдов ости катламида 1.37 г/см3, 0-100 катлаларида 1.40 г/см3 ни ташкил этган булса бу курсатгич томчилатиб сугорилган 5 вариантда яъни хайдовдан олдин чукур юмшатилганда 0-30 хайдов катламида тупрокнинг хажм огирлиги 1,32 г/см3 ва хайдов ости катламида 0-50 см хайдов ости катламида 1,31 г/см3, пастки 0100 см катламларда 1,34 г/см3ни ташкил этиб назорат вариантга нисбатан 0,090,10 г/см3 га камайгани аникланди.

Тажриба даласида томчилатиб сугориш усули тупрокни хажм огирлиги сезиларли даражада таъсир этди. Усув даврининг охирига келиб, назорат эгатлаб сугорилган вариантда тупрокни хажм огирлиги 30-50-100 см катламида мавсумий сугориш меъёрларини сугориш сонларини ортганлиги хамда далага механизацияни куп кирганлиги учун амал даври бошида, тупрокнинг хажм огирлигига нисбатан 0,09 г/см3 ортганлиги бу курсатгич томчилатиб сугорилган 3 вариантда яъни хайдовдан олдин чукур юмшатилганда мавсумий сугориш меъёрларини сугориш сонларини камайганлиги хамда далага механизацияни

бор-йуги 3 марта кирганлиги сабабли назорат вариантига нисбатан тупроднинг хажм огирлиги 0,10 г/см3 камайгани анидланди.

^ишлод хужалик экинларини сув таъминоти шароитларига боглид холда турлича муносабат билдиради. Барча экинларни максимал хосилдорлигига, донуниятларга буйсунган холда, усимликни усиши ва ривожланишининг барча даврлари давомида узлуксиз сув билан донидтириш ордали эришилади. REFERENCES

1. Kostyakov A.N. Osnovy melioratsii.-M.Selxozgiz, 1960, 622 p

2. Surin V.A., Sabitov A.U., Zuxriddinov S.S. Orositelnaya system. vtorskoe svidetelstvo №1658918 A 01 G 25/06 g. Moscow 1991

3. Surin V.A., Sabitov A.U., Zuxriddinov S.S. Technique samotechnogo poliva on terrasirovannyx sklonax. Land Reclamation and Water Resources Moscow №4, 1995.st 24 ... 26

4. Isashov A. Sobitov O //Ispol'zovanie novykh netraditsionnykh vodosberegayushchikh, a takzhe uluchshayushchikh meliorativnoe sostoyanie zemel', metodov tekhniki i tekhnologii polivov na proektiruemykh oroshaemykh zemlyakh.

5. Isashov A. et al. SUBSOIL IRRIGATION IN CONDITIONS OF FERGANA VALLEY Key words: subsoil irrigation, porous straws, moistener, irrigation rate, water distributing pipes, surface irrigation.

6. Anvarjon I. et al. The Effect of Drip Irrigation on the Growth and Development of Cotton and Technological and Economic Performance of Cotton Fiber //Design Engineering. - 2021. - С. 6907-6915.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.