CC BY
2ХАЛК ТАБОБАТИ АТАМАСИНИНГ ПАЙДО БУЛИШИ
МАХМУДОВА М.Х.
ТДСИ, Жамоат Саломатлиги, Соглицни сацлашни бошцариш ва Жисмоний Маданият кафедраси ассистенти
ИСМОИЛОВА УМИДА ТДСИ Даволаш иши, Тиббий педагогика ва Халц Табобати факультети талабаси.
АННОТАЦИЯ
Маколада халк табобати термининг келиб чикиш тарихи тахлил килинган. Бундан ташкари халк табобатининг Узбекистон ва бошка давлатларида согликни саклаш системалардаги урни куриб чикилган.
Калит сузлар: халк табобати, согликни саклаш тизими, кушимча тиббиёт
О ПРОИСХОЖДЕНИИ ТЕРМИНА НАРОДНАЯ МЕДИЦИНА
МАХМУДОВА М.Х.
ассистент кафедры общественного здравоохранения, организации здравоохранения и физической культуры Ташкентского государственного стоматологического института. Город Ташкент Республики Узбекистан
ИСМОИЛОВА УМИДА
студентка Ташкентского государственного стоматологического института. Город Ташкент
Республики Узбекистан
АННОТАЦИЯ
В статье рассмотрена история возникновения термина народная медицина. Кроме этого рассмотрены место народной медицина в системе здравоохранения Узбекистана и других стран.
Ключевые слова: народная медицина, система здравоохранения, дополнительная медицина
ON THE ORIGIN OF THE TERM TRADITIONAL MEDICINE
MAKHMUDOVA M.Kh.
Assistant, Department of Public Health, Organization of Health and Physical Culture, Tashkent State Dental Institute.
Tashkent City of the Republic of Uzbekistan
ISMOILOVA UMIDA student of Tashkent State Dental Institute.
Tashkent City of the Republic of Uzbekistan ABSTRACT
The article considers the history of the emergence of the term folk medicine. In addition, the place of traditional medicine in the health care system of Uzbekistan and other countries was considered.
Keywords: traditional medicine, health care system, additional medicine
Xalq tabobati (an'anaviy tibbiyot) — xalq tomonidan to'plangan, kasalliklarga tashxis qo'yish va davolashda foydalaniladigan, avloddan-avlodga o'tib kelayotgan empirik bilimlar yig'indisi. Samaradorligi va xavfsizligi isbotlangan xalq tabobati usullarining bir qismi zamonaviy tibbiyot tomonidan qabul qilingan. Xalq tabobati sehr, ezoterizm va muqobil elementlarni ham o'z ichiga olishi mumkin. Uning tarkibiga ko'pincha samarasiz yoki hatto xavfli davolash usullari ham kirgan. Xalq tabobati atamasi bir qatorda, an'anaviy tibbiyot atamasi bilan bir xil ma'noda uchraydi. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti tomonidan ta'riflangan „an'anaviy tibbiyot" atamasi Xitoy tibbiyoti, hind ayurvedasi, arab tibbiyoti va mahalliy tibbiyotning boshqa shakllari kabi sohalarga tegishli hisoblanadi. An'anaviy tibbiyot milliy sog'liqni saqlash tizimiga
kiritilmagan mamlakatlarda ko'pincha „qo'shimcha tibbiyot", „muqobil tibbiyot" deb ham nomlanadiXVIII asrning oxirigacha xalq tabobati umumiy tibbiyotdan ajralib turmagan. Bazel shifokori Teodora Tsvingera ning „Sicherer und geschwinder Arzt, oder vollständiges Arznenbuch" (1684) kitobida bu haqida aniq ko'rsatilgan. U asosan Gippokrat va boshqa qadimgi shifokorlarning „tana sharbatlarining nisbati" haqidagi ko'rsatmalariga asoslanib faoliyat olib borgan. „Xalq tabobati" atamasi dastlab XIX asrning birinchi yarmida nemis olimlarining tibbiy asarlarida paydo bo'lgan. Unda aholining o'z sog'lig'iga nisbatan o'zi qanday choralar ko'rishini tasvirlab bergan, shuning uchun u faqat sehr va naturopatiyaga asoslangan tibbiyotni o'z ichiga olmay, davolash usullarini ham birlashtirgan. Shunday qilib, bu atama kasalliklar va ularni qanday davolash kerakligi haqida odamlar orasida hukm surayotgan deyarli ko'rinmas turli xil g'oyalarni o'z ichiga olagan. Bu davrda shifokorlar aholining tibbiy tushunchalarini oshkor etishdan tortinmadilar va ularning bilimlarini birlashtirishni maqul topdilar. Jeremiah Gotthelf o'zining „Anne Bäbi Jowäger haushaltet und wie es ihm mit dem Dokteren geht" (1843 — 1844) asarida xuddi shunday yo'l tutganini ko'rsatib beradi.
XIX asr oxirida tibbiyot yo'nalishlariga ilmiy dalillarga asoslangan yondashuvni ishlab chiqqan „xalq tabobati" tushunchasi kirib kela boshladi. XX asr oxiriga kelib xalq tabobati mamlakatlar orasida ham keng tarqaldi. Klassik tibbiyotdan farqli ravishda Xalq tabobati asosan irratsional an'anaga asoslangan tibbiyot sifatida qo'llanila boshladi.
Xalq tabobati tomonidan to'plangan ma'lumotlar qadimgi dunyoning eng yirik shifokorlari — Sushruta, Gippokrat va Galen, A. Sels, keyinchalik — Ibn Sino asarlaridan olingan. Rossiya xalqlari xalq tabobatining xususiyatlarini XVIII asr oxirida ilmiy ekspeditsiya ishtirokchilari P.S. Pallas, V.F. Zuev, I. Gmelin, S.P. Krasheninnikov, I.I. Lepexin va boshqalar asarlaridan o'rganishgan. Rus xalqlari XIX asrda rus klinik tibbiyotining asoschilari M.Ya. Mudrov, N.I. Pirogov, S.P. Botkin, G.A.
Zaxarin va boshqalar xalq tabobatida qo'llaniladigan ba'zi texnika va dori-darmonlarni o'z amaliyotlarida qo'llashgan.
Xalq tibbiyotiga yondosh tarzda Ilmiy tibbiyot haqiqatda ishlaydigan an'anaviy usullarni sinab ko'rish va qabul qilishni yo'lga qo'ymoqda. Masalan ko'p yillik tajriba davomida (1969-yildan beri) Xitoy an'anaviy tibbiyoti ikki mingdan ortiq o'simlik preparatlarini o'rgangan va Tu Yuyu boshchiligidagi guruh bir yillik shuvoq o'simligidan artemisinin (lotincha: Artemesia annua) faol moddasini ajratib, bezgakka qarshi davo yaratdi. Ushbu preparatni yaratgani uchun 2015-yilda Tu Yuyu Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan Jaxon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti hozirda xalq tabobatidan foydalanishni tavsiya etmaydi va bundan tashqari ba'zi an'anaviy tibbiyot usullarining xavfsizligi, samaradorligi va sifatini baholashda dalillarga asoslangan yondashuvni aniqlash ustida ishlanmoqda.
