Научная статья на тему 'ГЕПАТИТДА ЖИГАР ХУЖАЙРАСИДА МОДДА АЛМАШИНУВИНИНГ БУЗИЛИШИ'

ГЕПАТИТДА ЖИГАР ХУЖАЙРАСИДА МОДДА АЛМАШИНУВИНИНГ БУЗИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
220
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жигар / митохондрия / оқсил / липид / альбумин / глобулин / фосфолипид / холестерин / антиоксидант / ёғ кислоталари. / Liver / mitochondria / potein / lipid / albumin / globulin / phospholipid / cholesterol / antioxidant / fatty acids.

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Абдуллаева, Мавсумахон

Жигарга захарли моддалар таъсир этиши натижасида организмда модда алмашинуви бузилишини ўрганиш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DISORDER OF METABOLISM IN LIVER CELLS IN HEPATITIS

The study of metabolic disorders in the body as a result of exposure to toxic substances on the liver.

Текст научной работы на тему «ГЕПАТИТДА ЖИГАР ХУЖАЙРАСИДА МОДДА АЛМАШИНУВИНИНГ БУЗИЛИШИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ГЕПАТИТДА ЖИГАР ХУЖАЙРАСИДА МОДДА АЛМАШИНУВИНИНГ

БУЗИЛИШИ

Жигарга захарли моддалар таъсир этиши натижасида организмда модда алмашинуви бузилишини урганиш.

Калит сузлар: Жигар, митохондрия, оцсил, липид, альбумин, глобулин, фосфолипид, холестерин, антиоксидант, ёг кислоталари.

Изучение нарушений обмена веществ в организме в результате воздействия токсических веществ на печень.

Ключевые слова: Печень, митохондрия, белок, липид, альбумин, глобулин, фосфолипид, холестерин, антиоксидант, жирные кислоты.

The study of metabolic disorders in the body as a result of exposure to toxic substances on the liver.

Key words: Liver, mitochondria, potein, lipid, albumin, globulin, phospholipid, cholesterol, antioxidant, fatty acids.

Жигар хужайрасининг 80% ини гепатоцитлар, 15% ини эпителиал хужайралар ташкил этади. 1 дакикадада жигар хужайраларидан 1,2 литр кон окиб утади, унинг 70% дарвоза венасидан утиб, улар овкат хазм килиш аъзоларига келади, колган 30% и жигар артерияларидан келади. Бундай холат жигарнинг моддалар хазм булишида, моддаларнинг узгариши, синтез булиши ва сурилишида мухим роль уйнашини курсатади ва кон таркибидаги моддаларни бошкариб туришига олиб келади [Чернух А.М.ва б., 1975; Селезнев С.А. ва б., 1985].94.119.

Жигарда дарвоза венаси оркали кон билан келган глюкозадан гликогендан ташкари ёглар, ёг кислоталари хам синтез булади. Баъзи бир жигар касалликларида (цирроз) бириктирувчи тукима элементларининг микдори ортади ва кон томирлардаги босим ортиши натижасида ут суюклигининг ажралиши хам бузилади. Жигарнинг массасининг 70% ини сув ташкил килади,

Мавсумахон Абдуллаева

ФарДУ Кимё кафедраси укитувчиси mavsumaxonabdullaeva@gmail.com

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

курук массасининг 50% ини оксил ташкил этиб, уларнинг 90% альбумин ва глобулинлардан иборат.

Жигарнинг массасини 5% липидлардан, асосан ёглар, фосфолипидлар ва холестериндан иборат. Семиришда жигар массасини 20% гача ёг ташкил килади, жигарни ёг босишида ёг массаси 50% кутарилади. Жигарда 150-200г гликоген булади. Жигарда захарли моддаларни синтез булиши натижасида организмнинг химояланиш жараёни кечади. Бунга мисол тарикасида сийдикчил (мочевина) синтезини олиш мумкин, захарли аммиак шу тарзда зарарсизлантирилади ва сийдик билан организмдан чикариб юборилади [Шакина Л.С. Соколова А.Г 1993; А.А.Чиркин, Н.Ю.Коневлова, 1987; 18.48.120.121.122. Ю.А.Владимиров, 1989; Б.У.Ирускулов, 1997]. Купгина захарли моддалар жигарда сульфат кислота ва глюкоурон кислоталари таъсирида зарарсизланади. Сульфат ва глюкоурон кислоталар фаол холатдагина зарарсизлантириш реакцияларига кириша олади. Уларнинг фаол холати 31-фосфоаденозин-51-фосфосульфат ва уридил фосфоглюкоурон кислота хисобланади. Глюкоурон кислота модда алмашинувида хосил булган купгина моддаларни зарарсизлантира олади. Шулардан эркин билирубин маълум даражада захарли булиб, жигарда глюкоурон кислота билан моно- ва диглюкоуронид билурубин хосил килиш йули билан зарарсизлантирилади. Жигар энзимлари барча липид алмашинуви махсулотларини синтезлаш ва парчалаш хусусиятига эга. Натижада юкори ёг кислоталари, триацилглицеридлар, фосфолипидлар ва холестеринлар синтез булади, юкори ёг кислоталари оксидланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Бутун жахон согликни саклаш кумитаси маълумотларига кура, экологик жараёнларнинг узгариши натижасида жигар касаллиги билан огриган беморларнинг сони кундан кунга купаймокда. Халк хужалиги махсулотларига талабнинг ортиб бориши натижасида турли кимёвий бирикмаларни кишлок хужалигидаги усимликлар хосилдорлигини ошириш максадида кулланилиши, шу туфайли ахолининг доимий захарли кимёвий бирикмалар билан захарланиши натижасида жигар хасталиклари ортиб бормокда. Галла усимликлари таркибида булган ёввойи усимликлар: туякорин, кампирчопон каби усимликлар уругларининг галла донлари таркибига кириши натижасида улар таркибидаги альколоидлар таъсирида сурункали жигар хасталиклари келиб чикмокда, шу туфайли жигарнинг захарли моддалар таъсирида сурункали жарохатланиши Урта Осиёда узига хос касалликлардан хисобланади

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

[Н.Х.Абдуллаев, Х.Я. Каримов, 1989, КТТожибоев, Кодиралиева М.Р. 1999]. 1.109.

Гепатотоксик моддалар усимликлар махсулоти ёки кимёвий моддалар булиб, жигар хужайраларининг жарохатланишида асосий урин эгаллайди. Бундай моддаларга фосфор ва хлорорганик бирикмалар киради. Улар кишлок хужалигида, хонадонларда ишлатилиши натижасида, жигар хужайраларини сурункали яллигланишига олиб келади. Таркибидаги гелиотроп моддаларга эга булган усимликлар ер юзасида кенг таркалган: сенецифалин, сенецифалидин ва асосан, гелиотрин ва лазиокарпин алкалоидларини тутувчи, ёввойи усимлик, тукланган уругли гелиотроп (Неliоtrорh lаsuосоrрum) амалий ахамиятга эга булган усимлик хисобланади [Абдуллаев Н.Х., Каримов Х.Я., 1989].

CCL4 нинг уруги бошокли усимликлар уруги билан ун ва нон махсулотлари таркибига кириб, узига хос токсик гепатит чакиради. Урта Осиё ва Козогистон Республикаларида бошокли усимликлар таркибида бу альколоид учрайди. CCL4 нинг токсик гепатитда этиологик омил эканлиги М.Н. Ханиннинг экспериментам тажрибалари оркали исботланган [1956; 1963]. 114.115.Марказий Осиё, Африка, жанубий Америка давлатларида жигар хужайраларининг шикастланиши, цирроз ва бирламчи жигар ракини пиролизидин альколоидларидан гелиотроп ва лазиокарпинлар келтириб чикариши аникданган.

НАТИЖАЛАР

Маълумки, пирролизидин захарли модда булиб, шулардан гелиотриннинг захарлилиги пирролизидин халкасидаги туйинмаган структурасига боглик. Жигар метаболизми жараёнида туйинмаган пирролизин алкалоидлари - N -оксидининг ноактив метаболити, хамда токсик бирикмалар пироллар хосил булади. Булар нуклеофил гурух, хужайра структураси билан ковалент богланиш хусусиятига эга. Зарарланиш даражаси жигарда пиррол метаболитларини булишига боглик. Купчилик муаллифлар томонидан турли параметрлар узгаришини текшириб, гелиотрин таъсирида организмни жарохатлаш ва органларнинг функционал активлигини йукотиш билан характерланиб, биринчи навбатда жигарда паренхима хужайраларининг характерли узгаришлари аникланган.Купгина олимларнинг фикрича, гелиотрин билан захарланганда жигарнинг морфологик узгариши вирусли гепатитдаги жигарнинг морфологик узгаришига ухшаш булади [Абдуллаев Н.Х., Каримов Х.Я., 1989]. 1.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Эндемик гепатитда жигарнинг хар хил кимёвий ва усимлик таркибидаги гепатотоксик моддалар билан хасталанишида, жигарда морфологик узгаришлар булиб, жигарни дистрофик ва некротик узгаришига олиб келади. Бу жараён факатгина жигарга ташки захарли агентларнинг таъсири билангина келиб чикмайди, балки жигар синусоидларида кон алмашинувининг бузилиши натижасида келиб чикади. Жигарнинг ички кон айланиши бузилиши натижасида организмга гепатотоксик моддалар таъсир этганда жигар хужайраларида кислород етишмаслиги руй беради; натижада хужайра ичидаги энзимларнинг фаоллигини пасайишига олиб келади [Абдуллаев Н.Х., Каримов Х.Я., 1989]. 1

МУХОКАМА

Жигар ёг алмашинувида мухим роль уйнайди. Жигарга тушган ёглар ёг захираларидан энергия манбаи сифатида ажралиб чикади. Экзоген (ташки) ёглар ичакдан лимфа оркали умумий кон айланиш доирасига тушади. Булар асосан учацилглицеридлар булиб, улар парчаланмаган холда сурилади ва у ичак деворида ёглар ва фосфатидлар биосинтезида ишлатилмаган, юкори ёг кислоталари холида жигарга тушади, оз микдордаги ёглар ичакда сурилганда дарвоза венаси оркали жигарга ташилади. Булар, асосан, киска занжирли ёг кислоталари хисобланади. Умумий кон айланиш доирасига тушадиган триацилглицеридлар майда ёг томчилари сифатида булади ва хиломикронлар деб аталади. Улар ичак деворида сурилганда хосил булади ва улар ёглар хазм булишида ёгларнинг асосий ташилувчи шакли хисобланади. ^ондаги хиломикронларни кабул килувчи аъзо асосан жигар, юрак ва ёг тукималари хисобланади [Подымова С.Д., 1984].84

Эндоген (ички) ёглар жигарга ёг тукималаридан тушади. Ёг тукимаси фаол моддалар алмашинувида катнашади. Ёг захираларига карбонсувлар ташилиб туради ва улар ёгларга айланади. Ёг тукималари доимий харакатда булиб, унда учацилглицеридлар парчаланиб ва синтез булиб туради. Ёгларнинг ёг деполаридан ташилишида учацилглицеридлар парчаланиб, эркин юкори ёг кислоталари конга утади. Ёг тукималаридаги учацилглицеридлар ёг алмашинувида карбонсувлар алмашинувидаги гликоген вазифасини бажаради.

Учацилглицеридлар физиологик фаол холатда булади, гликоген организмнинг физиологик холатларида уларни энергия билан таъминлаш учун ишлатилади. Ёг тукималарида ёгларнинг учацилглицерид шаклида эмас, балки эркин ёг кислоталари шаклида булганлиги учун конда ёг кислоталарининг микдори юкори булиб, улар организмни 50-60% гача энергия билан

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

таъминлайди. Ёг кислоталарининг алмашинувида жигар микдорий жихатдан 60% вазифани бажарса, бошка аъзолар эса 40% вазифа бажаради.

ХУЛОСА

Жигар ва конда туйинмаган ёг кислоталари микдори туйинган ёг кислоталари микдоридан купрок. Жигарда липидлар таркибига кирадиган ёг кислоталарининг янгиланиши бошка аъзолардан кура юкори даражада руй беради. Ёг кислоталарининг ярим парчаланиши жигарда 1-3 кунда булиб утса, бошка аъзоларда эса 5-9 кунда булиб утади. Фосфолипидлар таркибига кирувчи ёг кислоталарининг янгиланиши янада тезрок булади.

Ёг захираларидан ажратилган эркин ёг кислоталарининг асосий кисми жигарга сурилади. Эркин ёг кислоталари учацилглицеридлар ва хиломикронлардан кура осон оксидланади. Жигарда эркин ёг кислоталари фаоллашиб, асосан учацилглицеридлар биосинтезига сарфланади, кисман фосфолипидлар ва холестерин эфирлари биосинтезида катнашади. Эркин ёг кислоталарининг куп кисми учацилглицеридлар таркибига, озрок кисми эса фосфолипидлар таркибига киради. Демак, жигар кон окимида харакатланаётган эркин ёг кислоталарининг учацилглицеридлар ва бошка эфирли липид бирикмаларга айлантирувчи асосий аъзо хисобланади [Подымова С.Д., 1984].

REFERENCES

1. Азизова Д.Л., Исраилов Р.И. Морфологические и морфометрические особенности щитовидной железы при экспериментальном гепатите и коррекции кобавитом.//Патология. Масква. 2005. №1, С.7 - 10.

2. Тожибоев К.Т., Кодиралиева М.Р. Жигарда моддалар алмашинувининг узгаришига таъсир этувчи омиллар. "Фаргона водийсининг усимлик, хайвонот дунёси ва улардан окилона фойдаланиш муаммолари"регионал анжуман материаллари. Андижон 1999.Б. 116-117 .

3. Тожибоев К.Т., Кодиралиева М.Р. Токсический гепатит и метаболизм. "Фаргона водийсининг усимлик, хайвонот дунёси ва улардан окилона фойдаланиш муаммолари" регионал анжуман материаллари. Андижон 1999.Б.

4. Тожибоев К.Т. Особенности секреции белка печенью крыс на разных стадиях отравления CCl4 или гелиотримом. // Патологическая физиология и экспериментальная терапия. Москва.1989, №2,С. 57-60.

5. Карабаева, Р. Б., Ибрагимов, А. А., & Назаров, О. М. (2020). ОПРЕДЕЛЕНИЕ СОДЕРЖАНИЯ ЛИПИДОВ И КИСЛОТ В МАСЛЕ ЯДЕР

114-115.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

КОСТОЧЕК ДВУХ ОБРАЗЦОВ PRUNUS PERSICA VAR. NECTARINA. Universum: химия и биология, (12-1 (78)), 51-55. 6. Карабаева, Р. Б., Ханабатова, М. Т. К., & Абдуллаева, М. К. (2022). ОПРЕДЕЛЕНИЕ ЖИРНОКИСЛОТНОГО СОСТАВА МАСЛА ЯДЕР СЕМЯН PRUNUS DULCIS VAR. AMARA. Universum: химия и биология, (6-2 (96)), 3032.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.