AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR БАЗАЛЬТ ТОЛАСИДА ТАДЦЩОТ ИШЛАРИНИ ОЛИБ БРИШ
проф. Холмирзаев Саттар Абдужаббарович, докторант Ахмедов Акмалжон Рутамович (Наманган мухдндислик-курилиш института)
(тел: +998935100553)
Аннотация. Маколада базальт толаси, пластификация, суспензия унинг хусусиятлари хдмда кулланилиши келтирилган.
Аннотация. В статье описано базальтовое волокно, его пластификация, суспензия, его особенности и применение.
Abstract. The article describes basalt fiber, plasticization, suspension, its features and application.
Калит сузлар: базальт, фибробетон, бетон. цемент
Ключевые слова: базальт, фибробетон, бетон. цемент
Keywords: basalt, fiber-reinforced concrete, concrete. Cement
Замонавий курилишда бетон энг куп ишлатиладиган материалдир. Мутахассисларнинг фикрига кура, бутун дунёда бетонда ишлаб чикариш хджми 2,5 миллиард кубометрни ташкил этади, бу бошка турдаги саноат мах,сулотлари ва курилиш материаллари ишлаб чикариш хджмидан анча купдир. Мустакиллик йилларида капитал курилишга инвестициялар хджми бир неча баробар ошган Узбекистон Республикасида монолит ва темир-бетон конструксияларни ишлаб чикариш эх,тиёжи изчил юкори даражада колмокда.
Тулдирувчи моддаларининг узига хос юзаси ПСХ-12 мосламасида аникланди. ^урилманинг ишлаши чанг материалларининг узига хос сиртини Козеини-Карман усули билан - хдво утказувчанлиги ва кадокланган чанг катламининг говаклилиги ва мос келадиган уртача заррача улчамлари буйича улчашга асосланади [1].
Тулдирувчиларнинг фаоллиги Сао нинг охдкнинг туйинган сувли Эритмасидан рН= 12,15 га ютилиши билан аникланди. ^ушимчалар CаO туйинган Эритмаси билан ёпиб. Эритмани кушиб аралаштирилгандан икки кун утгач 50 мл Эритма танлаб титрланади. Титратгич сифатида 0,05 н хлорид кислота Эритмаси ишлатилади. . Х,ар бир титрлашдан кейин шишага охдкнинг янги туйинган Эритмасидан 50мл кушилди. Эритма шу тарика охирги 15 кун ичида 30 марта титрланади. 1г минерал кушимчалар томонидан суриладиган CаO умумий микдори барча 15 улчов умумлаштириш томонидан белгиланади. [2]
Пластификацияловчи таъсир ва сувни камайтирувчи таъсир ТБКиВП давлат университети булимида ишлаб чикилган усул ёрдамида бах,оланди. Бу усул материаллар сарфини сезиларли даражада камайтириш имконини беради. Буни аниклаш учун ички диаметри 10 мм ва баландлиги 40 мм булган зангламайдиган пулат силиндрсимон модификацияланган Суттард вискозиметридан фойдаланилди. Сувга булган талаб ва хдракатчанликнинг узгариши гравитацион таркалиш чэгарасида таркалиш микдори билан бах,оланди. Максимал кесиш куйидаги формула билан аникланди:
To=hd2p/KD2
Бу ерда т0 ишлаб чикариш кесиш кучланиш чэгараси , ПА; h ва d мос равишда г баландлиги ва диаметри, м; p - суспензия зичлиги, кг/м3 ;
k-ёпишкок жисмларда кучланишларнинг кайта таксимланишини х,исобга олувчи коеффициент 2 га тенг;
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 2-jild, 2-son, 2023
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR
D суспензиянинг ёйилиш диаметри, M.
Белгиланган улчамларга эга булган вискозиметр учун гравитацион ёйилиш чэгарасида лойкаланиш 22... 24 мм мос келади, Т0 =10-30 Па. таёрлов боскичи учун, кайси муперпластификаторнинг сувни камайтирувчи таъсири куйидаги ифодадан аникланди:
ДВ = (В/Ц)н - (В/Ц)п /(В/Ц)н х100%
Бу ерда (C/U,)n ва (С/Ц)н - пластификацияланган ва унпластификацияланган тизимларнинг сув-цемент нисбати.
Гидратланган цементнинг урта pH ни (водород ионларининг фаоллиги) модификаторлар билан аниклаш HANNA instruments томонидан ишлаб чикарилган pH-213 милливолтметрида потенсиометрик усул билан амалга оширилди. [3]
10 г микдорда цемент тош (цемент коришма) суспензияси конуссимон флаконга солиниб, 20-30 с учун яхшилаб аралаштирилди. х,осил булган цемент шламлари филтрланиб, филтрат Эритмаси шиша стаканга куйилди. Улчашлар иккита електродни синов Эритмаси билан шиша стаканга - потенсиали аникланаётган ионларнинг Эритмадаги консентрациясига боглик булган улчаш електроди (индикатори) ва улчаш електродининг потенсиали улчанадиган мос ёзувлар електроди (стандарти) га тушириб бажарилган. Аникланган ионлар консентрацияси узгарганда йуналтирувчи електроднинг потенсиали доимий булиб колади. Х,ар бир улчашдан сунг електродлар филтр когоз билан куритилди ва дистилланган сув билан ювилди.
Ёкори пластик х,олатда базальт толаси билан мустах,камланган цемент суспензияларининг реологик хусусиятларини аниклаш учун Волорович М. П. кайтиб РВ-8 вискозиметри дан фойдаландик. Улар орасига синов суспензияси жойлаштирилди. Ички силиндрни огирликлар ёрдамида ташки томонга нисбатан айланиш суюклик аралашмаларининг ковушкоклигини формула буйича секунддаги айланишлар сонига богликлигини аниклашга имкон беради:
П= кх(Р - Po)/N
Бу ерда Р-юк микдори, айланувчи ички силиндр, г;
Р0 - 1-2 г огирликка мос келувчи подшипникларнинг ишкаланиши;
N-силиндрнинг секундига айланишлар сони;
k-асбобнинг доимийлиги.
Вискозиметр шунингдек, ички силиндрнинг айланиши туфайли синов суюклигида юзага келадиган максимал кесиш стрессини бах,олашга имкон беради:
Т = kl х (Р1-Р о)
Бу ерда Р 1 - ички силиндрнинг юк айланиши аста-секин ортиб бориши билан бошланадиган минимал юк, г;
Турли сув-цемент нисбатига эга майда донали бетоннинг технологик хусусиятлари унинг хдракатчанлиги узгариши билан бах,оланди. Х,аракатчанлик конуснинг лойкаланиши (ГОСТ 310.4-81), Суттард вискозиметридаги лойкаланиш билан бах,оланди.
Майда донали бетоннинг хдракатчанлигидаги узгаришлар куйидагича бах,оланди:
- конуснинг лойкаланиши буйича:
РК = di/di
бу ерда d1 ва d2 см, турли сув-цемент нисбати билан Эритма аралашмасининг ёйилиш конусининг диаметрлари.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 2-jild, 2-son, 2023
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR
Суттард вискозиметрида хиралаштириш:
РС = D1/D2
Бу ерда dl ва d2 см, турли хил сув-цемент нисбати билан Эритма аралашмасининг диффуз диаметрлари.
Чизикли деформацияни узгариши нормал мустахкамлик ёки майда донали базальтфибробетон, нормал намлик ёки сувли шароитда Твердовский цемент пастаси тажриба максадига караб килинган 40х40х160 мм намуналарида аникланди. ГОСТ 11052 ёки 5734-072-46854090-98 усулларига асосан деформацияни улчаш 0.01 мм аникликдаги диал улчагич ёрдамида бажарилган. Бир катор холларда деформациянинг узгариши шкала булинмаси 0,1 мм булган калибрлар урнатилди. [4]
Улчанаётган тасодифий узгарувчиларнинг аниклигини холисона бахолаш учун тажриба натижаларини статистик кайта ишлаш кулланилди. Экспериментал маълумотлар Microsoft Excel ёрдамида кайта ишланди. Физик-механик текширишларнинг хакикий маълумотлари тест натижаларининг арифметик уртача курсаткичини, стандарт огишини, вариация коеффициентини хисоблаш ва маълум даражада аниклик билан натижа олиш учун зарур булган намуналар сонини аниклаш оркали статистик тахлилга тортилди. Тажриба натижаларининг ишончлилигини таъминлаш учун хар бир синов сериясидаги намуналарнинг минимал сони камида учта булиб, ГОСТ 10180-90 "назорат намуналарининг мустахкамлигини аниклаш усуллари"талабларига жавоб беради.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1. Холмирзаев, С. А., Ахмедов, А. Р., & Максуд, Б. (2022). Базальт толаси билан цемент тош таркибини оптималлаштириш. Barqarorlik va yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy jurnali, 2(9), 256-264.
2. Холмирзаев, С. А., & Ахмедов, А. Р. (2022). Базальт толасининг тулдирувчи сифатида цемент тошининг мустахкамлик хоссаларига таъсирини урганиш. Ijtimoiy fanlarda innovasiya onlayn ilmiy jurnali, 2(6), 49-55.
3. Холмирзаев, С. А., Ахмедов, А. Р., & Жураева, А. С. (2022). Базальт толали арматураларни кулланиши ва тадбик килиниши. Conferencea, 121-123.
4. Abdujabbarovich, X. S., Rustamovich, A. A., & Rustam o'g'li, O. A. (2022). Fibrobeton and prospects to be applied in the construction. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 1479-1486.
TADQIQOT VA TARAQQIYOT ILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 2-son, 2023