CC BY
13Mudflows are formed during heavy rains and are observed in the period from March to June, with a sharp warming in summer (in July-August), and in rare cases - in September and October. The trajectory of their passage is numerous ravines and dry beds. In many channels, mudflows are observed annually, sometimes repeated several times a year.
Every year, mudflows affect houses, villages, household plots, agricultural land, rural roads, etc. Populations dependent on these disasters are increasingly susceptible to the damage caused.
This article examines the _ formation o f mudflows in the river basins of Tajikistan and developed anti-mudflow measures in the area of flow formation.
Key words: mudflows, floods, hydrology, economics, meteorology, river, water, reservoirs, lakes.
Сведение об авторе:
Кодиров Анвар Саидкулович - к.т.н., Директор Центра инновацинного развития науки и новых технологий НАНТ. Тел.: (+992)938301983, E-mail: as. kodirov@gmail. com
About the author:
Kodirov Anvar Saidkulovich - c.tech.sc., Director of the Center for innovative development of science and new technologies, NAST. Tel.: (+992)938301983, E-mail: as.kodirov@gmail.com
ОМИЛ^ОИ РУШДИ САЙЁХД ДАР ТО^ИКИСТОН
Содикрв Ш.А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Сохаи сайёхй яке аз мухимтарин кисматхои иктисодиёти чахон ба шумор рафта, дар сатхи байналмилалй тамоюли мунтазами болоравй дорад. Сайёхии байналмилалй муассисахои гуногунеро дар бар мегирад, ки даромади ичтимоию иктисодй оварда, чойхои нави кориро барои доираи гуногуни коргарон, хусусан занон мухайё месозад. Аксари давлатхои ба рушди ин соха таваччух зохир намуда, дар баробари мустакилияти иктисодй, сатхи зиндагии мардумро бамаротиб боло бурдаанд. Дар холе, ки аксари ин давлатхо ба дар сатхй давлати мо захирахои бузурги сайёхиро доро нестанд.
Ч,ахонишавй ва авч гирифтани суръати баланди робитахои иктисодй, тичоратй ва фархангии кишвархои минтакахои гуногун барои рушди сайёхии байналмилалй имконияти нихоят васеъро фарохам овардааст. Мувофики маълумоти мавчудаи оморй 1/3 ахолии чахон дар хамешагй майли сайру сайёхати дигар давлатхоро доранд. Агар сайру сайёхат аз як тараф чахонбинии инсонро васеъ намояд, аз тарафи дигар вай ба анъанахои миллй расму русум, ёдгорихои таърихию меъморй, фархангй, либосу гизои дигар миллату халкиятхо аз наздик шинос шуда дар навбати худ барои пайвастани риштахои дустй ва хамкорй имкониятхои васеъро фарохам меоварад.
Х,оло сайёхии байналмилалй ба яке аз сохахои мухими тараккиёти иктисодию ичтимоии аксари давлатхои Аврупо, Африкои Шимолй, Осиёи Ч,анубй ва Ч,анубй Шаркй табдил ёфтааст. Махсусан, давлати Чин дар ин чода ба пешрафти зиёд ноил гардид. Агар соли 1990 ин мамлакат аз чихати шумораи туристони хоричй дар чои 12-ум ва соли 1995 дар чои 8-ум карор дошт, пас холо дар катори 5 давлати пуркуввати чахонй номбар мешавад.
Аз руи хисоботи Созмони Ч,ахонии Сайёхй айни замон кариб 300 млн. нафар дар сохди сайёхй ва хизматрасонии ичтимой-маданй машгул мебошанд. Даромади ин давлатхо аз туризм нисбат ба содироти махсулот 4,5-5 баробар зиёд аст. Ба замми ин ба хиссаи сохаи сайёхй 8% сармоягузорй (инвеститсия) ва 5% воридоти андоз дар микёси чахонй рост меояд. Махсусан, дар кишвархои Аврупо ва Шимоли Амрико расм шудааст, ки мардум аксар рухсатии худро дар сайру сайёхати дигар кишвархо сипарй мекунанд. Дар мачмуъ 7% ахолии чахон ба хоричи кишвари худ сафар мекунанд, вале ин нишондиханда дар хама китьахои дунё як хел нест. Агар аз Аврупо соле ба сайру сайёхати хоричи кишвар 15% ахолй барояд, пас ин нишондиханда дар чануби Осиё хамагй 1% ташкил медихад. [1, с.1201.
Тадкикотхои чандинсола олимон ва мутахасисони сохаи сайёхиро ба хулосае овардааст, ки дар мубодилаи сайёхии байналмилалй ба гайр аз омилхои табии-географй, ки асоси
ташакулёбии тамоми сонаи xочагидоpии инсон банисоб меpаванд боз чанд гypyни дигаpи омилно низ даp pyшди сонаи мазкyp таъсиpи xyдpо мегyзоpанд. Аз чумла:
• омилнои табий-геогpафй;
• омилнои ичтимой-иктисодй;
• омилнои демографй;
• омилнои моддй-теxникй;
• омилнои сиёсй.
Омузиши намачонибаи омилнои pyшди сайёнй коpи ниноят дyшвоpy занмат талаб аст. Даp ин чо мо танно ба тавpи мyxтасаp оид ба pоннои истифодаи окилонаи заxиpанои табий-тypистии Точикистон ибpози андеша менамоем.
Мавчудияти саpватнои заxиpанои сайёнй омили мyнимтаpини pyшти yстyвоpи фъолиятнои сайёнй ба нисоб меpаванд. Чун ки xyсyсияти шаpоитнои табий даp пайдоиш ва инкишофи комплекснои тypистй ва pекpеатсионй таъсиpи назаppас доpад. Онно даp pаванди интиxоби нониянои истиpонатй ва саёнатй накши бyзypг мебозанд. Даp мавpиди дигаp бештаpи тypистон xyсyсиятнои ландшафт, иклим, олами набототу найвонот ва имкониятнои ба ваpзиш машFyлшавй, шикоp ва Fайpаpо ба назаp мегиpанд.
Тадкикотнои зиёди олимон исбот намудаанд, ки саpзамини Точикистон доpои заxиpанои бyзypги сайёнй аст. Чyмнypии Точикистон мамлакати кyнсоp буда, pелефи кунй 93%-и каламpавашpо ишFол намудаанд.
Тамоми куннои Точикистон ба системаи бyзypгй кунии Осиёи Маpказй-Xисоpy Тён-Шон, Олой ва Помвд доxил мешаванд.
Ба системаи X^œpy Олой катоpкyннои Тypкистон, Заpафшон, Xисоp ва Олой таалук доpанд, ки намаи онно ба як самт яъне аз шаpк ба Fаpб тул кашидаанд. Баландии миёнаи онно 3000-4000 м. ва даp баъзе куланои алонида зиёда аз 5000 м. баландй доpанд.
Даp каламpавй Точикистон шоxанои шимолу Fаpбй ва чанубу Fаpбии системаи куннои Тён-Шон вокеъ гаpдидаанд.
Куннои пасти чануби Fаpбии Точикистон одатан тули кутон доpанд. Куннои Ваxш, Ч,илонтоF, ТеpоклитоF, Cypx^^ KаpатоF, Рангиш^ ва Fайpа аз чумлаи чунин кунно мебошанд. Ба тавpи мувозй ба ин кунно водинои X^œp, Кофаpнинон, Ваxш ва Сypxоб ташаккул ёфтаанд, ки ин водино нисбатан баpои xочагидоpй мусоиданд.
^исми шаpкии Точикистонpо кyнсоpи Помиp ишFOл намудааст ва аз pyи xyсyсиятнои табий о^о ба 2 кисм чудо мекунанд: Помиpи Fаpбй ва Помвди Шаpкй.
Релефи кунии кишваp имконияти xyбе баpои pyшди сонаи сайёнй фаpонам оваpдааст. Хамчунин даp водинои кунй, ки аFбанои дастpас ва беxавф доpанд кушодани сайёнpоннои шавковаpи кунии пиёдагаpдй, ки доpои категоpиянои гуногун бошад, имконпазиp аст.
Даp нудуди Точикистон ба Fайp аз иклими минтаканои экватоpй ва тpопикй дигаp тамоми намуднои иклими xyшки сайёpа дида мешавад. Ба иклими имpyзаи Точикистон мавкеи табий-геогpафй ва œxra pелеф сабаб шудаанд.
Ш^отнои иклимие, ки даp маxсyсгаpдонии комплекси сайёнй ва pекpеатсионй таъсиp меpасонанд имкон мединанд, ки даp нудуди Точикистон истиpонати зимистона ва якчанд намуди сайёнии ваpзишй ташкил каpда шавад. Асосан баpои инкишофи сонанои номбypда минтаканои миёнакунй, ки аз сатни банp аз 1000 то 2000 м баландй доpанд мусоид мебошанд.
Даpёно ва кулно низ яке аз заминанои муними ташкил ва инкишофи сайёнй ба нисоб меpаванд.
Даp Точикистон шyмоpаи умуми даpёное, ки аз 10 км бештаp даpозй доpанд ба 947 то меpасанд. Даpёнои асосии Точикистон Панч, Ваxш, Заpафшон, Кофаpнинон, Сиpдаpё ва Aмyдаpё ба нисоб pафта, водино баpои зисти анолй, обёpии заминно ва истенсоли кувваи баpк анамияти бyзypге доpанд. Aгаp аз нуктаи назаpи тypизм ва pекpеатсия нигаpем аксаpи даpёнои Точикистон баpои истифодабаpй мусоидаанд. Зеpо даpёнои Точикистон аз куннои осмонбус, аз зеpи таpманои яxин ибтидо гиpифта, манзаpанои дилкаш доpанд. Водии даpёнои куние, ки нишебинои онно бо чангал пушида шуданд ва pоннои пиёдагаpд доpанд баpои ташкил намудани маpшpyтнои кунии пиёдагаpдй заминаи асосй ба нисоб меpаванд. Масалан даp водинои даpёнои Хингоб, Ванч, Баpтанг, Шондаpа, Заpафшон ташкили чунин xатсайpнои тypистй имконпаз^ аст.
Мувофики маълумотнои мавчуда даp нудуди чyмнypи зиёда аз 1000 кул мавчуд аст. Кулное, ки доpои масонати нисбатан бyзypг мебошанд, намаги 22-то буда, масонати умумии онно 625 км2фо ташкил мекунанд. Бо максади сайёнй танно якчандтои онно истифода бypда мешаванд. Aз чумла кули Искандаpкyл. Kаpокyл, Саpез, Ранкул, Булункул ва дигаp кулнои Точикистонpо номбаp каpдан мумкин, ки анамияти зиёди сайёнй доpанд.
Даp ташкили истиpонати анолй навзанои обй накши асосвдо мебозанд ва анамияти pекpеатсионии обанбоpно низ xеле бyзypг аст. Обанбоpнои кунй даp Точикистон кисман намчун объекти истиpонатии анолй истифода бypда мешавад. Ба ин гypyн обанбоpнои Ноpак, ^айpокyм, БоЙFOЗи, Саpбанд, Сангтуда 1, Сангтуда 2 ва обанбоpи соxташyдаистодаи РоFyн ва доxил шуда метавонад.
Мунити табии Точикистон бисёp мypаккаб аст ва даp натичаи нодисанои геологй даp тули миллионно сол ба пайдо шудани навънои зиёди обнои шифобаxш имконият додаст. Мувофики xyсyсиятнои табиию оpогpафй чашманои маъдании кишваp нобаpобаp чойгиp шуда, аксаpияти онно даp кисмнои кундоман вомеxypанд. Чашманои нисбатан машнypи Точикистон, Хоча-Обигаpм, Оби-Гаpм, Шонамбаpй, гаpмчашмаи Калтуч, чашманои маъдании Aнзоб, Гаpмчашма, чашманои обашон гаpмy xyнyки Чилyчоpчашма, Яшилкул, ^изилpобот, Ч,илондй ба нисоб меpаванд. Даp заминаи ин чашмано то нол якчанд осоишгону истиpонатгонно бунёд каpда шудаанд. Лекин даp шаpоити имpyза имкониятнои xизматpасонии ин иншоотно талаботи анолиpо пyppа конеъ каpда наметавонанд ва сифти xизматpасонино ба талаботи замон чавобгу нестанд. Зиёд будани шyмоpаи чашманои маъданй даp инкишофи комплекси сайёниву pекpеатсионй таъсвди зиёд меpасонад. Aз ин py нангоми соxтан ва чойгиp намудани иншоотнои сайёнй ва pекpеатсионй бояд нами^о ба назаp гиpифт, ки ин гуна иншоотно даp наздикии мавзеи чойгвдшавии чашмано соxта шаванд зеpо чй кадаpе, ки об ба масофаи дyp чоpй шавад нолат ва таpкиби он таFиp ёфта кобилияти табобатиашpо гум мекунад.Васеъшавии доиpаи фаъолиятнои сайёнй, бунёд намудани нудуднои нави сайёнию pекpеатсионй ва соxтмони комплекснои кypоpтй саpмоягyзоpинои кало^о талаб мекунанд. Лоинанои бyзypг бошад аз саpчашманои гуногун маблаFгyзоpй каpда мешаванд. Баpои амалй намудани ин лоинано соxтоpнои давлат, саpмоягyзоpони доxилию xоpичй ва ташкилотнои байналxалкй иштвдок мекунанд. Aфзоиши саpмоягyзоpй ва зиёдшавии начми вокеии истенсолот, ки талаботнои сайёнонpо ба миён оваpда аст, яке аз нишонанои боваpинокии фаъолгаpдонии амалиёти иктисодй мебошад.
Омили дигаpе, ки баpои пешpафти сайёнии байналмилалй таъсвд меpасонад, ин даpомаднокии анолии мамлакатно мебошад. Ин имкон мединад, ки pобитанои шанpвандон ба кишваpнои xоpичй бештаp гаpдад.
Инчунин даp инкишофи сайёнии байналмилалй афзоиши маълумотнокй ва сатни маъpифатнокии анолй таъсвди назаppас меpасонанд.
Дигаp омиле, ки даp инкишофи ин сона таъсвд меpасонад ин истифодабаpии ёдгоpинои таъpиxй, меъмоpй ва фаpнангию маданй ба нисоб меpавад, зеpо бештаpи сайёнони доxилй ва xоpичй ба ин ёдгоpино таваччуни xос доpанд.
Омилнои демогpафй низ даp инкишофи сайёнии байналxалкй таъсиpи муним меpасонанд. Даp натичаи зиёдшавии шyмоpаи анолии сайёpа потенсиали сайёнии чанон зиёд шуда, даp фаъолияти сайёнй заxиpанои нави одамон чалб каpда мешаванд. Хамчунин ба омилнои демогpафй, инкишофи доимии таваччуни намдигаpии xалкy миллатнои давлатнои гуногун, ки умумияти забонй ё ин ки pавобити таъpиxию фаpнангй доpанд (сайёнии этникй), зиёд шудани талабот баpои иштиpок даp саёнатнои маxсyсгаpдонидашyдае, ки функсияи чамъиятй ё ин ки таxасyсй доpанд (сайёнии маxсyсгаpдонида шуда) доxил мешаванд. Инчунин даp инкишофи сайёнй зиёд шудани микдоpи калонсолон, афзудани шyмоpаи заннои коpгаp, тамоюли деp оила баpпо каpдан ва афзоиши шyмоpаи оиланои бефаpзанд низ мусоидат мекунанд.
Омилнои моддию теxникй даp pyшдy нуму ва васеъшавии базаи ичтимоии сайёнй таъсвди xело калон меpасонанд. Aсоситаpини онно бо инкишофи воситанои наклиёт, ЧOЙгиpкyнонй ва pобитанои муассисанои xypоки умумй, савдои чакана ва xизматpасонй алокаманд мебошанд. Даp дансолаи оxиp даp натичаи пpогpесси илмй-теxникй воситанои наклиёт сypъатнокии баланду, беxавфи ва баpонатиpо ноил шудаанд. Хусусияти xоси pобитанои наклиётй - ин xyсyсияти фосилавии онно мебошад, ки онно чано^о ба фазои
ягона табдил дода, давлатхо ва континетхои алохидаро бо хам алокаманд мекунанд. Барои сайёхии байналхалкй аз хама мухимаш таъмини робитахои байни воситахои чойивазкунии махалй, миллй ва байналхалкй аст, то ин ки сайёхатх,о кандашавии робитахои наклиёти надошта бошанд. Дар катори инхо хислати нишондихандахои ахамият ва сифати наклиёт зиёд мешавад. Ин ба омиле табдил меёбад, ки сайёхон вобаста ба ин омил ин ё он намуди наклиётро барои сайёхат интихоб менамоянд. Инкишофи босуръати сайёхй дар нимаи дуюми асри XX дар тамоми чахон сохтмони воситахои чойгиркуниро тезонид. Ба ин васила дар катори пахн шудани фонди чо ба чогузорй дар хамаи марказхои сайёхй шабакаи васеъи муассисахои хуроки умумй ташкил карда шудаанд.
Гурухи омилхои сиёсй бошад, бештар дар фаъолона пахн шудани робитахои байналхалкии сайёхй мусоидат мекунанд. Яъне пеш аз хама бояд омилхои устувори сиёсии дохили мамлакате, ки сайёхони хоричиро кабул мекунад, ба назар гирифта шаванд. Ба гайр аз ин накши асосиро муносибатхои сулхчуёна ва дустонаи байни давлатхо мебозад. Омили чидии сиёсй ин мавчудияти шартномахои байни давлатхо оиди хамкорихо дар сохахои иктисод, савдо, робитахои илмй техникй ва мубодилаи сайёхй ба хисоб меравад.
Хангоми тахлил намудани заминахои инкишофи сайёхй ба омилхои боздорандаи инкишофи он низ диккат додан зурур аст. Ин масъала дар чандин конференсияи байналхалкии сайёхй мухокима гардидааст. Дар хамоишхои илмй коршиносон бекурбшавии асъор, зиёдшавии бекорй, вайрон кардани гардиши мол хамчунин самаранок истифода набурдани захирахои табий ва мехнатиро омилхои боздорандаи сайёхй шуморидаанд.
Бемории сироятии карона вирус, ки дар огози соли 2020 бавучуд омад, ба холат ва руди минбаъдаи тамоми сохахои хочагии халк, аз чумла сохаи сайёхй таъсири манфии бесобика расонид. Дар шароите, ки марзхо баста ва воридоти сайёхони хоричй нихоят кам аст, бояд инфрасохтори мавчударо дар холати хуби омодагй нигох дорем. Ин дар як вакт барои ривочи сайёхии дохилй заминаи вокей гузошта, чихати кабули сайёхии хоричй дар замони баъд аз пандемия мусоидат менамояд.
Натичаи омузиш ва баррасии масъалаи мазкур ба хулосае меоварад, ки мавкеи георафй ва мусоиди чойгиршавии Точикистон, табиати дилангез, чашмахои гуногуни шифобахш захирахои бузурги рекреатсион, ёдгорихои таърихию меъморй, барои рушди сайёхии байналмилалй имкониятхои хело бузургро фарохам меоварад. Дар ин маврид шаклхои афзалиятноки сайёхии байналмилалй дар кишвари мо инхо мебошанд:
-экологй;
- варзишию кухнавардй;
- таърихию зиёратй;
- шикор ва мохигирй;
- фарогатию табобатй;
адабиёт
1. География туризма. Под редакцией доктора географических наук, профессор А.Ю. Александровой. Москва, Кронус 2015;
2. Гуляев В.Г. Туризм: экономика и социальная развития. / В.Г. Гуляев - М-2014.
3. Мухаббатов Х.М., Шарифов И.Ш. Мавзеъхои хифзшаванда ва сайёхй дар Точикистон Душанбе 2014;
ФАКТОРЫ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА В ТАДЖИКИСТАНЕ
В статье рассматривается основные направления развития туризма и ее значения для экономики. Здесь главное внимание уделяется факторы развития туризма в Таджикистане.
Ключевые слова: Туризм, туристические ресурсы, факторы развития, туристическая услуга, международный туризм, туристическая зона, экономические связи.
FACTORS OF DEVELOPMENT OF TOURISM IN TAJIKISTAN
The article discusses the main directions of tourism development and its importance for the economy. Here the main _ focus is on the _ factors of tourism development in Tajikistan.
Keywords. Tourism, tourist resources, development factors, tourist service, international tourism, tourist zone, economic ties.
Сведения об авторе:
Содиков Шоймардон Абдуджаборович - старший преподаватель кафедры методики преподавания географии и туризма Таджикского государственного
педогогического университета им. С. Айни (Республики Таджикистан, г. Душанбе), Тел. (+992) 9351999 41. E-mail: nasruti@mail.ru
About the author:
Sodikov Shoimardon Abdujaborovich - senior lecturer of the Department of Methods of Teaching Geography and Tourism of the Tajik State Pedagogical University. S. Aini (Republic of Tajikistan, Dushanbe), Tel. mob. (+992) 935199941. E-mail: nasruti@mail.ru
УДК 582.734(735.3)
МАСЪЛА^ОИ САМАРАНОК ИСТИФОДА БУРДАНИ САРЧАШМАХОИ ОБ^ОИ ГАРМИ ЗЕРИЗАМИНИИ МИНТАЦАХОИ КУ^ИИ ТОЧИКИСТОН
Рабиев М. Б.
Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудакй Мамадризохонов А.А.
Донишгоуи давлатии Хоруг ба номи М. Назаршоев
Фаъолкунонии раванди якчоякунонии Ч,умх,урии Точикистон ба системаи ягонаи чах,онй ва х,ифз намудани хати сархдди х,ар як марзу бум, пайдоиши бозорх,ои нав ва навгоникунонии системаи таксимоти марз буми мех,нат ба асосноккунонии истифодабарии пурсамари марзу бумх,ои дакик эх,тиёч доранд.
Такмилдих,ии системах,о самаранок истифода бурдани табиат, бех,таркунонии мух,ити маишии инсоният, муназзамкунонй ва баланд бардоштани иктисодиёт танх,о дар асоси стратегияи контсептуалии рушти мамлакат ва минтаках,ои вай имконпазир мебошад, бинобар хдмин мох,ият ва маънои самаранок ва устуворона истифода бурдани захирахои минерали-ашёгй дар раванди руштёбии ичтимои ва иктисодии нох,иях,ои Ч,умх,урии Точикистон ахдмияти калон дорад.
^исмати асосй: Тадкикотх,ои солх,ои охир нишон медихдд, ки сарчашмах,ои минерали бах,ри рушди ичтимой ва иктисодй ахдмияти калон дорад. Сарчашмах,ои обх,ои минералии минтаках,ои кух,ии Точикистон аз чихдти таркиб ва хосиятх,ои физикавй, химиявй ва таъсиррасоних,ои табобатии худ аз бисёр сарчашмах,ое, ки дар Осёи Марказй ва хдтто баъзе сарчашмах,ои дигаре, ки дар микёси чах,онй вучуд доранд ба кули фарк мекунанд. Ин обх,о дар хдкикат яке аз бойгарих,ои асосии ках,ри заминх,ои Ч,умх,урй ба шумор мераванд, чунки дар онх,о х,ар сол солимгардонии х,азорх,о одамони ба касалих,ои гуногун гирифторшуда аз тамоми дунё дарёфт карда мешаванд[31.
Бинобар хдмин, тагирёбии вазъи савдои бозорй, хдмчунин эълон гардидани туризм (сайёх,й), хдмчунин самти стратеги рушди ичтимой, иктисодии Ч,умх,урй накши худро нисбат ба чунин захирах,о ва бойгарих,ои табиии шифобахш хдмчун сарчашмах,ои обх,ои гарми зеризаминй бокй мемонад. Дар асоси заминах,ои нави меъёрию х,укукй доир ба истифодабарии об аксионерикунонии корхонах,ои зарфбандй ва муассисах,ои балнеологй ба амал омадаанд. Дар чунин шароитх,ои бамиёномада маблаггузорони махдлй ба самтх,ои аз чихдти илмй асосноккардашудаи истифодабарии самараноки сарчашмах,ои обх,ои гарми зеризаминии минтаках,о эх,тиёч ва ниёз доранд, бештар дар раванди ташкил намудани туризм (сайёх,и) санаторй-курортй табобатй-шифобахшй ва фарогатй, хдмчунин дар истифода бурдани методх,ои илмии асосноккардашуда хдл намудани проблемах,о, ки онх,о имкон медихднд натичах,ои бех,тарин дар шароитх,ои бозоргонй ба даст оварда шаванд[41.
Тайи солх,ои охир ташкил намудани гамхорих,о дар бораи х,олати саломатй корх,ои табобатй, пешгирикунонии х,ар гуна касалих,о ва додани офияти тиббй ки бойгарии мух,ити инсон мебошад, омилх,ои аз хдма мух,им ва асосии рушди ичтимой-иктисодии минтака ва Ч,умх,урй мебошанд, ки талаботх,о доимо ба онх,о зиёд мегардад[51.
Табиати Ч,умх,урии Точикистон аз омилх,ои табий табобатй (обх,ои минералй, лойх,ои табобатй, газх,о ва бугх,и обх,ои гарми зеризаминй, растаних,о ва алафх,ои табобатй ва гайрах,о) бой мебошад, ки дар пайвасташавй бо шароитх,ои экалогй - иклимй бах,ри табдил додани нох,иях,ои алох,ида ба марказх,ои калони табобатй-шифобахши заминало ба вучуд меоранд, ки онх,о бах,ри конеъ гардондани талаботх,о дар хизматрасоних,ои табобатй -шифобахшии на танх,о ахолии Ч,умх,урй, инчунин ба мамлакатх,ои хоричй мусоидат менамояд[6].
