Функционалдық сауаттылық векторы – заманауи мұғалім тәжірибесінің негізі Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

108 Педагогическая наука и практика

УДК 373.1.02:372.8

ГРНТИ 14.25.09

ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚ

ВЕКТОРЫ – ЗАМАНАУИ МҰҒАЛІМ

ТӘЖІРИБЕСІНІҢ НЕГІЗІ

Аңдатпа

Бұл мақалада қазақ тілі мен әдебиеті сабақта-

рында функционалдық сауаттылықты дамыту

үшін жағдай жасау мәселесі қарастырылады,

атап айтқанда, оқушылардың жазбаша мәтін-

ді түсіну және мәтін бойынша рефлексия өткі-

зу, олардың мазмұнын өз мақсатына жету үшін

пайдалану. Қоғам өміріне белсенді қатысу үшін Мендаулетова Н.Ш.,

білім мүмкіндіктерін дамыту. Оқу техникасы Қостанай облысы білім

мен мәтінді түсіну ғана емес, мәтінді түсіну мен басқармасының

ой елегінен өткізу, оқығанды өмірлік мақсатқа «Жітіқара ауданы білім

жету үшін пайдалану бағаланады. бөлімінің № 12

жалпы білім беретін мектебі»

Аннотация КММ қазақ тілі мен әдебиеті

В этой статье рассматривается вопрос о созда- мұғалімі

нии условий для развития функциональной гра- Жітіқара қаласы

мотности на уроках казахского языка и литера-

туры, а именно развитие способности учащихся

к осмыслению письменных текстов и рефлексии Негізгі сөздер: функционал-

по ним, использование их содержания для до- дық сауаттылық, қазақ тілі мен

стижения собственных целей, развития знаний әдебиеті, мәтінді түсіну, өмірлік

и возможностей для активного участия в жизни мақсаттар.

общества. Оценивается не техника чтения и бук- Ключевые слова: функциональ-

ИННОВАЦИОННЫЕ ПРОЦЕССЫ ОБРАЗОВАНИЯ

вальное понимание текста, а понимание и реф- ная грамотность, казахский язык

лексия на текст, использование прочитанного и литература, осмысление тек-

для осуществления жизненных целей. ста, жизненные цели.

Annotation Keywords: functional literacy,

Thе article considers the issue of creating Kazakh language and literature,

conditions for the development of functional literacy comprehension of the text, life goals.

at the lessons of the Kazakh language and literature,

namely the development of students' ability to

comprehend written texts and reflect on them,

use the content to achieve the own goals, develop

knowledge and opportunities for active participation

in life society. It is not a reading technique, and the

literal understanding of the text that is assessed, but

the understanding and reflection on the text, the use

of what is read to achieve life goals.

3(41)/2023

Педагогическая наука и практика

109

«Функционалдық сауаттылық ұғым­­ «Оқу сауаттылығы» термині кең

ды алғаш рет 1957 жылы ЮНЕС­КО ма­­­­ғынада қарапайым оқу біліктілі-

енгізді. Бірақ ол кезде функционалдық гін емес, мәліметтерді айқындай білу

сауаттылықтың мағынасы «сауатсыз­ қабілеттімен анықталады. Мектеп

дықты жою» – халықтың көпшілігін жасындағы балалардың тек оқу тех-

оқуға және жазуға үйрету болды. никасын меңгеруі қазіргі таңда қа-

Қазіргі кезде функционалдық сау- білеттілік болып есептелмейді. Оқу

аттылық – адамның сыртқы ортамен сауаттылығы туралы түсінік білім

қарым-қатынасқа түсу және оған тез алушылардың әртүрлі форматтарда

бейімделу және қызмет ету қабілеті. берілген мәтіндерді түсіне білуі, олар-

Жалпы функциональдық сауаттылық дың мәні мен мазмұнын түсініп тұжы-

деген ұғымды таратып айтар болсақ, рымдауы және білім алушылардың

адамдардың (жеке тұлғаның) әлеу- мектептен тыс уақыттарда, әр-түрлі

меттік, мәдени, саяси және экономи- өмірлік жағдаяттарды шешуде оқыға-

калық қызметтерге белсене араласуы нын қолдана білу іс-әрекеттеріндегі

және өмір бойы білім алуына ықпал қызметтерін бағалауға негізделген.

ететін базалық факторы. Яғни бүгінгі Сөзімізді нақтылай түссек, оқу сауат-

жаһандану дәуіріндегі заман ағымына тылығы – жазба мәтіндерді түсіну, өз

қарай ілесіп отыруы. Сонымен, функ- мақсатына жету үшін оның мазмұнын

циональдық сауаттылық адамның ма- қолдану, қоғам өміріне белсенді қаты-

мандығына, жасына қарамастан үнемі су үшін білімі мен мүмкіншіліктерін

білімін жетілдіріп отыруы. Мұндағы дамыту қабілеті.

басшылыққа алынатын функционал- Оқушыларымның оқу сауатты­лық­

дық сапалар: белсенділік, шығар- тарын дамыту үшін әртүрлі әдістерді

машылық тұрғыда ойлау, шешім қа- қолданамын, мысалы:

былдай алу, өз кәсібін дұрыс таңдай «Тұжырымдамалық кесте» әдісі

алуға қабілеттілік, т.б. Яғни, жалпы Бұл әдісте білім алушылардан дәп-

білім беретін мектептерде Қазақстан тердің бетін (не таратылып берген

республикасының зияткерлік, дене парақты) ортасынан тік үш сызықпен

ИННОВАЦИОННЫЕ ПРОЦЕССЫ ОБРАЗОВАНИЯ

және рухани тұрғысынан дамыған бөлу сұралады. Мәтінді оқу барысын-

азаматын қалыптастыру, оның физи- да олар: Бөліктің оң жағына мәтіннен

калық құбылмалы әлемде әлеуметтік үзінді жазады. Бөліктің ортасына ав-

бейімделуін қамтамасыз ететін білім тордың айтар ойын жазады. Ал бөлік-

алудағы қажеттіліктерін қанағаттан- тің сол жағына өзінің ойын, тұжыры-

дыру болып табылады. мын, пікірін жазады.

Біздің еліміз осы кезге дейін PISA «FILA кестесі» әдісі

халықаралық зерттеуінің 4 цикіліне Бұл әдіс көркем шығармадағы

(2009, 2012, 2015, 2018, 2022 жыл- кейіпкерлердің образдық тұлғасын

дар) қатысып келеді. Халықаралық ашуға бағытталады. Білім алушылар

зерттеу­дің негізгі үш бағыты олар: топ құрамында төрт адам болып жұ-

• математикалық сауаттылық, мыс жасайды. Әрқайсысы «FILA кес­

• жаратылыстану-ғылыми сауат­ тесі» әдісі бойынша тапсырма түр-

ты­­­лық, лерін бөліп алып, мәтінмен жұмыс

• оқу сауаттылығы. жасайды. Мәселен, топ мүшесінің

3(41)/2023

110 Педагогическая наука и практика

біреуі мәтіннен шығарма кейіпкер- кестесін толтыру, кластер құрастыру,

лерінің бейнесін ашатын деректерді, ПОПС формуласы бойынша өз пікір-

яғни фактілерді жинайды, екіншісі лерін айту, «Ақпарат әткеншегі», «Иә,

кейіпкер туралы өзіндік пікірімен, жоқ», «Қар кесегі», «Синквейн», «Ди-

яғни идеясымен бөліседі, үшіншісі аманта» әдістерін қолданамын.

кейіпкер тұлғасын ашатын сұрақтар

құрастырады, төртіншісі сұраққа сай ӘДЕБИЕТТЕР:

іс-әрекет жоспарын ұсынады. Қоры- 1.Даулетова Н.А. Оқушылардың

тынды-сында жұмыстарын біріктіріп, функ­­ционалдық сауаттылығын қа-

кестені толдырады. лыптастырудың тиімді әдістері: әдіс­

«Әдебиет лотосы» әдісі темелік құрал / Н.А.Даулетова - Аты-

Бұл әдісті қолданудағы мақсат– рау: «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

білім алушыларға оқыған әдеби Атырау облысы бойынша педагогика-

шығармалар кейіпкерлерінің образын лық қызметкерлердің біліктілігін арт-

/бейнесін/ ашып талдауға үйрету. Бұл тыру институты, 2019.

әдісті білім алушылармен жеке не 2.«Оқу сауттылығынан үлгілік тап­

жұппен я болмаса топпен жасауға бо- сырмалар жинағы», Қостанай, 2021.

лады.

«Кейіпкерлер әлемі» әдісі

Бұл әдіс те жоғардағы әдіс секіл-

ді білім алушыларды оқыған әдеби

шығармалар кейіпкерлерінің образын

/бейнесін/ ашып талдауға бағыттай-

ды. Алдымен білім алушылар топқа

бөлініп, бір-бірлеріне әңгіме мазмұны

бойынша сұрақтар қояды. Сұрақтар-

дың мазмұны шығарма кейіпкер-

лерімен, орын алған оқиғалармен бай-

ланысты болуы керек. Ұтымды сұрақ

ИННОВАЦИОННЫЕ ПРОЦЕССЫ ОБРАЗОВАНИЯ

пен мәнді жауап бағаланады.

Сонымен қатар, оқушылардың оқу

сауаттылығын дамыту үшін және са-

бақта алған білімдерін бекіту үшін

әртүрлі әдіс-тәсілдерін қолданамын.

Оқушылардың оқулықтағы мәтіндерді

түсініп оқуына қызығушылықтарын

тудырамын. Мәтінмен жұмыс жа-

сағанда оқушыларға әртүрлі тапсы-

рмалар беремін. Мысалы: мәтінді

оқып, негізгі ойды анықтау, тірек

соөдерді анықтау, мәтін бойынша

бірнеше сұрақ құрастыру, мәтін бой-

ынша қысқа тест құрастыру, “Венн”

диаграммасын толтыру, «Үш БББ»

3(41)/2023