Научная статья на тему 'ГРЕЧИХА НАВЛАРИНИНГ БАРГЛАРИДАГИ СУВ МИҚДОРИНИ ЭКИШ МУДДАТИ ВА СУҒОРИШ ТАРТИБИГА БОҒЛИҚЛИГИ'

ГРЕЧИХА НАВЛАРИНИНГ БАРГЛАРИДАГИ СУВ МИҚДОРИНИ ЭКИШ МУДДАТИ ВА СУҒОРИШ ТАРТИБИГА БОҒЛИҚЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

76
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қишлоқ хўжалик / гречиха / қимматбаҳо ёрма / оқсиллар / углеводлар / аминокислоталар / экиш муддати / тупроқ / намлик / суғориш / вегетация / нав / ўсиш / ривожланиш / сувнинг миқдори / сув режими / чекланган дала нам сиғими / ҳосилдорлик / agriculture / buckwheat / valuable cereals / proteins / carbohydrates / amino acids / planting time / soil / moisture / irrigation / vegetation / variety / growth / development / amount of water / water regime / limited field moisture capacity / yield

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Зухра Джуракуловна Жўраева, Дилнора Дилшодовна Исмоилова

Ушбу мақолада Самарқанд вилояти шароитида гречиха навларининг баргларидаги сув миқдоримни экиш муддати ва суғориш тартибига боғликлиги ўрганилиб натижалари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEPENDENCE OF THE AMOUNT OF WATER ON THE LEAVES OF BUCKWHEAT VARIETIES ON THE TERM OF SOWING AND IRRIGATION PROCEDURE

This article examines the dependence of the amount of water on the leaves of buckwheat varieties in the Samarkand region on the timing of sowing and the order of irrigation.

Текст научной работы на тему «ГРЕЧИХА НАВЛАРИНИНГ БАРГЛАРИДАГИ СУВ МИҚДОРИНИ ЭКИШ МУДДАТИ ВА СУҒОРИШ ТАРТИБИГА БОҒЛИҚЛИГИ»

ГРЕЧИХА НАВЛАРИНИНГ БАРГЛАРИДАГИ СУВ МИКДОРИНИ ЭКИШ МУДДАТИ ВА СУГОРИШ ТАРТИБИГА БОГЛЩЛИГИ

Зухра Джуракуловна Жураева

Самарканд давлат университети биология факультети усимликлар физиологияси ва микробиологияси кафедраси доценти, кишлок хужалиги фанлари номзоди

Дилнора Дилшодовна Исмоилова

Самарканд давлат университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Самарканд вилояти шароитида гречиха навларининг баргларидаги сув микдоримни экиш муддати ва суFориш тартибига боFликлиги урганилиб натижалари берилган.

Калит сузлар: кишлок хужалик, гречиха, кимматбах,о ёрма, оксиллар, углеводлар, аминокислоталар, экиш муддати, тупрок, намлик, суFориш, вегетация, нав, усиш, ривожланиш, сувнинг микдори, сув режими, чекланган дала нам сиFими, ^осилдорлик;

DEPENDENCE OF THE AMOUNT OF WATER ON THE LEAVES OF BUCKWHEAT VARIETIES ON THE TERM OF SOWING AND IRRIGATION

PROCEDURE

Zukhra Dilshodovna Zhurayeva

Samarkand State University, Faculty of Biology, Associate Professor of Plant Physiology and Microbiology, Candidate of Agricultural Sciences

Dilnora Dilshodovna Ismoilova

Master Student of Samarkand State University

ABSTRACT

This article examines the dependence of the amount of water on the leaves of buckwheat varieties in the Samarkand region on the timing of sowing and the order of irrigation.

Keywords: agriculture, buckwheat, valuable cereals, proteins, carbohydrates, amino acids, planting time, soil, moisture, irrigation, vegetation, variety, growth, development, amount of water, water regime, limited field moisture capacity, yield;

КИРИШ

Ахоли эхтиёжини тула кондириш учун барча кишлок хужалик ходимлари ва олимлар олдига усимликшунослик махсулотлари етиштиришни кескин купайтириш вазифаси куйилган. К,ишлок хужалик махсулотлар орасида донга булган эхтиёж энг юкори булиб бу муаммони хал этиш катта ахамиятга эга. Донли экинлар орасида кимматбахо ёрма берувчи гречиханинг таркибида енгил узлаштириладиган оксиллар, ёFлар ва углеводлардан ташкари жуда куп маъданли тузлар, органик кислоталар, витаминлар,микроэлементлар ва бошкалар мавжуд. Унинг таркибида органик кислотанинг булиши озука моддаларнинг организмда яхши узлаштирилиши ва хазм булиш жараёнини тезлаштиради.Гречихадан мул хосил олишнинг энг хал килувчи омилларидан бири экишнинг энг макбул муддатларда утказишдир. Экишни энг макбул муддатларини аниклашда навнинг биологик хусусиятлари, минтаканинг тупрок иклим шароити, харорат, тупрокдаги намлик ва бошка омиллар хисобига олинади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Гречиха навларининг суFориш тартибини ишлаб чикариш жараенида усимликларнинг намликка булган талабини бутун вегетация давомида таъминлаш кузда тутилиши катта ахамиятга эга. Гречихани суFориш муддати доимий була олмайди. Гречиха эрта бахорда экилганда ёFингарчиликлар хисобига тупрок намлиги нисбатан купрок булади. Такрорий экин сифатида ёзда экилганида аксинча тупрок намлиги камрок булади. УруFларни бир текис,киЙFOC ундириб олишда экиш олдидан суFориш катта ахамиятга эга.

Усимлик танасидаги сувнинг микдори уларнинг усиши,ривожланиши органик моддаларнинг хосил булиши ва хосилдорлик даражасини белгилайди. Шунинг учун хам гречиха навларининг барглардаги сувнинг микдорини аниклаш,уларнинг сув режими курсаткичларини урганиш мухим ахамиятга эга.

НАТИЖАЛАР

Бизнинг тажрибаларимиз аввало гречиха навлари баргидаги сув микдорига экиш муддатлари ва суFориш тартибининг таъсирини аниклашдан иборат булди. Бунинг учун гречиханинг сувга нисбаттан критик боскичлари гуллаш ва донларнинг шаклланиш муддатлари асос килиб олинди.Олинган маълумотлар жадвалда келтирилган.

Гречиха навларининг баргларидаги сув мивдори,%

Навлар Экиш муддати СуFориш тартиби, ЧДНС % Еунчалаш Гуллаш Дастлабки донларнинг пишиши

^озон 10-апрел Э0С-60 85,8 80,5 78,7

10-апрел Э0С-70 89,3 86,1 83,4

10-апрел Э0С-80 94,7 90,8 88,2

20-июл Э0С-60 82,4 84,1 80,5

20-июл Э0С-70 85,9 88,6 84,8

20-июл Э0С-80 90,5 92,0 89,7

Майский 10-апрел Э0С-60 85,4 80,8 78,1

10-апрел Э0С-70 87,7 85,9 84,2

10-апрел Э0С-80 92,6 89,1 88,5

20-июл Э0С-60 81,8 83,5 80,2

20-июл Э0С-70 84,7 86,8 84,5

20-июл Э0С-80 89,0 91,7 89,1

Жадвалда келтирилган маълумотлардан гречиха навлари баргларидаги сувнинг умумий микдори экиш муддати ва суFориш тартиби асосида булган тупрок намлигига, нав хусусиятларига боFлик эканлиги аникланди. Урганилган гречиха навлари (К,озон ва Майский баргларидаги сувнинг микдори уларнинг Fунчалаш фазасида тупрок намлиги ЧДНС 70-80 булган ва апрелда экилган твариантларда энг юкори даражага эга булиб, июлда экилган усимликлар баргларидаги сув микдори нисбатан камрок эканлиги кузатилди.

Апрелда экилган К,озон гречиха навларининг Fунчалаш фазасида барглардаги сувнинг микдори июлда экилган усимликлар баргларидаги сувнинг микдорига нисбатан 3,4-4,2 ;% га куплиги аникланди. Шундай фарклар апрель ва июлда экилган Майский гречиха навлари усимликларида хам кузатилди.

МУХОКАМА

Сув такчил шароитда (тупрок намлиги 60% ЧДНС) устирилган усимликларнингбаргларидаги сувнинг микдори муътадил шароитларга (тупрок намлиги 70-80% ЧДНС) нисбатан сезиларли даражада пастлиги аникланди.

Апрелда экилган, тупрок намлиги 60% булган К,озон нави усимликлар баргларидаги сув микдори ,тупрок намлиги 70% булган шароитда усган усимликлар баргларидаги сув микдорига нисбатан 3,5% кам ва тупрок намлиги80% булган шароитда усган усимликлар баргларидаги сувгв

нисбатан8,9% камлиги кузатилди. Шу муддатда экилган ва 60% намликдаустирилган Майский нави баргларидаги сувнинг микдори хам 70% да устирилган усимликларга нисбатан 2,3% ва 80% да устирилган Усимликларга нисбатан 7,2 кам. Вариантлар орасидаги бундай фарклар июлда экилган гречиха навлари уртасида хам мавжуд.

Гречиханинг сувга нисбатан энг критик булган гуллаш фазасида усимликлар баргларидаги сувнинг микдори ва вариантлар уртасидаги фарклар Fунчалаш фазасидан фарк килди. Экиш муддати апрел булган усимликларнинг гуллаш фазасида гречиха навларининг баргларидаги сувнинг умумий микдори Fунчалау фазасига нисбатан камрок эканлиги кузатилди. Бундай камайиш Козон нави усимликлари учун 3,2-5,3% ва Майский гречиха навлари учун 1,8 -4,8% га тенг. Ёзда экилган (20-июлда) тулик гуллаш фазаси августнинг иккинчи ярми ва сентябрнинг биринчи ярмига туFри келадиган усимликлар баргларидаги сув микдори Fунчалаш фазасига нисбатан купрок,яъни Козон нави усимликлари баргларидаги сув микдори хам 1,5-2,7 % га ва Майский нави усимликлари баргларидаги сув микдори хам 1,6-2,7 % га куп эканлиги кузатилди.Усимликларнинг гуллаш фазасида вариантлар уртасидаги хам катта фарклар бор. Экиш муддати апрелда булган,60% тупрок намлиги устирилган Козон нави усимликларнинг баргларидаги умумий сув микдори (80,5%), тупрок намлиги ЧДНС 80% да устирилган усимликларнинг баргларидаги сув микдорига (90,8%) нисбатан 10,3 кам эканлиги аникланди. Бундай фарк Майский навида 8,3% га тенг.Ёзда экилган (20 апрел)60% ЧДНС тупрок намлиги устирилган Козон нави усимликларининг баргларидаги умумий сувнинг микдори (84,1%). Тупрок намлиги 80% да устирилган усимликларнинг баргларидаги умумий сув микдори (89,1%) нисбатан 5,0% га кам. Майский навида бу фарк 8,2 % га тенг булди.

Дастлабки доннинг пишиш фазасида усимликлар баргларидаги сувнинг микдори навларнинг Fунчалаш ва гуллаш фазаларига нисбатан камаяди.Аммо экиш муддатлари ва турок намлиги асосида, вариантлар уртасидагим фарклар бу фазада хам сакланиб колади.

ХУЛОСА

Умум юкорида келтирилган маълумотлар курсатишича гречиха навларининг баргларидаги юкори даражада сув билан таъминланган булиб,80% ЧДНС тупрок намлиги устирилган усимликларнинг баргларидаги сувнинг микдори энг куп (88,2-94,7% тупрок намлиги 60% ЧДНС булган шароитда устирилган усимликлар баргларида энг каоз (78,1-85,8%) эканлиги аникланди.

Умуман суFориш тартиби гречиха навларининг сув алмашинув хусусиятларига кучли таъсир этади. Тупрок намлиги такчил шарпоитда (60% ЧДНС) устирилган усимликларнинг баргларидаги умумий сув микдори, тупрок намлиги муътадил шароитда (80% ЧДНС) сув такчиллиги юкори устирилганга нисбатан кам булиб,сув такчиллик юкори булиши аникланди.

REFERENCES

1. Карагальцев Ю.В.,Пруцков Ф.М. Гречиха:РОССЕЛХОЗИЗДАТ,1986.

2. Краситов А.С. Гречиха.М.Селхозиздат,1963 254с.

3. Ходжаев Д.Х. "Усимликлар физиологияси" Тошкент 2008

4. Ярошенко К.И. Гречиха на пожевном посеве/ Вестник с.х.науки-1983.№11.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.