CC BY
7INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© G.Zokirova1^_
Jizzax davlat pedagogika universiteti,Jizzax, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: frazeologik kompetentlik deganda tilda frazeologik birliklarni (masalan, idiomalar, birikmalar va boshqa turg'un iboralar) tushunish va to'g'ri qo'llash qobiliyati tushuniladi. Bu kompetentsiya, ayniqsa, chet tilida ravon va nozik muloqotga erishish uchun juda muhimdir. Uning pedagogik mazmunini tushunish tilni o'qitish metodikasini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi frazeologik kompetentsiya tushunchasini o'rganish, uning asosiy tarkibiy qismlarini aniqlash va tilni samarali o'qitish uchun uning pedagogik oqibatlarini tahlil qilishdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot sifat va miqdoriy tadqiqotlarni birlashtirgan aralash usullardan foydalanadi..
MUHOKAMA VA NATIJALAR: Tadqiqot o'quvchilarning ushbu kompetentsiyani egallashda duch keladigan qiyinchiliklarini va bu qiyinchiliklarni engish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan strategiyalarni ta'kidlaydi. Samarali pedagogik yondashuvlar qatoriga kontekstli ta'lim, frazeologik birliklarni aniq o'rgatish, til o'qitishga madaniy elementlarni kiritish kiradi.
XULOSA: frazeologik kompetentsiya tilni bilishning muhim tarkibiy qismidir. Uning til o'rgatish bilan integratsiyalashuvi o'quvchilar o'rtasida samarali muloqot ko'nikmalari va madaniy xabardorlikka olib kelishi mumkin.
Kalit so'zlar: frazeologik kompetensiya, pedagogik mazmun, til o'rgatish, idiomalar, birikmalar, tilni bilish, madaniy tushuncha, til o'rgatish strategiyalari
ПОНЯТИЕ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОМ КОМПЕТЕНТНОСТИ И ЕЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ_
© Г.Х.Зокирова1Н
1Джизакский государственный педагогический университет, Джизак, Узбекистан Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: фразеологическая компетентность - это способность понимать и правильно использовать фразеологические единицы (такие как идиомы,
Iqtibos uchun: G.X.Zokirova. Frazeologik kompetensiya tushunchasi va uning pedagogik mazmuni. // Inter education & global study. 2024. №5(2). B.298-303.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5(1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
словосочетания и другие регулярные выражения) в языке. Эта компетенция особенно важна для достижения свободного и деликатного общения на иностранном языке. Понимание его педагогического содержания может существенно улучшить методику преподавания языка.
ЦЕЛЬ: целью данного исследования является изучение понятия фразеологической компетентности, выявление ее основных компонентов и анализ ее педагогического значения для эффективного обучения языку.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании использованы смешанные методы, сочетающие качественные и количественные исследования.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: в исследовании освещаются проблемы, с которыми сталкиваются учащиеся при приобретении этой компетенции, а также стратегии, которые можно использовать для преодоления этих проблем. Эффективные педагогические подходы включают контекстное обучение, точное преподавание фразеологизмов, внедрение культурных элементов в преподавание языка.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: фразеологическая компетентность является важной составляющей языковых знаний. Его интеграция с преподаванием языка может привести к развитию эффективных коммуникативных навыков и культурной осведомленности среди студентов.
Ключевые слова: фразеологическая компетентность, педагогическое содержание, обучение языку, идиомы, сочетания, знание языка, понимание культуры, стратегии обучения языку.
Для цитирования: Г.Х.Зокирова. Понятие фразеологической компетентности и ее педагогическое содержание. // Inter education & global study. 2024. №5(2). С. 298-303.
THE CONCEPT OF PHRASEOLOGICAL COMPETENCE AND ITS PEDAGOGICAL CONTENT_
© Gulilola X. Zokirova1®
Jizzakh State Pedagogical University, Jizzakh, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: phraseological competence refers to the ability to understand and correctly use phraseological units (such as idioms, collocations, and other regular expressions) in a language. This competence is especially important for achieving fluent and sensitive communication in a foreign language. Understanding its pedagogical content can significantly improve language teaching methodology.
AIM: the purpose of this study is to study the concept of phraseological competence, identify its main components and analyze its pedagogical implications for effective language teaching.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5(1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: the study uses mixed methods combining qualitative and quantitative research.
DISCUSSION AND RESULTS: the study highlights the challenges students face in acquiring this competency and the strategies that can be used to overcome these challenges. Effective pedagogical approaches include contextual education, precise teaching of phraseological units, introduction of cultural elements into language teaching.
CONCLUSION: phraseological competence is an important component of language knowledge. Its integration with language teaching can lead to effective communication skills and cultural awareness among students.
Keywords: phraseological competence, pedagogical content, language teaching, idioms, combinations, language knowledge, cultural understanding, language teaching strategies
turli kompetentsiyalarni o'z ichiga oladi. Bu kompetensiyalar ichida frazeologik kompetentsiya tilda ravonlik va tabiiylikka erishishda hal qiluvchi o'rin tutadi. Frazeologik kompetentsiya iboralar, qo'shma gaplar, maqollar kabi frazeologik birliklarni (PU) tan olish, tushunish va o'rinli ishlatish qobiliyatini o'z ichiga oladi. Ushbu birliklar kundalik muloqotning ajralmas qismi bo'lib, ko'pincha ularning individual tarkibiy qismlarining so'zma-so'z talqinlaridan ustun bo'lgan ma'nolarga ega.
Tilni o'zlashtirishda frazeologik kompetentsiyaning inkor etilmaydigan ahamiyatiga qaramay, til o'rgatishda grammatika, lug'at va fonetika kabi boshqa lingvistik ko'nikmalarga nisbatan ko'pincha kamroq e'tibor beriladi. An'anaviy tilni o'rgatishda asosiy e'tibor alohida so'zlar va ularning sintaktik joylashuviga qaratiladi, bu ona tilida so'zlashuvchilar muntazam ravishda ishlatadigan sobit iboralarning boy gobeleniga e'tibor bermaydi. Bunday nazorat o'quvchilarning grammatika va lug'atni yaxshi bilishiga qaramay, idiomatik va tabiiy eshitiladigan tilni tushunish va ishlab chiqarishda qiynalishiga olib kelishi mumkin.
Frazeologik kompetentsiyaning ahamiyati shunchaki lingvistik aniqlikdan tashqarida; u tildan foydalanishning pragmatik va madaniy jihatlarini qamrab oladi. Frazeologik birliklarni o'zlashtirish o'quvchilarga o'z fikrlarini yanada jonli va ixcham ifodalash, haqiqiy matn va og'zaki nutqni to'g'riroq tushunish, madaniyatga mos muloqot qilish imkonini beradi. Mohiyatan, frazeologik kompetensiya tilni bilish va undan real vaziyatlarda unumli foydalanish o'rtasidagi tafovutni yo'qotadi.
Ushbu maqola frazeologik kompetentsiya tushunchasini chuqur o'rganish, uning nazariy asoslari va pedagogik ahamiyatini yoritib berishga qaratilgan. Biz frazeologik kompetentsiyaning kognitiv va pragmatik jihatlarini ko'rib chiqamiz, uning til o'rganishdagi
For citation: Gulilola X. Zokirova (2024) 'The concept of phraseological competence and its pedagogical content', Inter education & global study, (5(2)), pp. 298-303. (In Uzbek).
Tilni bilish murakkab va ko'p qirrali tuzilma bo'lib, samarali muloqotni ta'minlaydigan
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ahamiyatini muhokama qilamiz va uni til o'qitishga integratsiyalash strategiyalarini taklif qilamiz. Bundan tashqari, biz frazeologik kompetentsiyani rivojlantirish bilan bog'liq muammolarni hal qilamiz va ushbu to'siqlarni bartaraf etish uchun amaliy echimlarni taklif qilamiz.
Frazeologik kompetentsiyaning pedagogik mazmunini tushunib, ta'kidlab, o'qituvchilar o'quvchilarni ravon va samarali muloqot qilish uchun zarur vositalar bilan yaxshi qurollantirishlari mumkin. Bu esa, o'z navbatida, tilni o'rgatishda keng qamrovli va nozik yondashuvni qo'llab-quvvatlaydi, pirovardida tilni bilishning yaxlit rivojlanishiga hissa qo'shadi.
Frazeologik kompetentsiya kommunikativ kompetentsiyaning kichik majmui sifatida kognitiv lingvistikaning ham, pragmatikaning ham nazariy asoslariga asoslanadi. Ushbu nazariy asoslarni tushunish tilni o'rganishda frazeologik kompetentsiyaning murakkabligi va ahamiyatini tushunish uchun zarurdir.
Frazeologik kompetentlik muloqotda frazeologik birliklarni (PU) tan olish, tushunish va to'g'ri foydalanish qobiliyatini o'z ichiga oladi. PU bir ma'no birliklari vazifasini bajaradigan ko'p so'zli iboralardir. Ularga idiomalar (masalan, "paqirni tepish"), qo'shma gaplar (masalan, "qaror qabul qilish"), maqollar (masalan, "erta qush qurtni ushlaydi") va tilda shartlashtirilgan boshqa turg'un iboralar kiradi.
Bu birliklar ko'pincha kompozitsiyasiz bo'ladi, ya'ni ularning umumiy ma'nosini alohida komponentlarning ma'nolaridan bevosita xulosa qilib bo'lmaydi. Masalan, "loviyani to'kib tashlash" idiomasi tom ma'noda loviyani sochish emas, balki sirni ochish ma'nosini bildiradi. Ushbu kompozitsiyasizlik frazeologik birliklarni til o'rganuvchilar uchun ayniqsa qiyin qiladi, bu esa til o'rgatishda alohida e'tiborni talab qiladi.
Frazeologik malaka bir necha sabablarga ko'ra hal qiluvchi ahamiyatga ega:
Kengaytirilgan kommunikativ samaradorlik: Frazeologik birliklar so'zlovchilarga murakkab fikrlarni qisqa va jonli etkazish imkonini beradi. Misol uchun, "juda oson" o'rniga "kek bo'lagi" dan foydalanish muloqotga ifodalilik va ravonlikni oshiradi.
Madaniy savodxonlik: Ko'pgina frazeologik birliklar madaniy jihatdan bog'langan bo'lib, ma'lum bir til jamoasiga xos bo'lgan ma'no va konnotatsiyalarni o'z ichiga oladi. Ushbu birliklarni to'g'ri tushunish va ulardan foydalanish ko'proq madaniy jihatdan nuansli shovqinlarni osonlashtirishi mumkin.
Haqiqiy tilni tushunish: ona tilida so'zlashuvchilar og'zaki va yozma nutqda tez-tez frazeologik birliklardan foydalanadilar. Frazeologik kompetentsiyaning etishmasligi o'quvchilarning adabiyot, filmlar va kundalik suhbatlar kabi haqiqiy materiallarni to'liq tushunish qobiliyatiga to'sqinlik qilishi mumkin.
Kognitiv nuqtai nazardan, frazeologik kompetentsiya bir nechta asosiy komponentlarni o'z ichiga oladi:
Mental leksika: Frazeologik birliklar yaxlit so'zlar kabi psixik leksikada yaxlit yozuvlar sifatida saqlanadi. Bu shuni anglatadiki, malakali ma'ruzachilar bu birliklarni har safar ishlatilganda ularni yangidan qurish o'rniga, qattiq bo'laklar sifatida olishadi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Shaklni tanib olish: Frazeologik kompetentsiyani rivojlantirish o'quvchilardan tildan foydalanishda qonuniyat va qonuniyatlarni bilishni talab qiladi. Bu aniq o'rganishni (to'g'ridan-to'g'ri yo'riqnoma orqali) va yashirin o'rganishni (ta'sir qilish va amaliyot orqali) o'z ichiga oladi.
Xotira va qayta tiklash: Frazeologik birliklardan unumli foydalanish ushbu iboralarni samarali saqlash va qayta tiklash qobiliyatiga bog'liq. Bu ko'pincha bu birliklarni qisqa muddatli xotiradan uzoq muddatli xotiraga o'tkazish uchun takroriy ta'sir qilish va amaliyotni o'z ichiga oladi.
Frazeologik tadqiqotlar 20-asr boshlariga to'g'ri keladi, bunda Charlz Balli (1909) kabi olimlar til qo'llanilishida turg'un iboralarning ahamiyatini ta'kidlaganlar. Keyinchalik rus tilshunosi Aleksandr Vinogradov (1947) frazeologik birliklarni turkumlash va ularning idiomatik tabiatini ajratib ko'rsatish orqali frazeologiyani o'rganishni ilgari surdi.
Kognitiv va psixolingvistik sohalarda tadqiqotlar frazeologik birliklarning aqliy leksikada qanday saqlanishi va qayta ishlanishiga qaratilgan. Wray (2002) frazeologik birliklar alohida so'zlar sifatida emas, balki yaxlit tarzda saqlanishini ta'kidlab, bu birliklar xotiradan sobit bo'laklar sifatida olinadi degan fikrni qo'llab-quvvatladi. Ushbu fikrni Shmitt (2004) tasdiqlaydi, u frazeologik birliklarga tez-tez ta'sir qilish va ulardan foydalanish ularning uzoq muddatli xotirada mustahkamlanishiga olib keladi, bu esa tildan ravon foydalanishni osonlashtiradi.
Ikkinchi tilni o'zlashtirish (SLA) kontekstida tadqiqotchilar o'quvchilar frazeologik kompetentsiyani egallashda duch keladigan muammolarni ko'rib chiqdilar. Boers va boshqalar. (2006) o'quvchilarning idiomalar va boshqa turg'un iboralarning majoziy ma'nolarini tushunishdagi qiyinchiliklarini ta'kidlab, aniq ko'rsatma zarurligini ta'kidladi. Xuddi shunday, Nation (2001) an'anaviy lug'at o'rgatish usullari ko'pincha frazeologik birliklarni e'tiborsiz qoldirishini, natijada o'quvchilarning tildan idiomatik foydalanish qobiliyatini cheklashini ta'kidladi.
Barfield va Gyllstad (2009) va Laufer and Waldman (2011) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kontekstli o'rganish frazeologik birliklarni o'zlashtirishni sezilarli darajada oshiradi. Ushbu tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, frazeologik birliklarga ma'noli kontekstda, masalan, keng ko'lamli o'qish va tinglash faoliyati orqali ta'sir qilish o'quvchilarning tushunish va eslab qolish qobiliyatini yaxshilaydi.
Frazeologik kompetentsiyani rivojlantirish uchun turli pedagogik yondashuvlar taklif qilingan. Lyuis (1993) o'zining "Leksik yondashuv" asarida ta'kidlaganidek, aniq ko'rsatma frazeologik birliklarni, jumladan, ularning ma'nolari, shakllari va qo'llanish kontekstlarini bevosita o'rgatishni o'z ichiga oladi. Bu usul o'quvchilarga qo'zg'almas iboralarni o'zlashtirish va to'g'ri ishlatishga yordam berishda samarali ekanligi aniqlandi.
Vazifalarga asoslangan ta'lim (Ellis, 2003) frazeologik kompetentsiyani kommunikativ vazifalarga birlashtiradigan yana bir yondashuv bo'lib, o'quvchilarni frazeologik birliklarni mazmunli o'zaro ta'sirlarda ishlatishga undaydi. Bu usul tildan asl
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
foydalanish va o'zaro ta'sir qilish muhimligini ta'kidlaydigan kommunikativ tilni o'qitish (CLT) tamoyillariga mos keladi.
Turli xil o'qitish usullarining afzalliklariga qaramay, frazeologik kompetentsiyani rivojlantirishda bir qator muammolar mavjud. Laufer va Nation (1999) ko'pgina frazeologik birliklarning o'ziga xos murakkabligi va madaniy o'ziga xosligini asosiy to'siqlar sifatida aniqladilar. Bundan tashqari, Liu (2008) ta'kidlaganidek, frazeologik kompetentsiya uchun standartlashtirilgan baholash vositalarining yo'qligi o'quvchilarning ushbu sohadagi yutuqlarini baholashni qiyinlashtiradi.
Frazeologik kompetentsiya tilni bilishning muhim jihati bo'lib, kommunikativ samaradorlikni va madaniy tushunishni kuchaytiradi. Til o'qitishga aniq ko'rsatmalar, topshiriqlarga asoslangan o'rganish va haqiqiy materiallarni kiritish orqali o'qituvchilar o'quvchilarga ushbu kompetentsiyani rivojlantirishga yordam berishlari mumkin. Frazeologik birliklarni o'rgatish bilan bog'liq muammolarni hal qilish innovatsion va mazmunan boy pedagogik strategiyalarni talab qiladi. Til ta'limi rivojlanishda davom etar ekan, tilni chinakam o'zlashtirishga erishishda frazeologik kompetentsiyaning ahamiyati tobora ortib bormoqda.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Cowie, A. P. (1998). Phraseology: Theory, Analysis, and Applications. Oxford University Press.
2. Fernando, C. (1996). Idioms and Idiomaticity. Oxford University Press.
3. Nattinger, J. R., & DeCarrico, J. S. (1992). Lexical Phrases and Language Teaching. Oxford University Press.
4. Wray, A. (2002). Formulaic Language and the Lexicon. Cambridge University Press.
5. Moon, R. (1998). Fixed Expressions and Idioms in English: A Corpus-Based Approach. Oxford University Press.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Gulilola Zokirova Xurshid qizi, doktorant [Гулилола Зокирова Хуршид кизи,
докторант], [Zokirova X. Gulilola, doctoral student]; manzil: O'zbekiston, Shahar: Jizzax viloyati, Jizzax shahri, Sharof Rashidov ko'chasi, 4-uy. [адрес: Узбекистан, Город: Джизакская область, город Джизак, улица Шарофа Рашидова, 4 дом], [address: Uzbekistan, City: Jizzakh region, Jizzakh city, Sharof Rashidov street, 4th house]
Xulosa
