Научная статья на тему 'ГЕОГРАФИЯ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ЁРДАМИДА ГЕОГРАФИК МАСАЛАЛАРНИ БАЖАРИШ'

ГЕОГРАФИЯ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ЁРДАМИДА ГЕОГРАФИК МАСАЛАЛАРНИ БАЖАРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
122
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ГЕОАХБОРОТ / ТЕХНОЛОГИЯ / ГЕОГРАФИЯ / МОДЕЛ / МЕТОД / ТАҲЛИЛ / AKT / МУТАХАССИС / КОМПЬЮТЕР / ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТ / ИННОВАЦИЯ / ТИЗИМ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Xазратов Ф. Х.

Ушбу мақолада география ўқитувчиларининг малакасини ошириш учун зарур бўлган билим ва кўникмалар, геоахборот тизимларида рақамли ва космик тасвирларнинг рақамли ҳамда график тарихининг аҳамияти фикр юритилган. Бундан ташқари, мақолада география ўқитувчилари учун ГАТни ўқитишда ахборот тизимларидан фойдаланиш бўйича корсатмалар берилган. Ахборот тизимларининг янги шакллари, шунингдек, “ахборот” ва “билим” тушунчалари пайдо бўлиши, улардан ГАТни ишлаб чиқиш ва кенг қўллашга доир илмий ёндашувлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS IMPLEMENTATION OF GEOGRAPHICAL PROBLEMS

This article explores the knowledge and skills needed to improve the skills of geography teachers, the importance of the digital and graphic history of digital and spatial imagery in geographic information systems. In addition, the article provides guidance on the use of information systems in teaching GAT for geography teachers. The emergence of new forms of information systems, as well as the concepts of «information» and «knowledge», which provide scientific approaches to the development and widespread use of the GAT.

Текст научной работы на тему «ГЕОГРАФИЯ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ЁРДАМИДА ГЕОГРАФИК МАСАЛАЛАРНИ БАЖАРИШ»

ГЕОГРАФИЯ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ЁРДАМИДА ГЕОГРАФИК МАСАЛАЛАРНИ БАЖАРИШ

DOI: https://doi.org/10.53885/edinres.2021.46.45.017 Xазратов Фазлиддин Хикматович

БухДУ, "Амалий математика ва дастурий технологиялар кафедраси уцитувчиси

ORCID: 0000-0003-2996-6274

Аннотация: Ушбу мацолада география уцитувчиларининг малакасини ошириш учун зарур булган билим ва куникмалар, геоахборот тизимларида рацамли ва космик тасвирларнинг рацамли хдмда график тарихининг ахдмияти фикр юритилган. Бундан ташцари, мацолада география уцитувчилари учун ГАТни уцитишда ахборот тизимларидан фойдаланиш буйича корсатмалар берилган. Ахборот тизимларининг янги шакллари, шунингдек, "ахборот" ва "билим" тушунчалари пайдо булиши, улардан ГАТни ишлаб чициш ва кенг цуллашга доир илмий ёндашувлар келтирилган.

Калит сузлар: геоахборот, технология, география, модел, метод, тах,лил, AKT, мутахассис, компьютер, дастурий таъминот, инновация, тизим.

Аннотация: В этой статье исследуются знания и навыки, необходимые для повышения квалификации учителей географии, важность цифровой и графической истории цифровых и пространственных изображений в географических информационных системах. Кроме того, в статье дается руководство по использованию информационных систем в обучении GAT для учителей географии. Появление новых форм информационных систем, а также понятий «информация» и «знание», которые обеспечивают научные подходы к развитию и повсеместному использованию GAT.

Ключевые слова: Геоинформация, технологии, география, модель, метод, анализ, ИКТ, специалист, компьютер, программное обеспечение, инновации, система.

Abstract: This article explores the knowledge and skills needed to improve the skills of geography teachers, the importance of the digital and graphic history of digital and spatial imagery in geographic information systems. In addition, the article provides guidance on the use of information systems in teaching GAT for geography teachers. The emergence of new forms of information systems, as well as the concepts of «information» and

«knowledge», which provide scientific approaches to the development and widespread use of the GAT.

Key words: Geoinformation, technology, geography, model, method, analysis, ICT, specialist, computer, software, innovation, system.

Бугунги кунда геоахборот тизимлари жуда хдм куп. Бугунги

f" A \J XJ '

кунда энг оммабоп ва урганиш, фоидаланиш осон хдмда цулаИ булган тизимлардан бири бу SAS.Planeta геоахборот тизимидир. Энг асосиИси ушбу дастуриИ таъминотни юклаб олиш ва ундан фоидаланиш мутлацо бепул. SAS.Planeta операцион тизими Windows XP ва ундан юцори булган компъютерларда ишлаИди. Бундан ташцари дастуриИ таъминотнинг мобил цурилмалар учун яратилган SAS4Android(Андроид цурилмалар учун) ва SAS4WinCE(Windows CE) анологлари мавжуд. Ушбу маърузада SAS.Planeta дастурининг асосиИ бажарадиган вазифаларини куриб чицамиз.

1-расм. SAS.Planeta дастyрининг куриниши ОнлаИн хариталарни куриш, yларни компъютерга юклаб олиш, масофалар ва баландликларни улчаш, ёрдамчи нуцталар хамда чизицларни белгилаш.

Хариталарни танлаш икки yсyлда бажарилади. Биринчи усул -"Карты" менюсидан керакли харитани танлаш(2-расм). Иккинчи усул - ускуналар панелидан хариталарни танлаш мумкин(З-расм). SAS. Planeta дастурининг цулаИлиги шундан иборатки, бир неча онлаИн платформаларнинг хариталаридан фоИдаланиш имконияти мавжудлиги. АсосиИ афзалликларидан бири шундаки, харитадан бизга керак булган сохани бир нечта хариталар ва сунъиИ Иулдош тасвирларида тезда куриш хамда меню орцали уларни алмаштиришимиз мумкин(2- ва 3-расм). Расмларда куриниб турганидек Google, Yandex, Bing, OpenStreetMap, турли проваИдерларнинг сунъиИ Иулдошлари, тарихиИ хариталар ва бошца хариталарни юклашимиз хамда улардан керакли мацсадларда фоИдаланишимиз мумкин.

0 ерации Вид Исгсчние JIM' У 1ТГТП Глпи Метки ПРЯ Пдодыртпы Поы»шь Gnnnle- в i * Ar-.*-

шшт £ Спутник (Google)

Яндекс ► Nolcia / Карта (GoogleMapMaker) I | Карта (Google)

у КОСМОСНИМКИ ► ¿J Транспорт (Google}

= Navteq к Ландшафт без названий (Google)

E GeoHub ► ф Ландшафт (Google)

= Генплан Москвы (Яблоко) к Bing ► Геопортал к

4 Yahoo! ► Другие карты к Исторические к 1тадельАркф "

Космос к f шеМШШЯЯ Бухара «st Buxoro i w

Локальные карты ► I 1

OSM ► Генштаб ► ESRI ► / / \

GoogleEarth к IS BIS f

2-расм. SAS.Planeta дастурида хариталар турини танлаш (1-усул)

3-расм. SAS.Planeta дастурида хариталар турини танлаш(2-усул)

Турли хариталар билан ишлаганда сиз узингизга керакли харита хдмда уларнинг керакли цатламларини танлашингиз мумкин(4-расм).

4-расмда цатламлар орасида энг куп фойдаланиладиган Google Hybrid, Panoramio (Google-дан олинган суратлар), Wikimapia, Mapsurfer (баланлик контурлари) келтирилган.

Харитада керакли жойни танлаш ёки излаш учун ускуналар панелининг юцори цисмидан жой ёки манзил номини киритиб танлашингиз мумкин(5-расм). Бунда сиз расмда курсатилган(Google, Yandex ва бошца) провайдерларнинг хариталаридан фойдаланишингиз мумкин.

Хариталарни цидириш ва куриш жараёнида юкланган цисмлари автоматик тарзда дастур хдмда компъютернинг КЭШ хотирасида сацланиб боради. Дастурнинг ушбу функцияси харитани цочондир цайта юклаганда олдин юкланган цисмлари компъютер хотирасидан чацирилади. Яъни цайта интернет тармогидан юклаб олмайди.

- ÇHl) Спутник (Google) * * * - Л» -

1 Google ► | Гибрид (Google)

OSM ► 1 Ç^J Panoramio Картинки

Яндекс ► 1 ® Panoramio KML

Росреестр ► 0 Пробки (Google Maps)

^ Nokia Map Creator

у Гибрид Navteq (mapquest.com)

i^ftj Гибрид (geohub.net) Гибрид Navteq (navteq.com) Гибрид (Космоснимки) Гибрид (Yahoo!)

N. [w] Гибрид (Wikimapia) Ш* у

\ Çj^ Высоты (heywhatsthat.com) Водные ресурсы (maps-for-free) [w] Wikimapia Cf Пробки Navitel <§Ö Пробки (Карты @mail) S / тЮ

Локальные карты ► ITO Map (OSM) ►

^ ArcGIS. Hybrid

Космос ► Ж V

\ Mapsurfer ► ■(•с. &

4-расм. Катламларни танлаш.

9 -rrf" и *

хлв An» ф

ч

Бухара Вихого

I

5-расм. Харитадан цидириш. SAS.Planeta дастуридан фойдаланганда айрим лолларда хариталарнинг цисмларини юкланмаслиги мумкин, бунга сабаб дастурнинг "Источник" менюсида "КЭШ" танланган булади.

6-расм. SAS.Planeta дастурида харита манбасини танлаш

6-расмдан куриниб турганидек бизга керакли булган харита булакларини компъютер хотирасига осонгина сацлаб олишимиз мумкин, сацлаб цуйилган хариталардан интернет мавжуд булмаган холатда хам хариталардан фойдаланишимиз мумкин:

1. Кэш - компъютер хотирасидаги харитани юклаш.

2. Интернет - Тугридан-тугри интернет орцали хариталарни юклаш.

3. Кэш и Интернет - компъютер хотираси хамда интернет орцали харитани юклаш.

Бундан ташцари ушбу хариталарни турли хил форматларда сацлаш мумкин. Масалан (Jpeg, Png, ва бошца) форматларда. GPS орцали бирор бир объект устида ишлаш учун цулай булган форматларда хариталарни юклаш хамда сацлаш имконияти мавжуд. Шунингдек дастур орцали харитада масофаларни улчаш, нуцталарни белгилаш хамда йуналишларни чизиш имкониятини беради.

Хариталарнинг керакли цисмини сацлаш учун биринчи навбатда керакли цисмни танлаш керак булади(7-расм). Кейинги цадамда ускуналар панелидан(7-расмда курсатилган) "Прямоугольная область" меню ости тугмасини босиб, харитадан керакли цисм белгиланади. Керакли цисм танлангандан сунг "Операции с выделенной областью", яъни "Танланган майдон билан операциялар" менюси экранда хосил булади. Х,осил булган ойнадан биз узимизга керакли масштабни белгилаб "ОК" тугмасини босамиз (8-расм).

Операции

Ш т

ж

Вид Источник Карты Слои Метки GPS

и т-, :: ¿ т

Прямоугольная область Alt+R

Полигональная область Alt-tP Выделение по пути По координатам

По размеру экрана Ctrl+A

Предыдущее выделение Ctrl+B

Редактировать предыдущее выделение Загрузить из файла

7-расм. Белгилаб олиш

8-расм. Белгилаб олинган майдон билан операциялар

Дастур орцали масофаларни хам улчаш мумкин. Бунинг учун ускуналар панелининг юцори чап цисмида жойлашган "Линейка", "Улчагич" тугмасини танлаймиз(9-расм), сунгра хаританинг устига керакли нуцта, яъни масофасини улчаш керак булган манзилларни

белгилаймиз(9-расм). Нуцталарни белгилаб булганимиздан кейин, учта тугмачали кичик бошцарув панели пайдо булади(9-расм). Чап тугма белгиланган нуцталарни учиради. Уртадаги тугма хар бир нуцтадаги масофа ёрлицларни курсатади ёки курсатмайди. Унг тугма барча нуцталарни экран кенглигида жойлаштиради(чунки, биз биринчи танлаган нукталаримиз экранга куринмаган булиши мумкин).

- ИЙ Спутник (Google) -

--ш- V S

9-расм. Масофани улчаш Энди ернинг баландлигини улчашни куриб чицамиз. Бунинг учун бизга керакли нуцтани танлаб, сичцончанинг унг тугмасини босамиз ва хосил булган контекст менюдан "Дополнительные операции - Высота над уровнем моря SRTM3 (разрешение ~90 м)" бандини танлаймиз(10-расм), бизга танлаган жой ёки нуцтамизнинг баландлиги ёзилган ойна хосил булади.

, Поставить метку Центрировать с масштабом ► копировать s буфер обмена ► Просмотр темпа основной карты Открыть гмпку, содержащую тай/i основной карть[

Дополнительные операции ► 1 Высота над уровнен поря СТОРОЗО (разрешение км)

берот ► | Высота над уровнен MOpfl SRTM3 разрешение ">90 м)

^ Загрузить тайл основной картъ! (Ins+MLeft) ^ Удалить тайл основной карты [Del+MLeft) Доступьые слиши Создать полигон согласно РосРеестру

(О) Информация о карте Прогноз погоды

10-расм. Ернинг баландлигини улчаш Дастурнинг жуда катта фойдали томони бу - бир нечта хариталар ёрдамида керакли майдонни куриш ва улар орасида тез алмашиш хусусиятидир. Бизга янада цулайроц булиши учун керакли майдонни

нуцталар ва чизицлар ёрдамида белгилаб олишимизнинг узи кифоя. Масалан, топографик харитада тог чуццисини ёки баландлигини курадиган булсак, тезда харита турини алмаштириб сунъий йулдошдан олинган суратларини куришимиз мумкин.

Нуцтали объектни урнатиш учун ускуналар панелидан "Поставить метку" менюсини танлаймиз ва бизга "Добавить новую метку" контекст менюси х,осил булади. Х,осил булган ойна орцали белгиланган нуцтанинг параметрларини белгилашимиз мумкин ёки дарх,ол стандарт цийматларни цолдириб дарх,ол "ОК" тугмасини босишимиз мумкин(11-расм).

Категорий:

Географические v

Широта: N44,614631®

Долгота: Е34г044030°

Описание bsv ш i а

Новая категория

Имя: Метка 92

□ V . к 1

Цвет тени

Размер шрифта Размер иконки

Ii * 11 т

32 Ш

Прозрачность %

35 А

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

JJ Ж

0 Отображать это место на карте

Ок

Отменить

11-раем. Нуктали объектни урнатиш Энди биз бошца харитага утиш ёки сунъий йулдошга уланиш орцали урнатган нуцтали объектимизни куришимиз мумкин.

Хариталарни компътор хотирасига юклаб олиш, уларни график хамда навигаторлар учун керакли форматларда сацлаш.

Биринчи навбатда керакли харитани танлаймиз, кейинги цадамда "Экспорт" тугмасини босиб цуйидаги кетма-кетликни бажарамиз («Операции с выделенной областью» - «Предыдущее выделение») (12-расм). Х,осил булган ойнада форматлардан бирини танлаймиз: ЖХ (Гармин навигатор харитаси), RMP(Магеллан навигатор харитаси),

RMaps SQLite (Android ва iOS дастурлари учун хариталар: RMaps, OsmAnd, Locus Map, Galileo) ёки узингизга керак булган бошца бир фотматни танлашингиз мумкин(12-расм). Керакли форматни танлаб минимал созламаларни урнатиб булгандан сунг "ОК" тугмасини босиб харитани юклашни бошлаймиз.

Загрузить

Склеить

Сформировать

Удалить

Экспорт

Экспорт выделенного участка в формат

RMaps (SQLite)

Куда сохранять: Карта

Спутник (<Зоод1е)

Наложить

Нет

0Пересоздать выбранную БД, если ома существует 0 Заменять существующие тайлы

ПИспользовать вышележащие слом, если отсутствует текущий 1 Пряное копирование таилов (без каких-либо модификаций)

Формат:

ГВ

Автоматически

75

Скопировать

У

Масштабы:

0

0

□ 1 л

□ 2 —

□ 3

: И

□ 5

□ 6

□ 7

□ а

□ 9

10

□ 11 щ

□ 12

□ в«

0 Закрыть окно после старта

ч н С

начать

Отменить

12-расм. Харитани компьютер хотирасига юклаш ва параметрларни

белгилаш

12-расмда куриниб турган яна бир фойдали ёрлиц бу бирлаштириш яъни "Склеить" менюси. Бу ерда биз учун KMZ форматлари мавжуд булиб, (Гармин GPS навигатори учун) ва бир цатор график формат(7РЕ^ PNG ва бошца)даги хариталар мавжуд(13-расм).

13-расм. Хариталарга цушимчаларни бирлаштириш

If*!----

Хулоса

География таълим тизими, шунингдек, узларининг касбий фаолиятида геоинформацион технологиялардан фойдаланиш буйича ишларни бошцаришга цодир булган географларни тайёрлашга мулжалланган мух,им узгаришларни бошдан кечириши керак, бу эса географ мутахассис талабаларнинг касбий тайёргарлиги тизимига АКТни хдр томонлама жорий этишни талаб цилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. E.G.Kapralov, A.V.Koshkarov, B.C.Tikunov, Geoinformatika, Moskva. 2005. 468 bet.

2. A.S.Samardak, Geoaxborot tizimlar, Vladivastok. 2005. 124 bet.

3. V.D.Shipulin, Geoaxborot tizimlari asosiy prinsiplari, Xarkov. 2010. 336 - bet.

4. Khazratov F., Juraev Kh. METHODS OF CREATION AND ORGANIZATION OF WORK, TECHNOLOGY FOR CREATING AUTONAVIGATION MAPS [Электронный ресурс]: URL: http://www.jcreview. com/?mno=9704

5. Хазратов Ф.Х. Современные проблемы интеграции геоинформационных систем и интернет-технологий // Universum: технические науки: электрон. научн. журн., 2020. № 9 (78). [Электронный ресурс]. Режим доступа: https://7universum.com/ru/tech/archive/ item/10735/ (дата обращения: 11.11.2020).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.