CC BY
28
ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՀԱՅԱԼԵԶՈՒ ՀԵՌՈՒՍՏԱՀԱՂՈՐԴՈՒՄՆԵՐԻ ԲՆՈՒԹԱԴՐԻՉՆԵՐԸ
Աննա Ժամակոչան'
...Ա]ն, ինչ նորություն է մեկի համար, կարող է լինել ժամանց, ներշնչանք, քարոզչություն կամ էլ շեղող գործոն մեկ ուրիշի համար։
Ոիլամ Հաչթեն1
Ներածական, մեթոդ և մեթոդաբանություն
Ադրբեջանական քարոզչության գործիչները 2009թ. հոկտեմբերից գործարկե-ցին նոր մեխանիզմ բացելով քառալեզու (ռուսերեն, հայերեն, պարսկերեն և անգլերեն) լրատվություն տրամադրող ATV International2 (կրճատ ATV-Int) արբանյակային հեռուստաալիքը: Թեև այն նախատեսված է և հակահայկական, և հակաիրանական տեղեկատվական գործողությունների համար, հիմնական բովանդակությունը ծառայեցվում է հենց առաջին նպատակով, ինչի ուսումնասիրությունն էլ ՀՀ և ԼՂՀ տեղեկատվական անվտանգության տեսանկյունից առաջնահերթ նշանակություն ունի:
Նշված նկատառումներից ելնելով հոդվածում կվերլուծենք ATV-Int հայալեզու լրատվականի մոնիթորինգի տվյալները: Որպես մոնիթորինգի օբյեկտ հանդես է եկել ամենօրյա «ATV News International» լրատվականի հայալեզու թողարկումը:
Վերլուծության նպատակն է ATV-Int ինֆոքաղաքականության որակական և քանակական բնութագրիչների նկարագրումը ՀՀ ու ԼՂՀ հասարակու- * 1 2
* «Նորավանք» ԳԿՀ ավագ փորձագետ:
1 Hachten, W.A, “The troubles of journalism: A critical look at what’s right and wrong with the press “, NJ: Erlbaum; 2001.
2 ATV international արբանյակային ալիքը ձևավորվել է մասնավոր Azadazerbaijan 7^հեռուստաալիքի հիմքի վրա: Այն նախատեսված էր 6 լեզուներով (ադրբեջաներեն, անգլերեն, ռուսերեն, պարսկերեն, թուրքերեն և հայերեն) լրատվությամբ Ադրբեջանի քարոզչության նպատակներին ծառայեցնելու համար (http:// news.day.az/hitech/149378.html), սակայն առայժմ լրատվական լեզուները 4-ն են:
21
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
թյուեեերի տեղեկատվական անվտանգության տեսանկյունից: Մոեիթորիեգե իրականացվել է քանակական մեթոդով1 որպես լրացուցիչ մեթոդ կիրառելով որակական1 2 դիտարկումը:
Մոեիթորիեգի շրջաեե ընդգրկում է Ադրբեջաեում Խոջալուի ողբերգության հիշատակի օրը փետրվարի 26-ը և դրաե նախորդող 3 օրերը նպատակ ունենալով դիտարկել ադրբեջանական քարոզչության բեույթե ու եղանակները Խոջալուի շուրջ ստեղծված իեֆոլոգեմի3 որպես առավել տիպական դեպքի, համատեքստում: Այդպիսով, մոեիթորիեգե իրականացվել է տիպային դեպքի ուսումեասիրությաե (case study)4 մեթոդաբանությամբ, մասնավորապես Ադրբեջաեում Խոջալուի հիշատակին առնչվող օրերի եթերի մոեիթորիեգի եղանակով: Հետևաբար, ստորև ներկայացված քանակական տվյալները չեե կարող տարածվել ATV-Int այլ թողարկումների վրա, դրանք ներկայացուցչական եե միայն տվյալ դեպքի ATV-Int 2010.02.23-2010.02.26 (տե ս Աղյուսակ 1) ժամանակահատվածի հայալեզու լրատվական թողարկումների համար, սակայն այդ քանակական տվյալներից բխող որակական դիտարկումները բնութագրում եե ATV-Int ընդհանուր տեղեկատվական քաղաքականությունը:
Աղյուսակ 1
Ուսումնասիրված նորությունների ծավալը ըստ օրերի
Ամսաթիվ եորություեեերի քաեակը % ըեդհ. տևողություեը րոպեեերով տևող. %-ը ամբողջի մեջ
2010.02.23 10 25,0% 11,9 ր 23,8%
2010.02.24 11 27,5% 12,3 ր 24,4%
2010.02.25 7 17,5% 10 ր 19,9%
2010.02.26 12 30,0% 16 ր 31,9%
Ըեդամեեը 40 100,0% 50,2 ր 100,0%
Մոեիթորիեգի վերլուծության միավորն է հանդիսացել մեկ առաեձիե նորությունը կամ լրատվական ռեպորտաժը: Ընդհանուր առմամբ քանակական
1 Մոեիթորիեգե իրականացրել է «Նորավանք» ԳԿՀ Տեղեկատվական հետազոտությունների կեետրոեի փորձագետ Դիաեա Գալստյանը, իեչի համար հեղինակը հայտնում է իր շնորհակալությունը:
2 Որակական դիտարկման է ենթարկվել 2009-2010թթ. եթերը, հետևաբար որոշ հարցերի շուրջ որակական դիտարկումների օրինակները ներկայացված եե ոչ միայե 2010.02.23-2010.02.26, այլև մյուս օրերի թողարկումներից:
3 Իեֆոլոգեմը ինֆորմացիոն միֆոլոգեմի համադրությունն արտահայտող հասկացություն է և նշանակում է իրակաե փաստերն արտամղող կեղծ տեղեկատվություն (մաերամասե տե ս «Ադրբեջաեի հակահայկական տեղեկատվական համակարգը», <Նորավանք», 2009, էջ 39):
4 Դեպքի ուսումնասիրությունը հետազոտական ռազմավարություն է, որե ուղղված է սոցիալական երևույթի խորքային, ամբողջական և համակողմանի վերլուծությանն առաեձիե էմպիրիկ օբյեկտի (դեպքի) օրինակով, http://socioline.ru/pages/irina-kozina-case-study-nekotorye-metodicheskie-problemy:
22
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյան
մոնիթորինգի է ենթարկվել 40 լուր 50,2 րոպե ընդհանուր տևողությամբ (տե ս Աղյուսակ 1)։
Մոնիթորինգի գործիքի մշակման համար հիմք է ծառայել Կիրառական մեդիա հետազոտությունների ինստիտուտի (Կիրառական գիտությունների Ցյուրիխի համալսարան) աշխատակիցներ Քրիստոֆ Շփարքի (Christoph Spurk) և Գիդո Քիլի (Guido Keel) հեղինակությամբ մշակված մեթոդաբանական մոտեցումը ԶԼՄ որակի մոնիթորինգի առնչությամբ1։
Այսպիսով, սույն հետազոտության գործիքը բաղկացած է 1. լրատվության տեխնիկական և 2. բովանդակային կողմերը բացահայտող հիմնական տիպի փոփոխականներից։
Առաջին տիպի փոփոխականների միջոցով հնարավոր է դառնում իմանալ լրատվության ամսաթվի, տևողության, վերնագրի, ծանուցման առկայության, այլ մեդիայի լոգոյի պատկերման մասին։ Բովանդակային կողմերը բացահայտող փոփոխականներն օգնում են տեղեկատվություն ձեռք բերել ժամանակային տիրույթի, լրատվության թեմայի, թեմատիկ համատեքստի, լրատվության համար առիթ հանդես եկած իրադարձության, պատկերաշարի թեմայի, բռնության տեսարանների առկայության, բոլոր, այդ թվում հայ սուբյեկտների տիպերի և քանակի, տեսանկյունների քանակի, աղբյուրների տիպերի և քանակի, սուբյեկտների իբրև աղբյուր հանդես գալու համամասնության և սուբյեկտներին վերագրվող բնորոշումների մասին։
Վերլուծության, արդյունքները
1. Լրատվության ժամանակային տիյսոյթ
ATV-Int լրատվության մեջ ժամանակային տիրույթն ունի Աղյուսակ 2-ում ներկայացված պատկերը։ Չհաշված օպերատիվ լրատվության շրջանը (թողարկման օրվանից մինչև մեկ շաբաթ առաջ) ամենահաճախ հիշատակված ժամանակահատվածը 47,5%-ով կազմում են «1988-ից 1994 թվականները» Ղարաբաղյան հարցի բարձրացման և Ադրբեջան-ԼՂՀ պատերազմի տարիները։ Այս տվյալն արդեն իսկ նախանշում է, որ հեռուստաալիքի տեղեկատվական բովանդակությունում մեծ նշանակություն է տրվել նշված շրջանի իրադարձություններին։
1 ԶԼՄ որակի գնահատման մոնիթորինգային գործիքի փորձարկմանը և հետագա լրամշակմանը մասնակցել են տարբեր երկրների, ինչպես նաև Հայաստանի փորձագետներ (այդ թվում հոդվածի հեղինակը) Կովկասյան լրատվամիջոցների ինստիտուտի կողմից իրականացված ծրագրի շրջանակներում։
23
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Աղյուսակ 2
Ինչ ժամանակային տիրույթի եե վերաբերում լուրերը
Ժամանակային տիրույթ Այո Ոչ
1. ներառյալ անցած շաբաթվանից մինչև այսօր ներառյալ 80,0% 20,0%
2. ներառյալ անցած ամսից մինչև անցած շաբաթ 5,0% 95,0%
3. ներառյալ անցած տարվանից մինչև անցած ամիս 10,0% 90,0%
4. 1995-ից մինչև անցած տարի 20,0% 80,0%
5. ներառյալ 1988-ից մինչև 1994թ. ներառյալ 47,5% 52,5%
6. ներառյալ 1918-ից մինչև 1987թ. 0,0% 100,0%
7. ներառյալ 1915-ից մինչև 1917թ. 5,0% 95,0%
8. 1915-ից առաջ 5,0% 95,0%
9. ապագա (նշվել եե կոնկրետ ժամկետներ կամ, օրինակ մյուս շաբաթ, մյուս ամիս և այլն) 57,5% 42,5%
2. Լրատվության թեմա, հիմնական ուղերձ
Թեմաների առաեձեացումե իրականացվել է յուրաքանչյուր նորությունում առկա հիմնական ասելիքի ուղերձի ձևակերպման և խմբավորման միջոցով: Կազմված 10 հիմնական թեմաները ներկայացված եե Աղյուսակ 3-ում. Դրանք մեծ մասամբ փոխառեչվում եե, և հնարավոր է, որ 1 թեմայի շրջանակներում հնչած լինեն այլ թեմատիկ դիրքորոշումներ ևս, սակայն մոեիթորիե-գում կիրառված սկզբունքն է եղել հիմնական շեշտադրվող 1 թեմայի առանձնացումը յուրաքանչյուր 1 նորության մեջ.
Նկատելի է, որ հիմնական թեմաներից 8-ը անմիջականորեն առնչվում եե ՀՀ-իե, ԼՂՀ-իե և ողջ Հայությանը, ինչպես եաև պարունակում եե հակահայկական բովանդակություն.
Թեմայի հաճախությունը, դրա ծանուցման (անոնսի) համամասնությունը, ինչպես եաև տևողությունը ցույց եե տալիս տվյալ թեմային հեռուստաալի-քի կողմից տրվող կարևորությունը. Ուսումնասիրված օրերին, ինչպես և ակնկալվում էր, միանշանակ կարևորվող թեման հանդիսացել է «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքի» ներկայացումը. Այս թեման կազմել է բոլոր լուրերի 35,0%-ը, 1,5 րոպեից ավելի տևողությամբ լուրերի 50,0%-ը, և քառօրյա լրատվության ողջ տևողության 41,1%-ը (միջինը ամեն 5 րոպեից ավելի քան 2 րոպեն վերաբերել է նշված թեմային). Թեման 50,0% դեպքերում ներկայացվել է եաև ծանուցման մեջ. Այն ադրբեջանական հակահայ քարոզչության գլխավոր և ամեեատարածվող թեմաներից է ոչ միայն դիտարկված օրերի, այլև առհասարակ հակահայկական քարոզչական քաղաքականության մեջ.
Ստորև բերված ցանկում ներկայացված մյուս թեմաները ևս, չնայած իրենց համամասնության համեստ ցուցաեիշեերիե, արտացոլում եե ոչ միայն ATV-Int, այլև Ադրբեջաեի իշխանության կողմից վարվող ընդհանուր քարոզչության թեմաների ներկապնակը.
24
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2(36), 2011թ. Ա.Ժամակոչյաե
Աղյուսակ 3
Իեչ հիմեակաե մեկ թեմայի շուրջ է նորությունը ն ինչպես է այն հանդես գալիս
Թեմաներ քանակ % ծանուցման % մինչև 1 րոպե տևողութ. 1-1,5 րոպե տևողութ. 1,5 րոպեից ավելի տևող. թեմայի ընդհ. տևող, րոպեներով թեմայի տևող, %-ը ամբողջի մեջ
1.1սոջալոնի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը 14 35,0% 50,0% 31,3% 25,0% 50,0% 20,6 41,1%
2. Ադրբեջաևամեա տեղեկատվական-քաղաքակաև ակցիաներ, 2այասսւանի վրա ճնշում գործադրելու կոչեր 5 12,5% 25,0% 18,8% 16,6% ,0% 4,7 9,3%
3. ԷՂ հակամարտություն և կարգավորում 4 10,0% 50,0% 12,5% 16,7% ,0% 3,8 7,6%
4. ԷՂ՜ն Ադր. մասն է կամ աջակցություն Ադր. աարածքային ամբողջականությանը 4 10,0% 50,0% 6,3% 8,3% 16,7% 5,2 10,3%
5. 2այ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում և Ադրբեջան 3 7,5% 66,7% 6,3% 8,3% 8,3% 4,1 8,2%
6. ձայաստանյան սոցիալ-սւնսւեսական խնդիրներ, ընդդիմության կողմից իշխանության քննադատությունը 3 7,5% 66,7% 6,3% 8,3% 8,3% 3,5 7,0%
7. Ադրբեջանական մշակույթի հայկական բանագողություն և յուրացում 2 5,0% 50,0% ,0% ,0% 16,7% 4,6 9,1%
8. 2այոց ցեղասպանության մերժում կամ ճանա>ման խո)րնդոտում 2 5,0% 50,0% 12,5% ,0% ,0% 1,1 2,2%
9. Ադրբեջան-ԵՄ հարաբերություններ 2 5,0% 100,0% 6,3% 8,3% ,0% 1,6 3,2%
10. Ադրբեջանական և/կամ իսլամական մշակույթի ճանաչման շուրջ իրադարձություններ, միջոցառումներ 1 2,5% 100,0% ,0% 8,3% ,0% 1,0 2,0%
Ընդամենը 40 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 50,2 100,0%
ԱԺամակոչյան
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36), 2011թ.
Դիտարկելով թեմաների որակական կողմերը նկատում եեք, որ «Խոջա֊ լուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» ներկայացնող թեման առանձնանում է «կաեխահաստատող» դիսկուրսով, այսինքն ներկայացվում է իբրև հայտնի փաստ։ Այսպես, օրինակ. ««Այդ արյունալի դեպքերի ընթացքում, որը հայտնի է որպես «Խոջալուի ցեղասպանություն», ոչնչացվել կամ գերի են վերցվել հազարավոր ադրբեջանցիներ, Խոջալու քաղաքն էլ ջնջվել է երկրի երեսից...», կամ. ««Բաքվում կայացել է ամերիկացի ռեպ կատարող Թոնի Բլեքմանի և ադրբեջանական «Դայրման» խմբի համատեղ «Արդարություն Խոջալուին» տեսահոլովակի շնորհանդեսը, որը նվիրված է հայերի կողմից Խոջալուում իրականացված ցեղասպանությանը...»։ Հաճախակի կիրառվում է կորուստների մանրամասն թվարկումը, որը դրանց ուռճացման հստակ միտում ունի, ինչը նույնիսկ բացահայտ նշվում է։ Օրինակ. «Այդ ցեղասպանության արդյունքում սպանվեց 613 մարդ, այդ թվում 63 երեխա, 106 կին և 70 ծերունի, ամբողջությամբ ոչնչացվեց 8 ընտանիք, 25 երեխա կորցրեց ծնողներից 2-ին էլ, իսկ 130-ը ծնողներից 1-ին, վիրավորվեց 487 մարդ, որոնցից 76-ը երեխաներ էին, անհայտ կորավ 150 մարդ: Նույնիսկ այն, որ այս ցուցակում հրազենից սպանվածներից բացի ընդգրկվել են նաև ցրտի հետևանքով զոհվածները, սա մեծ թիվ է...»։ Ուռճացման և չափազանցման, ինչպես նաև կեղծիքների տարածման միջոցով քարոզչական թեզի հիմնավորման ձգտումն արտացոլում է խնդրում Ադրբեջանի պաշտոնական քաղաքականությունը, քանի որ հայ ուսումնասիրողների կողմից հայտնաբերվել են նման բազմաթիվ այլ փաստեր ևս1։ Կարևոր է նաև այն, որ «Խոջալուի» թեման դիսկրետ չի ներկայացվում, գրեթե միշտ առկա է նաև «հայկական ագրեսիայի» համատեքստը, որի արդյունքում Ադրբեջանի կորուստների շարքում տեղ է գտել Խոջալուի ողբերգությունը։ Այն ըստ էության ծառայում է ԼՂՀ խնդրում Հայաստանին իբրև ագրեսոր և զավթիչ ներկայացնելու գործոն և ադրբեջանական շահերի պաշտպանության փաստարկ։ Այս դրույթը հիմնավորվում է նաև Ադրբեջանում Խոջալուի հիշատակի օրվա փետրվարի 26-ի լրատվական թողարկումով, որը վերջանում է քնարական ռեպորտաժով։ Դրանում ԼՂՀ Բերձոր ու Շուշի քաղաքները խորհրդային և պատերազմական ժամանակներում պատկերող տեսաշարի ֆոնին մանկական ձայնով հնչում է հայրենասիրական երգ, որն ավարտվում է «We'll be back!» խոստում-սպառնալիք արտահայտող տեքստով։
Հատկանշական է, որ «ԷՂ՜ն Ադրբեջանի մասն է կամ աջակցություն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանը» թեմայի շրջանակում ևս դիսկուրսն ընթանում է հաստատական և անքննելի դիրքերից, այսինքն չի վիճարկվում «ԼՂ պատկանելությունը Ադրբեջանին» և բանակցություններում աշխարհի միանշանակ աջակցությունն «Ադրբեջանի տարածքային ամբողջա-
1 Խոջալուի բնակիչների շրջանում զոհերի ցուցակների հայասաանյան ուսումնասիրողները նշում են, որ ադրբեջանական կողմի պաշտոնական և այլ ցուցակներում ներկայացված են տարբեր 508, 530, 601 հոգու անձնանուններ, որոնք բազմաթիվ անճշտություններ ունեն (http://xocali.net/RU/List/text.html): Թեմայի շուրջ այլ փաստագրական կեղծիքների մասին կարելի է ծանոթանալ xocali.net կայքի մյուս էջերում։
26
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյան
կանությանը». «Այսօր միջազգային հանրությունը, մասնավորապես եոանա-խագահներն առաջարկում են խնդիրը լուծել տարածքային ամբողջականության սկզբունքի հիման վրա»-. Այդպիսով խնդիրը հանգեցվում է միայն մեկ հարցի «Հայաստանի կողմից իրականության ընկալմանը»: «ԼՂ՜ն Ադքբեջանի մասը» համարող պնդումներում աչքի է ընկնում «Երբեք ադրբեջանական հողում չի ստեղծվի երկրորդ հայկական պետություն» պաշտոնական թեզը, որը հագեցած քարոզչական իմաստ ունի ոչ միայն ԼՂՀ֊ի վերաբերյալ Ադրբեջանի դիրքորոշման առումով- Այն նախևառաջ կանխահաստատում է «ՀՀ֊ն որպես Ադրբեջանի տարածքում ստեղծված պետություն», ինչով էլ հիմնավորում է «այդ տարածքում երկրորդ հայկական պետությունը թույլ չտալու» անզիջում կեցվածքը: ՀՀ ուղղությամբ այսպիսի էքսպլիցիտ (նախահաստատ, անթաքույց) մեղադրականը նաև ՀՀ ներկայիս տարածքի նկատմամբ հավակնությունների հնարավորությունն է ցուցադրում:
3. Թեմատիկ տեսանկյուն
Ցանկացած թեմա կարելի է ներկայացնել տարբեր կողմերից: Հետևաբար, թեմատիկ տեսանկյուն կամ համատեքստ փոփոխականը ևս դիտարկվել է մոնիթորինգի ժամանակ:
Ընդհանուր աոմամբ առանձնացվել են 11 թեմատիկ տեսանկյուններ, որոնք ներկայացված են Աղյուսակ 4-ում: Տվյալներից երևում է, որ 27,5% և 20%-ով գերակայում են «Արտաքին քաղաքական և միջազգային հարաբերություններ» և «Լուսաբանում, տեղեկատվության տարածում» տեսանկյունները, այսինքն հաճախ այդպիսի համատեքստում են ներկայացվում թեմաները: «Ցեղասպանության» համատեքստում է ներկայացվում լուրերի 12,5%-ը:
Աղյուսակ 4
Ինչ տեսանկյունով է ներկայացվում հիմնական թեման
Թեմատիկ տեսանկյուն քանակ %
1. Արտաքին քաղաքական և միջազգային հարաբերություններ 11 27,5
2. Բանակցություններ 3 7,5
3. Ներքաղաքական հարցեր 1 2,5
4. Ցույցեր, նստացույցեր 1 2,5
5. Ռազմական, կոնֆլիկտ, պատերազմ 3 7,5
6. Տնտեսական (ֆինանսներ, արդյունաբերություն) և սոցիա]ական խնդիրներ 2 5,0
7. Հանրային կամ հիշատակի միջոցառումներ 3 7,5
8. Մշակույթ, սպորտ, տուրիզմ 1 2,5
9. Միջազգային հանցագործություններ (ահաբեկչություն, թրաֆիկինգ) 2 5,0
10. Ցեղասպանություն 5 12,5
11. Լուսաբանում, տեղեկատվության տարածում 8 20,0
Ընդամենը 40 100,0
27
Թեմաեեբե ըստ հիմեակաեթեմատիկ տեսաեկյուեեերի բաշխվածությաե
Աղյուսակ 5
Թեմաներ 1. Արա. քաղաքական, միջազգ. 2. Բանակցություններ 3. Ներքաղաքական հարցեր 5. Ռազմական կոնֆլիկտ, պատերազմ 6. Տնտ. և սոցիալ. խնդիր. 7. 2անրային/ հիշատակի միջոցառում. 9. Միջազգ. հանցագործ. 10. Ցեղասպանություն 11. Լուսաբան., տեղեկ. տարածում Й Ընդամենը
1. 1սոջալոնի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը 7,1% 0% 0% 0% 0% 14,3% 14,3% 35,7 % 28,6% 0% 100,0%
2. Ադրբեջաևամեա տեղեկատվա-կաև - քաղաքական ակցիաներ, 2այաստանի վրա ճնշում գործադրեյու կո>եր 0% 0% 0% 40,0% 0% 0% 0% 0% 40,0% 20,0% 100,0%
3. ԷՂ հակամարտություն և կարգավորում 25,0% 25,0% 0% 25,0% 0% 0% 0% 0% 25,0% 0% 100,0%
4. ԷՂ՜ն Ադր. մասն է կամ աջակցություն Ադր. աարածքային ամբողջականությանը 75,0% ,0% 0% 0% 0% 25,0% 0% 0% 0% 0% 100,0%
5. 2այ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում և Ադրբեջան 33,3% 66,7% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100,0%
6. 2այասսւանյան սոցիալ-տնտեսա-կան խնդիրներ, ընդդիմության կողմից իշխանության քննադաաությունր 0% 0% 33,3% 0% 66,7% 0% 0% 0% 0% 0% 100,0%
7. Ադրբեջանական մշակույթի հայկական բանագողություն և յուրացում 50,0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 50,0% 100,0%
8. 2այոց ցեղասպանության մերժում կամ ճանաչման խոչընդոտում 100,0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100,0%
9. Ադրբեջան-ԵՄ հարաբերություններ 100,0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100,0%
10. Ադրբեջանական և/կամ իսլամական մշակույթի ճանաչման շուրջ իրադարձություններ, միջոցառումներ 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100,0% 0% 100,0%
Ա.Ժամակոչյաե «21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36), 2011թ.
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2(36), 2011թ. Ա.Ժամակոչյաե
Աղյուսակ 6
Թեմատիկ աեսաեկյուեեերում աոաեձիեթեմաեերիբաշխվածություևը
Թեմաներ 1. Արտ. քաղաքական, միջազգ. իյ Շ O' В sr ՀԸւ 3 -5 3 С* 3՞ гг -з 3. Ներքաղաքական հարցեր 4. Ցույցեր 5. Ռազմական կոնֆլիկտ, պատերազմ 6. Տնտ. և սոցիալ. խնդիր. 7. 2անրային/ հիշատակի միջոցառում. 8. Մշակույթ, սպորտ, տուրիզմ 9. Միջազգ. հանց. 10. Ցեղասպանություն 11. Լուսաբան., տեղեկ. տարածում
1.1սոջալոնի և այլ դեպքերում հայերի մեդքր 9,1% 0% 0% 0% 0% 0% 66,7% 0% 100,0% 100,0% 50,0%
2. Ադրբեջաևամեա տեղեկատվական-քաղաքակաև ակցիաներ, 2այասսւանի վրա ճնշում գործադրելու կոչեր 0% 0% 0% 100,0% 66,7% 0% 0% 0% 0% 0% 25,0%
3. ԷՂ հակամարտություն և կարգավորում 9,1% 33,3% 0% 0% 33,3% 0% 0% 0% 0% 0% 12,5%
4. ԷՂ՜ն Ադր. մասն է կամ աջակցություն Ադր. աարածքային ամբողջականությանը 27,3% 0% 0% 0% 0% 0% 33,3% 0% 0% 0% 0%
5. 2այ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում և Ադրբեջան 9,1% 66,7% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
6. ձայաստանյան սոցիալ-սւնսւեսական խնդիրներ, ընդդիմության կողմից իշխանության քննադաաությունը 0% 0% 100,0% 0% 0% 100,0% 0% 0% 0% 0% 0%
7. Ադրբեջանական մշակույթի հայկական բանագողություն և յուրացում 9,1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100,0% 0% 0% 0%
8. 2այոց ցեղասպանության մերժում կամ ճանաչման խոչընդոտում 18,2% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
9. Ադրբեջան-ԵՄ հարաբերություններ 18,2% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
10. Ադրբեջանական և/կամ իսլամական մշակույթի ճանաչման շուրջ իրադարձություններ, միջոցառումներ 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 12,5%
Ընդամենը 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
ԱԺամակոչյան
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Յուրաքանչյուր թեմայում թեմատիկ տեսանկյունների բաշխվածություեը դիտարկելով հնարավոր է համալրել քարոզչական թեզերի մասին պատկերացումները (տե ս Աղյուսակ 5):
Հատկանշական է, որ «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» թեման ներկայացվել է առաջին հերթին «ցեղասպանության» համատեքստում 35,7%-ով և «լուսաբանման և տեղեկատվության տարածման» համատեքստում 28,6%-ով: «Միջազգային հանցագործության» և «հիշատակի միջոցառումների» շրջանակներում է ներկայացվել 14,3%-ով, իսկ «արտաքին քաղաքական և միջազգային հարաբերությունների» համատեքստում 7,1%-ով:
Իրենց հերթին թեմատիկ տեսանկյուններում առանձին թեմաների բաշխվածությունը ևս ինֆորմատիվ է (տե ս Աղյուսակ 6):
«Ցեղասպանության» համատեքստում ներկայացված լուրերը 100%-ով առնչվել են «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» թեմային և բոլորովին չեն առնչվել Հայոց ցեղասպանությանը թեև ATV-Int-ը այս հարցին ևս անդրադարձել է: Վերջինս հանդես է եկել միայն «արտաքին քաղաքական և միջազգային հարաբերությունների» համատեքստերում, ավելի կոնկրետ ԱՄՆ Կոնգրեսի կողմից առաջարկվող բանաձևի քննարկումների լույսի ներքո (տե ս Աղյուսակ 5, տող 8): Հայոց ցեղասպանության մասին հիշատակումները ներկայացվում են որպես «անհիմն, շինծու, այսպես կոչված ցեղասպանություն»: Աղյուսակ 6-ում տեսնում ենք, որ «բանակցությունների» ոլորտն ավելի շատ առնչվել է «Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը» 66,7%, քան «ԼՂ հակամարտությանը» 33,3%: Հետևաբար ուսումնասիրված ժամանակահատվածում Ադրբեջանի հետաքրքրությունների դաշտում հայ-թուրքական բանակցություններն ավելի մեծ տեղ են գրավել, քան ԼՂ բանակցությունները:
«Ներքաղաքական հարցերը», ինչպես նաև «տնտեսական և սոցիալական խնդիրները» 100,0%-ով առնչվել են Հայաստանին: Ադրբեջանի ներքաղաքական և կուսակցական հարցերի լուսաբանում ATV-Int-ի հեռուստաեթերում չի դիտարկվել մյուս օրերին ևս: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի տնտեսական հարցերի քննարկմանը, ապա չնայած դիտարկված շրջանում այն որպես առանձին թեմա հանդես չի եկել, այլ օրերին հաճախ են հանդիպում Ադրբեջա-նի աճող և հզորացող տնտեսության, նավթարդյունաբերության, զարգացող արտադրության մասին լուրերը, որոնց զուգահեռ շարունակվում են լուսաբանվել հայաստանյան տնտեսության չլուծված խնդիրները: Ընդ որում Հայաստանի խնդիրները սովորաբար ընդգծվում են Ադրբեջանի հաջողությունների մասին անմիջապես հաջորդող կամ նախորդող նորության համատեքստում, երբեմն էլ նույն նորության շրջանակներում: Այդպիսի «կոնտրաստային ընդգծման» տեխնիկան ամենատարածվածներից է քարոզչության
30
<21րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյան
ոլորտում: Այսպես, օրինակ, 2009.10.26 օրվա լրատվականում Իրան-Հայաս-տան երկաթգծի կառուցման ֆինանսական ապահովման դժվարությունների մասին ռեպորտաժում նշվում է. «Հիշեցնենք, որ մինչ Իրան֊Հայաստան երկաթուղային նախագիծը խոսակցությունների մակարդակի վրա է, օրերս Իրանի, Ադրբեջանի ու Ռուսաստանի ներկայացուցիչները հերթական հանդիպումն են ունեցել Իրան-Ադրբեջան-Ռուսաստան երկաթուղային նախագիծը կյանքի կոչեշու համար»։
4. Լրատվական աոիթ
Լրատվական առիթ փոփոխականի միջոցով պարզում ենք, թե ինչ արտաքին իրադարձություններ կամ ում նախաձեռնած միջոցառումներն են հիմք հանդիսացել յուրաքանչյուր նորության հեռարձակման համար, և թե ինչ դեպքերում է մեդիան ինքը հանդիսանում լրատվության ձևավորման նախաձեռնողը։
Աղյուսակ 7-ում երևում է, որ ուսումնասիրված հեռուստալուրերի 30%-ի հիմքում ընկած են «Ադրբեջանի պաշտոնական մարմինների» նախաձեռնած միջոցառումները կամ հայտարարությունները, 22,5%-ի հիմքում «Երրորդ երկբի գործիչների», 12,5% դեպքում «Միջազգային կառույցների» և 7,5% դեպքում «Հայաստանի ընդդիմադիր գործիչների»: 12,5% են կազմում «ընդունված հիշատակի օրվան» նվիրված լուրերը: «Ոչ մի արտաքին իրադարձությունն» այն դեպքն է, երբ որևէ իրադարձություն կամ արտաքին սուբյեկտների կողմից միջոցառում տեղի չի ունեցել, և ATV-Int-ն ինքն է նախաձեռնել տվյալ նորության ցուցադրումը: Այդպիսիք կազմել են 5%:
Աղյուսակ 7
Արդյոք նոյաւթյան հիմքում ընկա ծ է որևէ իրադարձություն
Լրատվական իրադարձություն քանակ %
1. Ադրբեջանական պաշտոնական մարմինների նախաձեռնությամբ 12 30,0
2. Երրորդ երկրի գործիչների նախաձեռնությամբ 9 22,5
3. Միջազգային կառույցների, այդ թվում Մինսկի խմբի նախաձեռնությամբ 5 12,5
4. Ընդունված հիշատակի օր 5 12,5
5. Հայաստանի ընդդիմադիր գործիչների նախաձեռնությամբ 3 7,5
6. Ոչ մի արտաքին իրադարձություն 2 5,0
7. Այլ 4 10,0
Ընդամենը 40 100,0
31
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Աղյուսակ 8
Հիմնական թեմաևերը լրատվակաեիրադարձությունների համատեքստում
Թեմաներ 1. Ադր. պաշտ. մարմին. նախաձ. 2. Երրորդ երկրի գործիչների նախաձ. 3. Միջազգ. կառույց., Մինսկի խմբի նախաձ. 4. Ընդունված հիշատակի օր Մ1 Ի* Ի* ПЗ СГ нР нР Հր ■§ ъ Ծ РГ В В Ւ Օծ Ծ Ւ՜' С, Հր հրր' Р ^ в г г
1. Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը 58,3% 0% 0% 100,0% 0% 0%
2. Ադրբեջանամետ տեղեկատ-վական-քաղաքական ակցիաներ, Հայաստանի վրա ճնշում գործադրեյու կոչեր 25,0% 0% 0% 0% 0% 0%
3. ԼՂ հակամարտություն և կարգավորում 0% 11,1% 60,0% 0% 0% 0%
4. ԼՂ-ն Ադրբեջանի մասն է, աջակցություն Ադր. տարածքային ամբողջականությանը 8,3% 33,3% 0% 0% 0% 0%
5. Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում և Ադրբեջան 0% 33,3% 0% 0% 0% 0%
6. Հայաստանյան սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ, ընդդիմության կողմից իշխանության քննադատությունը 0% 0% 0% 0% 100,0% 0%
7 Ադրբեջանական մշակույթի հայկական բանագողություն և յուրացում 0% 0% 0% 0% 0% 100,0 %
8. Հայոց ցեղասպանության մերժում կամ ճանաչման խոչընդոտում 0% 22,2% ,0% 0% 0% 0%
9. Ադրբեջան-ԵՄ հարաբերություններ 0% 0% 40,0% 0% 0% 0%
10. Ադրբեջանական և/կամ իսլամական մշակույթի ճանաչման շուրջ իրադարձություններ 8,3% 0% 0% 0% 0% 0%
Ընդամենը 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0 %
32
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյան
Լրատվական իրադարձություններում թեմատիկ բաշխվածությունը դի-տարկելիս (տե ս Աղյուսակ 8) նկատում ենք, որ «ադրբեջանական պաշտոնական մարմինների նախաձեռնությամբ» լրատվական իրադարձությունների 58,3%-ը վերաբերել է «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքի» մասին լրատվությանը, 25%-ը «ադրբեջանամետ տեղեկատվական֊քաղաքական ակցիաներին և Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու կոշերին» Այս տվյալները ցույց են տալիս, որ ATV-Int եթերի ուսումնասիրված ժամանակահատվածում ադրբեջանական պաշտոնական մարմինները լրատվական նախաձեռնություններով հանդես են եկել հիմնականում հակահայկական թեմաների շուրջ 83,3%:
Հատկանշական է, որ «ոչ մի արտաքին իրադարձությամբ», ասել է թե սեփական նախաձեռնությամբ ներկայացված լուրերի (2 դեպք) թեման հանդիսացել է «Ադրբեջանական մշակույթի հայկական բանագողություն և յուրացումը»: Սա ևս քարոզչական տարածված դրույթ է և կրկին նպատակ ունի սպասարկել ԼՂՀ հարցի շրջանակներում Ադրբեջանի շահերի առաջմղմանը: Այսպես, օրինակ, «Սարի գյելին» երգի «ադրբեջանական ծագման», դրա շուրջ «Հայաստանի ու Ադրբեջանի մշակութային գործիչների բանավեճի» և «Արամ Խաչատրյանի կողմից Ուզեիր Հաջիբեկովի ստեղծագործությունների հիմնական թեմաների կրկնօրինակման մասին «բացահայտ խոստովանության» մասին ռեպորտաժի եզրակացությունը հետևյալն է. «Հայաստանը ձգտում է յուրացնել ադրբեջանական պարերը, երգերը, օպերաները և նույնիսկ հողերը, որոնցով հպարտանում է Ադրբեջանի ամեն մի քաղաքացի»:
5. Տեսաշարի թեմա
Տեսաշարի թեման ցույց է տալիս հեռուստալուրի ժամանակ ցուցադրվող պատկերների բնույթը:
Լուրերի ներկայացման 32.5% դեպքում (տե ս Աղյուսակ 9) օգտագործվել են դիակների կամ վիրավորների տեսարաններ, որոնք 12,5% դեպքերում հանդիսացել են տվյալ նորության գերակա (ամենաերկար) տեսաշարը (տե ս Աղյուսակ 10): Դրանք գրեթե ամբողջությամբ տեղ են գտել «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» ներկայացնող նորություններում և 1 դեպքում էլ «ԼՂ հակամարտություն և կարգավորում» թեմայում:
Հատկանշական է, որ տեսաշարի ծավալային գերակայությունը չի ենթադրում դրա բազմազանություն, ATV-Int-ը չի խուսափել նույն տեսաշարի անընդհատ կրկնությունից նույնիսկ իրար հաջորդող նորություններում: Այսպես, օրինակ, խոշտանգված դիակների և վիրավորների միևնույն տեսաշարից 2010.02.26 լուրերում կրկնողաբար հատվածներ են ցուցադրվել 1-ին, 3-րդ, 4-րդ, 6-րդ և 7-րդ նորություններում: Այս տվյալները մատնանշում են ATV-Int-ի կողմից տվյալ թեմայի շրջանակներում լսարանի վրա հոգեբանական ազդեցության ձգտումները:
33
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
ATV-Int-ի կողմից տեսաշարի միջոցով ազդեցություն գործելու այլ փորձեր ևս դիտարկվել են։ Ինչպես քանակական մոնիթորինգի ենթարկված, այնպես էլ հետագա օրերին հեռուստաեթերում Հայաստանը պատկերվում է հիմնականում 7-10-ամյա վաղեմության տեսաշարերով, որտեղ ցուցադրվում են 2-րդ գումարման ԱԺ պատկերները, որտեղ խանութների ցուցանակները դեռևս խորհրդային ժամանակի ձևավորմամբ են, փողոցում երթևեկող մեքենաները և տրանսպորտը ևս խորհրդային ծագման են, քայլող մարդկանց հագուստն այսօրվա ընկալումներով ժամկետանց է։ Սրանով ձևավորվում է անցյալում կանգ առած, զարգացման շանսեր չունեցող Հայաստանի պատկերը։
Այս առումով, սակայն, ATV-Int-ը միշտ չէ, որ հետևողական է, և քանի որ հաճախ օգտվում է Հ1-ից վերցված տեսաշարերից, կադրում ժամանակավրեպ տեսարաններին զուգահեռ երբեմն հայտնվում են ժամանակակից պատկերներ։ Այդ կերպ որոշ օրերի լուրերում դիտարկվել են նաև ՀՀ-ն և ԼՂԻՄ-ը հարակից երկրներից առանձին ներկայացնող քարտեզի պատկերներ։ Տեսաշարում Հ1-ի լոգոն հիմնականում քողարկվում է։
Բացի Հւ-ից, ATV-Int-ի եթերում, սկսած 2010.04.06-ից, կիրառվում են նաև «Ազատություն» ռադիոկայանի կայքում տեղադրված տեսաշարերը։ ATV-Int-ի համար հաճախակի պրակտիկա է դարձել «no comment» խորագրով «Ազատություն» ռադիոկայանի կայքի տեսաշարի ներկայացումը, որտեղ լոգոն կրկին հիմնականում քողարկված է։ Այս քայլը մեծապես հեշտացնում է ATV-Int-ի գործունեությունը առանց մեկնաբանությունների հայաստանյան խնդիրները ներկայացնելիս։ Քողարկված լոգոյով և առանց ATV-Int-ի մեկնա-բանությունների ներկայացվող լուրն անփորձ հանդիսատեսի համար կարող է տպավորություն թողնել, թե ադրբեջանական կողմն ինքնուրույն է ձեռք բերել տվյալ ռեպորտաժը, սեփական հարցազրույցներն է անցկացրել ՀՀ-ում և ԼՂՀ-ում։ Խիստ հազվադեպ է ATV-Int-ը տեղեկատվությունը տրամադրելիս հղում կատարում «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայությանը։ Այս կապակցությամբ, կարծում ենք, որ ATV-Int-ի գործողությունները պետք է դիտարկվեն նաև իրավական տեսանկյունից և նրանց կողմից լոգոյի քողարկ-մամբ տեղեկատվության տրամադրումը պետք է իրավական գնահատականի արժանանա։
Անհրաժեշտության դեպքում ATV-Int-ը դիմում է նաև մեկնաբանման տարբերակին, որտեղ տեղեկատվության որոշ շեշտադրումներ փոփոխված են ներկայացվում։ Օրինակ, «Ազատություն» ռ/կ. «Զանգելանը բնակեցվում է հայերով» ռեպորտաժի1 տեսաշարը 2010.12.09-ին ցուցադրելով ադրբեջանական ATV-Int-ը երևույթը ներկայացնում է պաշտոնական Ադրբեջանի մեկնաբանությամբ, որտեղ Ադրբեջանի արտգործնախարարության խոսնակը «հույս է հայտնում, որ ԵԱՀԿ գնահատման առաքելության ԼՂ հարակից տարածքների մասին հաշվետվության մեջ կներառվի հայերի բնակեցման փաստերի իրավիճակը» և ընդգծում. «...Տվյալ տարածքների վերաբնակեցումն անօրինական է»։
1 http://www.azatutyun.am/video/2240192.html?isArticle=1
34
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյաե
ATV-Int-ի կողմից տեսաշարայիե միջոցներով մանիպուլյացիայի մեկ այլ եղանակ դիտարկվել է ԵԱՀԿ 2010թ. գագաթաժողովի համատեքստում։ Դեկտեմբերի 2-ի եթերում գագաթաժողովը պատկերող տեսաշարերում ցուցադրվեցին ՀՀ ԱԺ-ում 1999թ. հոկտեմբեր 27-ի ահաբեկչության պատկերները դրանք զուգակցելով Հայաստանը որպես խաղաղ բանակցությունների շուրջ «ապակառուցողական» և «օկուպանտ» երկիր ներկայացնելու տեքստով. « Ադր-բեջաեի նախագահը հայտարարել է, որ նա այլևս չի կարող հանդուրժել նման իրավիճակ, երբ ադրբեջանական տարածքները գտնվում են օկուպացման մեջ»։ Այս հնարքը կիրառողները դրանով ձգտում են Հայաստանին հանցագործ կերպար վերագրել։ Հոկտեմբերի 27-ի տեսարանը կարող է հուզական իմաստով ազդեցիկ լինել հայաստանյան լսարանի համար, սակայն չի կարող ազդել հայկական իեքեըեկալմաե հանցագործների հետ Հայաստանի ու հայերի իեքեաեույեակաեացմաե վրա, քանի որ Հայաստանում հանցագործների հերոսացում տեղի չի ունեցել, այլ ճիշտ հակառակը։
Աղյուսակ 9
Այւդյոք լրատվության մեջ պատկերվո ւմ են լեռնության տեսարաններ, դիակևեր, վիրավորներ
Դիակներ, վիրավորներ տեսարաններում քանակ %
Այո 13 32.5
Ոչ 27 67.5
Ընդամենը 40 100,0
Որն է լրատվությանն ուղեկցող պատկերների և կամ տեսաշարերի գերակա թեման
Աղյուսակ 10
Տեսարանի թեման քանակ %
Գործնական հանդիպումներ, այցեր, հարցազրույցներ, նիստեր 18 45,0
Հանրային տոնախմբություններ, հիշատակի ծեսեր, համերգներ, կրոնական ծեսեր, մշակութային միջոցառումներ, սպորտ 8 20,0
Դիակներ, վիրավորներ 5 12,5
Քաղաքային տեսարաններ, բնապատկերներ 2 5,0
Պատերազմական տեսարաններ 2 5,0
Ցույցեր, խռովություններ, նստացույցեր 1 2,5
Բացման արարողություններ 1 2,5
Քարտեզներ 1 2,5
Այւ 2 5,0
Ընդամենը 40 100,0
35
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
6. Հերոսներ կամ սուբյեկտներ
Նորության հերոսները կամ սուբյեկտներն այն անձինք կամ կառույցներն են, որոնց գործողությունների և բնութագրի մասին հիշատակում է լուրը։ Մոնիթորինգի ժամանակ առանձնացվել և հաշվարկվել են յուրաքանչյուր նորության 3 հիմնական սուբյեկտները։
Աղյուսակ 11-ում տեսնում ենք, որ դիտարկված նորություններն առնչվել են առնվազն «2 հերոսի», իսկ առավել հաճախ 72,5% դեպքերում, նորությունը ներառել է «5 և ավելի հերսների» մասին տեղեկատվություն։ Ընդ որում 77,5 % դեպքերում հերոսների շարքում եղել են հայկական կողմի ներկայացուցիչներ, հայկական կողմին առհասարակ անդրադարձ չի կատարվել 22,5% դեպքերում, յուրաքանչյուր 2-րդ լուրում հիշատակվել է 1 հայկական հերոս։
Աղյուսակ 11
Քաևի հերոսի կամ սուբյեկտի (անձի, կառույցի) է անդրադառնում նորությունն ընդհանուր առմամբ, և քանի հայկական հերոսի
Հերոսների քանակը Ընդհանուր հերոսներ % Հայկական հերոսներ %
ոչ մի հերոս 0 22,5
1 հերոս 0 50,0
2 հերոս 10,0 17,5
3 հերոս 5,0 5,0
4 հերոս 12,5 0
5 և ավելի հերոս 72,5 5,0
Ընդամենը 100,0 100,0
Հերոսների տիպերն առավել մանրամասն դիտարկելով (Աղյուսակ 12) նկատում ենք, որ ATV-Int-ը, ինչպես և կարելի էր ակնկալել, ընդհանուր առմամբ ամենահաճախն անդրադառնում է ադրբեջանական հերոսներին 107,5%, ինչը նշանակում է, որ միջին հաշվով բոլոր լուրերում հիշատակվում է ավելի քան 1 ադրբեջանական հերոս։
Նրանց շարքում առանձին խմբերից ամենամեծ կշիռն ունի «Ադրբեջաեի արտաքին քաղաքականության մարմինները և ներկայացուցիչները» 22,5%, որում ներառված են Ադրբեջանի արտգործնախարարության, խոսնակի, տարբեր երկրներում և միջազգային կառույցներում Ադրբեջանի դեսպանների հիշատակումները։ Այս ցուցանիշը հուշում է, որ ATV-Int-ը ուսումնասիրված լուրերում ադրբեջանական հերոսներից առավելապես լուսաբանել է Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության գերատեսչության գործողությունները։ Ընդ որում նորությունների թեմաներում հերոսների համամասնության դիտարկումը (տե ս Աղյուսակ 13) ցույց է տալիս, որ «Ադըբեջաեի արտաքին քաղաքականության մարմինները և ներկայացուցիչներն» ամենից շատ հիշատակվել են «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» ներկայացնող թեմաներում 77,8%։ Այս տվյալը մատնանշում է, որ նշված թեման Ադրբեջանի պետական արտաքին քաղաքականության առարկա է հանդիսանում։
36
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյան
Աղյուսակ 12
Երեք հիմնական հերոսները նորություններում (3 պատասխանի 300%-ի հնարավորությամբ)
Հերոսներ քանակ %
Ադրբեջանական հերոսներ 43 107,5%օ
1. Ադրբեջան 4 10,0%
2. Իւհամ ԱլիԱ 4 10,0%
3. Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության մարմիններ և դրանց ներկ այացուցիչներ 9 22,5%
4. Ադրբեջանի ՊՆ, զինվորական դատախազություն 3 7,5%
5. Ադրբեջանի ար պետական մարմինների ներկայացուցիչներ 5 12,5%
6. Խոջայուի բնակիչներ 5 12,5%
7. Ադրբեջանի մտավորականներ, հերոսներ, սփյուռք, կրոն. գործիչներ, տեղական ՀԿ-ներ 7 17,5%
8. Ադրբեջանի սովորական քաղաքացիներ 6 15,0%
Հայկական հերոսներ 35 87,5%
9. Հայաստան, հայկական կողմ (ներառյալ նախագահ) և ԼՂՀ 16 40,0%
10. ՀՀ ՊՆ, զինվորական մարմիններ, ներկայացուցիչներ 3 7,5%
11. Հայաստանի ընդդիմադիր գործիչներ 3 7,5%
12. Այլ հայկական սուբյեկտներ (հայ մտավորականներ, սփյուռք, Հայաստանի հարուստներ) 3 7,5%
13. Հայ ժողովուրդ, հայեր, Հայաստանի սովորական քաղաքացիներ 6 15,0%
14. Խոջալուի ողբերգության մեղավորներ* 4 10,0%
ՌԴ հերոսներ 7 17,5%
15. ՌԴ, արտաքին քաղաքականության մարմիններ և դրանց ներկ այացուցիչներ 3 7,5%
16. Խոջալուի ողբերգության մեղավորներ* 4 10,0%
ԱՄՆ հերոսներ 9 22,5%
17. Պաշտոնական ԱՄՆ և պետպաշտոնյաներ 5 12,5%
18. ԱՄՆ Կոնգրես և կոնգրեսականներ 4 10,0%
19. ԵԱՀԿ, եԱհԿ Մինսկի խումբ և համանախագահներ 8 20,0%
20. Պաշտոնական Թուրքիա և պետպաշտոնյաներ 6 15,0%
21. Պաշտոնական Իրան և պետպաշտոնյաներ 6 15,0%
22. ԵՄ, Ե1ս և ներկայացուցիչներ 3 7,5%
23. Այլ միջազգային կառույցներ, օտարերկրյա պաշտոնյաներ, քաղաքացիներ 3 7,5%
* Որպես «Խոջալոնի ողբերգության մեղավորներ» ներկայացվում են «հայկական զինված ջոկատները» և «Ռուսաստանի/ռուսական 366-րդ գունդը», հետևաբար խմբակային հաշվարկում այն ներառաված է և «հայկական», և «ՌԴ» հերոսների շարքում։
Ուսումնասիրված նորություններում հանդես գալու հաճախությամբ երկրորդ մեծ խումբը հայկական հերոսներն են 87,5%։
Հատկանշական է, որ ATV-Int-ը հիմնականում հայկական հերոսներին ներկայացնում է հավաքական ձևով որպես «Հայաստան/հայկական կողմ» կամ «հայեր», և պակաս են անձնավորված հանդես եկող հերոսները։ Այսպիսի ընդհանրացումը և համահարթեցումը քարոզչության մեջ կիրառվող մեխանիզմ է, ինչն ավելի է հեշտացնում խմբի նկատմամբ բացասական դիրքորոշումների արտահայտումը։
37
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Առաեձիե հայկական հերոսների շարքում ամենամեծ կշիռե ուեի «Հայաստան, հայկական կողմ» խումբը 40% (ներառյալ որպես հիմնական հերոս 1-ակաե անգամ հիշատակված «ՀՀ նախագահը» և «Լեռեայիե Ղարաբաղը»): Հատկանշական է, որ ԼՂՀ-ե որպես առաեձիե սուբյեկտ հիշատակվել է մեկ անգամ: Սա ադրբեջանական քարոզչության կողմից ՀՀ և ԼՂՀ եույեացմաե միտումն է դրսևորում:
Նորությունների թեմաներում հերոսների համամասնությունը դիտար-կելիս (տե ս Աղյուսակ 13) նկատում եեք, որ «Հայաստանը» ամեեաբազմազաե թեմատիկ մասեակցություեե ունեցող սուբյեկտն է, սակայն այե ամենից հաճախ հիշատակվել է «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» ներկայացնող թեմատիկ եորություեեերում 25,0%: Հաջորդ երկուսը, որոնցում «Հայաստանը» հանդես է գալիս հավասարապես 18,8%-ով, «ադըբեջաեամետ տեղեկատվա-կաե-քաղաքակաե ակցիաներ» և «հայաստաեյաե սոցիալ-տետեսակաե խնդիրներ» թեմաեերե եե:
Հայկական հերոսների մեջ հաջորդ մեծ խումբն է «Հայ ժողովուրդ, հայեր, ՀՀքաղաքացիեեր»ը 15,0%: «Հայերը» ևս մեծ մասամբ 50%-ով, հանդես եե գալիս որպես «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» թեմայի հերոս, 33,3%-ով «Ադրբեջանական մշակույթի հայկական բանագողություն և յուրացում» և 16,7%-ով «Հայաստաեյաե սոցիալ-տետեսակաե խնդիրներ» թեմաների հերոս:
«Խոջալուի ողբերգության մեղավորներ» խումբն իմաստային բովանդակությամբ ներառում է «հայկական զինված ջոկատներ» և «Ռուսաստանի 366-րդ գունդը» եեթախմբերը: ATV-Int-ի դիտարկված լուրերում եշված խմբի հիշատակումը կազմել է 10%1, որե ամբողջությամբ հանդես է գալիս «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» թեմատիկայի շրջանակներում: Այսպիսով, ակնհայտ է «Խոջալուի ողբերգության» հարցում ոչ միայն Հայաստանի, այլև Ռուսաստանի նկատմամբ մեղադրական դիրքորոշումը: 2010թ. փետրվարի 26-ի ծանուցումը հայտնում է. «...18 տաբի սրանից առաջ հայկական զինված ջոկատները Ռուսաստանի 366-յւդ գնդի աջակցությամբ ցեղասպանություն իրականացրին Խոջալուի խաղաղ բնակիչների նկատմամբ» Առաեձիե ուշադրության է արժանի այե, որ բացի եշված բացահայտ դեպքերից, լուրերից մեկում Ռուսաստանին հասցեագրված մեղադրանքը լատեետ բնույթ ունի: Ռուսաստանը դրանում հիշատակվում է որպես «հայտեի արտաքին ուժ». «Հայաստանը երբեք չէր համայւձակվի Լեոեայիե Ղարաբաղի շուրջ պատերազմի ընթացքում որևէ ինքնուրույն քայլ կատարել: Նրան օգնություն է ցուցաբերվել ոչ միայն Խոջալուի ցեղասպանության իրագործման հարցում, այլև բոշոր մարտական գործողություններն անց եե կացվել հայտնի արտաքին ուժերի անմիջական միջամտությամբ ու օգնությամբ, և մինչ օրս էլ Հայաստանը գտնվում է այդ ուժի ստվերի տակ».
1 «Խոջալուի ողբերգության մեղավորներ» խմբի առնչությամբ ցուցադրվել է 2 լայնածավալ ռեպորտաժ, որոնք 2-ե էլ կրկնվել եե տարբեր օրերի այդպիսով դիտարկված օրերին հանդես գալով 4 անգամ:
38
Սռւբյեկտեերե ըստ թեմաեերի
6£
Ընդամենը 100,0% I 100,0% | 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Այլ (9 ե 10) 50,0% I 25,0% | 11,1% 0,0% 20,0% 0,0% 0,0% 0,0% 6,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
8. ճայոց ցեղասպանության մերժում կամ ճանաչման խոչընդոտում ֊֊9 օ ֊-9 օ ֊-9 օ ֊-9 6х о ֊-9 օ ֊-9 օ ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 ժ- օ ֊-9 օ ֊-9 6х о ֊-9 6х о ֊-9 ժ- օ ֊-9 ժ- օ
7. ճայերի կողմից ադրբեջանական մշակույթի յուրացում օ օ о ֊-9 օ ֊-9 6х о ֊-9 6х о 14,3% 33,3% ֊-9 6х о ֊-9 6х о ֊-9 6х о 33,3% 33,3% ֊-9 ժ- օ
6. Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ օ օ 6х о ֊-9 6х о ֊-9 օ ֊-9 6х о ֊֊9 6х О ֊-9 6х о 18,8% ֊-9 6х о 100,0% 33,3% 16,7% ֊-9 6х о
5. ճայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում և Ադրբեջան օ օ ֊-9 6х о ֊-9 6х о ֊-9 6х о ֊-9 о ֊-9 6х О ֊-9 6х о 12,5% ֊-9 6х о ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 ժ- օ ֊-9 6х о
4. ԷՂ՜ն Ադր. մաս, աջակցություն տարածք, ամբողջական. 25,0% I 50,0% | 11,1% ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 6х О 12,5% ֊-9 6х О ֊-9 6х О ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 6х о
3. ԷՂ հակամարտ., կարգավորում ֊-9 օ ֊֊9 օ ֊-9 6х о ֊-9 6х О ֊-9 6х О ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 6х О 6,3% ֊-9 6х О ֊-9 6х О ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 6х О
2. Ադրբեջանամետ տեղեկատվ. քաղաքական ակցիաներ о օ ֊-9 6х О 33,3% 20,0% ֊-9 6х О 42,9% 16,7% 18,8% 33,3% ֊-9 6х О ֊-9 6х О ֊-9 6х о ֊-9 6х О
1.1սոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը 25,0% I 25,0% | %8‘ճճ 66,7% 60,0% 100,0% 42,9% 50,0% 25,0% 66,7% ֊-9 6х о 33,3% 50,0% 100,0%
ճերոսներ 1. Ադրբեջան | 2. ԻլհամԱլիև | 3. Ադրբեջանի արտաքին քաղ. մարմիններ 4. Ադրբեջանի ՊՆ, զինվորական դատախազ. 5. Ադրբեջանի այլ պետական մարմինների ներկայացուցիչներ С. лз а 3 я С1. 3 CnI с Д 40 7. Ադրբեջանի մտավորականներ, հերոսներ, սփյուռք, կրոն, գործիչներ, տեղական ՃԿ-ներ 8. Ադրբեջանի սովորական քաղաքացիներ 9. ճայաստաև, հայկական կողմ (ներառյալ նախագահ) և ԼՂՃ 10. ճճ ՊՆ, ռազմական մարմիններ (ներառյայ գինջոկատներ) 11. ճայաստանի ընդդիմադիր գործիչներ 12. Այլ հայկական սուբյեկտներ (հայ մտավորականներ, սփյուռք, ճայաստանի հարուստներ) 13. ճայ ժողովուրդ, հայեր, ճայաստանի սովորական քաղաքացիներ 14. 1սոջալուի ողբերգության մեղավորներ (ներառյալ Ռուսաստանի 366-րդ գունդը)
qtnRսկէորրոք -ը
'dllOZ ‘(9£) Z Իհձ ‘«մՈն էւմ-յշ,
ԱԺամակոչյան
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
7. Տեսանկյուն
Տեսանկյունների բազմազանության ապահովումը յուրաքանչյուր մե-դիայի գլխավոր գործառույթներից մեկն է համարվում։ Հետևաբար, մոնիթո-րինգի ժամանակ դիտարկվել է նաև այս հերոսների մասին տեղեկատվության տեսանկյունների քանակը։
Ինչպես տեսնում ենք Աղյուսակ 14-ում, 95,7 %-ով գերակայում է ընդամենը 1 տեսանկյունով հերոսների մասին բնութագրումը, ինչը խոսում է խիստ միակողմանի տեղեկատվական քաղաքականության մասին։
Աղյուսակ 14
Հերոսների մասին տեղեկատվության տեսանկյունները
Տեսանկյունների քանակը քանակ %
1. տեսանկյուն 111 95,7%
2. տեսանկյուն 5 4,3%
Ընդամենը 116 100,0%
8. Տեղեկատվության հիմնավոյաւմ. հեյասներնիբրև աղբյուր
Տեղեկատվության հիմնավորման եղանակները քարոզչական-տեղե-կատվական գործողությունների էական կողմերից են: Այս առումով լրատվական դաշտում կարևոր է, թե ովքեր են տեղեկատվության հիմնական աղբյուրի դերում, որ տիպի աղբյուրներն ինչ թեմաներում են հանդես գալիս, ինչպես նաև, թե որքանով և որ դեպքերում են քննարկված հերոսներն իրենք հանդես գալիս իբրև աղբյուր:
Նախորդ հարցի դիտարկումն արդեն ցույց տվեց, որ ATV-Int-ի տեղեկատվական քաղաքականությանը բնորոշ չէ բազմազան տեսանկյունների ներկայացումը: Այդ դեպքում դիտարկենք, թե ինչպես են բազմազան աղբյուրները ծառայեցվում միևնույն տեսանկյան հիմնավորմանը:
Աղյուսակ 15-ում տեսնում ենք, որ դիտարկված օրերին ադրբեջանական աղբյուրները 95,0% առկայություն ունեն, ընդ որում ամենաբարձր մասնակցությամբ աչքի են ընկնում «ադրբեջանական պաշտոնական աղբյուրները» 42,5%, և հաղորդող «լրատվամիջոցը» ATV-Int 40,0%: Վերջինս իբրև աղբյուր առանձնացվել է այն դեպքերում, երբ փաստեր կամ այլ աղբյուրների կարծիքներ հաղորդելուց բացի, այս կամ այն չափով հայտնել է նաև լրատվամիջոցի գնահատող վերաբերմունքը կարծիքը:
Այնինչ, հայկական աղբյուրները նկատելիորեն ցածր ցուցանիշ ունեն. «հայկական պաշտոնական աղբյուրները» հանդես են գալիս լուրերի 7,5%-ում, ինչը ATV-Int-ի եթերում հայկական պաշտոնական տեսանկյունի ներկայաց-
40
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյաե
մաե եվազ աստիճանի մասին է խոսում: Նույնքան 7,5%-ով էլ «Հայաստանի ընդդիմադիր գործիչեեր» եե աղբյուր հաեդիսաեում: Սակայե ավելի մաերա-մասե դիտարկումը (տե ս Աղյուսակ 16) ցույց է տալիս, որ նորության գլխավոր հերոսի դերում հայտնված բոլոր «հայ ընդդիմադիր գործիչները» 100%-ով հանդիսանում եե նաև աղբյուր, այնինչ «ՀՀ պաշտոնական հերոսները» որպես հերոս հանդես գալու միայն 13,0%-ի դեպքում եե տեսակետ հնչեցնում:
Սրան հակառակ, «Ադրբեջանի պաշտոնական հերոսները» 52,0% դեպքերում նաև աղբյուր եե: Ընդ որում «Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության մարմինները և դրանց ներկայացուցիչները» և «Ադրբեջանի ՊՆ զինվորական դատախազությունը» ասելիքով եե հանդես եկել 100%-ով այնքան, որքան հիշատակվել եե եթերում: Հետևաբար, դիտարկված լուրերում հիմնականում վերջիններս եե հանդես եկել Ադրբեջանի պաշտոնական խոսափողի դերում:
Հակահայկական քարոզչության մեջ «Ադրբեջանի պաշտոնական աղբյուրների» և մյուս աղբյուրների ներգրավման որոշ նրբություններ նկատելի եե դառնում յուրաքանչյուր աղբյուրի մեջ թեմաների համամասնությունը դի-տարկելիս (տե ս Աղյուսակ 17): Այսպես, օրինակ, «Ադրբեջանի պաշտոնական աղբյուրները» ATV-Int-ի եթերում հանդես գալու 47.1%-ը եվիրել եե «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» ներկայացնող տեղեկատվություն հաղոր-դելուե: Նշված թեմայում «պաշտոնական Ադրբեջանի» ակտիվությունը նկատել էինք նաև «լրատվական առիթ» բաժնում: Հետևաբար, ստացված տվյալների համաձայն Ադրբեջանի պաշտոնական մարմիններն եե հակահայկական թեմաների լուսաբանման համար իրադարձությունների հիմնական նախաձեռնողները և քարոզիչները:
Աղյուսակ 15
Տեղեկատվության հիմնական 3 աղբյուրները լուրերում
Աղբյուրներ քանակ %
Ադրբեջանական աղբյուրներ 38 95,0%
1. Ադրբեջանի պաշտոնական աղբյուրներ 17 42,5%
2. Ադր. ընդդիմադիր գործիչեեր 0 ,0%
3. Ադր. հոգևոր, կրոնական գործիչեեր 2 5,0%
4. Ադր. սովորական քաղաքացիներ, մտավորականներ 3 7,5%
5. Լրատվամիջոցը 16 40,0%
Հայկական աղբյուրներ 7 17,5%
6. Հայ. պաշտոնական աղբյուրներ 3 7,5%
7. Հայ. ընդդիմադիր գործիչեեր 3 7,5%
8. Հայ. հոգևոր, կրոնական գործիչեեր 0 ,0%
9. ՀՀ սովորական քաղաքացիներ, մտավորականներ 1 2,5%
Երրորդ կողմ 18 45,0%
10. Միջազգային կառույցներ 2 5,0%
11. Երրորդ երկրի պաշտոնական աղբյուր 13 32,5%
12. Խոջա]ուի հիշատակի միջոցառման մասնակիցներ 3 7,5%
13. Ոչ մի աղբյուր 2 5,0%
41
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Աղյուսակ 16
Որքանով եե երեք հիմնական հերոսները նորություններում հանդես զայիս նաև իբրև աղբյուր
Հերոսներ Այո Ոչ
Ադբբեջաևի պաշտոնական հեյասներ 52,0% 48,0%
1. Ադրբեջան 0% 100,0%
2. Իլհամ Ալիև 25,0% 75,0%
3. Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության մարմիններ և դրանց ներկայացուցիչներ 100,0% 0%
4. Ադրբեջանի ՊՆ, զինվորական դատախազություն 100,0% 0%
5. Ադրբեջանի այլ պետական մարմինների ներկայացուցիչներ 0% 100,0%
6. Խոջալուի բնակիչներ 0% 100,0%
7. Ադրբեջանի մտավորականներ, հերոսներ, սփյուռք, կրոն. գործիչներ, տեղական ՀԿ-ներ 42,9% 57,1%
8. Ադրբեջանի սովորական քաղաքացիներ 50,0% 50,0%
Հայկական պաշտոնական ^քոսներ 13,0% 87,0%
9. Հայաստան, հայկական կողմ (ներառյալ նախագահ) և ԼՂՀ 6,3% 93,7%
10. ՀՀ ՊՆ, զինվորական մարմիններ, ներկայացուցիչներ 66,7% 33,3%
11. Խոջալուի ողբերգության մեղավորներ* 0% 100,0%
12. Հայաստանի ընդդիմադիր գործիչներ 100,0% 0%
13. Այլ հայկական սուբյեկտներ (հայ մտավորականներ, սփյուռք, Հայաստանի հարուստներ) 33,3% 66,7%
14. Հայ ժողովուրդ, հայեր, Հայաստանի սովորական քաղաքացիներ 0% 100,0%
Եբբոբդ կողմ 38,1% 61,9%
15. ՌԴ, արտաքին քաղաքականության մարմիններ և դրանց ներկ այացա-ցիփեր 33,3% 66,7%
16. Խոջալուի ողբերգության մեղավորներ* 0% 100,0%
17. Պաշտոնական ԱՄՆ և պետպաշտոեյաեեր 40,0% 60,0%
18. ԱՄՆ Կոնգրես և կոնգրեսականներ 0% 100,0%
19. ԵԱՀԿ, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ և համաեախազահեեր 12,5% 87,5%
20. Պաշտոնական Թուրքիա և պետպաշտոեյաեեր 66,7% 33,3%
21. Պաշտոնական Իրան և պետպաշտոեյաեեր 83,3% 16,7%
22. ԵՄ, ԵԽ ևն երկայացոնցիչեեր 33,3% 66,7%
23. Այլ միջազգային կառույցներ, օտարերկրյա պաշտոնյաներ, քաղաքացիներ 66,7% 33,3%
* Որպես «Խոջալոնի ողբերգության մեղավորներ» ներկայացվում են «հայկական զինված ջոկատները» և «Ռուսաստանի/ռուսական 366-րդ գունդը», հետևաբար խմբակային հաշվարկում այն ներառված է և «հայկական պաշտոնական աղբյուրների», և «Երրորդ կողմի» հերոսների շարքում:
Առանձնակի ուշադրության է արժանի այն փաստը, որ ըստ Աղյուսակ 17-ի տվյալների, «հայկական պաշտոնական աղբյուրները» ևս ներգրավված են «Խոջալուի և այլ դեպքերում հայերի մեղքը» ներկայացնող թեմայում 2/3-րդ դեպքերում: Խնդրի ավելի խոր դիտարկումից պարզ է դառնում, որ տվյալների
42
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյաե
այսպիսի բաշխումը պայմանավորված է միևեույե ռեպորտաժի 2 տարբեր օրերի կրկնությամբ: Իրականում թեմայի շրջաեակեերում 1 անգամ է հղում արվում «հայկական պաշտոնական աղբյուրներին»: Հայկական աղբյուրների միջոցով «Խոջալուում հայերի մեղքի» հիմնավորման մեկ այլ փորձ է կիրառվում եաև հետագայում 2010.04.02-իե, եույե թվականի հունվարի 10-իե Ադր-բեջաեի տարածքն աեցած ընտանիքի մասին լայնածավալ ռեպորտաժում, որտեղ ընտանիքի հայրը քննադատում է Խոջալուում երեխաների սպանությունը. « Անդրադառնալով 1992թ. փետրվարի 25-ի լույս 26-ի գիշերը Խոջալու քաղաքում հայերի կողմից իրականացված ցեղասպանությանը Եղիշ Գևորգյաեը եշում է. «էդ, չգիտեմ, խիղճ պիտի մարդ ուեեեա, որ երեխայի վրա զեեքքաշի: Ես տեեցբաեչեմպատկերացեում...փոքր ա, ինչով ա մեղավոր»:
Վերադառնալով հիմնական դիտարկված օրերին եշեեք, որ Ադրբեջաեի ATV-Int-ը, հիմնավորելու համար «ադրբեջանական մշակույթի հայկական բանագողության և յուրացման» մասին իեֆոլոգեմը, այս անգամ հղում է կատարել հայ կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանին. «Հայտեի հայ երգահան Արամ Խաչատրյանը բացահայտ խոստովաեել է, որ եա իր երգերի զգալի մասը գրել է կրկեօրիեակելով հայտեի ադրբեջանցի երգահան Ուզեիր Հաջիբեկովի ստեղծագործությունների հիմնական թեմաները»:
Այսպիսով, հայկական աղբյուրների աեստուգելի հայտարարությունների վրա հղումեեր կատարելով ATV-Int-ը նորություններում փորձում է լեզի-տիմացեել իր քարոզչական թեզերը:
Ինչպես կարելի է տեսնել Աղյուսակ 17-ում, դիտարկված շրջանում հայկական աղբյուրների շարքում հանդես եե գալիս եաև «հայ ընդդիմադիր գործիչները», որոնց հնչեցրած կարծիքներն առնչվում եե միայն «ՀՀ տնտեսական խնդիրներին» և իշխանության սոցիալ-տետեսակաե քաղաքականության քննադատությանը: «Հայաստաեի տնտեսական թուլությունը, ի հակադրություն Ադրբեջաեի տնտեսական աճող հզորության» դրույթը ևս ադրբեջանական քարոզչության դասական դարձած թեմաներից է1: Այս քարոզչական թեզը հիմնավորելու նպատակով ATV-Int-ը ներկայացնում է Հայաստաեի եերքիե տեղեկատվական հոսքից ընտրողաբար վերցված միայն բացասական կամ իրեեց թեզը հիմնավորող տեղեկատվությունը, և որ պակաս կարևոր չէ, հայկական աղբյուրների խոսքերով: «Թիրախի իեքեաքեեադատակաե տեսակետ-եերի շահարկումը» և «ընտրովի ինֆորմացիայի մատուցման» հնարքը քարոզչության մեջ հայտեի և ATV-Int-ի ամեեակիրառվող ձևերից եե: Հայկական լսարանի վրա այս մեթոդի հավանական ազդեցությունը պայմանավորված է տվյալ տեղեկատվության մասին հայկական մեդիաեերից տեղեկացված չլիեե-
1 Ադրբեջաեի հակահայկական տեղեկատվական համակարգը, «Նորավանք» ԳԿՀ, Ե., 2009:
43
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
լու հանգամանքով, ինչը ATV-Int-ի տեղեկատվությանը ՀՀ «մութ կողմերի բացահայտման» էֆեկտ է հաղորդում։
ATV-Int-ի մյուս օրերի թողարկումներում դիտարկվել են նաև ՀՀ-ում դեմոգրաֆիական, միգրացիոն, մարդու իրավունքների, ընտրությունների ազատության, սոցիալական անարդարության, բանակին առնչվող և այլ խնդիրների շուրջ լուրեր, որոնցում որպես աղբյուր հանդես են եկել ոչ միայն ՀՀ ընդդիմադիր, այլև պաշտոնատար անձինք, ՀՀ քաղաքացիները, փորձագետները, միջազգային զեկույցները և 2009-2010թթ. ընթացքում տարբեր պատճառներով Ադրբեջանի կողմում հայտնված հայ պատանդները։ Ակնհայտ է, որ ATV-Int-ը ՀՀ-ի և ԼՂՀ-ի մասին բացասական տեղեկատվության համակարգված հավաքագրում է իրականացնում ցանկացած աղբյուրից և այն մատուցում «շեշտադրմանշեղումներով» և «կես ճշմարտությունների» ներկայացմամբ։
Միջազգային կամ օտարերկրյա կառույցների զեկույցներից «կես ճշմարտությամբ» տեղեկատվություն տրամադրելու մի օրինակ է 2010.12.20-ի այն լուրը, որտեղ «Economist Intelligence Սաէ»-ի կողմից աշխարհի 167 երկրների թվում ժողովրդավարության ինդեքսով Հայաստանի գրաված 109-րդ տեղի մասին է ներկայացվում։ Ինչպես ցույց տվեց մեր դիտարկումը, այս տեղեկատվությունը որոշակի «խմբագրությամբ» վերցվել էր հայկական ցանցային ռեսուրսներից ATV-Int-ի համար ոչ ցանկալի տվյալները դեն նետելով։ Այսպես, օրինակ, « Նախորդ զեկույցի համեմատ ' Հայաստանն իր դիրքերը բարելավել է 4 կետով: Կոնկրետ ցուցանիշնեըի առումով, սակայն, Հայաստանում որևէ բարելավում 2008-ի համեմատ բրիտանացի մասնագետները չեն այւձանագըել» հատվածը ներկայացվել է առանց բարելավման մասին առաջին նախադասության. « Կոնկրետ ցուցանիշնեըի առումով Հայաստանում որևէ բարելավում 2008-ի համեմատ բրիտանացի մասնագետները չեն այւձանագըել»։ Բացի այդ, ATV-Int-ը լռության է մատնել, թե նույն զեկույցում որ տեղում է հայտնվել Ադրբեջանը։ Այն իր 135-րդ տեղով դասվել էր ոչ թե «հիբրիդային ռեժիմների», ինչպիսիք են համարվել Հայաստանը, Վրաստանը, Թուրքիան և Ռուսաստանը, այլ կառավարման «ավտորիտար ռեժիմ» ունեցող պետությունների շարքում։
Այսպիսով, աղբյուրների դիտարկումը վերջնականորեն բացահայտում է, որ ATV-Int-ի եթերում չնչին չափով են ներկայացված հայկական աղբյուրները, և նույնիսկ դրանք մեծ մասամբ «ինքնաքննադատական» կամ «ինքնախոս-տովանման» բովանդակություն ունեն ու ծառայեցվում են հակահայկան քարոզչության հիմնավորմանը և լեգիտիմացմանը.
44
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2(36), 2011թ. Ա.Ժամակոչյաե
Հակահայկական թեմաների համամասնությունն ըստ աոանձին աղբյուրների
Աղյուսակ 17
հերոսներ 3 3 ԻՕ я-М в 3 7гЪ- տ.ր п" г- Ё 1ր га £ ГГ ՜Յ 3 Е, 2. Ադրբեջանամեա աեղեկաավ. քաղաքական ակցիաներ W յ 1 Р ►3՜ 3* в 1- -з i-Р £ в £ 3^ -з Տ г 3 3 3" 3՜ 4. ԷՂ՜ն Ադր. մաս, աջակցույթուև աարածքային ամբողջականությանը 5. 2այ-թուրքական հարաբեր, կարգավորում և Ադրբեջան 6. 2այասսւանյան սոցիալ-անաեսական խնդիրներ 7. Ադր. մշակույթի հայկական բանագողություն և յուրացում 8. 2այոց ցեղասպանության մերժում կամ ճանաչման խոչընդոտում
1. Ադրբեջաևի պաշաոևակաև աղբյուրներ 47.1% 29.4% 5.9% 11.8% 0% 0% 0% 0%
2. Ադր. հոգևոր, կրոնական գործիչներ 50.0% 0% 50.0% 0% 0% 0% 0% 0%
3. Ադր. սովորական քաղաքացիներ, մտավորականներ 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100.0% 0%
4. ATV-Int 31.3% 18.8% 18.8% 6.3% 6.3% 0% 12.5% 6.3%
5. 2այ. պաշաոևակաև աղբյուրներ 66.7% 0% 0% 0% 33.3% 0% 0% 0%
6. 2այ. ընդդիմադիր գործիչներ 0% 0% 0% 0% 0% 100.0% 0% 0%
7. ZZ սովորական քաղաքացիներ, մաավորականներ 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100.0% 0%
8. Միջազգային կառույցներ 50.0% 0% 50.0% 0% 0% 0% 0% 0%
9. Երրորդ երկրի պաշաոևակաև աղբյուր 0% 0% 15.4% 30.8% 30.8% 0% 0% 15.4%
10.1սոջալուի հիշաաակի միջոցառման մասնակիցներ 100.0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
9. Հայկական հեյասեերի բնութագրումը
Այս մասում կներկայացնենք, թե ATV-Int ֊ի եթերի քանակական մոնի-թորինգի ենթարկված օրերին ինչ որակական բնորոշումներ պիտակներ և մեղադրանքներ են վերագրվել հայկական հերոսներին։
Ամենահաճախ կիրառվող պիտակները վերաբերում են «Հայաստան, հայկական կողմ», «Հայաստանի զինված ուժեր» և «հայեր, հայ ժողովուրդ» ընդհանրացված հերոսներին։ Դրանք ներկայացված են Աղյուսակ 18ում.
Աղյուսակ 18
Հայկական սուբյեկտներին վերագրվող պիտակևեր
Հայաստան, հայկական կողմ «մարդ ասպաններ»
«զավթողական», «զավթիչ», «օկուպանտ»
Հայաստանի զինված ուժեր, զինված հայեր «ե՚ոջալուի ողբերգության մեղավորնեթ*, «Ադբբեջաևի ե/ոջալու քաղաքի բնակչության դեմիրականացվածցեղասպաեությաե մասնակիցներ*
«զավթիչներ», «օկուպանտ»
«անջատողականներ»
Հայեր, հայ ժողովուրդ «ազգամոլներ»
«հայերի հերյուրանք»
«հայկական վայրագություններ»
«հայերը ցուցաբերեցին ֆաշիստներին վայել դաժանություն»
«չարագործներ»
«Հարավային Կովկասում առաջացած չարորակ ուռուցք, որից անհապաղ պետք է ազատվել»
Բացի հստակ և հաճախակի կրկնվող պիտակներից, հայկական սուբյեկտների բնորոշումները դրսևորվում են նաև նրանց վերագրվող մեղադրանքներում: Ընդ որում, մեղադրանքներում ակտիվորեն դրսևորվում է ինչպես կրկնման, այնպես էլ թվարկման տեխնիկան, երբ շարունակաբար նշվում է միևնույն մեղադրանքը և դրա շրջանակներում թվարկվում են ենթամեղադ-րանքները մեղքի բազմապատկման էֆեկտ ստեղծելով: Մեղադրանքների տեքստային օրինակները ներկայացված են Աղյուսակ 19-ում.
Հայկական սուբյեկտներին վերագրվող պիտակները և մեղադրանքների տեքստերը պարզորոշ ներկայացնում են, որ ATV-Int-ի եթերում ադրբեջանական քարոզչության օբյեկտ են հանդիսանում ոչ միայն հայկական իշխանական ու ռազմական ինստիտուտները, այլև «հայերը» որպես էթնիկ միավոր:
46
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյան
Աղյուսակ 19
Հայկական սուբյեկտներին վերագրվող մեղադրանքներ
Մեղադրանք 1.
Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի տարածքների նկատմամբ _______________________պահանջներ և գրավում, հետևանքներ______________________
«ԼՂ խնդիրն առաջացել է 1988թ. Ադրբեջանի նկատմամբ Հայաստանի տարածքային պահանջներով հանդես գալուց հետո, ներկայումս Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղ տարածաշրջանը, ինչպես նաև նրան հարակից 7շրջանները գտնվում են Հայաստանի զինված ուժերի օկուպացման տակ»:
«Հայկական կողմն օկուպացրել է Ադրբեջանի 20%-ը»:
«Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջն շարունակվող հակամարտության արդյունքում օկուպացվել է Ադր. տարածքի մոտ 1/5 մասը, որի հետևանքովյուրաքանչյուր 8 մարդուց մեկը դարձել է փախստական կամբռնի տեղահանված»:
«Եթե զավթիչ Հայաստանը չազատի մեր տարածքները, ապա մեծ պատերազմն անխուսափելի է»: «...Հայաստանի զինված ուժերի ն զորամիավորումների կողմից գերի ու պատանդ վերցված Ադրբեջանի 4459քաղաքացիների, պատերազմի հետևանքով առողջությունը կորցրած 44000 ն սպանված22000 մեր հայրենակիցների մասին»:
«...կոչ եմ անում սկզբունքային գնահատական տալ Ադրբեջանի դեմ հայ ազգամոլների կողմից սկսված օկուպացմանը»:
Մեղադրանք 2.
Հակամարտության ընթացքում կատարած հանցանքներ, այդ թվում նմանը չունեցող Խոջալուի ցեղասպանություն
«Այդ հակամարտության ընթացքում իրագործվել են այնպիսի միջազգային ծանր հանցագործություններ, ինչպիսիք են ռազմական հանցագործությունը, մարդկության դեմ հանցագործությունը ն ցեղասպանությունը: Խոջալուի ողբերգության պետական պատասխանատվությունն ամբողջությամբ ընկնում է Հայաստանի վրա»:
«Հայկական կողմը մեղավոր էԽոջալուի ողբերգությունում»:
«Այդ գիշեր Խւջալուի խաղաղ բնակիչների նկատմամբ հայերի կողմից իրագործված գազանությունները չի կարելի համեմատել որնէ այլ ողբերգական դեպքի հետ: Խոջալուի ցեղասպանությունը մարդկության պատմության մեջ խաղաղ բնակիչների հանդեպ իրագործված ամե-նասարսափեփ հանցագործություններից մեկն է այդ օրը հայերը ցուցաբերեցին ֆաշիստներին վայել դաժանություն»:
«90-ական թթ. պատերազմ էր գնումհետխոյմւյդային մի շարք պետություններում, ոյւոնց ընթացքումիրագործվեցին մի շարք ռազմական հանցանքներ, սակայն Խոջալուի ցեղասպանությունը չունի նմանը»:
«Առկա են փաստաթղթեր, ոյանք վկայում են ոչ միայն Խոջալուի բնակիչների, այլն ւսդրբեջանա-կան մյուս շրջանների բնակիչների նկատմամբ հայերի իրագործած գազանությունների մասին»:
«... որը նվիրված է հայերի կողմից Խոջալոսււմ իրականացված ցեղասպանաւթյանը...»: «Խախտելով միջազգային կոնվենցիայի հումանիտար իրավունքի նորմերը հայերը անողոք վայրագությունների են ենթարկել ադրբեջանցի գերիներին, քերթել են նրանց գլխի մաշկը, կտրել քիթը»:
«Ադրբեջանական ե/ոջալու քաղաքի սպանված խաղաղ բնակիչների հիշատակը հարգելու նպատակով Թեմզա գետի ջրերն են նետվել կարմիր մեխակներ ն երկինք են թողնվել 613 փուչիկներ ճիշտ այնքան, որքան մայւդ է սպանվել հայ զավթիչների կողմից 1992թ. փետրվարի 25-ի լույս 26-ի գիշերը Խոջալու քաղաքում»:
«Քաղաքի անմեղ բնակիչները հարձակման ենթարկվեցին գիշերվա խավայաւմ, հայերը չխնայեցին ոչ կանանց, ոչ երեխաներին, ոչ էլ ծերերին: Ադրբեջանի կառավորությունը պետք է անի հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի համաշխարհային հանյաւթյանը հասցնի հայերի կատարած գազանաւթյուննեpի վերաբերյալ փաստերը»:
«Նրանք մեղադրվում են Ադրբեջանի քրեական օրենսդյաւթյան 106, 107, 113, 115 ն 116-րդ հոդվածներով»:
47
ԱԺամակոչյան
21 ֊րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
«Ադրբեջանական բնակչության զանգվածային կոտորածը տեդի է ունեցել քաղաքի զավթման ժամանակ, ավելին զավթիչները հետապնդել ու սպանել են անզեն մարդկանց, ոյւոնք փորձել են փախչել»:
«1992թ. փետրվարի 25-ի լույս 26-ի գիշերը հայկական զինված ջոկատները Ռուսաստանի 366-րդ գնդի աջակցությամբ իրագործեցին Խոջարււի ցեղասպանությունը, որի զոհերը դարձան 613 անմեղ բնակիչներ»:
«1992թ. փետրվարի 25-ի լույս 26-ի գիշերը Խոջալու քաղաքի բնակիչների նկատմամբ իրագործվել է իր դաժանությամբ նմանը չունեցող հաշվեհարդար: Այդ արյունալի դեպքերի ընթացքում, որը հայտնի է որպես Խոջալուի ցեղա սպանություն, ոչնչացվել կամ գերի են վերցվել հազարավոր ադրբեջանցիներ, Խոջալու քաղաքը ջնջվել է երկբի երեսից»:
«1992թ. փետրվարի 25-ի լույս 26-ի գիշերը հայկ ական զինված ջոկատները Ռուսաստանի 366-րդ գնդի աջակցությամբ, հարձակման անցան ադրբեջանական Խոջալու քաղաքի վրա: Նրանք շրջապատեցին քաղաքն ու կոտրեցին քաղաքի պաշտպանների դիմադրությունը: Գիշերվա խավարին փրկություն փնտրող մարդկային ամբոխը անտաոի միջով, մինչև ծնկները ձյան մեջ թաղվելով շարժվեց դեպի Գարգաո գետը: Վաղ առավոտյան կրակ բացելով Խոջալուի բնակիչներին դիմավորեցին զինված հայերը, ոյւոնք հարմար դիրքեր էին զբաղեցրել բարձունքների վրա: Հայկական զինված զորամիավորումները Խոջալու քաղաքը գրավելուց հետո դաժան հաշվեհարդար տեսան խաղաղ բնակիչների նկատմամբ: Այդ ցեղասպանության արդյունքում սպանվեց 613 մարդ, այդ թվում 63 երեխա, 106 կին և 70 ծերունի, ամբողջությամբ ոչնչացվեց 8 ընտանիք, 25 երեխա կորցրեց ծնողներից 2-ին էլ, իսկ 130-ը ծնողներից 1-ին, վիրավորվեց 487 մարդ, որոնցից 76-ը երեխաներ էին, անհայտ կորավ 150 մարդ: Նույնիսկ այն, որ այս ցուցակում հրազենից սպանվածներից բացի ընդգրկվել են նաև ցրտի հետևանքով զոհվածները, սա մեծ թիվ է...: Հնարավոր չէ արդարացում գտնել անմեղ երեխաների և ծերերի սպանությանը:... 1սոջալուի մոտ 700 բնակիչներ չլքեցին քաղաքը, այլ նախընտրեցին թաքնվել իրենց տների նկուղներում Սակայն նրանք նույնպես դառը ճակատագրի արժանացան»: «Հանցագործությունն իրականացնելուց հետո հայ անջատողականներն ուղղաթիռների վրա կրակ բացելով փորձում էին իսոչընդոտել լրագրողների այցը դեպքի վայր»:
«Հայաստանի զինված ջոկատներն իրականացրին ցեղասպանություն»:
«Ադրբեջանցիների նկատմամբ հայերի իրականացրած գազանությունների մասին իրողությունները հասցվում են համաշխարհային հանրությանը»:
«...կոչ եմ անում անտարբեր չմնալ մեր ժողովրդի ողբերգությանը և Խոջալուումիրականացված հանցագործությունը ճանաչել որպես ցեղասպանություն մարդկության դեմ»:
___________Մեղադրանք 3. Միջազգային հանրությունից ճշմարտության կոծկում__________
«Հայկական կողմը համաշխարհային հասարակայնությունից ոչ մի ձևով չի կարոդ թաքցնել օկուպացված տարածքներում Ադբբեջանի խաղաղ բնակիչների նկատմամբ իրագործված վայրագությունների մասին ողջ ճշմարտությունը»:
«Պատմական փաստեր, թե հայերի հերյուրանք» և «Ողբերգություն լուսանկարներով» գրքերն արդեն ներկայացվել ու բաժանվել են ընթացիկ տարվա փետրվարին Եվրախորւհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի ձմեռային նիստի մասնակիցնեբին»:
«Օրերս հայերի կողմից ինտերնետային կայքում անամոթաբար խեղաթյուրվել է Խոջալուի ողբերգությունը»:
__________________________Մեղադրանք 4. Բանագողություն__________________________
«Ադբբեջանի Ղարաբաղ տարածաշրջանը հնուց ի վեր հայտնի է ոչ միայն հիասքանչ բնությամբ, երաժշտական հարուստ մշակույթով, արագավագ նժույգներով այլ նաև հոյակապ գորգերով... Գործված գորգերը վաճառվում էին Թավբիզում և Ստամրաւլnւմ, իսկ հիմնական գնորդները լինում էին հայ վերավաճառողները, որոնք հաճախ ձեռք բերված գորգերին տալիս էին հայկական անուններ»:
«Այս երգը (Սարի գելին) հայերը ձևափոխելով երգում են սարի աղջիկ, որն էլ ամբողջովին փռիումէ երգի իմաստն ու րավшնդակnւթյունը»:
«Հայտնի հայ երգահան Արամ Խաչատրյանը բացահայտ խոստովանել է որ նա իր երգերի զգալի մասը գրել է կբկնօբինակելով հայտնի ադրբեջանցի երգահան Ուզեիր Հաջիբեկովի ստեղծագործությունների հիմնական թեմաները»:
48
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
Ա. Ժամակոչյան
Եզրակացություններ
Վերոնշյալ տվյալները ցույց են տալիս ադրբեջանական ATV-Int հեռուստա-ալիքի քարոզչական քաղաքականության որոշ նրբություններ։ Տարբեր փոփոխականների միջոցով լրատվության ուսումնասիրությունը հիմնավորում է, որ քարոզչությունը միակողմանի և անթաքույց հակահայկական է, որը նախաձեռնվել և իրականացվել է մեծ մասամբ Ադրբեջանի պաշտոնական դերակատարների կողմից։ Եթերն աչքի է ընկել նաև որոշակի հակառուսականությամբ (1 դեպքում նաև լատենտ)։ Մասնավորապես, խոսքը «Խոջալուի ողբերգություն» ինֆոլոգեմում Ռուսաստանի 366-րդ գնդի մասնակցության և առհասարակ Ղարաբաղյան պատերազմում Ռուսաստանի կողմից հայերին աջակցելու մասին է1։ Հակաիրանական տրամադրություններ տարածող ռեպորտաժները ևս վերաբերում են Իրանի կողմից Հայաստանի աջակցությանը։
Ընդհանուր առմամբ, ադրբեջանական ATV-Int-ի կողմից քարոզչական քաղաքականության ուսումնասիրությունից բխում է, որ ՀՀ-ն և ԼՂՀ-ն պետք է ջանքեր գործադրեն քաղաքացիների տեղեկատվական անվտանգության պաշտպանության ուղղությամբ ձևավորելով համընդհանուր տեղեկատվական տարածություն, որի առաջին քայլերը կլինեն.
1. ՀՀ հանրային հեռուստաընկերության կողմից մարզային հատուկ թղթակիցների ինստիտուտի ուժեղացումը և մարզերի շուրջ տեղեկատվության ինտենսիվացումը
2. ՀՀ և ԼՂՀ սոցիալական կյանքի շուրջ փոխադարձ տեղեկատվության ինտենսիվացումը1 2,
3. հանրային հեռուստաընկերությունների կողմից ՀՀ և ԼՂՀ ներքին խնդիրների շուրջ հասարակության տարբեր խմբերի տեսակետների քննարկման բանավեճային հարթակների (հաղորդաշարի) ստեղծումը և դրանց խրախուսումը բոլոր մեդիաներում։
Փետրվար, 2011թ.
1 Հակառուսականությունը հակահայկականին զուգակցելու մեխանիզմը Ադրբեջանը կիրառում է արևմտյան որոշ երկրներում, հատկապես Արևելյան Եվրոպայի հակառուսական տրամադրություններով հագեցած երկրներում։ Այդպիսով նրանք պատրաստի հակառուսական հողում սերմանում են հակահայկականություն։
2 2010թ. հոկտեմբերին «Հայաստանի եվրոպական բարեկամներ» կազմակերպության հարցումների համաձայն ՀՀ-ում ԼՂՀ սոցիալ-քաղաքական կյանքով բոլորովին չի հետաքրքրվում կամ խիստ նվազ է հետաքրքրվում հարցվողների 35%-ը, իսկ ԼՂՀ-ում ՀՀ սոցիալ-քաղաքական կյանքով համապատասխանաբար 14%-ը։ Փոխադարձ հետաքրքրվածության նման մակարդակը կարելի է բարձրացնել համակարգված տեղեկատվական գործողությունների միջոցով։ Տե ս http://www.eufoa.org/en/publications/research
49
ԱԺամակոչյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 2 (36) 2011թ.
ХАРАКТЕРИСТИКИ АРМЯНОЯЗЫЧНЫХ АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ ТЕЛЕПЕРЕДАЧ
Анна Жамакочян
Резюме
В статье проанализированы данные мониторинга некоторых выпусков армяноязычных новостей на азербайджанском пропагандистском канале ATV International. Они свидетельствуют о том, что в находящейся в центре внимания телеканала тематике превалирует армяноненавистничество, распространяемое на все группы Армянства и во всех модусах: начиная с отдельных деятелей до общих понятий «армяне» и «Армения». Данные мониторинга показывают, что в исследуемый период основными акторами антиармянской пропаганды выступали официальные лица Азербайджана, особенно представители МИДа АР, дипломаты. При этом пропаганда исключительно тенденциозна и одностороння: по любому затрагиваемому вопросу приводится только азербайджанская точка зрения. Часто используются текстовые и визуальные механизмы пропаганды.
50
