FE’LNI O‘RGANISH METODIKASI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

«Cl

ilmiy-uslubiy jumaU

FF'T 1VT n'Ri^AlVT«TT MI lY^HIk \<sl

FE'LNI O'RGANISH METODIKASI

#

>

Abdukodirova Zilolaxon Tulkunovna

Qo'qon shahar 31-maktab Boshlang'ich sinf o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7249347

\ > 3 > *

Annotatsiya: Boshlang'ich sinf o'quvchilariga fe'l turkumiga oid so'zlarni

o'qitish usullari bilan tanishish. Maqollar orqali so'zlarni mazmunini tushuntirish. Boshlang'ich sinf darsliklaridagi fe'lga oid mashlarni tahlil etish.

Kalit so'zlar: So'z, gap, fe'l, vosita, vazifa, so'roq, bilim, ko'nikma, malaka, til, xalq, asar, tahlil, izoh, ibora.

Fe'l ustida ishlashda izchillik, bo'limlar orasidagi bog'lanish, dastur

»

*<3>

»

materialining hajmi, uni har bir sinfda o'rganish usullari va vositalari shu so'z turkumini o'rganish vazifasi, uning lingvistik xususiyatlari va kichik yoshdagi o'quvchilaming bilish imkoniyatlariga qarab belgilanadi.18

»

w-

,,Fe'l" mavzusini o'rganishda asosiy vazifalar: so'z turkumi sifatida fe'l haqida dastlabki tushunchani shakllantirish, o'quvchilar nutqini fe'llar bilan boyitish hamda og'zaki va yozma nutqda fe'ldan to'g'ri foydalanish ko'nikmasini o'stirish, o'quvchilaming aqliy faoliyatini rivojlantirish, grammatik mavzu bilan bog'liq holda

ayrim imloviy qoidalarni o'zlashtirish hisoblanadi. Bu vazifalar bir-biri bilan bog'liq holda hal etiladi.19 O'quvchi so'zlarni ma'nosini tushunmasa ham nutqida qo'llay oladilar.

1 I > <> : ) J>

Fe'lning lingvistik xususiyatlari xiyla murakkab, shuning uchun boshlang'ich sinf o'quvchilari faqat uning muhim nazariyalari bilan tanishtiriladi. Material tanlashda shu materialning nutq va imloga oid vazifalarni hal qilishda qanchalik zarurligi hisobga olinadi20

Fe'lni o'rganishda izchillik. 1-sinfda fe'l ustida ishlash. Fe'l ustida ishlashga tayyorgarlik savodga o'rgatish davrida boshlanadi. Bu davrda o'quvchilaming diqqati fe'lning leksik ma'nosiga qaratiladi; fe'l uchun tipik hisoblangan leksik ma'nosiga qaratiladi; fe'l uchun tipik hisoblangan leksik-grammatik ma'noni, ya'ni predmetning harakatini bildirishni umumlashtirish imkonini beradigan aniq material yig'iladi.21

)> i \ > _

'Ml îw

! > <>

K. Qosimova|, S.M atchonov, X. G'ulom ova, Sh. Yo'ldosheva, Sh. Sariyev. Ona tili o'qitish metodikasi — T.: «NOSHIR», - 2009. 267 b.

19 K. Qosimova|, S.M atchonov, X. G'ulom ova, Sh. Yo'ldosheva, Sh. Sariyev. Ona tili o'qitish metodikasi — T.: «NOSHIR», - 2009. 267 b. 21 O'sha asar 268 b.

K. Qosimova|, S.M atchonov, X. G'ulom ova, Sh. Yo'ldosheva, Sh. Sariyev. Ona tili o'qitish metodikasi — T.: «NOSHIR», - 2009. 267 b.

■H* ^ #,?Î

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmly-uslubly juniali

miiif-iwuuif juiiian

Fe'l ustida ishlash mashqlarini,,Alifbe"dagi so'z va mashqlarni o'qish, rasmga

qarab gap tuzish bilan bog'lab o'tkaziladi. Bunda o'qituvchi o'quvchilar gap tuzishda mazmunga mos fe'lni topishga, so'z nimani bildirishini va qanday so'roqqa javob

III H/^ III I I «_ H III vy Kj X V 1111 l vy 1 1 H - UV Z-l 111111 ni 1 1 iyjLiVI.ll lUXJLilll » H UV i V VI VI I H » V V

bo'lishini aniqlashga yordam beradigan sharoit yaratadi. Masalan, bolalar kuzda meva

va sabzavotlarni,nkutubxonasidaraxtlami kuzatib yoki rasmlarni ko'rib, gapni mazmunga mos so'zlar bilan to'ldiradilar: Kuzda mevalar nima. qiladi?... (pishadi), sabzavotlar nima qiladi?... (yetiladi), daraxt baiglari nima qiladi?... (sarg'ayadi).22

J»

Harakatni ifodalovchi so'zlarga nima qildi? Nima qilyapti? nima qilmoqchi? kabi so'roqlarni beramiz. Masalan: nima qildi? - uchib keldi.

Bolalar nima qilyaptilar?... (dam olyaptilar),...(o'ynayaptilar),... (ishlayaptilar).Fe'lni o'rganishda maqsadga qaratilgan ishlar harakatni bildirgan so'zlar mavzusini o'rganishdan boshlanadi (1-sinf, o'quv yilining 2-yarmi). Fe'l leksik ma'nosi bilan grammatik ma'nosi (harakat bildirishi) mos keladigan (nima qilyapti?) yugurayapti, arralayapti, sakrayapti, (nima qildi?) yugurdi, arraladi, sakradi, (nima

ml nni9\ immirnrli ntrolnirni n nVrni ts~\ 1 IaoKi m 1 c/"v11 nrrl on mir/iolntiir n Kilon a'aiit 7y-»V»i1o-r*

qiladi?) yuguradi, arralaydi, sakraydi kabi misollardan foydalanish bilan, o'quvchilar

o'zlari bajargan harakatlarni aytishni so'rab, ular bergan javobini (fe'lni) so'roqlari bilan xattaxtaga yozib, suhbat o'tkazish bilan tushuntiriladi. O'quvchilarni so'roq berish bilan holat bildiradigan uxlayapti, o 'ynayapti, faxrlanadi kabi fe'llami ham

m?

tanlashga o'rgatib borish muhim ahamiyatga ega. Bunday mashqlar o'quvchilarda predmet harakatini keng ma'noda tushunish ko'nikmasining shakllana borishiga yordam beradi.

1-sinfda morfologik soroq soz nimani bildirishini aniqlash maqsadida beriladi.

O'quvchilarni so'zga so'roq berishga, o'qituvchi bergan so'rog'iga javob bo'ladigan

. . , , ..... ..........

r

so'zlarni tanlashga, so'zni so'rog'iga mos ravishda o'zgartirishga (nima qildi? —

J :

0„, 0 0 0„ v n

□ qidi, nima qilamiz? ~ o'qiymiz, nima qilmoqchi? — o'qimoqchi kabi) o'rgatiladi.

2—3-sinflarda fe'lni o'rganish. Bu bosqichning asosiy vazifasi „Fe'l — so'z turkumi" degan tushunchani shakllantirish, bo'lishli va bo'lishsiz fe'llarning ma'nosi va shakliga qarab farqlash ko'nikmasini hosil qilish, bo'lishsizlik qo'shimchasi (-ma)

'M

ning talaffuzi va imlosini o'rgatish hisoblanadi24.

Foydalanilgan adabiyotlar:

F oy dalanilgan adabiy otlar :

1. K. Qosimova|, S.M atchonov, X. G'ulom ova, Sh. Yo'ldosheva, Sh. Sariyev.

Ona tili o'qitish metodikasi — T.: «NOSHIR», - 2009. 314 b. _

'Ml iw

i > <>

K. Qosimova|, S.M atchonov, X. G'ulom ova, Sh. Yo'ldosheva, Sh. Sariyev. Ona tili o'qitish metodikasi — T.: «NOSHIR», - 2009. 267 b.

23 K. Mavlonova [va boshq.]. Ona tili va o'qish savodxonligi. 1-qism [Matn]: darslik 2-sinf uchun - Toshkent: Respublika ta'lim markazi, 2021. - 66 b.

24 K. Qosimova|, S.M atchonov, X. G'ulom ova, Sh. Yo'ldosheva, Sh. Sariyev. Ona tili o'qitish metodikasi — T.: «NOSHIR», - 2009. 314 b.

J>sw

>q ] i )> >

181

DM ^ * >

(TALQIN VA iTADQIQOTLAR

ilmiy-uslubry JumaM

№4 2022

2. I.Azimova va voshqalar Ona tili va o'qish savodxonligi 1-qism. 1-sinf uchun darslik Toshkent: Respublika ta'lim markazi, 2021. -21 b

3. S. Matchonov, A. Shojalilov, X. G'ulomova [va boshq.]. - O'qish kitobi: Umumiy o'rta ta'lim maktablarining 4-sinfi uchun darslik Qayta ishlangan va to'ldirilgan 6-nashri. - Yangiyo'l: 2020 - 195 b

4. K. Mavlonova [va boshq.]. Ona tili va o'qish savodxonligi. 1-qism [Matn]: darslik 2-sinf uchun - Toshkent: Respublika ta'lim markazi, 2021. - 66 b.

>4*

-^fV-liT }»--^SfV-^ï f.—

182

jW^ У

q ж**

ЩУ>

!> jjh

j

mg

lM>

С J

5*M >

q > >

wi >

Л ) J

Ы:>

q

Ы >

q

>

^й > *

>

q

i>

q > >

q щъ q

*4>