Научная статья на тему 'ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ БАРПО ЭТИШДА ҲУҚУҚИЙ ВА СИЁСИЙ МАДАНИЯТНИНГ АҲАМИЯТИ'

ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ БАРПО ЭТИШДА ҲУҚУҚИЙ ВА СИЁСИЙ МАДАНИЯТНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
26
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фуқаролик жамияти / ҳуқуқий онг / ҳуқуқий маданият / сиёсий онг ва маданият / асосий қонун / сайлов / референдум / инсон манфаатлари / суверенитет / демократия / civil society / legal consciousness / legal culture / political consciousness and culture / Basic Law / election / referendum / human interests / sovereignty / democracy

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Shukurov T.A.

Мазкур мақолада фуқаролик жамиятини барпо этишда фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва маданияти, сиёсий маданияти ва фуқаролик позициялариинг аҳамияти хусусида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF LEGAL AND POLITICAL CULTURE IN THE RESTORATION OF CIVIL SOCIETY

In this article we will talk about the importance of the legal consciousness and culture, political culture and civil positions of citizens in the restoration of civil society.

Текст научной работы на тему «ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ БАРПО ЭТИШДА ҲУҚУҚИЙ ВА СИЁСИЙ МАДАНИЯТНИНГ АҲАМИЯТИ»

UDK 33

Shukurov T.A. o'qituvchi

Ichki Ishlar Buxoro Akademik Litseyi

ФУЦАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ БАРПО ЭТИШДА ХУЦУЦИЙ ва СИЁСИЙ МАДАНИЯТНИНГ АХАМИЯТИ

Аннотация: Мазкур мацолада фуцаролик жамиятини барпо этишда фуцароларнинг ууцуций онги ва маданияти, сиёсий маданияти ва фуцаролик позициялариинг ауамияти хусусида суз боради.

Калит сузлар: фуцаролик жамияти, ууцуций онг, ууцуций маданият, сиёсий онг ва маданият, асосий цонун, сайлов, референдум, инсон манфаатлари, суверенитет, демократия.

Shukurov T.A. teacher

Bukhara academic Lyceum of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan

THE IMPORTANCE OF LEGAL AND POLITICAL CULTURE IN THE RESTORATION OF CIVIL SOCIETY

Annotation: in this article we will talk about the importance of the legal consciousness and culture, political culture and civil positions of citizens in the restoration of civil society.

Keywords: civil society, legal consciousness, legal culture, political consciousness and culture, Basic Law, election, referendum, human interests, sovereignty, democracy.

Демократик ислохотларнинг самарадорлиги куп жихатдан ахолининг сиёсий-хукукий онги ва маданиятига боFликдир. Бунда ахолининг инсон хукук ва эркинликларига, конунларга хурмат муносабатида булишини, унинг конституцион хукукларини англашини, Ватан такдирига, мамлакатда ва дунёда булаётган вокеа-ходисаларга дахлдорлик туЙFуси билан карашини шакллантириш мухим вазифа хисобланади. Жамият хукукий маданиятининг юкори даражада булиши ахолининг мамлакат ижтимоий -сиёсий хаётидаги фаоллигини, унинг белгилаб олинган максадларга муваффакиятли эришишга кизикиши ва масъулиятини, юз бераётган узгаришларга дахлдорлик туЙFусини ошишига ёрдам беради, мухим карорлар кабул килиш жараёнида фукароларнинг иштирокини жиддий кенгайтиради.

Давлат жамиятнинг барча сохаларини ва уларда кишиларнинг хулкини тартибга солишда хукукий маданиятнинг ролига алохида ахамият беради. Чунки шахс куп жихатдан конунларга тегишли жазо хакида билиши сабабли эмас, балки унинг узи бундай харакатни хаётий тамойилларга номуносиб ва зид хисоблагани боис риоя килади. Бинобарин, хукукий маданият конунларда кузда тутилган нотуFри хатти-харакатлар учун жавобгарликдан кура ижтимоий муносабатларни тартибга солишда катта роль уйнайди. Хукукий маданият ижтимоий муносабатларни тартибга солиш асносида сиёсий, миллий, ахлокий ва эстетик маданиятлар билан биргаликда таъсир курсатади. Шу сабабли мазкур тушунчани, унинг таркибий кисмларини ва вазифаларини аниклаб олиш мухим ахамият касб этади.

Юристларнинг "хукукий маданият" тушунчасининг хукукий табиатига оид фикрлари ва таърифлари деярли бир-бирларига ухшаш. Масалан, В.В.Лазаревнинг хисоблашича, "жамиятнинг хукукий маданияти жамият хукукий хаётининг сифатий холатидир. У хукукий хужжатларнинг, хукукий ва хукукни куллашга доир фаолиятнинг, шахснинг хукукий онги ва хукукий ривожланиши мукаммалигининг эришилган савиясида хамда ижтимоий ривожланиш ва жамият мавжудлиги шароитларини саклаб туришга ижобий таъсир килувчи шахснинг хулки эркинлиги даражасида ва унинг давлат билан узаро масъулиятларида намоён булади. С.Алексеев тавсифига кура, хукукий маданият деганда, жамият хукукий хаётининг ижтимоий, маънавий, сиёсий ва иктисодий тузуми натижасидаги сифатий холати тушунилади. Бу холат хукукий фаолиятнинг, юридик хужжатларнинг, хукукий онгнинг ва умуман субъект (инсон, турли гурухлар, барча ахоли)нинг хукукий ривожланиши хамда давлат ва фукаролик жамияти томонидан инсон хукук ва эркинликларининг кафолатланиши даражаларида уз ифодасини топади.

Мазкур тушунчага меъёрий-хукукий хужжатларда хам таърифлар берилган. Уларга мувофик, хукукий маданият - бу хукукий билимлар, ахолининг хукукий тарбиясини тубдан яхшилаш, унинг хукукий маданият даражасини ошириш, хукукий ахборотнинг кенг майдонини яратиб бериш — хукукий давлатнинг карор топишида мухим йуналишдир. (хукук масалалари юзасидан фукароларнинг хабардорлиги, уларнинг конунларни билишлари), хукукий ишонч (фукароларнинг конунларни хурмат килиш, риоя этиш ва бажаришга тайёрликлари), фаол амалий фаолият (фукароларнинг амалдаги конунчилик доирасидаги хулки), хукукбузарликларга нисбатан муросасизлик (хукукбузарларга нисбатан фаол фукаролик ёндашуви) йиFиндисидир. Жамиятда хукукий маданиятни юксалтириш миллий дастури (Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 29.08.1997 й.ги карори билан тасдикланган).

Хукукий маданият деганда, хукукий билимлар, уларни куллай олиш кобилияти (махорати), конунларни хурмат килиш, уларга риоя этиш, меъёрий-хукукий хужжатларнинг мукаммаллиги ва хозирги кун талабларига ва амалга оширилаётган ислохотларга мувофиклиги, хукукни куллаш амалиётида конунийлик тамойилига амал килиш, юридик фан ва амалиёт ютуклари тушунилиши лозим. Бундай таъриф хукукий демократик давлат ва фукаролик жамиятини барпо килишга мухим таъсир курсатувчи хукукий маданиятнинг мохияти ва вазифаларини тула акс эттиради. Бинобарин, хукукий маданият куйидаги бир-бири билан узаро боFлик таркибий кисм (элемент)лардан иборат булади:

- фукароларнинг хукукий билимлари ва уларни куллаш махорати хамда уларнинг уз хукукларини амалга оширишига ва конун доирасида харакат килишига тайёр эканлиги билан уз ифодасини топадиган хукукий фаоллиги;

-кабул килинаётган меъёрий-хукукий хужжатларнинг мукаммаллиги, сифати, асосланганлиги ва уЙFунлиги билан ифодаланадиган конун ижодкорлиги фаолияти; хукукни куллаш амалиётининг сифати, конунларга ва инсон хукуклари буйича халкаро хужжатларга риоя килишлари билан ифодаланадиган хукукни мухофаза килувчи ва суд органларининг фаолияти; суд-хукук сохасида муаммоларни тадкик килишга ва уларни олдиндан аниклашга хамда жамиятнинг замонавий талабларига мос булган таклиф-тавсиялар ишлаб чикишга йуналтирилган юридик фан;

- ижтимоий-хукукий тажриба ва бошкалар асосида хукукий курсатмаларни кабул килиш, шархлаш, куллаш буйича юридик амалиёт.

Хукукий маданият даражаси факатгина конунларни билиш, хукукий маълумотлардан хабардор булишдангина иборат эмас. У - конунларга амал килиш ва уларга буйсуниш маданияти демакдир. У - одил судни хурмат килиш, уз хакхукукларини химоя килиш учун судга мурожаат этиш эхтиёжи демакдир. Хукукий маданият дегани - турли можароларни хал килишда конунга хилоф кучлардан фойдаланишни рад этиш демакдир. Хукукий маданият таркибий кисмларининг келтирилган руйхати тугал эмас. Умуман олганда, улар жамиятнинг хукукий тизимига кириб, конунийлик тартиботини, хукук субъектларининг туFри хаттихаракатларининг йотиндиси булган ижтимоий муносабатларнинг кай даражада йулга куйилганлиги ахволини белгилайди. Дархакикат, келгусида умуман ахолининг хукукий маданияти даражасини бахолаш меъёрларини ишлаб чикиш зарур. Чунки хукукий маданият холатини тахлил этиш уни юксалтириш механизмларида мавжуд бушликларга эътиборни каратишга, ушбу сохада амалга ошириладиган тадбирлар сифатини хамда давлат органлари ва фукаролик жамияти институтларининг бу жараёнлардаги иштироки даражасини аниклашга, мазкур йуналишдаги ишларни янада такомиллаштириш максадида таклифлар ишлаб чикишга имкон беради.

Юридик адабиётда хукукий маданиятнинг турлари уларни ифодаловчиларга караб фаркланиб, улар жамиятнинг хукукий маданияти, шахснинг хукукий маданияти, касб эгалари (профессионал) хукукий маданияти сифатида намоён булади. Жамиятнинг хукукий маданияти - бу инсоният томонидан хукук сохасида тупланган ва жамиятнинг хукукий вокелигига мансуб булган кадриятлар тизимини акс эттирувчи умумий маданиятнинг кисмидир. Шахснинг хукукий маданияти - бу хар бир кишининг уз фаолиятида ва хукукий онгида субъектив тарзда шаклланган хукукий билим, яъни амалдаги хукукка нисбатан муносабатни ифодаловчи тасаввурлар, карашлар ва туЙFулар йиFиндисида намоён булади. Маълумки, фукаро унинг ишида, кундалик турмушида ва уз оиласида хукукий билимларнинг энг кам кисмидан фойдаланади. Бу билимлар, одатда, конституция, мехнат, оила, фукаролик, тадбиркорлик хукукларига оид булади. Фукароларнинг кенг юридик билимларга эга булишлари хам хукукий маданиятнинг юкори даражасини англатмайди, чунки хукукий маданият нафакат хукукий билимларни, балки уларни куллай олиш ва хукукий фаолликни намоён килиш махоратини узида мужассамлаштиради. Касбий (профессионал) хукукий маданият шундай кишилар гурухига хос буладики, улар махсус маълумот ва амалий тайёргарлик талаб киладиган юридик фаолият билан касб тарикасида шуFулланади. Бундай гурух касбий фаолиятнинг тегишли сохаларидаги хукукий ходисаларни юкорирок даражада билиш ва тушуниш билан ажралиб туради.

Хукукий маданиятнинг бундай тавсифи тула холда асосий вазифалари фукароларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш, хукукий тартиб ва конунийликни таъминлаш булган юристлар, хукукни мухофаза килувчи хамда суд органлари ходимларига мансуб булади. Улар конун ва конуности хужжатларининг зарурлигига, ижтимоий фойдалилигига, хукукнинг адолат мезони сифатида ахамиятига катъий ишончга эга булишлари хамда кундалик фаолиятда хукукий воситалардан фойдаланишни билишлари зарур.

Фукароларнинг ижтимоий-сиёсий жараёнлардаги, мухим давлат карорларини кабул килишдаги фаоллигининг ошиши ахолининг нафакат хукукий маданиятини, балки сиёсий маданиятини хам шакллантириш заруратини белгилаб беради.

Тадкикотчиларнинг аксарияти таъкидлашича, сиёсий маданиятнинг етарли даражасига эга булиш шахсга сиёсий вазият хакида яхши хабардор булиш, булиб утаётган вокеаларга туFри бахо бера олиш, улар туFрисида уз фикрига эга булиш ва мохирлик билан керакли танловни амалга ошириш имкониятларини беради. Сиёсий маданият хукукий маданият билан чамбарчас боFликдир, чунки фукароларнинг, давлат органлари ва институтларининг фаолияти хукукий муносабатлар доирасида амалга оширилади. Сиёсий маданият инсон ва жамиятнинг кадриятлар,

йулйуриклар ва эътикодни уз ичига олган сиёсий ривожланиши натижаси булиб, кишининг сиёсий тизимга булган муносабатини шакллантиради.

Сиёсий маданият даражаси сиёсий тизимнинг сифатини, фукаролар, ижтимоий гурухлар, давлат органлари ва фукаролик жамияти институтларининг сиёсий хабардорлигини хамда сиёсий хулкини акс эттиради. Бу эса жамиятнинг сиёсий хаёти асосларининг шаклланишига катта таъсир курсатади ва бошкарувнинг самарадорлигини белгилайди. Юридик адабиётда сиёсий маданият бир-бири билан узаро боFлик сиёсий тажриба, сиёсий хулк ва сиёсий онг каби тузилмавий таркибий кисмлардан иборат, деб тавсифланади.

Сиёсий тажриба узок вакт давомида юзага келади. У умуммиллий ва миллий кадриятларни, халк анъаналари ва урф-одатларини, сиёсий муносабатларнинг тарихий ривожланишини, сиёсий анъаналарга мувофик кабул килинадиган конун ва меъёрларни камраб олиб, пировардида сиёсий онгни шакллантиради.

Сиёсий онг сиёсий маданиятнинг мухим таркибий кисми булиб, кишиларнинг сиёсий билимлари, эътикоди, йул-йуриклари йиFиндиси сифатида намоён булади ва улар асосида шахснинг сиёсий хулки шаклланади. Илмий адабиётларда кайд этиладики, сиёсий маданиятнинг шаклланишига мамлакатнинг геосиёсий холати, миллий маданият хусусиятлари, миллий кадриятлар, анъаналар, жамиятнинг сиёсий структураси ва бошкалар таъсир курсатади.

Шунинг билан бирга, ахолининг сиёсий маданиятини шакллантириш турли усуллар ва йуллар билан амалга оширилади. Улар жумласига сиёсий карорлар ва конунчилик хужжатларини кабул килиш оркали давлатнинг амалга ошираётган фаолияти, сиёсий партияларнинг фукаролар сиёсий онгини шакллантиришга каратилган ишлари хамда фукароларнинг уларнинг дастурларига муносабатлари, оммавий ахборот воситаларининг мамлакатда ва дунёда юз бераётган сиёсий жараёнлар туFрисида фукароларни хабардор килишлари, уларнинг хукукий хабардорликларини оширишлари, жамоат бирлашмалари, харакатлар ва фукаролик жамиятининг бошка институтларининг ахолини уз фаолиятларига жалб килишлари, у ёки бу ижтимоий гурухнинг хукук ва манфаатларини химоя килишлари, шунингдек демократик ислохотлар доирасида амалга оширилаётган мухим вазифаларни мухокама килишга каратилган ташвикот-маърифат ишларини олиб боришлари киради.

Шу билан бирга, сиёсий маданиятни шакллантириш ва унинг юкори даражасига эришиш, айникса, мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотлар бошида турган, сиёсий институтларга рахбарлик килаётган давлат бошкарувининг мансабдор шахслари фаолиятида мухим урин тутади. Зеро, демократик хукукий давлатни куриш жараёнида амалга оширилаётган демократик узгаришларнинг мазмун ва мохиятини

тушунмаслик, шахсий Fаразли максадларни кузлаб миллий манфаатларга эътиборсизлик салбий окибатларга олиб келиши мумкин. Шу боисдан ахолининг сиёсий билимлари, кадриятлари ва эътикодини шакллантириш учун лозим булган шароитларни яратиш, фукароларнинг сиёсий онги ва маданиятини юксалтириш, уларнинг мухим масалаларни хал этишда иштирок этишлари, мамлакатда ва унинг ташкарисида булиб утаётган сиёсий вокеаларни мустакил тушуниб олишлари кобилиятини ошириш учун тегишли тадбирлар самарадорлигини ошириш мухим урин тутади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ КОНСТИТУЦИЯСИ.-Т.: «УЗБЕКИСТОН», 2016 Й.

2. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ КОНСТИТУЦИЯСИГА ШАРХ. А.А.АЗИЗХУЖАЕВ УМУМИЙ ТАХРИРИ ОСТИДА. ТОШКЕНТ: ТДЮУ, 2008.- 496 Б

3. Давлат ва хукук умумий назарияси: Дарслик / В.В. Лазарев тахрири остида- М : Юристъ, 2001.

4. Давлат ва хукук назари яси: Дарслик / С.С. Алексеев тахрири остида. М : Норма, 2013

5. Хукукий давлат ва адолатли фукаролик жамиятида шахснинг конституциявий хукук ва эркинликларини таъминлаш масалалари: Илмий-амалий конференция материаллари туплами / Масъул мухаррир: Ш.Т. Икрамов - Т., Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2016. - 308 бет.

6.Farhodjonovna F. N. Spiritual education of young in the context of globalization //Мир науки и образования. - 2017. - №. 1 (9).

7. Farhodjonova N.F., Akramova D.S. Globalization: meaning and essence //Теория и практика современной науки. - 2017. - №. 4. - С. 8-11.

8.Farxodjonova N.F. Modernization Of Uzbek Language And National-Spiritual Heritage In National Culture". The American Journal of Social Science and Education //Innovations. - 2021. - Т. 3. - №. 01. - С. 585.

9.Farxodjonova N.F. Modernization and integration: social-philosophical analysis. Rol'nauki v formirovanii sovremennoj virtual'noj real'nosti. - 2019.

10. Farxodjonova N. F. Problemi primeneniya innovatsionnix texnologiy v obrazovatel'nom protsesse na mejdunarodnom urovne. Mejdunarodnaya konferentsiya. Innovatsionnie tendentsii, sotsial'no-ekonomicheskie i pravovie problemi vzaimodeystviya v mejdunarodnom prostranstve. - 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.