Научная статья на тему 'ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАРДА ПУЛ МАБЛАҒЛАРИ ОҚИМИНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШ'

ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАРДА ПУЛ МАБЛАҒЛАРИ ОҚИМИНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
283
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пул оқими / актив / активлар гуруҳи / маблағлар оқими / эквивалент / ҳисобот / молиявий аҳвол / баҳолаш / субъект / ўзлик маблағлари / жалб қилинган маблағлар / қарз маблағлари / оператив пул маблағлари / фойда / прогнозлаш / бозор муносабатлари / устав капитали / мулк эгалари / иқтисодий ўсиш / бизнес / мулк. / Сash flow / asset / asset group / cash flow / equivalent / reporting / financial condition / valuation / subject / equity / borrowed funds / borrowed funds / operating cash / profit / forecasting / market relations / charter capital / property owners / economic growth / business / property.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эшонқулов Акмал Қудратович

Мақолада пул оқими тушунчаси ҳақида тўхталиб, Бухгалтерия ҳисоботи миллий стандарти унда белгиланган умумий қоидалар, мақсади, амал қилиш соҳаси, пул оқими каби тушунчалар акс этган. Қолаверса, мақолада пул маблағлари оқимининг шаклланиши, ўзлик маблағлари, жалб қилинган маблағлар, қарз маблағлари, оператив пул маблағлари тўғрисида ҳам маълумот келтириб ўтилган. Корхоналарда пул маблағлари оқимини самарали бошқариш ва оптималлаштиришдаги бир қанча тамойиллар келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article focuses on the concept of cash flow, and the National Accounting Standard reflects concepts such as general rules, purpose, scope, cash flow. In addition, the article provides information on the formation of cash flows, equity, borrowed funds, borrowed funds, operating cash. A number of principles for the effective management and optimization of cash flows in enterprises are outlined.

Текст научной работы на тему «ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАРДА ПУЛ МАБЛАҒЛАРИ ОҚИМИНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШ»

ХУЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАРДА ПУЛ МАБЛАГЛАРИ ОЦИМИНИ САМАРАЛИ БОШ^АРИШ

Эшонкулов Акмал ^удратович

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти "Бухгалтерия хисоби" кафедраси ассистенти e-mail: akmaleshonqulov81 @gmail.com

Аннотация: Маколада пул окими тушунчаси хакида тухталиб, Бухгалтерия хисоботи миллий стандарти унда белгиланган умумий коидалар, максади, амал килиш сохаси, пул окими каби тушунчалар акс этган. Колаверса, маколада пул маблаглари окимининг шаклланиши, узлик маблаглари, жалб килинган маблаглар, карз маблаглари, оператив пул маблаглари тугрисида хам маълумот келтириб утилган. Корхоналарда пул маблаглари окимини самарали бошкариш ва оптималлаштиришдаги бир канча тамойиллар келтириб утилган.

Калит сузлар: пул окими, актив, активлар гурухи, маблаглар окими, эквивалент, хисобот, молиявий ахвол, бахолаш, субъект, узлик маблаглари, жалб килинган маблаглар, карз маблаглари, оператив пул маблаглари, фойда, прогнозлаш, бозор муносабатлари, устав капитали, мулк эгалари, иктисодий усиш, бизнес, мулк.

Abstract: The article focuses on the concept of cash flow, and the National Accounting Standard reflects concepts such as general rules, purpose, scope, cash flow. In addition, the article provides information on the formation of cash flows, equity, borrowed funds, borrowed funds, operating cash. A number of principles for the effective management and optimization of cash flows in enterprises are outlined.

Keywords: Cash flow, asset, asset group, cash flow, equivalent, reporting, financial condition, valuation, subject, equity, borrowed funds, borrowed funds, operating cash, profit, forecasting, market relations, charter capital, property owners, economic growth, business, property.

Кириш. Мамлакатимизни янада ривожлантириш максадида кабул килинган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясининг "Таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш хисобига унинг ракобатбардошлигини ошириш, жумладан юкори технологияли кайта ишлаш тармокларини, энг аввало, махаллий хомашё ресурсларини чукур кайта ишлаш асосида юкори кушимча кийматли тайёр махсулот ишлаб чикаришни жадал ривожлантиришга каратилган сифат жихатидан янги боскичга утказиш оркали саноатни янада модернизация ва диверсификация килиш" борасида амалга оширилиши лозим булган устивор вазифалардан келиб чиккан холда амалга ошириш мухим ахамият касб этмокда.

Eo3op MexaHH3MHHHHr acocu KopxoHaHuHr umnaö HuKapum-xy^anuK ^aonuaraHu pe^anamrapum Ba xonuc öaxonam, Maxcyc ^aMFapManapHu maKnnaHTupum Ba ^oñganaHum, umnaö HuKapum ^apaëHuga gapoMagnap Ba xapa^araapHu xucoönam ynyH 3apyp SynraH u^Tucoguñ KypcaTKunnap xucoönaHagu [1].

TagöupKopnap onguga gouMo öynFycu mepuKnapuHuHr umoHnnunuruHH öaxonam, atHu mepuKnap y3 Ma^yp^Tnapu SyñuHa ^aBo6 öepumu ynyH eTapnu MuKgopga MaönaFnapura эгaмн, aKTuBnapra KyñunraH MaönaFnap KanoH Ba Kañ Te3nuKga pean nynra añnaHagu, atHu ynapHuHr nuKBugnuru gapa^acu, MynKgaH KaHHanuK caMapanu ^onganaHunagu Ba xpKa30 MyaMMonap Typagu [2].

ByHgañ MyaMMonapHu 6apTapa$ Kunumga nyn MaönaFnapuHu TyFpu öom^apum anoxuga axaMuaTra эгagнp. ^yHKu, KopxoHa ^aonuaragaru энг MyxuM yHTa MonuaBuñ KypcaTKunnap (coTyBgaH TymraH TymyM, $oñga, nyn Maônarnapu okumu) unuga nyn MaSnarnapu okumu acocuñ MonuaBuñ SapKapopnuruHu öenrunoBHu KypcaTKuHgup. By KycaTKuHHuHr y3rapumu KopxoHa çaonuaTu caMapagopnuru Ba yHuHr acocuñ MyaMMonapuHu Kypcarnö öepagu.

nyn Maônarnapu - Kaccagaru HaKg nyn Ba Tanaö Kunuö onuHaguraH geno3uTnap, myHuHrgeK SaHKHuHr xucoS-kutoS, BanwTa Ba öomKa cnëTnapgaru Maönarnap. nyn oKuMnapu - nyn Maônarnapu xaMga ynap эквнвaneнтnapннннг okumu (TymyMu) Ba hukumu (cap^naHumu, HuKum^gaH uöopaT.

Bu3HuHr ^uKpuMrona, nyn oKuMnapu - MatnyM öup gaBpga KopxoHa ToMoHugaH öapna onuHraH Ba TynaHraH nyn Maônarnapu xaMga ynap эквнвaneнтnapн xapaKaraapuHuHr ñнFннgнcнgнp.

KopxoHaHuHr MonuaBuñ Hara^acu öunaH nyn MaönaFnapu nyn MaönaFnapu añnaHMacuHu TyFpu ^apKgaö onum MaKcagra MyBo^uKgup. OnuHraH $oñga cyMMacu Ba nyn MaönaFnapu Kynañumu ypTacugaru $apK Synumu MyMKuH atHu, $oñga MuKgopu aHuK TymraH nyn MaönaFura TyFpu KenMañgu. Kyn xpnnapga nyn MaönaFuHuHr Tymumu öunaH $oñga Kypungu geraH TymyHHa xaM ynupaö Typagu. nyn okumu ^oñgaHu aHuKnam BaKTuga xucoöra onuHMaraH nyn MaönaFnapu xapaKarnHu aKc эттнpagн atHu, aмopтнзaцнa, KanuTan HuKuMnap, conuKnap, ^apuManap, 3aëM MaönaFu Kaöunap.

HH^un^ufl Ba TynoB aManra omupunMaraH uHKupo3 mapomuga nyn okumuhu öomKapum MonuaBuñ pecypc Ba xapa^araapHu öomKapumga энг gon3apö Macana xucoônaHagu.

nyn MaönaFnapu okumuhu öomKapumra Kyñugarunap Kupagu:

• nyn MaönaFnapu xapaKaTuHu xucoöu;

• nyn MaönaFnapu oKuMuHuHr Taxgunu;

• nyn MaönaFnapu Swg^eTuHu Ty3um.

KopxoHanapHuHr xy^anuK ^apaëHnapu HaTu^acuga By^ygra KenaguraH nyn okumu xa^Mu xy^anuK wpuTyBHu cyöteKT aManra omupaguraH xy^anuK ^apaëHnapu HaTu^acuga onuHaguraH ccyganapHu Tynam, xy^anuK wpuTyBHu cyöteKTHuHr umnaö HuKapum KyBBaTnapuHu caKnaö Typum, guBugeHgnapHu Tynam Ba MonuanamTupumHuHr TamKu MaHÖanapura Mypo^aaT KunuHMañ aHru

инвестициялар учун канчалик етарли эканини акс эттирувчи асосий курсаткич хисобланади.

Бухгалтерия хисобида пул маблаглари окимини назорат килиш ва хисобга олишда Узбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг 16.10.1998 йил 51 -карори билан тасдикланган бухгалтерия хисоби миллий стандартининг 9-сонли "Пул окими тугрисидаги хисобот" номли стандартидан фойдаланилади [3].

Стандартда "Ушбу стандартнинг максади хужалик юритувчи субъектнинг пул маблаглари ва уларнинг эквивалентлари буйича мажбурий равишда ахборот такдим этишини белгилаб куйишдан иборат [4]. Бу ахборот пул маблаглари окими тугрисидаги хисобот куринишида булиб, унда хисобот даврида операция, инвестиция ва молия фаолиятида юз берувчи пул окимлари харакати тасниф этилади" деб курсатиб куйилган [5]. Операция фаолият сифатида - хужалик юритувчи субъектнинг даромад келтирувчи асосий фаолияти, шунингдек субъектнинг инвестиция ва молия фаолиятига оид булмаган узга хужалик фаолияти, инвестиция фаолият сифатида - пул эквивалентларига киритилмаган узок муддатли активлар ва бошка инвестиция объектларини сотиб олиш ва сотиш, молиявий фаолият сифатида - хужалик юритувчи субъектнинг фаолияти натижасида уз маблаги ва карз маблаглари микдори ва таркибида узгаришлар юз бериши курсатилган [6].

Бу ердан фаолият тулари буйича пул окимлари харакати гурухланиши том маънода унинг харакатини чегаралаб куйгандек куринади. Бизнинг фикримизча бу ерда пул окимларига таъсир этиувчи омилларни курсатиб утиш максадга мувофикдир. Корхонада содир булаётган жараёнлар туфайли пул маблаглари хужалик юритувчи субъектларининг бошка активлари ва пассивлари билан богланади. Бу богланиш бевосита пул маблаглари окимига таъсир этади.

Бундай корхона активлари ва пассивларига куйидагиларни киритиш мумкин:

• оборотдан ташкари активлар;

• товар - моддий захиралар;

• дебиторлик карзлар;

• кредиторлик карзлар;

• хусусий капитал.

Шунингдек, стандартда "Операцион фаолият" сузини урнида "Асосий ва инвестицион, молиявий фаолиятига оид булмаган бошка операцион фаолиятлар" сузидан фойданилиш таклиф этилади. Чунки халкаро тажрибада купрок "Асосий фаолият" сузи кулланилади ва "Асосий фаолиятга корхонанинг асосий ишлаб чикариш тижорат функцияларини бажаришни таъминловчи пул маблагларининг тушуми ва сарфланиши киради" деб таъриф берилади. Асосий фаолият корхона фойдасининг бирламчи манбаси хисобланганлиги сабабли, у пул маблагларининг асосий манбаси сифатида тан олинади.

Х,алкро тажрибада асосий фаолият туфайли пул окимининг харакати куйидагича гурухланади:

Асосий фаолиятдан пул маблагаларининг тупланиши:

• жорий даврда махсулот сотишдан тушган пул тушуми;

• дебитор карздорликни кайтариш (тулаш, ёпиш);

• бартер савдосидан тушум;

• харидорлардан олинган аванс.

Асосий фаолиятдан пул маблагларининг чикиши (сарфи):

• мол етказиб берувчи ва пудратчиларнинг хисобига пул утказиш;

• ойлик маоши тулови;

• бюджет ва бюджетдан ташкари фондларга ажратмалар (соликлар);

• кредит фоизлари тулови;

• ижтимоий сферага ажратмалар.

Хулоса. Хулоса килиб айтганда, хужалик юритувчи субъетларини бшкаришнинг асосий молиявий механизими хисобланган пул окимини бошкариш ва тартибга солишнинг меъёрий асоси хисоланган "Пул окими тугрисидаги хисобот" номли стандартини халкаро тажрибалар асосида кайта куриб чикиш максадга мувофикдир.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси давлат мулк кумитасининг 2009 йил 6 октябрдаги 01/19-18/19 сон карори

2. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги 1998 й. 4 ноябрь 519 сон.

3. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27 декабрдаги 140-сон буйруги

4. Маршалл А.Принципы экономической науки. Т.1.и 2. -Изд РОО,1996

5. Милл Дж.Основы политической экономии. Пер с анг.-Т.1-3.-М:Прогресс, 1980-1981

6. Рикардо Д.Начало политической экономии и налогового обложения. Том 1. Пер .с. анг. -М.: Госполитиздат,1955

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.