Научная статья на тему 'Гипс боғловчи қурилиш материали буюмлари учун маҳалллий буғдой сомонидан фойдаланиш'

Гипс боғловчи қурилиш материали буюмлари учун маҳалллий буғдой сомонидан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
21
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
айдаланган маҳаллий буғдой сомони / қурилиш гипси / гипсли буғдой сомон қоришмаси / стерик чеклов эффекти / сувсизланмаган сомон гипс қоришмаси / cultivated local wheat straw / building plaster / gypsum wheat straw mixture / steric restriction effect / non-dehydrated straw gypsum mixture

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — М.С. Эгамбердиев, К.Х. Мажидов, М. Акмалов

Турли хил таркибдаги ва ўзига хос сирт майдонидаги майдаланган маҳаллий буғдой сомони қўшимчаларининг қурилиш гипсининг асосий физик-техник хусусиятларига таъсирини тавсифловчи боғлиқликлар аниқланди. Майдаланган маҳаллий буғдой сомонини қурилиш гипсига киритилганда қўшиш самарадорлиги унинг таркибидаги сувсизланмаган лой миқдори 14,1% дан 9,5% гача камайиши билан ортади. Бунда гипс-сомон боғловчи композициялари ишлаб чиқилган бўлиб, уларда қурилиш гипсининг 20 дан 30% гача физик-техник кўрсаткичлари сезиларли даражада камаймаган ҳолда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш чиқиндилари майдаланган буғдой сомони билан алмаштирилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Use of local wheat straw for gypsum binding building material products

Grinds of different composition and specific surface area basic physico-technical of construction plaster of local wheat straw additives relationships describing the effect on the properties were determined. Ground local The effectiveness of adding wheat straw when incorporated into construction plaster is its increases as the amount of non-dehydrated clay in the content decreases from 14.1% to 9.5%. Gypsum-straw binder compositions have been developed in which construction 20 to 30% of gypsum did not significantly reduce its physical and technical parameters without agricultural production waste with crushed wheat straw will be replaced.

Текст научной работы на тему «Гипс боғловчи қурилиш материали буюмлари учун маҳалллий буғдой сомонидан фойдаланиш»

[

15. "Gidrotexnika inshootlarini 1оуШа^^' Bakiev М., Majidov I., Nosirov В., Xo'jaqulov R., Saidov I. 'Тап va texnologiya" nashriyoti Toshkent 2013-уП. pp. 6-8.

ГИПС БОГЛОВЧИ ЦУРИЛИШ МАТЕРИАЛИ БУЮМЛАРИ УЧУН МАДАЛЛЛИЙ

БУГДОЙ СОМОНИДАН ФОЙДАЛАНИШ

М.С. Эгамбердиев т.ф.н., профессор

К.Х. Мажидов т.ф.д., профессор

М. Акмалов мустакил тадкикотчи

Аннотация: Турли хил таркибдаги ва узига хос сирт майдонидаги майдаланган махаллий бугдой сомони кушимчаларининг курилиш гипсининг асосий физик-техник хусусиятларига таъсирини тавсифловчи богликликлар аникланди. Майдаланган махаллий бугдой сомонини курилиш гипсига киритилганда кушиш самарадорлиги унинг таркибидаги сувсизланмаган лой микдори 14,1% дан 9,5% гача камайиши билан ортади. Бунда гипс-сомон богловчи композициялари ишлаб чикилган булиб, уларда курилиш гипсининг 20 дан 30% гача физик-техник курсаткичлари сезиларли даражада камаймаган холда кишлок хужалиги ишлаб чикариш чикиндилари - майдаланган бугдой сомони билан алмаштирилади.

Калит сузлар: майдаланган махдллий бугдой сомони, курилиш гипси, гипсли бугдой сомон коришмаси,стерик чеклов эффекти, сувсизланмаган сомон гипс коришмаси

Кириш: Энергия ресурсни тежаш ва экология нуктаи назаридан "баркарор ривожланиш"ни таъминлаш муаммосини хал этиш кишлок хужалиги чикиндилари асосидаги ва улардан фойдаланган холда курилиш материаллари, шунингдек, турли тармокларнинг кушимча махсулотлари ишлаб чикаришни кенгайтириш билан боглик [1]. Хусусан, кишлок хужалигидан келиб чиккан тулдирувчи моддаларни уларнинг таркибига киритиш оркали богловчи моддалар ишлаб чикариш учун табиий хом ашё сарфини камайтириш ривожланган йуналишлардан биридир [2]. Кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг йирик тоннали чикиндилари таркибига махаллий бугдой сомони киради, уларнинг хажми хар йили Бухоро вилоятида 200~250 минг тоннани ташкил килади.

Ушбу тадкикот ишининг максади хар хил кимёвий таркибдаги махаллий бугдой сомонининг ва майдалаш нозиклигининг курилиш гипсининг хусусиятларига таъсирини урганишдан иборат.

Усуллар ва материаллар: Ишларни бажаришда ГОСТ 125-79 буйича "Бухорогипс" ОА томонидан ишлаб чикарилган Г5АИИ курилиш гипсидан фойдаланилган.

Асл курилиш гипсининг таркиби махаллий бугдой сомон ишлаб чикариш учун бугдой етиштирувчи корхоналардан танланган узунлиги 20мм, 30 ва 40,60 мм улчамли ва диаметри 2.2 мм 3.2 3.5мм, 4.2 ммли олдиндан майдаланган махаллий бугдой сомонининг кушимчалари билан тулдирилди: Бунда Бухоро агрокластер "Чиллаки" навли бугдой (БС-1 намунаси) ва шу корхонанинг Бобур (БС-2намунаси); Бухоро вилоятидаги Вобкент тумани "Зиё Бако замини" фермер хужалигини Туркистон навли бугдой (БС-3намунаси); " Бухоро вилоятидаги Когон тумани "Неъмат бобо" фермер хужалиги Андижон -2 бугдой нави (БС-4 намунаси) олинди.

КУРИЛИШ ВА ТАЪЛИМ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2023, №2 (4)

Гипсли богловчилар ГОСТ 125-79 буйича синовдан утказилди, гипс сомон коришмаси намуналари 28 суткадан кейин мустахкамлик учун доимий огирликда куритиш оркали синовдан утказилди. Юмшатиш коеффициентини аниклаш техник шартлар буйича амалга оширилди.

Натижалар ва натижаларни мухокама килиш: Утказилган тадкикотлар шуни курсатдики, махаллий бугдой сомони танланган намуналари зичлиги ва улчамлари буйича фаркланади. Тадкикот натижалари шуни курсатадики, махаллий бугдой сомони кишлок хужалиги махсулотларини чикиндиси хисобланади, унинг таркибига маълум микдорда целлюлоза ва турли даражадаги лигнин, ва пентозанлар киради. ГОСТ 8735-88 буйича кенгайтириш усули билан утказилган махаллий бугдой сомони намуналаридаги таркибидаги аникланди

БС-1, БС-2, БС-3ва БС-4 намуналарида мос равишда 9,5; 11.3; 12,5 ва 14,1%. Гипсли жинсларни паст хароратда киздириш махсулотларига нисбатан гил аралашмалари кимёвий жихатдан инертдир [3-5]. Бирок, маълумки, хар кандай минерал кушимчалар каттиклаштирувчи бириктирувчи тошнинг тузилишига таъсир килади [2, 69]. Ушбу гояларга мувофик, минерал кушимчаларни жисмоний фаол ва физик-кимёвий фаолларга булиш максадга мувофикдир. Биринчиси, богловчи гипс тузилиши ва хусусиятларини у билан кимёвий узаро таъсир килмасдан ва богловчи хусусиятларга эга кушимча махсулотларни шакллантиришда иштирок этади; иккинчиси бириктирувчи хусусиятга эга булган махсулотларни хосил килиш билан богловчи гидрация махсулотлари билан кимёвий узаро таъсирга киради.

1 ва 2-расмларда курилиш гипси таркибига 250 м2/кг ва 800 м2/кг узига хос сиртда киритилган турли хил минерал таркибидаги махаллий бугдой сомони кушимчалари микдорининг босим кучига таъсирини урганиш натижалари курсатилган.

18

I

э о о о.

0 <\) <и

3-

а:

1

I

£

о

3 §

5

17

16

15

К

13

12

11

10

V

V

\

N

/

35

АО

О 5 10 15 20 25 30 Махаллий буддой сомони,%

1-Расм. курилиш гипс тошининг мустахкамлигига боFликлиги

Узига хос узунлиги 20мм, 30 ва 40,60 мм улчамли ва диаметри 2.2 мм 3.2, 3.5 мм 4.2 ммли булган турли минерал таркибли махаллий бугдой сомони кушимчалари микдори буйича: ♦ - БС-1; ■ - БС-2; ▲ - БС-3; ва - БС-4

КУРИЛИШ ВА ТАЪЛИМ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2023, №2 (4) 13

2-Расм. курилиш гипс тошининг мустахкамлигига боFликлиги

Узига хос узунлиги 20мм, 30 ва 40,60 мм улчамли ва диаметри 2.2 мм 3.2 3.5мм, 4.2ммли булган турли хил зичлиги таркибли майдаланган бугдой сомонининг кушимчалари микдори буйича: ♦ - БС-1; ■ - БС-2; ▲ - БС-3; х - БС-4 намуналари

1 ва 2-расмларда курсатилган шунга ухшаш накшлар курилиш гипсига асосланган сунъий тошнинг мустахкамлигидаги узгаришларни тавсифлайди, агар унинг таркибига узунлиги 40 мммли булган хар хил микдордаги бугдой сомони киритилганда.

Шундай килиб, юкоридаги тадкикот маълумотларининг тахлили шуни курсатадики, курилиш гипсига асосланган гипсли бугдой сомони мустахкамлигининг узгариши хар хил минерал таркиби ва дисперсияси бугдой сомонининг киритилган кушимчалари микдори буйича тавсифланади. 10% гача кушимчалар киритилиши билан курилиш тошининг мустахкамлиги 9,4-15,8% га камаяди. Кушилган кушимчалар микдорини 20-30% гача ошириш кучни пасайтириш динамикасининг пасайишига олиб келади. ^ушилган кушимчалар микдорини 40-50% гача ошириш гипс сопмони мамуна мустахкамлигини 35% ёки ундан купрокка сезиларли даражада пасайишига олиб келади.

10% дан 20-30% гача булган гипсли махаллий бугдой сомони кушимчалари микдорига караб намуналар мустахкамлиги узгариши динамикаси тушунтирилади.

Маълум микдорда тулдирувчи иштирок этганда гипс богловчи зарралар билан биргаликда каркас шаклланиши билан ифодаланади. Турли богловчиларга асосланган гипс хусусиятларига инерт тулдирувчиларнинг таъсирининг ухшаш механизми В.И. Соломатова ва Л.И. Дворкин асарларида тасвирланган. [8].

Мустахкамлик узгариш динамикасида акс эттирилган бугдой сомонининг кушилиши таъсирининг стерик таъсири, силликлаш даражасининг ошиши билан богловчи таркибидаги таркибининг 30 дан 20% гача пасайиши билан намоён булади. маълум бир узунликда 20дан 60 ммгача.Турли хил таркибдаги бугдой сомони кушимчаларининг таъсирига богликликларни таккослаш шуни курсатадики, кушимчалар таркибида сувсизланмаган гипс сомон коришма таркибининг купайиши гипс сомон намунаси мустахкамлиги купрок пасайишига олиб келади.

Турли узига улчамга эга булган тупрокли бугдой сомони кушимчаларининг гипс

КУРИЛИШ ВА ТАЪЛИМ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2023, №2 (4)

бугдой сомони мустахкамлигига таъсирининг олинган конуниятларини тахлил килиш.

Курилиш гипси унинг мустахкамлигининг энг кам пасайиши гипс сомон коришмаси кенгайтирилган гипс бугдой сомон узига хос юзаси 500 м2/кг булганда кузатилишини аниклашга имкон берди.

1-жадвалда тупрокли махаллий бугдой сомоникушимчаларининг микдори ва узига хос юзасининг курилиш гипсининг нормал зичлиги ва котиб колиш вактига таъсирини урганиш натижалари курсатилган.

1-жадвал

Гипсли махаллий буFдой сомони кушимчаларининг микдори ва узига хос юзасининг

Курилиш гипсининг нормал зичлиги ва котиб колиш вактига таъсири.

а а л ей ч м К 3 у о4 к ю к и р а н ей ч к ш X Узунлиги мм

20 40 60

Нормаль зичлиги Котиб колиш вакти мин-с Нормальн зичлиги Котиб Колиш вакт мин.- Нормаль зичлиги Котиб Колиш вакти мин.-с.

бошлан тугаш бошлан тугаш бошлан тугаш

- 0 53 5-00 8-00 53 5-00 8-00 53 5-00 8-00

БС-1 10 53 5-15 8-20 54 5-30 8-40 55 5-40 8-55

20 54 5-30 8-50 55 5-50 9-20 56 6-05 9-40

30 55 6-00 9-50 56 6-20 10-10 57 6-40 10-30

БС- 2 10 54 6-20 8-45 55 6-40 8-15 56 7-00 9-10

20 55 6-35 9-20 57 6-50 9-00 58 7-10 9-30

30 57 6-50 10-10 58 7-10 10-30 60 7-40 10-00

БС- 3 10 55 6-35 9-00 56 7-50 9-20 58 8-10 9-40

20 56 6-50 9-35 57 8-10 9-50 59 8-35 10-25

30 58 7-10 10-25 59 8-25 10-40 61 8-50 11-05

БС- 4 10 55 6-50 9-15 57 8-10 10-20 59 8-30 10-35

20 57 7-10 9-50 58 8-40 10-40 60 8-45 11-00

30 59 7-30 10-40 60 9-00 11-00 62 9-20 11-30

1-жадвалда келтирилган тадкикот маълумотларининг тахлили шуни курсатадики, курилиш гипсининг нормал зичлиги ва котиб колиш муддати унинг таркибига киритилган махаллий бугдой сомони кушимчалари микдори ва сувсизланмаган лой таркибига мутаносиб равишда ортади,кенгайтирилган гипс сомон коришмаси таркибида. Гипс бугдой сомонининг 30% гача кушимчаларини киритиш ва унинг таркибидаги сувсизланмаган гипс сомон микдорини 9,5% дан 14,1% гача узгартириш билан курилиш гипсининг нормал зичлиги 53% дан 62% гача ошади. Ростлаш 5 дакикадан 9 дакикагача кутарилади.

Майдаланган махаллий бугдой сомонининг кушимчаларини киритиш билан курилиш гипс лойининг нормал зичлиги ошиши, говакли тузилишга эга кенгайтирилган

КУРИЛИШ ВА ТАЪЛИМ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2023, №2 (4) 15

лой чанглари богловчининг сувга булган талабини ошириши билан изохланади.

2-жадвалда курилиш гипси асосидаги сунъий тошнинг юмшатувчи омилига майдаланган кенгайтирилган лой чанг кушимчаларининг микдори ва узига хос юзаси таъсирини урганиш натижалари курсатилган.

2-жадвал

Курилиш гипси асосидаги гипс юмшатилиш коеффициентига майдаланган мах,аллий буFдой сомони кушимчаларининг микдори ва узига хос юзаси таъсири.

Кушимча тури Кушимча сони % 2 Солиштирма юза кушилиш коэффиценти, м2/кг

250 500 800

- 0 0,33 0,33 0,33

БС-1 10 0,34 0,33 0,32

20 0,33 0,31 0,30

30 0,31 0,29 0,28

БС-2 10 0,32 0,31 0,29

20 0,30 0,29 0,27

30 0,28 0,27 0,26

БС-3 10 0.30 0,29 0,28

20 0,29 0,28 0,26

30 0,27 0,26 0,25

БС-4 10 0,29 0,27 0,26

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

20 0,27 0,26 0,24

30 0,25 0,24 0,23

2-жадвалда келтирилган тадкикот натижаларининг тахлили шуни курсатдики, курилиш гипсига асосланган гипс бугдой сомон намунаси юмшатилиш коеффициенти 30% гача майдаланган махаллий бугдой сомони кушимчаларини киритиш билан узига хос сирт майдони 250 дан 800 м2 / гача. кг ва ундаги сувсизланмаган гипс сомон микдоридан 9,5 дан 14,1% гача 0,33 дан 0,23 гача камаяди. Кушимчасиз курилиш гипсининг навлари тошнинг 28 кунлик курук холатда 10 дан 18 МПа гача булган босим кучи билан тавсифланади [10].

Юкоридаги тадкикот натижалари шуни курсатадики, курилиш гипс сомон намунаси мустахкамлиги бироз пасайишига карамай, 20-30% гача кушимчалар билан майдаланган махаллий бугдой сомони, хосил булган гипс бугдой сомони богловчиси турли курилиш материалларини ишлаб чикаришда курилиш гипси билан бирга намлик 60% гача булган хоналар фойдаланиш учун ишлатилиши мумкин.

Хулоса

Шундай килиб, тадкикот натижасида хар хил таркибдаги ва узига хос сирт майдонидаги майдаланган махаллий бугдой сомони кушимчаларининг курилиш гипсининг асосий физик-техник хусусиятларига таъсирини тавсифловчи богликликлар олинди. Аникланишича, хар хил таркибдаги майдаланган махаллий бугдой сомони кушимчаларини 250-800 м2/кг ораликдаги узига хос сирт майдонига эга курилиш гипси таркибига огирлик буйича 20-30% микдорида киритиш бугдой сомон таъсирининг намоён

КУРИЛИШ ВА ТАЪЛИМ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2023, №2 (4)

булишига, гипс богловчига асосланган сикилиш кучининг 16,2 МПа дан 14,3-11,8 МПа гача ва юмшатиш коеффициентининг бироз пасайишига олиб келади.

Юмшатиш коеффициенти 0,35 дан 0,31-0,23 гача хосил булган гипсли кенгайтирилган лой богловчини кушимчаларсиз курилиш гипси билан тенг равишда ишлатишга имкон беради. Ишлаб чикилган гипс-махаллий бугдой сомони богловчиси асосида курук курилиш аралашмалари, девор тошлари, бошка материаллар ва махсулотлар ишлаб чикарилиши мумкин, улар кимматрок булмаган курилиш гипсига асосланган аналоглар билан бир каторда намлик даражаси 60% юкори булган хоналарда фойдаланиш учун ишлатилиши мумкин.

АДАБИЁТЛАР

1. М. С. Эгамбердиев, К. Ж.Камолов, Н.Н. Х,амдамов курилиш материаллари ва металлар технологияси : Бухоро. Бухоро нашр, 2022. - 280 б.

2. М.С Эгамбердиев "курилиш материаллари ва металлар технологияси" фанидан Укув кулланма. Бухоро Дурдона -2019 й. 320 б.

3.М.С.Эгамбердиев "курилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси" фанидан тажриба бажариш буйича услубий курсатма. Бухоро, Муаллиф нашриёти, 2009. 76 б.

4. К. Х. Мажидов, Эгамбердиев М. С., Акмалов М.Г. Кишлок хужалиги чикиндиларидан курилиш материаллари тайёрлаш. Инновативе Сосиетй: Проблемс Аналйсис анд Девелопмент Проспестс. Спаин -2022 пп.206-207

5. Ю.М.Баженов, В.ДКоровяко, Г.А.Денисов Технология сухих строительных смесей. - М.: Изд-во АСВ, 2003. - 96 с.

6. В.С. Лесовик , С.А. Погорелов , В.В. Строкова Гипсовые вяжущие материалы изделия. Учебное пособие. - Белгород: Изд-во БелгТАСМ, 2000. - 224 с.

7. О.П. Мчедлов-Петросян , Химия неорганических строительных материалов. -М.:Стройиздат, 1988. - 304 с.

8. П.А. Ребиндер Физико-химическая механика дисперсных структур. - М.: Наука, 1968. - 384 с.

9. Л.И.Дворкин, В.И Соломатов Выровой , С.М. Чудновский. Цементные бетоны с минеральными наполнителями. - К.: Будивельник, 1996. - 136 с.

10. М.С., Гаркави, Л.А.Фетисова, Л.В. Шумова и др. Активация структурообразования при твердении вяжущих веществ // Десятые академические чтения РААСН «Достижения, проблемы и направления развития теории и практики строительного материаловедения». - Пенза-Казань: КГАСУ, 2006. - С. 144-145.

11. А.В Ферронская. Гипсовые материалы и изделия (производство и применение). Справочник. - М.: Изд-во АСВ, 2004. - 488 с.

УДК 8.3. ББК 69

ЦУРИЛИШДА ЦУЛЛАШ УЧУН ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН ПЛАСТИФИКАТОРЛАР

А.И.Хамидов НамМКИ, профессор.

И.Е.Ахмедов НамМКИ, доцент

КУРИЛИШ ВА ТАЪЛИМ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2023, №2 (4) 17

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.