Научная статья на тему 'АҚШ ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ВЕКТОРИ'

АҚШ ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ВЕКТОРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
106
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
геосиёсат / геосиёсий тенденция / Марказий Осиё минтақаси / АҚШ / геосиёсий устувор йўналишлар / интеграция / НАТО. / геополитика / геополитические тенденции / центральноазиатский регион / США / геополитические приоритеты / интеграция / НАТО.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Аҳаджон И. Жўраев

Мақолада Марказий Осиё минтақасининг халқаро майдонда ўрни тобора муҳим аҳамиятга эга бўлиб бораётганлиги, минтақа геосиёсатида АҚШ ва бошқа қудратли “куч” эгалари манфаатларининг ўзаро кураши янги босқичга чиқаётгани, ўз навбатида, минтақага нисбатан янги ёндашувлар ва қарашлар, шунингдек, Марказий Осиё минтақасидаги геосиёсий манфаатлар долзарб хусусиятлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЦЕНТРАЛЬНОАЗИАТСКИЙ ВЕКТОР ВО ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКЕ США

В статье освещается возрастающее значение Центрально-азиатского региона на международной арене, анализируется новый этап борьбы между интересами США и других сильных держав в геополитике региона.

Текст научной работы на тему «АҚШ ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ВЕКТОРИ»

Oriental Journal of History, Politics and Law

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND

LAW

journal homepage: https://www.supportscience.uz/index.php/oihpl

THE CENTRAL ASIAN VECTOR IN US FOREIGN POLICY

Akhadjon I. Juraev

Master's student

Tashkent State University of Oriental Studies Tashkent, Uzbekistan

_ABOUT ARTICLE_

Key words: geopolitics, geopolitical Abstract: The article highlights the trends, Central Asian region, USA, growing importance of the Central Asian geopolitical priorities, integration, NATO. region in the international arena, the new phase

of the struggle between the interests of the Received: 14.05.22 United States and other powerful powers in the Accepted: 16.05.22 region's geopolitics. analyzed. Published: 18.05.22_

АКЩ ТАШЩ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ВЕКТОРИ

Ах;аджон И. Жураев

Магистратура талабаси

Тошкент давлат шарцшунослик университети

Тошкент, Узбекистон

МА^ОЛА ^А^ИДА

Калит сузлар: геосиёсат, геосиёсий тенденция, Марказий Осиё минтакаси, А^Ш, геосиёсий устувор йуналишлар, интеграция, НАТО.

Аннотация: Маколада Марказий Осиё минтакасининг халкаро майдонда урни тобора мухим ахамиятга эга булиб бораётганлиги, минтака геосиёсатида А^Ш ва бошка кудратли "куч" эгалари манфаатларининг узаро кураши янги боскичга чикаётгани, уз навбатида, минтакага нисбатан янги ёндашувлар ва карашлар, шунингдек, Марказий Осиё минтакасидаги геосиёсий манфаатлар долзарб хусусиятлари тахлил килинган.

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND LAW ISSN: 2181-2780

ЦЕНТРАЛЬНОАЗИАТСКИЙ ВЕКТОР ВО ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКЕ США

Ахаджон И. Жураев

Магистрант

Ташкентский государственный университет востоковедения Ташкент, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: геополитика, Аннотация: В статье освещается геополитические тенденции, возрастающее значение Центрально-центральноазиатский регион, США, азиатского региона на международной геополитические приоритеты, интеграция, арене, анализируется новый этап борьбы НАТО. между интересами США и других сильных _держав в геополитике региона._

КИРИШ

Биламизки, Марказий Осиё минтакаси Россия, Хитой, А^Ш ва Европа Иттифоки манфаатлари кесишган минтакалардан бири хисобланади. Уларнинг хар бири минтакада уз манфаатларига эга. Совет Иттифоки парчаланиб, минтакада Россиянинг таъсири бир оз чекланганидан сунг кушни Хитой Шанхай хамкорлик ташкилоти оркали уз иктисодий ва сиёсий устунлигини намойиш эта бошлади. Уз навбатида, Европа Иттифоки ва А^Ш хам минтакага катта кизикиш билдириб келмокда. Бирок, уларнинг минтакадан узоклиги Марказий Осиёда Россия ва Хитой устунлигини таъминлаб келди.

Тахлилчиларнинг фикрича, А^Ш ва Россиянинг Марказий Осиёдаги манфаатлари борасидаги бугунги кундаги карашлар узгариб бормокда. ^ушма Штатлар Россияни демократия, инсон хукуки ва кадриятлар муаммолари буйича кескин танкид килиши кучаяди. Американинг Россия билан постсовет маконидаги геосиёсий кураши авж олиб боради ва ^ушма Штатлар Украинани, яна, масалан, Беларусь мухолифатини, Молдова ва Грузияни Россия билан карама-каршилигида тобора фаол куллаб-кувватлашга утади, умуман олганда, постсовет маконидаги хам классик, хам халк дипломатиясини фаоллаштиради. Окибатда Россия-Америка муносабатларининг умумий мухити янада кескин тус олади. [1]

АСОСИЙ ЦИСМ

А^Шнинг Марказий Осиё минтакасидаги ташки сиёсий манфаатларини илмий объективлик, тизимли-функционал, киёсий методлар оркали тахлил килар эканмиз, шу уринда сиёсий фанлар буйича фалсафа доктори С.Буроновнинг: "Замонавий халкаро муносабатлар янги тенденциялар таъсири остида кечмокда. Мазкур тенденцияларда Марказий Осиё минтакасининг урни тобора мухим ахамиятга эга булиб, халкаро кучлар минтакада шаклланган кучлар мувозанатига таъсир курсатиш учун жиддий ракобат олиб бормокда. Бу эса минтака геосиёсий архитектурасида А^Ш, Россия ва Хитой сингари йирик

кучларнинг узаро кураши янги боскичга чикаётгани, уз навбатида, минтакага нисбатан янги ёндашувлар ва карашлар ишлаб чикиш заруриятини хам намоён этмокда. Шу жихатдан юкоридаги халкаро кучлар учлигининг Марказий Осиё минтакасидаги геосиёсий манфаатларини урганиш долзарб хусусиятга эга"лиги тугрисидаги фикрини келтириш уринли.[2]

Сиёсатшунос Д.Суслов эса "А^Ш Каспий денгизи ва Марказий Осиё минтакасидан Афгонистон оркали утадиган Х,инд океанигача булган геосиёсий маконда нефт ва газ кувурлари, темир йул, транспорт коммуникациялари устидан бошкарувни тула уз назоратига олишга интилиб келмокда" - дея уз нуктаи назарини илгари сурган.

Тахлиллар ва кузатувлар шуни курсатмокдаки, 2001 йилда А^Ш ва НАТОнинг Афгонистонда харбий иштироки вазиятни тубдан узгартирди, уларнинг минтакадаги иштироки сезиларли даражада кучайган эди. Бу минтака А^Ш манфаатлари доирасига киргани ва мамлакат ташки сиёсатида унинг ахамияти ортишини англатган. Бирок, А^Ш ва ЕИнинг Россияга унинг Украинага нисбатан агрессив сиёсати ва ^рим аннексияси сабабли санкциялар киритиши, шунингдек, А^Шнинг Хитой билан савдо уруши манзарасида Россия ва Хитой Марказий Осиёга нисбатан фаоллиги ортмокда.

А^Ш Марказий Осиёнинг барча учун очик минтакага айланиши тарафдори эканлиги ва минтакада хеч бир давлатнинг мутлок устунлиги урнатилмаслигини истаётганини курсатса, иккинчи томондан, уз иштироки оркали А^Ш минтаканинг мустакил ташки сиёсат юритишини хамда мукобил ривожланиш йулларига эга булишини хохламокда.

Шу боис А^Ш Марказий Осиё давлат рахбарларининг норасмий учрашувларини куллаб-кувватламокда. Марказий Осиё минтакасида минтака манфаатларидан келиб чикиб интеграция модели ва муаммоларини биргаликда хал килиш борасида минтака экспертларидан иборат форум хам ташкил этилганини алохида таъкидлаш керак. Ушбу форумнинг биринчи учрашуви 2018 йил октябрида булиб утди ва унда минтакада интеграцияни амалга ошириш борасида янги концепцияни ишлаб чикиш мухокама килинди.

А^Шнинг Марказий Осиё буйича стратегияси сунгги вактларда Россия томонидан Узбекистонга нисбатан ЕОИИга кушилиши борасидаги босимлари ортидан янграгани бежиз эмас. Негаки, Россиянинг собик Иттифокни кайта тиклаш борасидаги турли геосиёсий лойихалари нафакат минтакага, балки А^Шнинг минтакадаги манфаатларига хам катта катта тахдид солади. Чунки, у Евроосиёда бекарор минтаканинг пайдо булишини хохламайди. Биргина, 2008 йилда Грузия ва 2014 йилда Украинанинг худудий яхлитлиги ва суверенитетига тажовузлар манзарасида Марказий Осиё давлатлари уз мустакиллиги ва суверенитети хакида жиддий уйлашга мажбур булмокда. Шундай вазиятда, А^Шнинг

минтака борасидаги бундай позицияси минтака давлатлари учун катта ахамият касб этади. Мазкур стратегия борасида журналист ва ОАВ вакиллари учун уюштирилган брифингда А^Ш Миллий Хавфсизлик Кенгаши Жанубий ва Марказий Осиё буйича Бош директори Лиза Куртис: "Биз Марказий Осиёга факат узи учун мухим геостратегик ахамиятга эга булган минтака сифатида караймиз. Бу бизнинг минтака атрофидаги давлатлар, хусусан, Афгонистондаги иштирокимизга алокадор эмас. Энг биринчи навбатда, биз янги стратегияни А^Шнинг Марказий Осиё халкларининг, хам алохида, хам минтака сифатида мустакиллигини, суверенитети ва худудий яхлитлигини кучли куллаб-кувватлашини давомли ва йуналтирувчи сиёсатининг яна бир бор таъкиди сифатида курамиз. Биз А^Шнинг иктисодий, энергетика сохасида, демократия ва бошкарув муаммоларга жалб этилиши оркали Марказий Осиё халклари кооператив хамкорларнинг минтакавий блоки сифатида фаолият олиб боришига ва уз миллий манфаатларини амалга ошириш кобилиятларини ривожлантиришларига ишонамиз. Марказий Осиё халкларини шунга ишонтирамизки, улар уз манфаатларини руёбга чикаришда турли хамкор ва имкониятларни танлаш эркинлигига эгадирлар", - дея таъкидлаган [3].

А^Ш минтакада интеграция жараёнларига туртки бериш учун узи иштирокидаги турли шакллардаги мулокотни урнатган. Хусусан, А^Ш-Марказий Осиё Савдо ва инвестиция доиравий келишуви Кенгаши, Марказий Осиё Савдо Форуми доирасида узаро хамкорликнинг холати ва истикболлари мухокама этиб келинмокда. Минтакадаги сунгги узгаришлар бундай хамкорликка кенг имконият эшикларини очиб берди. А^Ш минтакага Россия иштирокидаги бошка лойихаларга нисбатан интеграциянинг мукобил йулларини таклиф этмокда. Шу йусинда у минтакада Россиянинг усиб бораётган таъсирига посанги булишни кузлайди.

Минтакада "Марказий Осиё +" сингари форматлар ривожлантирилмокда. Масалан, ^ушма Штатлар Марказий Осиё мамлакатлари билан "5+1" форматида хамкорлик килмокда, шу тарика у минтака мамлакатларини бутун, ягона, шу билан бирга, Россия ва Хитойга эмас, айнан Жануб: Афгонистон ва Х,индистон сари йуналиш оладиган мустакил геосиёсий минтака сифатида куришни истамокда. Йирик Жанубий ва Марказий Осиё макроминтакаси А^Ш Давлат департаменти тузилмасида акс этган булиб, унга расман ягона минтака деб каралмокда. Россия нуктаи назарига кура, бу ^ушма Штатларнинг минтакани Россиядан тортиб олиш ва унинг Россия ва Хитой билан хамкорлигини заифлаштиришга оид расман баёнот берилаётган очикча уринишидир. Россия "5+1" форматига каттик ишончсизлик билан карайди. Айни чокда у Марказий Осиё минтакасидаги шерикларини А^Ш билан хамкорлик килмасликка мажбурламокчи эмас. Чунки Россия уша мамлакатларга каттик босим утказса хамда уларнинг ташки сиёсий

мулокоти ва куп векторли сиёсатини чекламокчи булса, узини узи изоляцияга тушириб куяди, унинг минтакадаги таъсири заифлашади, минтака мамлакатлари узини Россиядан янада четга торта бошлайди, окибатда узи истаган нарсанинг бутунлай тескарисига эга булади. Шунинг учун Россия Марказий Осиё мамлакатлари билан "Россия + Марказий Осиё мамлакатлари" форматида мулокотни мустахкамлашга интилмокда. Россияга уз ташки сиёсатининг кандайдир мухим масалалари буйича бирдамлик зарур.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида кайд этиш мумкинки, А^Ш уз стратегияси билан Марказий Осиёда уз фаоллигини кучайтириш билан бирга минтаканинг халкаро муносабатларда мустакил субъект сифатида фаолият юритишини исташини курсатмокда.

Иккинчидан, стратегияда минтака барча учун очик булишини ва бирор бир кучнинг устун булмаслигини алохида таъкидланади. Бунга эришиш маълум даражада минтака давлатларининг мазкур давлатлар билан алокаларида узларини кандай тутишига боглик эканлиги очик ойдин куриниб турибди.

Учинчидан, А^Шнинг минтакага киритган инвестицияси хажми 91 миллиард А^Ш доллари ташкил этган булса, Россия собик Иттифок парчаланганидан бери минтакага 20 миллиард А^Ш долларида сармоя киритган. Марказий Осиёда инвестициявий фаолиятда 300 млрд А^Ш доллари киритган Хитойнинг яккол устунлигига мувозанат сифатида Россиядан кура якин келажакда минтакада А^Ш инвестициявий фаоллик курсатиши тахмин килинади.

Туртинчидан, гарчи баъзи экспертларнинг А^Шнинг Марказий Осиё буйича стратегияси борасида турли хил фикрлар билдиришган булсада, бирок шу нарса аён булдики, А^Ш бугун минтакани алохида диккатга сазовор минтака сифатида тан олмокда ва муносабатларини янгича тамойилларга куриш истагини намоён этмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. С.Буронов. "Афгонистонда тинчлик ва баркарорлик урнатиш жараёнларида Узбекистон геосиёсати".Тошкент "EFFECT-D"-2021

2. С.Буронов. "Узбекистон геосиёсати". Укув кулланма. Тошкент-2021

3. Дмитрий Суслов - Россиянинг халкаро сиёсат буйича эксперти, CAAN сайтига берган интервьюси

4. www.aa.com.tr/ru/мир/в-сша-представили-новую-стратегию-по-центральной-азии/1731471

5. How the US Can Give Uzbekistan Options - The Diplomat

6. Проблем между Москвой и Астаной прибавилось / СНГ / Независимая газета (ng.ru)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.