АУТОМОВ^ YO'LLARIDAGI INNOVATSЮN TEXNOLOGIYALAR УА TADQIQOTLAR
ГИПС ЦОЛИП МАССАЛАРИНИНГ ТАРКИБИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ
М.А.Мирзажанов, т.ф.н., доц. Фаргона политехника институти
Аннотация: а-ва в-кальций сульфат яримгидратларидан тайёрланган гипс цоришмаларининг хоссалари урганилди. Коришмаларнинг мустаукамлиги ва структуравий хусусиятларининг уларнинг таркибига ва пластиклаштирувчи цушимчалар турига боглицлиги аницланади.
Калит суз: гипсли богловчилар, цушимчалар, пластификаторлар, сувни сингдириш, говаклик.
Хрзирги вакктда гипсли богловчилар нафаккат курилишда, балки бошкка бир ккатор тармоккларда х,ам кенг кулланилади. Улардан фойдаланиш сохдларидан бири керамика саноатидир. Гипсли богловчилар анъанавий равишда керамика мах,сулотларини ишлаб чиккариш учун моделлар, колиплар тайёрлаш учун ишлатилади. Бундай кколиплар сувнинг тез шимилиши ва шликкерни сувсизланиши хдмда етарли даражада мустах,камликка ва говакликка эга булиши керак. Ушбу хусусиятларни яхшилаш оркали гипс кколипларининг хизмат муддатини ва тайёр керамика мах,сулотлари сифати сезиларли даражада ошириш мумкин.
Колипланувчи коришмаларни тайёрлаш учун гипсли богловчиларнинг турли модификацияларидан фойдаланиб, гипс колипларининг тузилиши ва хусусиятларини бошкариш мумкин. Бунга кальций сульфатнинг а- ва Р-модификацияларини аралаштириш оркали эришилади. Шунингдек гипс тошининг хусусиятларини х,ам таркибига махсус функционал кушимчаларни киритиш оркали назорат ккилиш мумкин [1-3].
Ушбу тадк;ик;отнинг максади гипс аралашмаларининг хусусиятларини урганиш ва уларни колипбоп гипс коришмашмалари сифатида ишлатиш имкониятларини бах,олаш, шунингдек аралашманинг таркибини танлаш ва унга пластиклаштирувчи кушимчаларни киритиш оркали мустах,камлик ва говаклик каби хусусиятларни яхшилашдир.
1-жадвал
Ишлатиладиган материаллар техник хусусиятлари
Материалларни хусусиятлари а-ЯГ Р-ЯГ
Нормал куйи;лиги,% 43 58
-Намуналарни сикилишга
мустах,камлик чегараси, МП 1а
- 2соат котгандан сунг 11 ,5 1
- тургун вазнгача куритилгандан сунг 28 9
Тишлашиш муддати, мин
- бошланиши 10-30 8-00
- тугаши 14-30 13-00
Материаллар ва тадкикот усуллари. Тадкикотларда "Кнауф-Гипс" ОООнинг курилиш гипси (Р-ЯГ) ва "EKOKERAMA" МЧЖнинг чикинди колипларидан олинган юкори мустах,кам гипсидан (а -ЯГ) фойдаланилди [4]. Богловчиларнинг фазавий таркиби кальций сульфат яримгидратдан ташкил топган (1 -жадвал).
Гипс хамирининг пластиклигини ошириш ва сув-гипс нисбатини камайтириш учун махдллий хом-ашёлардан олинган СДЖ-2 маркадаги комплекс полимер-минерал кушимча ва АСС Polimix JBI 20 маркадаги янги авлод гиперпластификатори ишлатилди [5].
ГОСТ 23789 - 79 буйича 4*4*16 см улчамдаги намуналарда аникланди. Гипс коришмаси таркибида кальций сульфатнинг а -ЯГ микдори ортиши билан куйикланиш
TADQIQOT VА TАRAQQIYOTILMIY JURNАLI 2-рМ, 6^п, 2024
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR
муддати узайади, лекин шу билан бирга, кальций сульфатнинг а-ЯГ сувга талабчанлиги камайганлиги сабабли нормал куйиклигини киймати камаяди. ^оришмадаги Р-ЯГ микдори канчалик куп булса котиш жараёни шунча эрта бошланади (2-жадвал).
2-жадвал
Гипс коришмаларини тишлашиш муддатлари ва нормал куйиклиги
№ Таркиб Щ, % Тишлашиш муддатлари, мин-сек
Бошланиши Тугаши
1 а-ЯГ 49 10-30 14-30
2 Р-ЯГ 58 8-00 13-00
3 20% а-ЯГ + 80% Р-ЯГ 57 8-30 11-00
4 40% а-ЯГ + 60% Р-ЯГ 55 9-00 12-30
5 60% а-ЯГ + 40% Р-ЯГ 53 9-30 12-30
6 80% а-ЯГ + 20% Р-ЯГ 51 9-30 13-30
а-ЯГ кальций сульфат микдорининг купайиши билан гипс аралашмасининг мустах,камлик хусусиятлари яхшиланди. Масалан, узгармас вазнгача куритилган намуналарнинг сикилишдаги мустах,камлиги 80 ва 20% а-ЯГ ни ташкил этган аралашмалар учун мое равишда 21,3 ва 8,6 МПа ни курсатди (1-расм).
1-расм. Гипс аралашмаси таркибини мустах,камлигига таъсири
Таркибида а-ЯГ микдори куп булган намуналар юкори говаклик ва сув шимувчанлик курсаткичларига эга. Масалан, 20% а-ЯГ + 80% Р-ЯГ ва 80% а-ЯГ + 20% Р-ЯГ таркибдаги композицияларни говаклиги мос равишда 41,8 дан 30,6% гача камайди (2-расм).
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 2-jild, 6-son, 2024
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR
2-расм. Гипс аралашмаси таркибини зоваклик ва сув шимувчанликка таъсири
Тадкикотларнинг иккинчи боскичида гипс тошининг хусусиятларига СДЖ-2 маркадаги комплекс полимер-минерал кушимча ва ACC Polimix JBI 20 маркадаги гиперпластификаторларни таъсири урганилди. Пластифи-каторларнинг киритилиши гипс хдмирининг Н^ ни камайтиришини курсатди. СДЖ-2 дан 0,2% микдорида кушилганда, 60% а-ЯГ + 40% в- аралашмасининг НК 53 дан 46% гача камайди. Худди шу микдорда ACC Polimix JBI 20 кушимчасини киритилганда эса Н^ ни киймати узгаришсиз колди. Пластиклаштирувчи кушимчалар гипс богловчисининг сувга талабчанлигини, кушимчасиз композицияларга нисбатан 10-15% га камайтирди.
Хулоса. а- ва в-кальций сульфат яримгидратлари асосидаги гипс аралашмалари олинди ва уларнинг техник хоссалари аникланди.
^оришмада кальций сульфат яримгидратининг а-модификацияси улуши ортиши билан гипс хамирнинг нормал куйиклиги пасаяди ва тишлашиш муддати узаяди.
Сикилишдаги мустах,камлиги гипс коришмасидаги а-ЯГ улушининг ортишига мутаносиб равишда узгаради. а-ЯГ микдори ортиши билан узгармас вазнгача куритилган гипс тошининг мустах,камлиги 10,1 дан 21,3 МПа гача ошади.
Пластификатор кушимчаларнинг киритилиши билан гипс коришмаларининг сувга булган талабчанлигн пасаяди, бу эса говаклик ва сув шимувчанлиги- нинг пасайишига олиб келади, мустах,камлиги эса ошади. 60% а-ЯГ + 40% б-ЯГ таркиби учун гипс тошининг говаклиги мос равишда СДЖ-2 ва ACC Polimix JBI 20 пластификаторларини 0,5% микдорда киритиш билан 35,7% дан 22,1 ва 18,4% гача камайди.
Фойдалаинлган адабиётлар руйхати:
1. Ферронская А.В. Гипсовые материалы и изделия. Производство и применение. Справочник [Текст]. - М.: АСВ, 2004. 488 с.
2. Андрианов Н. Т., Балкевич В. Л., Беляков А. В. и др. Химическая технология керамики: учебное пособие для вузов. Под ред. Проф. И. Я.
Гузмана. М. : ООО РИФ «Стройматериалы», 2012 - 496 с.
3. Rafael E. Ochoa, Carlos A. Gutiérrez, Juan C. Rendón, Effect of preparation variables of plaster moldsfor slip casting of sanitary ware / Rafael E.
Ochoa // Cement & Concrete Composites. - 2010
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 6-son, 2024
AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR
4. Руднов В.С., Беляков В.А. Новые вяжущие материалы из техногенных отходов. Екатеринбург. 2017. С. 82-84.
5. Жалилов А.Т. Комплекснке хими-ческие добавки нового поколения для цементнкх композиций / А.Т.Жалилов, Н.А Самигов, М.У.Каримов // Монография, Ташкент - 2019й.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 6-son, 2024