CC BY
1UDK: 374+ 8.81-132/ 115 FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNI O'RGATISHNING SAMARALI USULLARI VA ULARNING TA'LIMDAGI AHAMIYATI
MAQSUDOV ULUG'BEK QURBONOVICH
Pedagogika kafedrasi dotsenti, pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), dotsent, Farg'ona Davlat Universiteti, O'zbekiston
AKBAROVA MOHINUR ALISHER QIZI
Magistr, Pedagogika nazaryasi va tarixi (faoliyat turlari bo'yicha), Farg'ona Davlat
Universiteti, O'zbekiston
Annotatsiya: Ushbu maqola frazeologik birliklarni o'quvchilarga o'rgatish jarayonida samarali usullardan foydalanishning ahamiyatini yoritadi. Frazeologik birliklar nafaqat tilni boyitish, balki o'quvchilarda obrazli fikrlash va madaniy merosni o'zlashtirish kabi ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Maqolada frazeologik birliklarni o'rgatish usullari va ularning ta'limdagi ahamiyati tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar: Frazeologik birliklar, til boyligi, ta'lim, obrazli fikrlash, madaniy meros, o'qitish usullari.
Аннотация: В данной статье раскрывается важность использования эффективных методов в процессе обучения учащихся фразеологическим единицам. Фразеологические выражения помогают не только обогатить язык, но и развивают у учащихся образное мышление и восприятие культурного наследия. В статье рассматриваются методы обучения фразеологическим выражениям и их значимость в образовательном процессе.
Ключевые слова: Фразеологические единицы, богатство языка, образование, образное мышление, культурное наследие, методы обучения.
Annotation: This article highlights the importance of using effective methods to teach idiomatic expressions to students. Idiomatic expressions not only enrich language but also help develop students' figurative thinking and appreciation of cultural heritage. The article explores methods of teaching idioms and their significance in education.
Keywords: Idiomatic expressions, language enrichment, education, figurative thinking, cultural heritage, teaching methods.
Frazeologik birliklar - bu xalqning boy til merosi, turli hayotiy tajribalarni va madaniyatni o'zida aks ettiruvchi iboralar va ifodalar to'plamidir. O'quvchilarga til boyligini o'rgatish jarayonida frazeologik birliklar alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki ular til o'rganuvchilar uchun nafaqat tilni estetik jihatdan boyitadi, balki chuqur ma'no anglash, muloqotda obrazlilik va ta'sirchanlikni oshirishga yordam beradi. Shu boisdan frazeologik birliklarni o'rgatish pedagoglar uchun qiziqarli va o'quvchilarning bilim doirasini kengaytirishga qaratilgan samarali mavzu hisoblanadi. Ushbu maqolada frazeologik birliklarni o'rgatish usullari va ularning ta'limdagi ahamiyati yoritiladi.
Frazeologik birliklar - bu ma'nosi bir butunlikda anglashiladigan, leksik birligi buzilmaydigan va turli obrazli mazmunlar hosil qiluvchi so'z birikmalaridir. Masalan, "tilini tiyish", "ko'ngli to'lish", "oyog'ini qo'lidan uzmoq" kabi iboralar xalq tilining boyligini ko'rsatadi. Bunday iboralar yordamida o'quvchilar xalqning turmush tarzi, odatlari va qadriyatlari bilan yaqindan tanishadi. Shu sababdan, frazeologik birliklarni o'rgatish orqali o'quvchilar tilning keng imkoniyatlarini anglash va muloqotda foydalanish ko'nikmalarini rivojlantiradi.
Frazeologik birliklarni o'rgatish jarayonida o'quvchilarga nafaqat ularning ma'nosini, balki qaysi sharoitda qo'llashni, ulardan qanday obraz yaratish mumkinligini o'rgatish muhimdir. Bu esa, til o'rganuvchiga yanada jonli va tabiiy muloqot olib borish imkonini beradi. Shu bilan birga,
frazeologik birliklar ta'lim jarayonida ko'proq e'tibor qaratiladigan mavzulardan biridir, chunki ular tilni yanada rang-barang va tushunarli qiladi.
Frazeologik birliklarni o'rgatishning samarali usullari
1. Vizual materiallardan foydalanish: Frazeologik birliklarni tushuntirish jarayonida vizual vositalardan foydalanish o'quvchilarning tushunchalarini aniqroq shakllantiradi. Masalan, "tillani suv qilib ichdi" frazeologik birligini tushuntirish uchun biron oddiy rasm yoki krossvord orqali o'quvchilarga uni anglatish mumkin.
2. Qiyoslash va analogiyalar orqali tushuntirish: Frazeologik birliklarni oddiy so'zlar bilan qiyoslash va shunga o'xshash mantiqiy tushuntirish orqali ularning ma'nosini tushuntirish mumkin. Masalan, "yuragi tosh bo'lish" frazeologik birligini "mehr-muruvvati kam bo'lish" kabi oson tushunarli ifoda bilan taqqoslash mumkin.
3. Frazeologik birliklar bilan bog'liq xalq hikoyalarini o'qish va muhokama qilish: Har bir frazeologik birlikning o'ziga xos kelib chiqish tarixi bor. O'quvchilar bilan ana shu tarixni muhokama qilish orqali ularning frazeologik birliklarga bo'lgan qiziqishini oshirish mumkin. Masalan, "kichik bir joyda ikki sher" kabi iboralarning xalq og'zaki ijodi bilan bog'liqligini tushuntirish.
4. Frazeologik birliklarni muloqotda qo'llashga o'rgatish: O'quvchilar faqat frazeologik birikmalarni o'rganib qolmasdan, balki ulardan amalda foydalanishni ham o'rganishlari kerak. Shu maqsadda darslarda qiziqarli sahna ko'rinishlari, rolli o'yinlar tashkil etilishi mumkin. Masalan, o'quvchilar ikki-uch kishilik guruhlarga bo'linib, bir vaziyatda o'zaro suhbat olib borish va frazeologik birliklarni to'g'ri ishlatish ustida mashq qilishlari mumkin.
5. Frazeologik birikmalar bo'yicha topshiriqlar va o'yinlar tashkil qilish: O'quvchilar frazeologik birliklarni yaxshiroq o'zlashtirishlari uchun qiziqarli topshiriqlar va o'yinlar tashkil etish juda samarali. Misol uchun, frazeologik birikmalarni topish, ular yordamida gaplar tuzish yoki krossvordlar tuzish kabi faoliyatlar frazeologik birliklarni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
6. O'yin metodlari: O'rganishning eng samarali usullaridan biri bu o'yin usullaridan foydalanishdir. Frazeologik birliklarni yodlash o'yinlari, ularni kontekstda ishlatish yoki o'z jumlalaringizni yaratish o'quv jarayonini qiziqarli qilishi mumkin. Masalan, talabalar jumlalarda frazeologik birliklarni tushuntirishlari yoki ishlatishlari kerak bo'lgan viktorinalarni tashkil qilish mumkin.
7. Kontekstli o'rganish metodlar: Yana bir muhim usul-kontekstli o'rganish. Talabalar frazeologik birliklarni kontekstda ko'rganlarida yaxshiroq eslashadi. Buni matnlarni o'qish, filmlarni tomosha qilish yoki frazeologik birliklar tabiiy nutqda ishlatiladigan audio materiallarni tinglash orqali amalga oshirish mumkin. Shundan so'ng, ishlatilgan iboralarni, ularning ma'nosi va qo'llanilishini muhokama qilish kerak.
8. Ko'p takrorlash usullari: Takrorlash frazeologik birliklarni o'qitishning asosiy elementidir. Takrorlash usullari lug'atlarni yaratish, kartalarni tuzish va frazeologik birliklarni yodlash uchun topshiriqlarni taklif qiladigan tillarni o'rganish dasturlaridan foydalanishni o'z ichiga olishi mumkin. Ushbu usul materialni birlashtirishga yordam beradi va o'quvchilarga uni yaxshiroq o'zlashtirishga yordam beradi.
9. Madaniyatlararo taqqoslash usullari: Turli tillardagi frazeologik birliklarni taqqoslash o'ziga xos frazeologik birliklarni ham, madaniy kontekstlarni ham tushunishni chuqurlashtirishi mumkin. Talabalar ma'lum tushunchalar o'z tillarida qanday ifodalanishini va ular o'rganilayotgan tilda qanday talaffuz qilinishini o'rganishlari mumkin. Bu nafaqat frazeologik birliklarni yodlashga yordam beradi, balki tanqidiy fikrlashni ham rivojlantiradi.
Frazeologik birliklarni o'rgatishning afzalliklari:
• Til boyligini oshiradilar: Frazeologik birikmalar yordamida o'quvchilar so'z boyligini kengaytiradi va ifodalarni o'zlashtirish orqali lug'at doirasini boyitadi.
• Obrazli fikrlash qobiliyatini rivojlantiradilar: Frazeologik birikmalar orqali o'quvchilarni tasavvur qilish, obrazli fikrlash va ijodkorlik ko'nikmalari rivojlanadi.
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
2022 - 5.94 PHYLOLOGICAL SCIENCES
• Madaniy merosni o'zlashtiradilar: Har bir frazeologik birlik o'z xalqining madaniyati, tarixi va hayotiy tajribasini aks ettiradi. Shu sababdan, frazeologik birliklarni o'rgatish orqali o'quvchilar milliy madaniyatga oid bilimlarga ega bo'ladilar.
• Til ifodalarini muloqotda qo'llash qobiliyatini oshiradilar: Frazeologik birliklardan to'g'ri foydalanish muloqotda samaradorlikni oshiradi va o'z fikrini ta'sirli ifodalash imkonini beradi.
Xulosa qilib aytganda, frazeologik birliklarni o'rgatish o'quvchilarning tilga bo'lgan qiziqishini oshirishda va ularning til boyligini kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqolada ko'rib chiqilgan usullar orqali frazeologik birliklarni samarali o'qitish mumkin. Har bir usulning o'ziga xos afzalliklari bor va ular orqali o'quvchilar frazeologik birliklarni chuqurroq tushunish, ularni amalda qo'llash va milliy madaniyatimizni o'zlashtirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Shu sababli, pedagoglar frazeologik birliklarni o'rgatishda zamonaviy va qiziqarli usullardan foydalanish orqali o'quvchilarning til o'rganishga bo'lgan qiziqishini oshiradilar va ularning kommunikativ ko'nikmalarini rivojlantiradilar. Maqolada ko'rib chiqilgan usullar orqali frazeologik birliklarni samarali o'qitish mumkin. Har bir usulning o'ziga xos afzalliklari mavjud bo'lib, ular orqali o'quvchilar frazeologik birliklarning ma'nosini chuqurroq anglash, ularni turli kontekstlarda to'g'ri va ta'sirli qo'llash imkoniyatiga ega bo'ladilar. Shu bilan birga, frazeologik birliklar milliy madaniyatimizning boyligini aks ettirgani sababli, ularni o'rganish o'quvchilarda milliy qadriyatlar va madaniyatga hurmat tuyg'usini shakllantirishga xizmat qiladi. Mazkur usullarni qo'llash orqali ta'lim jarayonida o'quvchilarning bilim saviyasini oshirish, ularning muloqot ko'nikmalarini kengaytirish va madaniy merosni o'zlashtirishga hissa qo'shish mumkin. Shuningdek, frazeologik birliklarni o'rganish tilni o'rgatish uchun katta ahamiyatga ega. Birinchidan, bu tilni bilish darajasini oshiradi. Ko'proq frazeologik birliklarni biladigan talabalar yanada samarali muloqot qilish va o'z fikrlarini ifoda etish qobiliyatiga ega, bu ularga turli xil aloqa vaziyatlariga ko'proq ishonch hosil qilish imkonini beradi.
Ikkinchidan, frazeologik birliklar madaniyatga ko'prik bo'lib xizmat qiladi. Barqaror iboralarni o'rganish orqali talabalar ona tilida so'zlashuvchilarning mentalitetiga sho'ng'iydilar, bu ularga turli madaniy nuanslar va kontekstlarni tushunishga yordam beradi. Bu, ayniqsa, madaniyatlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar tobora keng tarqalgan zamonaviy globallashgan dunyoda juda muhimdir.
Uchinchidan, frazeologik birliklarni o'rganish tanqidiy fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi. Talabalar iboralarning ma'nosi va ishlatilishini tahlil qilishni o'rganadilar, bu ularning bilim ufqlarini kengaytiradi va ularning shaxsiy o'sishiga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasi Ta'lim va Fan Vazirligi. (2021). Frazeologik birliklar va ularning ta'limda qo'llanilishi.
2. Matyoqubov, M. (2019). O'zbek tilining frazeologik lug'ati. Toshkent: O'zbek Milliy Enstituti nashriyoti.
3. Rahmonova, D. (2020). Ta'lim jarayonida tilning boyligini o'rgatish usullari. O'qituvchi nashriyoti.
4. Mirzaeva, Sh. (2018). Frazeologik birliklarning lingvistik va pedagogik ahamiyati. Pedagogika va Innovatsiyalar.
5. Maksudov U.K., Akbarova M.A. Technologies Of Teaching Phraseological Units To High School Students In English Courses (25-oktabr 2024) 220-224.
6. б.Темиров, Н.С., У.К.Максудов. "Cоциальные и воспитательные факторы системы формирования национальных ценностей в вузе." (2023): 19-19.
7. Maqsudov, U. B., & Yuldasheva, M. (2024). O'QISH SAVODXONLIGINING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA BOLALAR RIVOJLANISHIDAGI ROLI. Farg'ona davlat universiteti, (3), 183-183.
8. Qurbonovich, M. U. B. (2024). MODERNIZATSIYALASH SHAROITLARIDA TALABALARNING KASBIY DUNYOQARASHNI SHAKLLANTIRISH IMKONIYATLARI. Farg'ona davlat universiteti, (3), 39-39.
9. Yuldasheva M., Maqsudov U. BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINI O'QISH SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA O'YIN VA MULTIMEDIA VOSITALARIDAN FOYDALANISH //Farg'ona davlat universiteti. - 2024. - №. 2. - С. 12-12.
10. Akramjon o'g'li A. R., Qurbonovich M. U. THE SPIRITUAL-MORAL EDUCATIONAL SIGNIFICANCE OF THE VIEWS ON SCIENCE AND PATIENCE IN THE TURKISH GULISTAN OR ETHICS OF ABDULLA AVLONI //International Multidisciplinary Journal for Research & Development. - 2024. - Т. 11. - №. 01.
11. Максудов, У. К., & Шатунова, О. В. (2024). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПОВЫШЕНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ ПЕДАГОГОВ ИСПЕЦИАЛИСТОВ НАЧАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ. Science and innovation, 3(Special Issue 26), 304-309.
