CC BY
24FINLANDIYA OLIY TALIM TIZIMINI VA UNI BOSHQARISH MEXANIZMI
ASOSLARI Mannonova Feruzabonu Sherali qizi
Ozbekiston davlat jahon tillari universiteti, Ingliz tili uchinchi fakulteti, Ingliz tili integrallshgan kursi 3 kafedrasi katta o'qituvchisi, Toshkent, Ozbekiston https://doi.org/10.5281/zenodo.10800360
Annotatsiya. Ushbu maqola xalqaro va yevropa talim standartlari asosiy mexanizmi haqida ma lumot beradi. Shuningdek, yurtimizda olib borilayotkan songgi islohotlar va qarorlarning ijrosi O zbekiston jahon tillari universiteti tomonidan amalga oshiralayotkan ishlar asosida tahlil etiladi. Maqola shuningdek, bilimni idrok etish mexanizmi, oliy ta lim muassasalari faoliyati, talabalarga yaratilgan imkoniyatlar va milliy o quv yaratishdagi asosiy xususiyatlar muhokama qilinadi.
Kalit so^zlar: talim mexanizmi, organishni anglash, oquv dasturi, xalqaro ta lim, islohotlar, zamonaviy tehnologiyalar, ta limni boshqarish vositalari.
Kirish. Malumki Fin talimi jahon tajribasizdan otkan eng mukammal talim tizimlaridan biri sifatida koriladi. Respublikamizda ham ta'limga berilayotkan etiborini oxirgi yillarda chiqarilayotkan qator farmon va qarorlar misolida korishimiz mumkin. Bulardan biri O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 28 fevraldagi PF-27-sonli Farmonida "Oliy ta'lim muassasalarida ilg'or xorijiy tajribalardan foydalanish samaradorligini oshirish va professor-o'qituvchilarni xorijiy davlatlarda malaka oshirish va stajirovka o'tash uchun yuborish" hamda 2024-yil 2-fevraldagi "Umumiy o'rta ta'lim muassasalari o'quvchilarini xorijiy til va zamonaviy kasblarga o'qitish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PQ-53-son qarorida "Biznes va kasb-hunarga o'qitish" yo'nalishi doirasida esa - o'quvchilar ishchi yoki raqamli texnologiyalarga oid kasblarga o'qitilishi belgilab berildi [1].
Asosiy qism. Finlandiya hozirda ta'lim tizimi rivojlangan hamda zamonaviy kasb va texnologiyalarni o'rgatish bo'yicha ilg'or mamlakatdir. Kasblarga yo'llash va hunar o'rgatish asosan texnologiya fani o'qituvchilari zimmasidadir. Texnologiya fanini rivojlantirish uchun avvalo o'qituvchilar tayyorlash jarayonini tizimli isloh qilish lozim. Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 26-oktyabrdagi 3/14-26/10 son xatida "2024-2030-yillarda xorijiy va mahalliy grant mablag'lari, shuningdek oliy ta'lim muasssasalarining byudjetdan tashqari mablag'lari hisobidan professor o'qituvchilarni har yili xorijiy davlatlarga tajriba almashish uchun yuborish rejasi" ishlab chiqilgan.
Xalqaro tajribaga suyanadigan bo'lsak, asosiy obyekt ta'lim mexanizmi to'g'ri yo'lga qoyish ekanini tushunish mumkin. Talim olishnuing hozirgi idrok etilishi talabaning ma'lumotlar strukturasini tahlil qiluvchi sifatida faol rolini ta'kidlaydi. Talabaning tasavvurlari va umidlari u nimaga e'tibor qaratishini, qanday ma'lumot olishi hamda qanday talqin qilishini boshqaradi. Har bir talaba shaxs bo'lib, uning tajribasi yangi narsalarni o'rganish uchun turli xil boshlang'ich nuqtalarni beradi.
Ta'limni boshqarish vositalari shaxsiy tajribaga bog'liq. O'quv rejasini ishlab chiqishda, bu, jumladan, iste'dod, sevimli mashg'ulotlar yoki o'rganish qiyinchiliklariga asoslangan dasturlarni ta'minlaydigan individual o'rganishni talab qiladi.[4]
Samarali o'qitish, avvalambor, optimal ta'lim imkoniyatlarini yaratish va pedagogik vositalar orqali o'rganishga ijobiy ishtiyoqni rag'batlantirish hamda qo'llab-quvvatlashdir Bu, shuningdek, o'quv muhitining yaratuvchisi va o'quv yordamchisi sifatida ko'proq o'qituvchi
bo'lishni anglatadi. O'rganish, asosan, ijtimoiy o'zaro ta'sirlar bo'lganligi sababli, o'quv muhitini loyihalashda, shuningdek, o'zaro ta'sirda o'quvchi va o'rganilayotgan obyekt o'rtasidagi shaxslararo munosabatlarga e'tibor qaratiladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, ish usullari nimani va qanday o'rganish jarayoni uchun juda muhimdir.
Hayotiy ko'nikmalardan o'quv dasturlari rejaga kiritish uchun mavzu sifatida foydalanish mumkin. Moddiy chegaralardan tashqari muhim va mazmunli deb hisoblangan jihat hayotiy ko'nikmalardir. Ushbu ko'nikmalar maktabga ish muhitidagi o'zgarishlarga tezda javob berishga imkon beradi. Hozirgi vaqtda, masalan, markaziy mavzular bo'lishi mumkin. Bular: xalqaro ta'lim, iste'molchilarga ta'lim, yo'l harakati ta'limi, oila ta'limi, sog'liqni saqlash bo'yicha ta'lim, AT ko'nikmalari, kommunikativ ta'lim, ekologik ta'lim yoki tadbirkorlik ta'limi [5].
O'quv dasturi mavzularini amalga oshirishni turli fanlar, mavzular yoki loyihalar o'rtasidagi hamkorlik sifatida tasvirlaydi. Ularni amalga oshirish umumiy o'rta ta'lim maktablarida fakultativ fanlarni o'qitish bilan to'ldirilishi mumkin. Mavzular mahalliy hamjamiyat bilan hamkorlik qilish uchun tabiiy imkoniyatni taqdim etadi.
Fin talimida o'quv rejasini ishlab chiqish, ekolagik ta'lim va tarbiya, mustaqil ta'limni to'gri yo'lga qo'yish, gender tengligi masalalari, jismoniy, aqliy va ijtimoiy farovonlikni rag'batlantirish, madaniy o'ziga xoslikni va xalqarolashuv tamoyillari ustuvor mexanizmlardan hisoblanadi [3].
Ushbu istiqbolli rejalarni amalga oshirish maqsadida Ozbekiston davlat jahon tillari universitetidan ham 20 nafar professor o'qituvchilar Finlandiya va Shvetsiyaga stajirovka kursida o'qib qaytishdi va sohaga oid ilgor tajribalar va yangiliklardan boxabar bo'lishdi. Tashfir davomida dunyoning kuchli 500 taligiga kirgan 2ta oliy oquv yurtiga tashrif buyurib ma'ruza va seminarlada ishtirok etishdi. Ulardan biri Yuvaskula Universitetidir.
Jyväskyläuniversiteti - tadqiqot universiteti bo'lib, universitet bakalavriat va aspirantura darajalari, o'qituvchilar tayyorlash dasturlari va 120 dan ortiq fan yo'nalishlarini taklif etadi.
Universitet hozirda oltita fakultetga bo'lingan:
■ Gumanitar va ijtimoiy fanlar fakulteti
■ Axborot texnologiyalari fakulteti
■ Pedagogik va psixologiya fakulteti
■ Sport va sog'liqni saqlash fanlari fakulteti
■ Matematika va fan fakulteti
■ Jyväskylä universiteti biznes va iqtisodiyot maktabi
Undan tashqari mamlakatdagi eng nufuzli ta'lim maskani Helsinki universiteti navbatdagi mehmon maskan bo'ldi. Ilmiy rivojlanish taraqqiyoti Xelsinki universitetida ko'plab yangi fanlar va fakultetlarni yaratdi. Hozirda universitetda 11 fakultet, 500 professor va 40 000 ga yaqin talaba mavjud. Universitet Tvex dasturi asosida fin tili ona tili, shved tili ikkinchi til, ingliz tili majburiy til va boshqa tillar universitetda uch tilli (3 tilli) universitet sifatida magistraturaning filologik bo'lmagan bosqichlarida o'qitiladi. 33 ta bakalavriat dasturlari va boshqa tillar bo'yicha daraja. Universitet tillar markazida jami 17 ta chet tili o'qitilmoqda.
Tashrif davomida markazning chet tillarini o'rgatish bo'yicha ochiq platformasi biz bilan tanishtirilib, yurtdoshlarimizga 3 daqiqalik qisqa fin tili kursi mahorat bilan o'tkazildi. Universitet qoshidagi til markazi rahbariyati bilan hamkorlikda Jahon tillari universiteti va Xalqaro Nordik universiteti bilan kelgusida fin va shved tillarini o'qitish tizimini joriy etish bo'yicha hamkorlikni yo'lga qo'yishga kelishib olindi.
Xelsinki universiteti Finlyandiyadagi eng qadimgi va eng yirik akademik ta'lim muassasasi bo'lib, 40 000 talaba va tadqiqotchilardan iborat xalqaro ilmiy hamjamiyatdir. Universitet ikki tilli bo'lib, qonun bo'yicha o'qitish fin va shved tillarida olib boriladi. Shved tili, Finlyandiyaning rasmiy tili bo'lsa-da, ozchilik tili bo'lganligi sababli, fin tili universitetda hukmronlik qiladi. Ingliz tilida o'qitish butun universitetda magistratura, litsenziya va doktorantura darajasida keng tarqalgan bo'lib, uni amalda uchinchi o'qitish tiliga aylantiradi.
Xelsinki universiteti dunyodagi 821-sonli jahon universitetlarining 2021 akademik rummenti tomonidan [Shanxay Jiao Tong Universiteti tomonidan nashr etilgan. Times Higher Education World University Rankings 2021 ma'lumotlariga ko'ra, Xelsinki universiteti dunyo bo'yicha 98-o'rinni egalladi. 2014 THE-QS World University Rankings ro'yxatida Xelsinki universiteti 67-o'rinni egalladi.
Talabalar yaratilgan asosiy imkoniyatlar:
■ O' quv qurollari, individual kompyuterlar, 10,000dan ortiq electron darsliklar, inter-loan library xizmati;
■ Bepul tushlik, yashash uchun stipendiya;
■ Moslashuvchan dars j advallari;
■ Erkin o'quv modullarini tanlash va mustaqil bo'lish;
Hulosa qilib aytadigan bo'lsak, Bilimlar hajmi tez sur'atlar bilan o'sib bormoqda, bu uni an'anaviy ta'lim vositalari bilan boshqarishni qiyinlashtiradi. O'rganilayotgan fanlarning mazmuni qanday asosda tanlanganligi muhim ahamiyatga ega, shu o'rinda bilim olish jarayoni tuzilgan axborot strukturasi, baholash tizimi, elektron platformadan samarali foydalanishni rivojlantirishga va takomillashishiga yordam beradi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 28 fevraldagi PF-27-sonli Farmoni.
2. Abdurahim Nosirov Abdumutalipovich. Erkinlik, quvnoqlik va ishonchga asoslangan ta'lim. Ma'rifat № 9, 2024.
3. Ari Pokka. Top Class: Finnish School Leadership and Management. Jyvaskyla. 2015.
4. Omanov Po'lat Habitovich. The importance of Social Competence in Teaching foreign languages. Journal of the Assosiation - Institute for English language and American Studies. Anglisticum. Volume 7. Issue 5.
5. Petri Lounaskorpi. 2023. Teach like a Finn: Less workload, more results. Manual book. 2023.
l74
