CC BY
20Cilt: 1, Sayi: 1, 2018
Vol: 1, Issue: 1, 2018 Sayfa - Page: 65-70
iThenticate*
.X. Professional Plagiarism Prevention
HASAN ALI TOPTA§. BENBIR GURGEN DALIYIM. ISTANBUL: EVEREST YAYINLARI, 110 S., ISBN: 978-605-185-041-2.
HASAN ALI TOPTAS. I AM A HORNBEAM BRANCH. ISTANBUL: EVEREST PUPLICATIONS, 110 P.
Ozlem AKBULUT*
MAKALE BiLGiSi ÖZET
^\GeliS: 08.11.2018 Kabul: 28.11.2018 Tanitimi ve incelemesi yapilan "Ben Bir Gürgen Daliyim" adli kitap Hasan Ali Toptaç tarafindan 2009 yilinda yazilmiçtir. Yazarin ilk ve tek çocuk romani olan bu eser hakkinda daha önce yapilan bir çaliçma bulunmamaktadir. Bu incelemenin belki de en önemli özelligi eserle ilgili yapilan ilk çaliçma olmasidir. Bu incelemede "Ben Bir Gürgen Daliyim" adli eserin tanitimi yapilmiç ve kitabin çocuk edebiyatina uygunlugu degerlendirilmiçtir. Çocuk edebiyatini yapilandiran temel ögeler; konu, karakterler, dil ve anlatim, plan ve iletidir. Bu ögeler açisindan incelenen kitabin çocuk edebiyatina katkilari belirlenmiçtir. Kitap, hitap ettigi okurlarin yaç gruplarina uygun konu ve iletilere sahiptir. Olaylar okurun zihinsel geliçimine uygun kurgulanmiçtir ve baçarili bir dil ve üslup içermektedir. Kitabin çocuk edebiyati temel ögeleri açisindan gerekli nitelikleri gösterdigi ve okurun zevkle okuyabilecegi edebi özelliklere sahip oldugu sonucuna ulaçilmiçtir. Buradan hareketle Hasan Ali Toptaç'in "Ben Bir Gürgen Daliyim" adli kitabinin gerek konusu ve karakterleriyle gerekse de iletisi, kurgusu ve dili ile çocuk edebiyatinda bir deger taçidigi sonucuna vanlmiçtir.
Anahtar Kelimeler: Hasan Ali Topta§, "Ben Bir Gürgen Daliyim", Çocuk Edebiyati, Çocuk Romani.
ARTICLE INFO ABSTRACT
^Received: 11.08.2018 V Accepted: 11.28.2018 The book entitled "I am a hornbeam branch", published by Hasan Ali Topta§ in 2009, is introduced and analysed through this review. There is no previous study related to this book, which is the first and only children's novel of the author. Perhaps the most important feature of this review is that it was the first study of the work. In this review, a book entitled "I am a hornbeam branch" is introduced and the book's suitability for children's literature is evaluated. The basic elements that construct children's literature are subject, characters, language and expression, plan, message. On the basis of the elements aforementioned, the contributions of this book to children's literature are determined. The book has appropriate topics and messages to the age groups of the readers. The events are designed according to the mental development of the reader and include a successful language and style. It is concluded that the book has the necessary qualities in terms of the basic elements of children's literature and has literary characteristics that the reader can read with pleasure. In this sense, it is concluded that Hasan Ali Topta§'s book entitled "I am a hornbeam branch" has a value in the children's literature with its subject and character, fiction and language; as well as its message.
Keywords: Hasan Ali Topta§, "I am a hornbeam branch ", Children's Literature, Children's Novel.
* Yüksek Lisans Ögrencisi, istanbul Aydin Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyati, istanbul/Ttirkiye, E-mail: Akbulutozlem@outlook.com ORCID https://orcid.org/0000-0001-8793-6327
Kitap Hasan Ali Topta§'in 9ocuklar ifin yazdigi ilk ve tek 9ocuk romanidir. Kitapta Ege topraklarindaki Be§parmak Daglari'nin ardinda ku9uk bir duzlukte ya§ayan aga9larin ve ye§erip olgunla§an bir gurgenin hikayesi anlatilmaktadir. Orta ya§li bir gurgen, 9itirdayip duran kozalaklariyla kipkizil 9amlar, gurgenden buyuk, kambur bir koknar, olanca ha§metiyle, bilge heykeli gibi govdesiyle ya§li bir me§e ve daha bir9ok aga9 bu duzlukte mutlu, hayatlarindan memnun bir §ekilde ya§amaktadirlar. Aga9lar arasinda huzur hakimdir fakat, ya§li me§e agacinin insanlar hakkinda anlattigi korku dolu olaylar aga9lari tedirgin etmekte, onlari korkudan titretmektedir 9unku bu ya§li me§e 9ogu zaman aga9lara ger9ek masallar anlatmaktadir. Aksakalli me§e solundaki yamaca dogru dallanni egip de ^ 9ekmeye ba§ladiginda gen9 gurgen agaci iirpermeye ba§lamaktadir. Me§e agaci dallanni egince hemen konu§mamakta, uzun siire a§agiya dogru dikkatle bakmakta, hayiflaniyormu§ gibi ba§ini saga sola sallamaktadir. Ardindan derin bir i9 9ekerek mavi gollere benzeyen gozleri dolu dolu olarak a§agida olanlari anlatmaktadir. Ya§ananlari anlatirken kimi zaman ofkeli, kimi zaman kederli, kimi zaman da kahirlidir. Ya§li me§e agaci yeryuzunde diger aga9lardan daha uzun ya§adigi i9in insanlara ait tecrubeleri daha fazladir ve insanin yikiciligina daha fazla §ahit olmu§tur. Sava§an, aga9lari insafsizca kesen ve farkli §ekillere sokan insanlarin oykuleri bu duzlukte 9inlasa da aga9lar insansizligin huzuruyla hayata devam etmektedir.
Zamanla, ormanda insanlarin varligi hissedilir ve tum aga9lari korku kaplar. Artik tek du§undukleri kesilecekleri ve kesildikten sonra ne §ekle girecekleridir. Ormanda kurtulma umidi olan pek kalmami§tir. Bir tek gurgen kanatlanip u9mayi hayal etmektedir. Fakat onun umut dolu ruyalarini da insanoglu bozacaktir. Sonunda gurgen de bir gun ansizin kesilir ve ya§li bir marangoza satilir. Satilmasinin ardindan gurgen bamba§ka bir yere ta§inir.
Bir9ok aciya §ahitlik eden gurgen, insanlarin acilariyla kendi derdini unutacak hale geliverir. Ana kahraman gurgen agaci, ya§adigi pek 9ok uzucu olayla insanin dogayi nasil yok ettigine §ahit olmaktadir. Olaylar devam ettik9e insanin dogayla 9ati§masini daha yakindan gormekte ve kendince insanoglunun gosterdigi bu 9ati§manin nedenlerini aramaktadir. Bu durum roman boyunca devam etmektedir.
Qocuk edebiyati urunlerinde, olay dizisi boyunca bir gerilim olu§turan, okurun merak duygusunu canli tutan gati§malar, anlatim duzeninde ge§itli bigimlerde gorulebilir. Bu gati§malardan biri de ki§i-doga gati§masidir. Boylece olay dizisinde yaratilan degi§ik gati§malarla kurgu renklendirilerek tekduzelikten kurtarilir, okurda ilgi ve merak canli tutulur (Sever 2008: 133).
Kitapta 9ati§mayi kimin kazanacagi merak duygusunu kam9ilamaktadir. Gen9 gürgen agacinin ba§ina neler gelecegi sorusu 9ocugun ilgisini kitaba 9ekmektedir.
Eserde verilmek istenen mesaj 9ocuklarda 9evre bilincini geli§tirmek ve onlara doga sevgisini a§ilamaktir. Kitap 9evre egitimi i9in bir kaynak niteligi ta§imaktadir.
Gördügü her yeni bitki ve hayvan türünü gocugunuza özellikleriyle ayrintili bir §ekilde anlatin. Türlerin kaybolmaya, biyolojik zenginliklerin yoksulla§maya ba§ladigi dünyamizda anlattiklariniz gocugunuzun neleri yitirdigini anlayabilmesine önemli ölgüde katkida bulunacaktir (Göka 1993: 3).
Bu ifade 9ocuklarin dogayi tanimasinin gerekliligini vurgulamaktadir. Yazarin kitabinda orman, aga9lar ve bitkiler önemli bir yer tutmaktadir. Aga9larla ve ormandaki canlilarla ilgili bilgiler olay aki§i i9inde sezdirilirken doganin insanlar i9in önemi vurgulanmaktadir.
Hikäyenin ana kahramani gen9 bir gürgen agacidir. Gürgenin agzindan dinledigimiz bu hikäyede umut dolu bu gürgen agaci her §eyi dü§ünür ve iyi bir §ey yapabilmek i9in kendini güzelle§tirmeye ve dik tutmaya 9abalar.
Gen9 gürgen agaci da düzlükteki her aga9 gibi güzel bir formda sonsuza dek ya§amayi dilemektedir. Bebekler i9in güzel bir be§ik, 9ocuklar i9in tahtirevan ve heyecanli bir gencin elinde gitar olmak gürgen i9in en güzel se9eneklerdir. Fakat gürgen- diger aga9lar da dähil- ne kadar iyi ve güzel olursa olsun, ne kadar hayal kurarsa kursun, her §ey insanoglunun kafasindaki dü§üncelere baglidir.
Qocuk romanlarinda, hikäyelerinde, masallarinda ve anlatilarinda yer alan hayvan, bitki ve nesneler gogunlukla hareket ettirilerek, konu§turularak ki§ile§tirilir. Kahramanlar, gocuklara hem hayvan, bitki ve nesnelerin özelliklerini hem de degi§ik karakterleri tanitir, canlandirir. Onlara, ya§lari geregi bilmeleri gerekenleri duyumsatir, sinirli deneyimlerine yeni ögrenmeler ekler. Nesnelerin, bitkilerin ve hayvanlarin insana özgü davrani§larda bulunmasi, dü§le gergegi ig ige ya§ayan gocuklar igin tanidik bir dünyanin kapilarini aralar. Dü§lerinin önemsenmesi, dü§lerini gergekle§tirmesi; onlari anlatinin iletileriyle ba§ ba§a birakir (Sever 2003: 66).
"Ben Bir Gürgen Daliyim" adli kitapta 9ocuklar öykünün kahramani gen9 gürgen agaciyla birlikte hayali bir yolculuga 9ikar, bu yolculuktaki evrelerde 9ocugun ilgisi anlatilan ger9eklige yöneltilir:
Herhälde beni tuhaf bir ku§a benzetmi§lerdi. Belki de onlarin gözünde, masallardan gikip gelmi§tim ben, ne yapacagimi kestiremeden, köyün üstünde öylece, kendi hizimin iginde kaybolmu§gasina ugup duruyordum. Ola ki ba§ka bir masala gidecektim ama henüz o masal yaratilmami§ti. Bu yüzden oralarda oyalanip vakit gegiriyordum. Hig ku§kusuz, beni anlatacak olan masal söylenir söylenmez ugup gidecektim (Topta§ 2009:
19).
Dogayi anlatirken akici bir üslup tercih eden yazar, yogunluktan uzak bir hikäye anlatmaktadir. Kitap i9ten ve sade bir dille yazilmakta, masala 9ok yakla§an tarziyla dikkat 9ekmektedir. Yazar kendine özgü masalsi dilini bu eserinde de korumaktadir. Masallarin genelinde häkim olan 9ocuksu anlaticinin sesi burada agacin baki§ a9isindan anlatilan bir
hikäyeye dönü§mektedir. Gen9 gürgen agacinin hem kahraman hem de anlatici olarak konu§abilmesi ve diger unsurlar -rüzgärin fisildamasi örnegin- anlatiya masalsi bir hava vermektedir.
Masalsi anlatim özelliginin ve edebiligin yogunla§tigi yerler 9ocugun dil geli§iminin, edebi ve estetik zevkinin olu§masi a9isindan önemlidir. Sözgelimi renkler üzerinden gürgen agacinin duygularini, izlenimlerini anlattigi §u bölüm estetik zevkin geli§mesini ve tasvirlerle 9evreyi 9ocuga aksettirme görevini üstlenir ve somutlugu arttirir:
Hatta ne kadar dikkat edersek edelim, hangi rengin nereden fi§kirdigini ve kime ait oldugunu da bilemezdik. Nar kirmizi maviler, kar beyazi morlar, uguk sarilar, sürgün ye§iller ortalikta büyük bir gürültüyle cirit atar dururdu artik ve biz bunlara öylece bakardik (Topta§ 2009: 9).
Kesilip götürülen aga9larin ormana haber göndermek i9in kullandigi yol -rüzgär ile haberle§me- olduk9a dikkat 9ekicidir. Hasan Ali Topta§'in rüzgär tasviri ger9ek9i bir boyut kazanmakta; onun ta§idigi sesleri ve umutlari, kokulari, 9ocuk gülü§lerini, sevdali türkülerini, deniz havalarini, aga9larin dilinden olaganüstü bir anlatimla dile getirmektedir.
Kitapta olaylarin daha iyi anla§ilmasini saglamak adina resimlere yer verilmi§tir. Kitabin görsel dünyasi 9ocuk i9in ilk uyaricilardandir ve 9ocuga kitabi sevdirmektedir. Bu resimlerle kitap daha iyi anla§ilmakta, 9ocuklar metne dair yeni yorumlar üretmektedir. Kitapta yer alan resimler 9ocuklarin belleginde nesne ve varliklarin imgelerini olu§turmakta, onlarin kavramsal geli§imini desteklemektedir.
insana bir agacin gözünden bakmaya 9ali§an kitapta anlatici gen9 bir gürgen dalidir. Metindeki her §eyden haberdar olarak duygu ve dü§üncelerini okuyucuya aktarmaktadir. Bu da okuyucunun kahramanla empati kurmasini kolayla§tirmaktadir. Gen9 bir gürgen agacina bürünmek, onun gözünden hayata bakmak, okuyucunun ufkunu geni§lemektedir:
Gelgelelim, sivri yüzlü bir avukat, birkag adamla birlikte hälä haftada bir gelip gantasindan sari bir dosya gikariyor, marangozun fi tarihinde imzaladigi senetleri gösteriyor" [... ] "Birtakim kanunlardan söz ederek, sizi §öyleyaparim, böyleyaparim diye gözdagi veriyordu [...] (Topta§ 2009: 91-92).
Belki de silah yapiminda kullanacaklardi bizi. Askerlerin eline verilecek olan binlerce tüfege dipgik olacaktik sözgelimi, binlerce tabancaya kabza, ya da su mataralarina tipa olacaktik (Topta§ 2009: 96).
Dogada ge9irilen zaman, empati ve ke§if ile desteklenip 9ocuk geli§iminin uygun ve kritik dönemlerinde te§vik edildiginde doga ile kurulan bag toplumsal eylemligin kaynagi olarak rol oynayabilecektir (Sobel 2014: 71). Bundan dolayi 9ocuklarin empati becerilerinin geli§mesi i9inde en iyi yöntemlerden biri 9ocuklarin hem ger9ek hem de hayali hayvan ve bitkilerle ili§kilerini te§vik etmektir (Sobel 2014: 37). Kitap bitkilerle ve dogayla hayali ili§kiler kurulmasini saglamaktadir. £ocuk bu sayede dogayla bag kuracak, bilmedigi bir dünyayi kefe 9ikacaktir. Ayrica hayvanlarla ve bitkilerle girilen ili§kilerde (ge^ek--hayali) 9ocuklarin bili§sel, duyu§sal ve psikomotor becerilerinin geli§imini desteklemesine ek olarak yardim etme, sahip 9ikma, koruma, büyütme, besleme, sorumluluk alma, empati kurma, benimseme gibi tutum ve davrani§larinin geli§mesine olanak tanir (Atasoy 2006: 97). Doga
9ocuklara bu dünyada yalniz olmadiklarini, ba§ka boyutlarin da var oldugu bilincini kazandirir (Louv 2012: 37). Hasan Ali Topta§ da insanligimiza bir gürgen dalinin gözüyle bakmamizi saglamaktadir. insan ve doga ili§kisini, insanlarin doga häkimiyeti üzerinden anlatirken yemye§il umutlarla inancin asla sönmemesi gerektigi mesajini vermektedir.
£ocuklarin nasil "iyi beslenmeye ve yeterli bir uykuya ihtiyaci varsa, artik doga ile temasa da o kadar ihtiya9lari vardir." anlayi§i tüm dünya tarafindan kabul gören bir dü§ünce haline gelmi§tir (Louv 2012: 4). £ünkü doga hissimizi, mizacimizi, ruhumuzu besler ve dü§ünce anlayi§imizi zenginle§tirir (Ayvaz; Öztürk vd. 1999: 6). Gelecege emin adimlarla yürümek istiyorsak, bitkiler, hayvanlar ve doga ile ilgili kitaplar okutarak 9ocuklarimizin 9evre bilinci, duyarliligi, 9evresel tutumlarini geli§tirilmeli ve 9evrelerine kar§i ilgili olmalarini saglamaliyiz (Atasoy 2015: 16).
Kitap, konusu geregi okurlara doga ile etkile§ime ge9meyi ve canli dünyasina saygi duymayi ögretmektedir. £ocugun bu etkile§im sonucu doga ile duygusal bir bag kurmasina yardimci olmaktadir. Kitap, bitkilerin de insanlar gibi duygulari ve algilama yetenekleri vardir mesajini vermektedir. Konu§madigi sanilan varliklarin sesi olmak, onun gözünden hayata bakmak, dünyayi onun kulagiyla i§itmek okurlarin ufkunu geni§letmektedir.
Hikäyenin genelinde okurlar metnin dokusuna sindirilmi§ 9ok sayida iletiyle kar§ila§maktadir:
Ke§ke insanlar dünyayi sevmeyi ögrense; ya§adiklari topraklarda birer misafir olduklarini anlayincaya ve gocuklarina daha ye§il bir gelecek hazirlamanin bilincine eri§inceye kadar, ne yazik ki bu katliam böylece sürüp gidecek! (Topta§ 2009: 23).
[...] aksakalli me§enin dedigi gibi, insanin zalimligine agaglarla ku§lar, böceklerle otlar, hayvanlarla ta§lar degil ancak insan kar§i koyabilirdi (Topta§ 2009: 65).
[...] günkü insanlarin büyük bölümü birgok güzelligi göremezdi. Büyük bir bölümü birgok güzellige dokunamazdi. Onlar, birer uyurgezer gibi gegip giderlerdi güzelliklerin yanindan. Ya da kafalarina taktiklari ba§ka bir güzelligin pe§inden ko§arken, onun ugruna birgok güzelligi de ayaklarinin altina alip hig farkina varmadan acimasizca ezerlerdi (Topta§ 2009: 29).
Ben size söyleyeyim kilit, insanin utanci demektir her §eyden önce... insanoglunun nereye ula§tiginin göstergesi demektir. insanlarin birbirlerine duyduklari güvensizligin elle tutulur hälidir kilit. Birbirlerine duyduklari sayginin derecesidir. Bu yüzden, bir ge§it utang belgesidir her kapida. Hätta her dolapta, her gekmecede, her gantada, her kasada, her kutuda... Gene de insanlarinyüzü kizarmaz onu görünce (Topta§ 2009: 73)
SONUC
£ocuklar i9in yazdigi tek kitap olan "Ben Bir Gürgen Daliyim" ile 9ocuk edebiyatina derinlik kazandiran yazar, 9ocuklarin büyük begeni ile okuyabilecekleri; konusu, kurgusu, dil ve anlatimi ile yeti§kinlerin de yararlanabilecekleri bir kitap sunmaktadir. Kitapta anlatilanlar ya§am ve insan ger9egiyle örtü§mektedir. Yazar 9ocuklarin kavramsal geli§imlerine katki saglayacak bir anlatimi tercih etmekte, 9ocuklara Türk9enin anlatim olanaklarini ve kurallarini
sezdirmektedir. Her §eyden önemlisi de 9ocuk ile ya§am arasinda gü9lü bir bag kurmaktadir. incelenen eser 9ocuklarin anlamlandiramayacaklari olaylara yer vermemektedir.
£ocuklarin geli§im 9agi dü§ünüldügünde kitap 9 ya§ ve sonrasi 9ocuklarin duygu ve dü§ünce evrenine seslenmektedir. Bu dönemde iyi kurgulanmi§, sözcükleri özenle se9ilmi§, 9ocuklarda olu§masi istenen kazanimlari i§leyen masal ve öyküler sunulmalidir 9ünkü bu dönem 9ocuklarinda kahramanlari hayvan, bitki veya 9ocuk olan masal ve hikäyelere yönelim vardir.
Kitabin resimli olmasi 9ocuklarin bili§sel yetilerinin, görme duyularinin geli§tirilmesinde önemli bir rol oynamaktadir. Kitap 9ocuklarin duygu ve dü§üncelerini harekete ge9irmekte, sözcüklerin olu§turdugu anlam dünyasina görsel bir katkida bulunmaktadir. "Ben Bir Gürgen Daliyim" 9ocuklarin keyifle okuyabilecekleri bir kitap özelligi ta§imakla birlikte, 9ocuk edebiyatinin nitelikli eserleri arasinda yer almaktadir.
Kaynak^a
Ayvaz, Z.; Öztürk, M. Vd. (1999). Okul Öncesi Qevre Egitimi. izmir: £evre Egitimi Merkezi Yayinlari.
Atasoy, E. (2006). Qevre igin egitim: Qocuk doga etkileqimi. Bursa: Ezgi Kitabevi. Atasoy, E. (2015). insan doga etkile§imi ve gevre igin egitim. istanbul: Sentez Yayincilik. Göka, E. (1993). 99 Soruda Qocuk ve Qevre. istanbul: £ocuk Vakfi Yayinlari. Kibris, i. (2006). QocukEdebiyati. Ankara: Tek Aga9 Yayinlari.
Louv, R. (2012). Dogadaki Son Qocuk: gocuklarimizdaki doga yoksunlugu ve doganin sagaltici gücü. (£ev.: C. Temürcü). Ankara: TÜBiTAK Popüler Bilim Kitaplari.
Sever, S. (2008). Qocuk ve Edebiyat. izmir: Tudem Yayinlari.
Sobel, D. (2014). Ekofobiyi a§mak: Doga egitiminde kalbin yeri. (£ev.: i. Urkun Kelso). istanbul: Yeni insan Yayinevi.
Topta§, H.A. (2009). Ben Bir Gürgen Daliyim. istanbul: Everest Yayinlari.
