Научная статья на тему 'ГЕРМАНИЯ ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ЙЎНАЛИШИ'

ГЕРМАНИЯ ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ЙЎНАЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Германия / Марказий Осиё давлатлари / Эрон / Хитой / Россия / Россия – Украина уруши. / Germany / Central Asian states / Iran / China / Russia / Russia-Ukraine war.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Уктамжон Базарбаевич Битураев

Мазкур мақолада Европанинг етакчи давлатларида бири бўлган Германиянинг халқаро сиёсатида Марказий Осиё далатларининг ўрни ва аҳамияти ҳақида тадқиқотларимизни баён этдик.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CENTRAL ASIA DIRECTION IN GERMAN FOREIGN POLICY

In this article, we have described our research on the role and importance of Central Asian countries in the international policy of Germany, one of the leading European countries.

Текст научной работы на тему «ГЕРМАНИЯ ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ЙЎНАЛИШИ»

ГЕРМАНИЯ ТАШЦИ СИЁСАТИДА МАРКАЗЙ ОСИЁ

ЙУНАЛИШИ

Уктамжон Базарбаевич Битураев,

Катта уцитувчиси

"Шарцмамлакатлари сиёсати вахалцаромуносабатлар " кафедраси

Тошкент давлат шарцшуносликуниверситети

Аннотация. Мазкур маколада Европанинг етакчи давлатларида бири булган Германиянинг халкаро сиёсатида Марказий Осиё далатларининг урни ва ахдмияти хдкида тадкикотларимизни баён этдик.

Калит сузлар. Германия, Марказий Осиё далатлари, Эрон, Хитой, Россия, Россия - Украина уруши.

ЦЕНТРАЛЬНОАЗИАТСКОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ВО ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКЕ ГЕРМАНИИ

Битураев Уктамжон Базарбаевич,

Старший преподаватель «Политика и международные отношения стран Востока» кафедра Ташкентский государственный университет востоковедения.

Аннотация. В этой статье мы описали наше исследование роли и значения стран Центральной Азии в международной политике Германии, одной из ведущих европейских стран.

Ключевые слова. Германия, государства Центральной Азии, Иран, Китай, Россия, российско-украинская война.

CENTRAL ASIA DIRECTION IN GERMAN FOREIGN POLICY

Uktamjon Bazarbaevich Bituraev,

Senior teacher

"Politics and International Relations of Eastern Countries" department

Tashkent State University of Oriental Studies.

Annotation. In this article, we have described our research on the role and importance of Central Asian countries in the international policy of Germany, one of the leading European countries.

Keywords. Germany, Central Asian states, Iran, China, Russia, Russia-Ukraine war.

Кириш

Гарб санкцияларига учраган Эрон, Хитой ва Россия хамда бекарор Афгонистон билан уралган Марказий Осиё республикалари Гарб давлатлари билан турли сохаларда хамкорликни кучайтиришга интилмокда. Уз урнида тоборо каттарок глобал кучга айланиб бораётган Хитой ва Россияга чегарадош хамда Хдндистонга якин булган Марказий Осиёга нисбатан гарб давлатларининг хам кдзикдши юкори даражада. Россия Украина уруши сабаб энергия танкислиги муаммосига дуч келган Европанинг етакчи давлатларида минтака давлатлари билан хамкорликни янги боскичга олиб чикишга нисбатан фаол харакатлар кузатилмокда. Сунгги пайтларда Марказий Осиёга купрок кдзикдш билдираётган давлатлардан бири Германиядир. Европа Иттифокининг таъсисчи давлатларидан бири Германия кучли инновацион салохдяти, экспортга йуналтирилган, ракобатбардош иктисоди билан ЕИнинг биринчи, дунёнинг эса туртинчи иктисоди даражасига кутарилган. Мамлакат ялпи ички махсулоти тахминан 4 триллион доллар ёки жахон ялпи ички махсулотининг 4,5 фоизини ташкил килади1.

Расмий Берлин Марказий Осиёни Россия, Хитой ва Европа уртасида богловчи мухим ахамиятга эга, истикболли ва баркарор минтака сифатида куришини таъкидлаб келади. 2007 йилдан бошлаб Германия томонининг

1 "Узбекистан - важный партнер Германии в Центральной Азии". 29.09.2023 http://nhrc.uz/uz/news/ (25.05.2024)

ташаббуси билан Европа Иттифокида Марказий Осиё буйича стратегия кабул килиниши ортидан узаро хамкорликнинг институтционал асослари яратила бошланди. 2019 йилда Европа Иттифокининг минтакага оид янгиланган стратегияси кабул килинишида хам Германия ташаббускор булди. Унинг ташаббуси билан узаро мулокотнинг янги "Европа Иттифоки - Марказий Осиё" формати яратилди, шунингдек 2023 йил сентябр ойида биринчи маротаба "Германия-Марказий Осиё" саммити булиб утди. Германиянинг Марказий Осиё минтакасига нисбатан кизикшининг шаклланиш боскичлари ва сабаблари, унинг минтака буйича янгиланган стратегиясининг мазмуни хамда хамкорлик буйича истикбол режаларининг минтака республикалари иктисодий тараккиётига таъсири мазкур маколада куриб чикилади. Шунингдек, мазкур маколада минтака республикаларининг уз хамкорларини диверсификация килиш сиёсатига Германиянинг минтака буйича сиёсатига канчалар мос эканлиги каби геосиёсий масалалар хам Узбекистан ва Германия хамкорлик алокалари мисолида тахлил килинган.

Тадкикотнинг максади расмий Берлиннинг Марказий Осиё, жумладан, Узбекистонга нисбатан янгиланган ташки сиёсатининг мохиятини, унинг томонлар манфаатларига мос равишда ривожланишига таъсир курсатувчи ички ва ташки омилларни аниклашдан иборат.

Иккинчи жахон урушидан сунг Германия ташки сиёсатининг асосий боскичлари

Германия кайта бирлашгандан сунг унинг ташки сиёсатида учта асосий устувор тушунча белгиланди: марказий куч, иктисодий куч ва фукаролик (юмшок) куч. Марказий куч концепцияси ушбу давлатнинг Европа минтакасидаги геосиёсий позициясидан келиб чиккан холда яратилди. Германия географик жихатдан Европанинг марказидаги БМТ хавфсизлик Кенгашининг доимий аъзоси хисобланадиган Франция билан чегарадош давлатдир. Иктисодий куч тушунчаси эса Германия бирлашишидан аввал хам мавжуд эди. Бирлашувдан сунг имкониятлари ва ресурслари кенгайган

иктисод, ташки сиёсат билан богликлик даражасини сакдаб колди ва у Европанинг биринчи иктисоди макоми учун курашди. Кейинги концепция бу мамлакатнинг фукаролик (юмшок) кучи булиб, у немис жанговар гоясини йукотиш учун кабул килинган эди. Бу уч тушунча немис сиёсий элитаси тафаккурининг асосини ташкил этувчи "хаётий макон" тушунчаси билан богликдир2. Классик назарияларга кура, давлат ташки сиёсати унинг геосиёсий урни ва вазиятига боглик булиб, давлатнинг асосий вазифаси мамлакат худудий яхлитлигини саклашдан иборат. Немис тарихчиси Стивен Бирлингнинг назариясига кура, немис давлатининг ташки сиёсати туртта умумий даврга булинган булиб, бу даврларни англаш мамлакат ташки сиёсатини идрок килишда жуда мухимдир:

Биринчи давр - халкаро майдонда Германияга нисбатан "нафрат" муносабатини йукотиш устида фаол ишлаш ва уни жахон сиёсатида яхши шерикка айлантириш;

Иккинчи давр - Германиянинг НАТОга аъзо булиши ортидан давлат сиёсий мустакиллигининг бир мунча эътиборсиз колдирганлиги;

Учинчи давр - "Neue Ostpolitik" сиёсатининг кабул килиниши булиб, унга кура мамлакат эътибори унинг шаркий чегараларига каратилди.

Германиянинг шаркий чегараларига эътибор бериш сиёсати О.Бисмарк даврида хам бор эди. Лекин халкаро сабабларга кура, бу сиёсат бир муддат тухтатиб турилди ва мамлакат бирлашгандан сунг ушбу харакат кайта тикланди. Германиянинг "Шарк сиёсати" "Совук уруш" даврида Америка ва Совет Иттифоки бошчилигидаги Шарк ва Гарб уртасидаги муносабатларда мувозанат сиёсатига эга эди. "Шарк сиёсати" Германияга Совет Иттифоки ва унинг туташ худудларига алохида эътибор бериб, Марказий Осиё ва Кавказга йул очди.

Туртинчи давр - бу мамлакат бирлашгандан кейин бошланган (фукаролик) кучининг ошиши билан боглик булиб, бу даврда Германия ташки

2 Zohreh Ghadbeigy. Germany's security policy in Central Asia and the Caucasus after 1991. https://www.researchgate.net/publication/359771214. April 2022.

сиёсатда мустакил фаолият юритишга интилди. Шунингдек, бу давр миллий узига хослик омилини хам юзага чикарди. Европа халкларининг тарихий хотираси сабаб "немис ирки"нинг устунлиги гояси хакида гапиришнинг салбий окибатлари хисобга олинган холда бирок миллий узига хосликнинг йуколишини хам олдини олишга харакат килинди. Аслида бу гоя тарихда икки маротаба жахон урушига сабаб булди ва иккиси хам давлат обрусига дог туширди. Иккинчи жахон урушидан кейин бу шармандаликни Европа халклари хотирасидан йук килиш учун мамлакатнинг миллий узига хослигини бошка йул билан сакдаб колишга харакат килинди3. Мазкур турт боскичнинг сунгги иккисида Германиянинг Марказий Осиё минтакаси буйича сиёсатининг йуналишлари хамда максад ва вазифалари белгиланади.

Германя ташки сиёсатининг стратегик таркибий кисмлари

Сурия ва Украина инкирози, халкаро терроризим ва экстремизимнинг кенг ёйилиши, халкаро бекарорлик фонида энергия хавфсизлигини таъминлашнинг мураккаблашиб бориши каби масалалар халкаро хавфсизлик тизимида кузатилган кескин узгаришлар, турли мамлакатлар сиёсий элитаси томонидан хавфсизлик масаласини жиддий куриб чикишга сабаб булди, шу жумладан Германияда хам. Углеводарод захиралари ва бошка зурурий табиий ресурслар дунёнинг Якин Шарк ва Евроосиё каби муайян минтакаларида жамланганлиги хисобидан, бир томондан энергияни истеъмол бозорларига утказиш зарурати, иккинчи томондан терроризм ва экстремизмга карши кураш масалалари мамлакатлар ташки сиёсатидаги энг мухим стратегик масалалар сифатида курилмокда.

Германия сиёсий элитасининг кайта бирлашиши давлат ташки сиёсатининг стратегик таркибий кисмларини кайта куриш гоясини келтириб чикарди. Шундай килиб, Германиянинг ташки сиёсати учта асосий стратегияда уз аксини топган: Биринчи, Европа конвергенцияси ва Европа

3 Jakub Eberle, Understanding German Foreign Policy in the (Post-)Merkel Era—Review Essay, International Studies Review, Volume 25, Issue 2, June 2023, viad007,

етакчилигининг ривожланиши (шу оркали Германиянинг жахон давлатига айланиши); Иккинчи, куп томонлама ва куп тармокли сиёсатни кабул килиш (бу А^Шнинг бир томонлама сиёсатига карши булиш ва 2003 йилда А^Шнинг Ирокка бостириб киришига, шунингдек, 2011 йилда НАТОнинг Ливиядаги операцияларида бетарафликда колиш); Учинчи, "Ostpolitik сиёсати" ни кенгайтириш (Хитой ва Япония билан муносабатларни кенгайтириш, ^озогистон, Узбекистон, Туркманистон, шунингдек, Россия билан энергия таъминоти буйича алокаларни мустахкамлаш).

Германия "Ostpolitik" сиёсатида Марказий Осиёнинг урни

Юкорда кайд этилганидек, Марказий Осиё Кавказ билан бирга Германия "Ostpolitik" сиёсатининг бир кисмидир. Мамлакатнинг шаркий чегараларидаги вазият немис сиёсатчилари ва экспертларининг доимий диккат марказида булиб келган. Маккиндерга кура, Марказий Осиё мухим ва марказий улкадир ва айнан шунинг учун ушбу минтака куплаб Гарб давлатларининг эътиборини тортган4. Бу худуд энергия захираларига бой. Минтаканинг айнан мазкур хусусияти ЕИ, шу жумладан, Германиянинг хам энергия ресурсларини девирсифекация килиш сиёсатига жавоб беради. Россия Евросиё минтакасида энг йирик энергия захираларининг эгаси ва Европага асосий экспорт килувчи эканлигини хисобга олсак, кайсидир маънода Россия Европага газ экспорти буйича монополияга давогардир. Бу эса унга, энергия ресурсларидан куч манбаи сифатида фойдаланиш имкониятини беради. Украина мисолида (2006 ва 2011, 2014 ва 2022 йиллар) бу яккол намоён булган. Шундай килиб, Якин Шаркка нисбатан тинч минтака булган Марказий Осиё Кавказ билан бирга Европанинг энергия таъминотида Россия урнини босиши мумкин булган мукобил манбаа сифатида курилади.

Минтаканинг энергия ресурслари Германиянинг Россия нефт ва газига карамлигини енгиллаштириб, энергия хавфсизлигини таъминлаш учун зарур

4 Hess, M. (2004). Central Asia: Mackinder Revisited? Connections, 3(1), 95-106. http://www.istor.org/stable/26323024 т

ва шунинг учун хам минтака Германиянинг хавфсизлик сиёсатида мухим хисобланиб келган. 2001 йил сентябрь АКТТТда содир этилган терактлар, Афгонистон ва Ирокдаги харбий амалиётлардан сунг Марказий Осиё давлатларининг халкаро тизимдаги ахамияти ортди. Минтаканинг жахон сиёсатида ахамияти ортиб борганлигининг сабабларидан бири унинг Афгонистонга якинлиги эди, шунингдек, Марказий Осиё диний фундаменталиста окимларининг кучайиши ва кенгайиши билан хам жиддий хавотирли минтакага айланди. 2000 йилларниннг дастлабки ун йиллигида халкаро хавфсизлик сохасида етакчи давлатларнинг асосий эътибори терроризмга карши кураш, мустахкам тинчлик ва хавфсизликни урнатишга каратилди. Шунинг учун халкаро терроризмга карши кураш Германия ташки сиёсатининг стратегик таркибий кисмларидан бири сифатида устувор ахамият касб этди. Хулоса килиб айтганда Германия "Ostpolitik" сиёсатида минтака энергия манбаси ва хавфсизлик нуктаи назаридан катта ахамиятга эгадир.

Марказий Осиёга нисбатан янги стратегиянинг шаклланиши

Германиянинг Марказий Осиёга нисбатан ташки сиёсати икки параллель йуналишда олиб борилмокда. Биринчидан, Европа минтакавий стратегияси билан чамбарчас боглик ташки сиёсат. Германия 2007 йилда кабул килинган ва 2019 йилда кайта куриб чикилган ЕИнинг Марказий Осиё буйича стратегиясини ишлаб чикишда ташаббускор булди. Иккинчидан, Германия минтакада узининг алохида икки томонлама императивларини, хусусан, немис тилида сузлашувчи озчиликларнинг манфаатларини химоя килиш каби узига хос ёндашувни амалга оширмокда.

Берлиннинг Марказий Осиёга нисбатан ташки сиёсати учта йуналишга каратилган, деб хисоблашимиз мумкин: 1) Россия ва Хитойнинг минтакадаги хукмронлигига карши кураш; 2) Германия компаниялари манфаатларини таъминлашга эътибор каратган холда иктисодий ривожланишга кумаклашиш; 3) хавфсизлик сохасида ёрдам, жумладан Афгонистондаги бекарорлик натижасида келиб чикиши мумкин булган хавфларни хисобга олиш.

ЕИнинг энг йирик иктисодий кудрати булган Германия уз иктисодий мавкеини саклаб колиш ва мустахкамлаш максадида Марказий Осиёнинг хомашё ва энергия ресурсларига кириб бориш курсаткичларини оширишга интилмокда. Россия Украина урушидан сунг юзага келган энергия муаммоси ва уни хавфсизлигини таъминлаш зарурати бу интилишни эхтиёж даражасига кутарди.

Россия газидан воз кечиш Германия ва умуман Европа иктисодининг усиш курсаткичларини пасайтирди, натижада ижтимоий инкирозлар юзага келди. Стратегик масалаларда ягона давлатга карамликнинг халокатли окибатларини тушуниб етган «кухна китъа» давлатлари мукобил йуналишларни яратиш буйича фаол ишлашни бошлади. Шунингдек, бу вазият Марказий Осиё давлатлари Россия таъсирини енгб утиш йулида изланаётган бир даврга тугри келганлиги, томонларни бир-бирига янада якинлаштирди.

Европада энг катта энергия истеъмолчиси булган Германия, Европа ва Марказий Осиёни бир-бирига якинлаштириш учун тегишли конъюнктурани яратмокда. Мисол учун 2023 йил 29 сентябр Берлинда булиб утган саммитда Германия Марказй Осиё республикалар билан умумий музокара утказди ва улар билан стратегик шериклик урнатишга карор килди5. Мазкур учрашувда томонлар икдим узгариши, баркарор ривожланиш, яшил энергия, демократия, инсон хукуклари, самарали бошкарув, ракамлаштириш, миграция, Афгонистонда баркарорликни таъминлаш ва гиёхванд моддалар савдоси билан боглик сохаларда хамкорликни ошириш буйича бир катор келишувларга эришди.6 Турли сохаларда хамкорлик буйича шартномалар имзоланган булсада, бирок Германя томонинг диккат марказида энергетика, хомашё ва иктисодий масалалар булди.

Марказий Осиё ЕИнинг нефть ва табиий газ эхтиёжларини кондиришда мухим манба булиш имкониятига эга. Шунингдек, Узбекистон ва ^озогистон

5 Joint Declaration by Heads of State of Central Asia and the Federal Chancellor of Germany", Bundesregierung, http s ://www.bundesre gierun g.de/res ource/blob/ (20.05.2024)

6 Joint Declaration by Heads of State of Central Asia and the Federal Chancellor of Germany", Bundesregierung, https://www.bundesregierung.de/resource/ (20.05.2024)

сингари турли хил ноёб маданларга бой булган давлатлар, яшил энергияга утиш учун зарур булган кимматбахо металларни етказиб бериш имкониятига эга эканлиги нуктаи назаридан хам Германия учун мухим минтакага айланиб бормокда, зеро яшил энергияга утиш лойихаларини якунлаш учун зарур булган маданларни хозирга кадар Хитойдан сотиб олинган ва уз тажрибасидан келиб чикган холда Европа давлатлари Хитой хом ашё ресурсларига карамликни камайтириш истагида.

Урта коридор - Германиянинг Марказий Осиё буйича янги стратегияси

Бу йуналишдаги хамкорликни йулга куйиш учун логистикани таъминлаш мухим масала хисобланади. Германия Осиёни Европа билан богловчи, Жанубий ва Шимолий йулакларга мукобил булган Урта коридорга уз ахамиятини каратмокда. Урта коридор Хитойнинг Тинч океани сохилидан Европага энг киска йул булиб у, Хитойдан Урта Осиё ва ^озогистон хамда Каспий денгизи оркали Жанубий Кавказ минтакасига ва ундан сунг Европага бориб уланадиган йирик логистика лойихасидир7. ЕИ ва Марказий Осиё уртасидаги алокани ушбу йулак оркали таъминлаш томонларнинг умумий манфаатларига мос келади. Урта коридор уз таъминот занжирини диверсификация килиш ва Россия иштирокисиз энергия хамда хом ашё манбаларига хавфсиз киришни хохлайдиган ЕИ учун мустакил савдо йули сифатида катта ахамиятга эга8. Шу нуктаи назардан, Хитойнинг "One belt -one road" ташаббусига мукобил сифатида ишлаб чикилган «Global Gateway Initiative» глобал лойихаси оркали Урта йулак лойихасини молиялаштиришга карор килинди9.

Европа Иттифоки томонидан молиялаштириладиган бу йуналишда Марказий Осиё ресурсларини Европа бозорига олиб чикишда Жанубий Кавказ

7 https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2023/11/27

8https://www.maersk.com/news/articles/2023/09/13/unlocking-the-middle-corridor-a-new-route-for-central-asia-to-europe logistics#:~:text=What%20is%20the%20Middle%20Corndor,region%20and%20further%20into%20Europe.

9https://www.ankasam.org/the-importance-of-the-middle-corridor-in-the-germany-central-asia-strategic-partnership/?lang=en

биринчи уринга чикади. Чунки маршрутлардан бирида; Козогистон, Узбекистон ва Туркманистон оркали Каспий денгизига утиш; У ердан Озарбайжон, Грузия ва Кора денгиз оркали 4250 км темир йул ва 500 км денгиз транспорта оркали Европага етиб бориш мумкин.10 Германия ва хатто Франция Кора денгиз чизигини ривожлантиришга ахамият беради. Аммо шуни ёдда тутиш керакки, Хитой ушбу йуналишда фаол булишни хохлайди. 2023 йил 6 сентябрь куни Тбилисида булиб утган конференцияда сузга чиккан Хитойнинг Грузиядаги элчиси Зхоу Киан, Кора денгизнинг энг йирик порти ва савдо маркази сифатида режалаштирилган Анаклиа лойихасига кизикишлари давом этаётганини билдирди.11

Фойдаланиш мумкин булган яна бир йул - Озарбайжон ахамият берадиган Зангезур коридоридир. Мохиятан, Зангезур йулаги йулак буйлаб йулга куйиладиган курукдик ва темир йул транспорта туфайли вактни тежайдиган ва Марказий Осиё давлатлари, шунингдек, Европага юк ташиш хажмини оширадиган йуналишни таклиф этади. Шу жихатдан Зангезур йулаги Марказий Осиё-Европа алокасини таъминловчи кучли вариант хисобланади. Бирок, маълумки, Иккинчи Корабог урушидан кейин сулхга киритилган булсада, Зангезур йулаги хали ишга тушмаган. Арманистоннинг келишувга келишни истамаслигида Жанубий Кавказда таъсир доирасини урнатмокчи булган АКШ ва ЕИнинг Арманистонни куллаб-кувватловчи сиёсатининг таъсири жуда мухим.

Аслида Европа Иттифокининг Марказий Осиё-Европа алокасини таъминлашда мухим транзит йули булган ушбу минтакада фаол иштирок этиш истагини прагматик сиёсат сифатида бахолаш мумкин. Бирок, Арманистонга харбий ва молиявий ёрдам бериш оркали минтакани хавфли мухитга айлантириш амалга оширилаётган инфратузилма лойихалари фаолиятини ва тижорат хамкорлиги ривожланишини хавф остига куяди.

10 Victor Kotsev, "The Middle Corridor: Central Asia's Rail Independence Vision", Railway Technology, https://www.railwav-technology.com/features/the-middle-corridor-central-asias-rail-independence-vision/

11 "Chinese Ambassador Confirms Chinese Interest in Anaklia Port", Civil Georgia, https://civil.ge/archives/558042,

Шунинг учун Жанубий Кавказда юзага келадиган бекарорликлар Германия ва умуман Европа Иттифокининг Марказий Осиё билан муносабатларидаги иктисодий ва сиёсий манфаатларига зарар келтиради. Шу нуктаи назардан, Германия Франция ва Греция каби бошка Европа давлатларини Арманистонни кузгатувчи сиёсат урнига тинчлантирувчи сиёсатга кундириши керак; Иккинчи ^орабог урушидан кейин Озарбайжон ва Арманистон уртасида имзоланган ут очишни тухтатиш шартларининг бажарилиши Германия ва Марказий Осиё давлатлари уртасидаги муносабатларни хавфсиз олиб бориши учун мухим ахамиятга эга. Чунки Жанубий Кавказдаги сиёсий келишмовчиликлар ва можаролар туфайли узилишларнинг йуклиги Марказий коридорда логистикани самарали саклаш мумкинлигини англатади12.

Узбекистон-Германия: узаро хамкорликнинг устувор йуналишлари

Германия ва Узбекистон уртасидаги савдо -иктисодий муносабатларга эътибор каратишнинг узи Берлиннинг Европа Иттифоки ва Марказий Осиё давлатлари уртасидаги муносабатлардаги урни ва ролини бахолаш учун етарли. 2021 йилда Узбекистон ва Европа Иттифоки уртасидаги товар айирбошлаш хажми 3,8 миллиард долларни ташкил этди, унинг чорак кисми Германия хиссасига тугри келди. Узбекистондан Германияга узаро товар айирбошлаш ва товарлар экспорти хажми хам ошди.

Германия 2022 йилда ташкилотга аъзо мамлакатлар ичида Узбекистон ташки савдо айланмасида энг юкори курсаткични кайд этиб, жами савдо айланмасининг 2,3 фоизини ташкил этган. Шунингдек, сунгги йилларда Германия Узбекистон ташки савдо айланмаси хажмида юкори улушга эга булган унта мамлакат каторидан жой олиб келмокда13. Германия Узбекистон ва Европа Иттифоки уртасидаги умумий савдо хажмининг карийб 26 фоизини ташкил этди. 2021 йилда Европа Иттифокидан Узбекистонга киритилган

12 https://www.ankasam.org/the-importance-of-the-middle-corridor-in-the-germany-central-asia-strategic-

partnership/?la ng=en

13 https://yuz.uz/news/markaziy-osiyo--evropa-ittifoqi-jozibadorlik-markazi-yangi-iqti sodiy-imkoniyatlar-makoni

сармояларнинг умумий хажмининг карийб 60 фоизи Германия инвестициялари булиб, салкам 5,5 миллиард долларни ташкил этди. Шу билан бирга, мамлакат хукумати Узбекистоннинг Жахон савдо ташкилотига (ЖСТ) аъзо булишини хамда Европа Иттифоки билан Кенгайтирилган шериклик ва хамкорлик тугрисидаги битимнинг эрта имзоланишини куллаб-кувватлайди.

Умуман олганда, 2016 йилдан 2022 йилгача Узбекистон ва Германия уртасидаги товар айирбошлаш хажми 2,2 бараварга - 529,1 миллион доллардан 1,2 миллиард долларга ошган; экспорт 2,4 баравар ошди - 36,9 миллион доллардан 88,9 миллион долларга; импорт 2,2 баравар ортди - 492,2 миллион доллардан 1,1 миллиард долларгача. Германиянинг жахон савдосидаги улуши бу даврда 2,2 фоиздан 2,3 фоизга, жами экспорт 0,3 фоиздан 0,5 фоизга усди ва умумий импорт 4,1 фоиздан 3,5 фоизга кискарди.

Германия Узбекистоннинг Европа Иттифокидаги асосий иктисодий хамкори хисобланади. Уз навбатида, республикамиз Германиянинг Марказий Осиёдаги энг мухим савдо шериги. Юртимизга кириб келадиган немис товарлари умумий хажмидаги асосий улуш машина ва ускуналар, кимё ва тегишли махсулотлар, транспорт воситалари учун эхтиёт кисмлар, улчаш ва назорат килиш ускуналарига тугри келади. ЕИ томонидан берилган "GSP+" умумий имтиёзлар тизимининг бенефициар макоми доирасида Узбекистон Германияга мева-сабзавот, хул ва куритилган мева, ёнгок, помидор, тукимачилик махсулотлари, тайёр кийим-кечак, шунингдек, саноат товарларининг айрим турларини экспорт килади. "GSP+" макоми Европа Иттифоки мамлакатлари бозорларига етказиб берилиши мумкин булган кенг ассортимент - 6 мингдан ортик номдаги товарлар учун пасайтирилган тариф куллашни назарда тутади. Маълумотларга кура, 2022 йил Узбекистоннинг Германияга экспортида тукимачилик махсулотлари 33, кимёвий махсулотлар (угитлар) 14, саноат (айрим турдаги металл ва элементлар) моллари 12, мева -сабзавот 9 фоизни ташкил этган14.

14 Узбекистон Германиянинг Марказий Осиёдаги мух,им х,амкори. 29.09.2023 http://nhrc.uz/uz/news/uzbekistan-vazhnvi-partner-germanii-v-tsentralnoi-azii

Иктисодий ва сиёсий ислохотлар самарадорлигини шарт килиб куйган холда, ЕИ Узбекистонга Преференциялар умумий тизими плюс (ГСП+) дастури доирасида имтиёзлар берди. 2008 йилдан бери Германия Марказий Осиёга сув ресурсларини бошкаришнинг долзарб муаммоларини хал килишда ёрдам бериш учун "Берлин жараёни" деб ном олган.

Хулоса

Германия ва Марказий Осиё давлатлари уртасидаги муносабатлар куп киррали ва турли даражаларда ривожланмокда. Германиянинг Марказий Осиёга бурилишига турли сабаблар бор. Аввало, Германия каттарок бозорларга чикмокчи. Иккинчидан, энергетика карамлигининг Россияга салбий таъсирини бартараф этиш учун янги мукобилларга мурожаат килмокда. Учинчидан, Германия Россия ва Хитойга карши Марказий Осиёдаги иштирокини кучайтирмокчи. Айтиш мумкинки, бу сиёсатнинг асосий сабаби сакланиб колган глобал кучга айланиш истагидир. Нихоят, Марказий Осиёда немисларнинг мавжудлиги Германияни бу минтакага кизикиш уйготади. Шу нуктаи назардан, Марказий Осиёда янги акторга айланишга харакат килаётган Германия минтака давлатлари учун хам янги иктисодий хамкор дегани.

Европа Иттифокининг энг йирик иктисодий кучи булган Германия Марказий Осиё давлатлари билан муносабатларини яхшилаш оркали иктисодий контекстда Европадаги хозирги статус -квонини саклаб колишни максад килган ва Европа Иттифокига Марказий Осиёда уз таъсирини ривожлантириш имконини берувчи ташаббусга асос солган. Ушбу ташаббус натижасида Марказий Осиё давлатлари ва Германия уртасида урнатилган стратегик шерикликни амалга ошириш ва баркарор ривожлантириш мумкин. Прагматик ёндашув булган Урта коридордан фойдаланиш карори Жанубий Кавказ тинчлигига булган эхтиёжни оширади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. "Узбекистан - важный партнер Германии в Центральной Азии". 29.09.2023 http://nhrc.uz/uz/news/ (25.05.2024)

2. Zohreh Ghadbeigy. Germany's security policy in Central Asia and the Caucasus after 1991. https://www.researchgate.net/publication/359771214. April 2022.

3. Jakub Eberle, Understanding German Foreign Policy in the (Post-)Merkel Era—Review Essay, International Studies Review, Volume 25, Issue 2, June 2023, viad007,

4. Hess, M. (2004). Central Asia: Mackinder Revisited? Connections, 3(1), 95106. http://www. jstor.org/stable/26323 024 т

5. Joint Declaration by Heads of State of Central Asia and the Federal Chancellor of Germany", Bundesregierung, https://www.bundesregierung.de/resource/blob/ (20.05.2024)

6. Joint Declaration by Heads of State of Central Asia and the Federal Chancellor of Germany", Bundesregierung, https://www.bundesregierung.de/resource/ (20.05.2024)

7. https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2023/11/27

8. https://www.maersk.com/news/articles/2023/09/13/unlocking-the-middle-corridor-a-new-route-for-central-asia-to-europe

logistics#:~:text=What%20is%20the%20Middle%20Corridor,region%20and %20further%20into %20Euro p e.

9. https://www. ankasam.org/the-importance-of-the-middle-corridor-in-the-germany-central-as ia-strate gic -p artnership/? lang=en

10. Victor Kotsev, "The Middle Corridor: Central Asia's Rail independence Vision", Railway Technology, http s ://www. railway-technology.com/features/the-middle-corridor-central-asias-rail-independence-vision/

11. "Chinese Ambassador Confirms Chinese Interest in Anaklia Port", Civil Georgia, https://civil. ge/archives/558042,

12. https://www. ankasam. org/the-importance-of-the-middle-corridor-in-the-germany-central-asia-strate gic -partnership/?lang=en

13. https://yuz.uz/news/markaziy-osiyo--evropa-ittifoqi-iozibadorlik-markazi-yangi-iqtisodiy-imkoniyatlar-makoni

29.09.2023 http tsentralnoi-azii

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.