CC BY
36
Михайло ФEЙCA
ФOPМИ И МEТOДИ УKPAЇHИЗAЦИЇ PУCHAЦOX I PУCИHOX У CEPБИЇ И ЇХ OДPAЖEHЄ HA CТAТУC pycкoгo язи^*
Же бим презентовал форми и методи украЇнизациЇ Руснацох / Руси-нох у СербиЇ/Войводини цитирам слова др Юлияна Тамаша, украЇнско-го академика и ношителя ордена за консолидованє украЇнства у Сер-биЇ/Войводини, хтори и снователь и у двох мандатох предсидатель Союза Руснацох и УкраЇнцох (так наволаного 1990. року на самим сно-ваню, у першей фази обезсвидомйованя Руснацох, же би нєдавно, пред пар роками, кед маски дефинитивно спадли, Союз пременєл назву на Союз РуснацохУкраЇнцох, без «одиозного и») у зборнЇку пошвеценому 250-рочнЇци приселєня Руснацох, чию редактуру присвоєл1, пише по анґлийски (гоч исти язик анЇ нє зна по ступень же би ше на нЇм виражо-вал у писаней форми, а, ґу тому, на самей КонференциЇ цитиране анЇ нє читал анЇ нє споминал): «In my opinion, Ruthenians are part of the Ukrainian nation, with their regional cultural and national identity. Here I make distinction between ethnical and political Ruthenianism. I think that prof. Magocsi's conception is political but not scientific one, and that his ideas have failed to explain (to solve) the question of the Ruthenian language. I'm deeply covinced that it is not possible to create, to make Ruthenian national literary language on ground of (artificial) meta-languages and it is even less possible to do it in somebody's study-room or by somebody's pure intention. If it would be possible, Slav-Serbian (slavjano- serbski), then Iliric languages (old Balkan languages) or Karpatho-Russian languages would be today still living and spoken languages. But we know that they are dead languages of many literary monuments. At last, why nobody writes poetry in Esperanto in spite of the fact that many writers translate literary works into it». У фундамен-тох союзашскей платформи нєдвосмислово убудоване же Руснаци лєм часц украЇнскей нациЇ и же нєт шанси же би руски/русински язик зажил, а хто ше ґу такому дачому намага вон уж у старту нЇч инше алє сепаратиста2.
* Доклад был зачитан 19 декабря 2008 г. на международной научно-практической конференции «Геноцид и культурный этноцид русинов Карпатской Руси (конецXIX- началоXXвв.)», г. Ростов-на-Дону.
Союзашска политика у основи формулована ещи концом 1960-их рокох, кед коло стотки и пол особи подписали же би ше руски язик заменєл зоз українским и же би ше кадри за тото подняце школовали у України. Найвекши успих Союза праве у тим же му ше поспишело одвесц коло 60 младих людзох студирац до України (од хторих значне число могло студирац руски язик на Филозофским факултету у Новим Садзе), обецуюци им ошлєбодзованє од уписнїни за странцох и роботу у Сербиї / Войводини по законченю студийох, врацаню и, евентуално, нострификованю. Типични приклад приходзенє Бориса Варґи на место редактора єдиного часопису за младих по руски МАК, хтори од часо-писа за младих направел културно-политични часопис. Часопис по його приход ушорйовали и студенти Катедри за руски язик и литературу, нєшка Оддзелєня за русинистику. Борис Варґа уж давно нє млади, алє як доброго бойовнїка Союза, однародзена управа НВУ «Руске слово» трима го як нєзаменлївого. Студенти Оддзелєня за русинистику нє лєм же нє можу дойсц до ушорйованя єдиного часописа наменєного мла-дим Руснацом, алє анї нє можу дойсц до роботи у науки на Оддзелєню за русинистику на хторим студирали, цо, вироятно уж и предпоставяце, можу кадри школовани прейґ Союза РуснацохУкраїнцох. На тот способ обезвредзує ше и фаховосц професорох, подценюю ше дипломова-ни професоре руского язика и литератури и знєвирюю ше обчекованя родичох.
Рок 1996. представя нови момент значни за змоцньованє україниза-циї Руснацох. То рок, кед Кабинет министрох України нєдвосмислово наложел загранїчним орґанизацийом (у Сербиї - Союзу) же би запро-вадзели План мирох за ришованє проблема Українцох-Русинох, по хторим шицки намаганя за очуваньом рускей/русинскей свидомосци треба знїщиц. При тим допущене и фалсификовац историю и практиковац нєобходну тоталистичну пропаґанду. Так ше, наприклад, зявела монография Вербаса, у хторей ше твердзи же ше пред 250 роками до Вер-басу и Коцура приселєли Українци. Автор тих шорикох организовал и явну трибину и написал реферат, у хторим ше таксативно наводза фал-сификати и материялни гришки зробени у Моноґрафиї. Професор др Михайло Фейса свой реферат дал до «Шветлосци» Миколи Цапа (ин-шак свойого кума), хтори исти по нєшка упрекосно одбива обявиц. Микола Цап нєшка, вєдно зоз своїм шовґром Миколом Шантом, тиж союзашским кадром, инсталирани на найзначнєйши видавательни по-зициї медзи Руснацами вообще - перши спомнути на позицию главного редактора «Шветлосци», єдиного часописа за литературу, язик, културу, науку и дружтвени питаня, а други спомнути на позицию главного редактора у Видавательним оддзелєню НВУ «Руске слово». Вони двоме, по налогу своєй централи, зопераю нє лєм публикованє фахово-
го огляднуца на пробованє фалсификованя историЇ, по хторим ше до Коцура и Вербасу пред 250 роками приселєли УкраЇнци, а нє Руснаци, алє и други «сепаратистични» теми авторох рускей свидомосци, як цо напр. Михайло Горняк, Микола КаменЇцки, Борис Холошняй, Йоаким Холошняй, Михайло Фейса и други, хтори маю и знаю цо повесц. Но, дармо, кед то нєистодумнЇком нє по смаку.
Так напр. Союзово кадри у НВУ «Руске слово» одбили потримац репрезентативни, тритомни проєкт проф. др Михайла Фейси Русини/ Руснаци/Rathenians (1745-2005)3, порушани з нагоди 260-рочнЇци при-селєня Руснацох на тоти простори, алє зато щедро потримали вецей-томни проєкт УкраЇнци у Босни.
Историчар др Янко Рамач напр. свою нєдавно обявену докторску дисертацию (хтору точно пред єдну децению на украЇнским язику бранєл у Ужгородзе у чаше пласованя инфамного Плана), хтора ма за тему живот Руснацох по 1918. рок, почина уж у першим виреченю зоз флос-кулу же ше Руснаци у його кнЇжки третираю як часц украЇнского народу, як кед би то бул лайтмотив хтори живот Руснацох виразно характеризовал перши вик и пол на тих просторох. А тоту иншак першу кнЇжку у розпочатей едициЇ подписує Войводянска академия наукох и умет-носцох, чий предсидатель (чи то и треба наглашовац?) у тот час бул Юлиян Тамаш, а од хторей ше обчекує же би науково афирмовала специфичносци Войводини, та и Руснацох, хтори припознати як таки и у Войводини4 и у СербиЇ, та и у шицких жемох швета, окрем у матич-ней жеми Ю. Тамаша и Я. Рамача.
Интересантне, наприклад, и як ше Ю. Тамаш у двойнЇстей улоги (предсидателя ВАНУ и шефа Оддзелєня за русинистику) одноши ґу русинистичним проєктом. Його проєкти, розуми ше, преходза без про-блемох, а нєйого преходза так исто як и у НВУ «Руске слово». На вимогу же би ВАНУ потримал репрезентативну тритомну публикацию, главни редактор, автор тих шорикох достал шлЇдуюце кратке же озда кратше одбиванє сотруднЇцтва анЇ нє могло буц: «Predsednistvo VANU je zakljucilo da predlog dr Fejse sa Katedre za rusinistiku o podrski VANU pripremi knjige o Rusinima sada ne moze da prihvati». Tacnost overava predsednik VANU akademik Julijan Tamas (18. oktobar 2005).
На Оддзелєню за русинистику Филозофского факултета по нєшка дипломовали 32 професоре руского язика и литератури, алє анЇ єден, наглашуєм анї єден з нїх нє бул достаточни капацитет же би достал роботу у науки на Оддзелєню за русинистику Филозофского факулте-та? Одвит, розуми ше, лєжи у єдним другим факту, хтори глаши: шеф Оддзелєня цали тот период (з малу прерву од пар роки, кед голєм на паперу бул шеф проф. др Юлиян Рамач) уж споминани професор Та-маш. У складу зоз инфамним Планом мирох, УкраЇна продукує и од-
редзене число академикох за гранїцу, хтори дзекуюци тей титули, дос-таваю найзначнєйши места и муша «одробйовац» исту. У Словацкей драстични приклад за тоту форму українизациї Микола Мушинка. Од-дзелєнє за русинистику, випатра, єдине у швеце, хторе существує три децениї и нє уключело нїкого зоз своїх студентох до науково-виглєдо-вацкей роботи. Попри тим, професор Фейса, випатра, єден з ридких професорох у академских кругох, хторому онєможлївене же би мал уплїв на вибор свойого асистента / сотруднїка у настави. Причина? Нє прето же нєт медзи 32 студентами анї єден, хтори би мал нєобходни потенциял за роботу у науковим обробку руского язика, алє прето же гласацкей машинериї на Оддзелєню ясне же би дотични бул на коляй-ох становиска же Руснаци - Руснаци, же су нє субетнос українскей нациї, же руски язик нє диялект українского ...
Зоз длугокого списка конкретних случайох українизациї спомнєм напр. и факт же, ше активисти Союза у НВУ «Руске слово» нє унїмаю анї од отворених увредох и клеветох, та так проф. др Михайло Фейса з часу на час преглашовани и за чкодлївца, и за сепаратисту, и за фашисту, и за опонента нєздравого розума, и за чкодлївца ..., а истому одняте право аж и на реаґованє, побиванє, деманти и подобне. То обачел и дакедишнї новинар Руского слова, Гавриїл Колєсар, хтори тераз жиє у Канади, та, понеже му у НВУ «Руске слово» одбили обявиц писмо, у хторим става на мой бок и осудзує їх нєкоректну кампаню процив мнє
- претаргнул з нїма дальше сотруднїцтво. Иґнорантски поступки тей файти указую же союзашски кадри думаю же су нєдотиклїви. Штири раз сом ше поносовал и покраїнскому омбудсманови, та ми праве те-льо раз и кум обявел по єдну фахову роботу у їх приватизованей Шветлосци. Два роки по остатнїм поносованю - знова нїч. Анї у Календаре, хтори споминани шовґрове лицемерно меную з атрибутом руски, а до ньго инкорпорираю и українски прилоги.
Лицемерство характеристика и директора Владимира Паланчани-на, хтори явно приповеда же є отворени за шицких, и главней редакторки, хтора напр. нє препущує анї єдну активносц свойого Союза (плус же исти предимензионує), а програми Културно-просвитного дружтва ДОК, хтори ше єй нє пача прето же чуваю рускосц, и попри тим же поряднє достава звити од самого предсидателя ДОК-а (хтори источа-сово и новинар), єдноставно иґнорує, або, евентуално, минимизує. Про-фесорови др Михайлови Фейсови аж утаргнута и чисто фахова, правописна колумна. И то без пардона.
Раз ше у «Руским слове» зявел напис же до Редакциї пришли три писма зоз Коцура у остатнїх штирох мешацох, а лєм ми зоз КПД ДОК
- Коцур у периоду од штири мешаци порядно посиламе коло дзешец информациї, звити, реаґованя, коментари и подобне! Дзекуюци интер-
нету о тим поряднє поинформовани коло пейдзешат особи. Аж анЇ явни конкурси ДОК-а, Ерато на Коцуром и Коцурска чутка, нє можу буц обявени пре цензуру украЇнизаторских кадрох. Аж анЇ мена лауреатох по тих конкурсох! Кед би то даяким концом були конкурси Їх Союза, були би обявйовани и на вецей заводи. А интервюи з Їх лауреатами би у Руским слове були цалобочни. Подобно так як цо ше и бал КУД Жатви (чий предсидатель Силвестер Дорокхази, монополистични зви-тодавец за «Руске слово» зоз Коцура, по вокациЇ тарґовец, хтори у своєй биоґрафиЇЇ нє ма анЇ єден рок школованя на руским язику) аж на вецей заводи и наявйовал и описовал.
Активисти Союза ше нє унЇмаю анЇ од отворених циґанствох. Як єден приклад може послужиц линч-памфлет спомнутого С. Дорокха-зия, хтори пласовал циґанство процив Славки БесерминЇ (предсида-тельки МО Рускей матки Коцур) и КсениЇ Медєши (директорки ОШ Братство єдинство у Коцуре) же вони нЇби нє сцели дац його здруженю гражданох одредзену суму пенєжох. Як други приклад може послу-жиц и циґанство, по хторим автор тих шорикох лапал Миколу Цапа (главного редактора «Шветлосци» и свойого кума) за ґалєр, цо пред-ставя лєм вифабриковани повод же би ше применєла юловско-сталЇни-стична мира забраньованя професорови др Михайлови Фейсови уход-зиц ґу своЇм сотруднЇком до просторийох НВУ «Руске слово». УкраЇ-низаторска ґарнитура у НВУ «Руске слово», медзитим, у одбрани своЇх позицийох, з єдного боку, предлужела з час на час блациц, очарньовац и клеветац найпродуктивнєйшого науковца рускей свидомосци, а, з другого боку, онєможлЇвйовац публикованє числених реаґованьох и деман-тийох. Гоч професор Фейса нє лєм науковец, алє и прави новинар (за розлику од у НВУ «Руске слово» протежираного С. Д.-а). Зна украЇ-низаторска ґарнитура же професорови Фейсови за вибор до порядного професора нєобходни науково референци та, вшелЇяк, и то причина пре-цо им барз важне нє обявйовац ми науково-фахово роботи. Но проф. др Михайло Фейса ма хвильково вецей русинистични проєкти од каждого зоз занятих на Оддзелєню за русинистику. Коефициєнт науковосци проф. др Фейси з оглядом на участвованє на медзинародних наукових сходох и на обявени науково роботи у иножемстве просто завидни. Без огляду же шовґрове зоз «Шветлосци» и Видавательного оддзелєня НВУ «Руске слово» одбиваю обявйовац кнЇжки професора Фейси, вон, заш лєм, то роби, дотичним на ганьбу, а сербскому видавательови Проме-тейови на чесц. Предпоставям же у тей хвильки анЇ кус нє лєгко дако-му, хто скоро два децениЇ и шеє мержню медзи Руснацами и тарґови зоз Руснацами лєм же би бул високо котирани и добре плацени, кед очиглядне же тому и такому предстоЇ рапидни пад - просто на комин-терновске шмециско историЇ.
Наисце широки спектер формох и средствох украЇнизациЇ. Активис-ти Союза напр. приводзели и полицию до просторийох КПД «Карпати» у Вербаше же би автора тих шорикох зопарли од поносованя На-ционалному совиту Руснацох, цо, иншак, вимагал аж и покраЇнски ом-будсман ґу хторому сом ше на штири заводи обрацал.
Активисти Союза, хтори ма и Секцию правнЇкох школованих на ко-минтерновских началох, цагаю Руснацох рускей свидомосци и по су-дох. Так напр. автор тих шорикох ма рок условней кари бо ше нЇби представял фалшиво, а, ґу тому, украЇнски академик Микола Мушинка зоз Словацкей, иншак удерна песц Русинох-УкраЇнцох, тужи ме же сом го якош барз увредзел прето же сом го у єдним тексту о нєнаменским трошеню средствох коцурского самодоприноса спомнул як сталЇнисту, хтори Руснацох нє припознава як Руснацох, а Їх язик нє припознава за язик алє за диялект украЇнского язика.
През историю обачлЇве и рижнородне диялектизованє руского язика войводянских Руснацох. Було их вецей у 20. вику, так же руски язик бул и заходноукраЇнски диялект, и восточнословацки диялект, и миша-нЇна восточнословацких и заходноукраЇнских диялектох ... Були Русна-ци при тим и УкраЇнци, и Русини-УкраЇнци, и РусиниУкраЇнци (без смужки), и Словаци, и Руси, и ... По тих и таких «наукових» анализох най-менєй були тото цо су прейґ 260 роки на териториЇ Бачкей / Войводини / СербиЇ / екс ЮгославиЇ (у вецей вариянтох, уж як ше вона наволовала при даскелЇх тренсформацийох своєй назви) / Австро-Угорскей ... У народзе, медзи своЇма, медзитим, були лєм Руснаци / Русини и беше-довали по руски /русински. Нє дали ше звичайни Руснаци одбиц од своєй жридловосци, анЇ кед слово о народней назви, анЇ кед слово о менованю своєй бешеди / язика. Праве так як цо звичайни Серби, а, вера, анЇ Руснаци вєдно з нЇма, нє прилапели науково ґрунтовану назву сербскогорватски язик, та предлужовали бешедовац по сербски. Без огляду же науковци, з другого боку, пропаґовали дньовополитичну дефиницию. На початку 21. вику и науковци ше врацели на жридлову, у народзе нЇґда анЇ нє меняну назву.
Дзепоєдни з прихильнЇкох ґрупованя руского язика як заходноукраЇн-ского диялекта, напр. Володимир Гнатюк, ГавриЇл Костельник, Павло Чучка, як и украЇнски академски гражданє и академикове, медзи хто-рима винЇмно аґилни Микола Мушинка. ПрихильнЇки ґрупованя руско-го язика як восточнословацкого диялекта напр. Франтишек Тихи, Еуґен Паулини, Йозеф Штолц и други. Становиско же бешеда бачванско-сримских Русинох / Руснацох, стандардизована бешеда медзи вос-точнословацку и заходноукраЇнску заступали Само Цамбел, Здзислав Штибер, Петер Кирай, як и Александер Дуличенко, Евґения Барич и други.
На початку 21. вику руски язик ещи лєм спорадично етикетовани як диялект украЇнского. Нє будзем з тей нагоди наводзиц линґвистични факти хтори сом на три заводи публиковал5, алє анЇ раз у єдиней рус-кей, националней видавательней хижи. И то тиж, кед же нє идзе нєшка, алє пойдзе наютре на ганьбу запровадзовачом политичного и политиканского Плана зоз 1996. року.
Поставя ше питанє же кеди то престанє? И ту доходзиме по тему нєшкайшей Медзинародней науково-практичней конференциЇ «Ґеноцид и културни етноцид Русинох Карпатскей Руси (конєц XIX - початок XXI вика)». То престанє накадзи престанє ґеноцид и културни етноцид над Русинами у Закарпатскей обласци / Карпатскей Руси. З другима словами, накадзи УкраЇна престанє пулькац своЇх пулинох за кордоном, односно накадзи припозна своЇх Русинох у Закарпатскей обласци / Подкарпатскей Руси як Русинох, а нє як свой якиш субетнос. Пота-мадз и дзвери за понЇжованє и виживйованє над Руснацами рускей сви-домосци у СербииЇ/Войводини буду отворени нащежар. Потамадз буд-зе и тих, хтори за власне напредованє и власни бенефити буду руски язик гиєрархийно подкладац под украЇнски, як кед би руски язик од украЇнского бул зависни, односно як кед би представял даяки вивод з нього.
Кед зидземе зоз плана политики и политикантства и кед ше найдзе-ме на плану линґвистики, язични факти побиваю априорни становиска. Руски язик автохтони славянски язик, хтори ма характеристики и восточнославянских и заходнославянских язикох. О тим автор писал у вецей своЇх роботох, хтори углавним обявйовани у иножемних наукових публикацийох, прето же, як уж визначоване, украЇнизуюце редакторство НВУ «Руске слово» роками одбива обявйовац його роботи. Окреме ше то одноши на роботи, у хторих побива дезинформациЇ и фалсификованя историЇ подобни тей, по хторей ше пред 250 роками до Вербасу и Коцура нЇби приселєли УкраЇнци, и попри тим же дзешатки примарних историйних документох нєдвосмислово доказую же ше у чаше МариЇ ТерезиЇ присєлели Руснаци/Русини.
Русини у Войводини маю образовну вертикалу, од предшколскей установи, прейґ трох основних школох и єдиней ґимназиЇ на швеце, по факултет, односно по Оддзелєнє за русинистику. Маю и Национални совит рускей националней меншини, Новинско-видавательну установу «Руске слово» (без огляду же вона хвильково окупирана з боку одна-родзуюцих союзашских кадрох), Руску редакцию у Заводу за учебнЇ-ки и наставни средства, Завод за културу войводянских Руснацох, радио и ТВ емисиЇ, и шицко то под покровительством Републики СербиЇ. Русини Закарпатскей обласци УкраЇни нє маю нЇч з того.
Русином у СербиЇ барз значне же би конєчно и Русини у Закарпатс-кей обласци були припознати як Русини, а нє як субетнос украЇнскей нациЇ и подобне, медзи иншим и прето же би флоскули, хтори пласує прежити Союз, типа руски язик диялект украЇнского и подобни, були у подполносци депласирани.
ФУСНОТИ
1. Тамаш Юлиян. «Улога Русинох у европскей цивилизациї» у Руснаци/Ру-сини: 1745-1995. Нови Сад: Завод за уцбенике и наставна средства, 1996. З оглядом же истого року на тоти простори пришли и Словаци, и Словаци мали истого, 1995. року конференцию пошвецену 250-рочнЇци присельованя. Зборнїк зоз конференциї Словацох ушорйовала Редакция составена зоз седем учаснїкох у орґанизованю конференциї «250 роки живота Словацох у Войводини», док зборнїк зоз конференциї Руснацох, од учаснїкох на Конференциї, Редакцию творел лєм Ю. Тамаш.
2. Як ноторни приклад може послужиц обявйованє писма предсидателя младих Союза, Бориса Варґи, у хторим пренєшени кулоарски становиска та и увре-ди о сепаратистичносци и фашисоидносци, а нє дати явно винєшени и арґу-ментовани становиска у Сербскей академиї наукох и уметносцох у Беоґраду проф. др Михайла Фейси («Руске слово». Од 2. децембра 2006. Б. 2).
3. Проєкт проф. др Михайла Фейси Русини/Руснаци/Ruthenians (1745-2005) по нєшка резултовал зоз 1. томом (Филозофски факултет - Одсек за русинисти-ку, ИК Промете], КПД ДОК, 2007. С. 420). Други том ше находзи у друку.
4. Язик Руснацох у Войводини припознати аж и як єден з пейцох урядовох язикох, цо сон снох за шицких Русинох/Руснацох/Лемкох швета. Оп. напр. Фейса Михайло. Руски язик у урядовей сфери // Русиньскый язык мєджі двома конґресами. Пряшів: Світовьій конґрес Русинів, інштітут русиньского языка i културы Пряшівской універзітьі в Пряшові, 2008. С. 92-95.
5. Основни характеристики руского язика у поровнаню зоз другима славян-скима язиками у: Славянские литературные микроязыки и языковые контакты, Тартуский университет, кафедра славянской филологии и Шведская Королевская Академия литературы. Тарту, 2006. С. 90-100; Основни характеристики руского язика у поровнаню зоз другима славянскима язикамиу: Studia Ruthenica, 11, Дружтво за руски язик, литературу и културу, Нови Сад, 2006. С 169-179; Характеристики руского язика, у: Русини/Руснаци/Ruthenians (1745-2005). Т. 1. Филозофски факултет - Одсек за русинистику, ИК Промете], КПД ДОК, 2007. С. 225-234.
