Научная статья на тему 'ЭРТАГИ КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ТУРЛИ ВАЗНДАГИ УРУҒЛИК ТУГАНАКЛАРИНИ БУТУН ВА КЕСИБ ЭКИШНИНГ УНУВЧАНЛИК, ВА ҲОСИЛДОРЛИККА ТАЪСИРИ'

ЭРТАГИ КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ТУРЛИ ВАЗНДАГИ УРУҒЛИК ТУГАНАКЛАРИНИ БУТУН ВА КЕСИБ ЭКИШНИНГ УНУВЧАНЛИК, ВА ҲОСИЛДОРЛИККА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
33
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Картошка навлари / уруғлик туганаклар вазни / бутун / кесилган туганаклар / унувчанлик / барг сатҳи / соф ҳосилдорлик / кўпайиш коэффициенти

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Т Э. Остонақулов, А З. Абдиқодиров

Мақолада эртаги картошка Gala ва Saviola навларини турли вазндаги уруғлик туганакларини бутун ва кесиб экишнинг унувчанликка, ўсиш, ривожланиши, илдиз, палак, барг сатҳи шаклланиши, маҳсулдорлик кўрсаткичлари ва ҳосилдорликка таъсирини ўрганиш натижалари баён этилган. Энг юқори дала унувчанлиги (99,2-99,8%) ўрганилган навларда вазни 60-80 г бутун ва 30-40 г кесилган уруғлик туганаклар кулда ишланиб экилганда олиниб, 2-3 кун эрта униб чиқиши, ўсув даври 3-5 кунга узайиши, баланд бўйли, барг сатҳили, бақувват палакли ва илдизли ҳамда маҳсулдор бўлиши қайд этилди. Натижада энг юқори (28,3-32,0 т/га) товар ҳосил ва кўпайиш коэффициенти таъминланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Т Э. Остонақулов, А З. Абдиқодиров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭРТАГИ КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ТУРЛИ ВАЗНДАГИ УРУҒЛИК ТУГАНАКЛАРИНИ БУТУН ВА КЕСИБ ЭКИШНИНГ УНУВЧАНЛИК, ВА ҲОСИЛДОРЛИККА ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ЭРТАГИ КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ТУРЛИ ВАЗНДАГИ УРУГЛИК ТУГАНАКЛАРИНИ БУТУН ВА КЕСИБ ЭКИШНИНГ УНУВЧАНЛИК, ВА

^ОСИЛДОРЛИККА ТАЪСИРИ 1Т.Э.Остонакулов, 2А.ЗАбдикодиров

^арДУ профессори 2^арДУ магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.8002773

Аннотация. Мацолада эртаги картошка Gala ва Saviola навларини турли вазндаги уруглик туганакларини бутун ва кесиб экишнинг унувчанликка, усиш, ривожланиши, илдиз, палак, барг сатуи шаклланиши, маусулдорлик курсаткичлари ва уосилдорликка таъсирини урганиш натижалари баён этилган. Энг юцори дала унувчанлиги (99,2-99,8%) урганилган навларда вазни 60-80 г бутун ва 30-40 г кесилган уруглик туганаклар кулда ишланиб экилганда олиниб, 2-3 кун эрта униб чициши, усув даври 3-5 кунга узайиши, баланд буйли, барг сатуили, бацувват палакли ва илдизли уамда маусулдор булиши цайд этилди. Натижада энг юцори (28,3-32,0 т/га) товар уосил ва купайиш коэффициенти таъминланди.

Калит сузлар. Картошка навлари, уруглик туганаклар вазни, бутун, кесилган туганаклар, унувчанлик, барг сатуи, соф уосилдорлик, купайиш коэффициенти.

Кириш. Эртаги картошкадан баркарор ва юцори х,осил олиш куп жихдтдан экиннинг тезпишар ва уртатезпишар навларини х,ар бир тупрок иклим шароитига тугри танлашга, уруглик туганакларини экиш олди тайёрлаш тадбирларига боглик [2].

Эртаги муддатда уруглик туганакларни экишга тайёрлашнинг энг мухим ва мажбурий элементларидан бири, йириклигига караб саралаш, 80 граммдан зиёд туганакларни эса кесиб экиш х,исобланади. Экиш учун соглом, навга хос шаклдаги 30-80 граммлик туганаклар саралаб олинади. Йириклари эса кесилиб уругдорилагичлар (ТМТД, Рослин, Максим) кабилар ёки кулда ишланиб экилади.

Уруглик туганакларни экишолди тайёрлашнинг турли тадбирлари (нишлатиш, кесиш, устирувчи стимуляторлар, макро, микроугитлар ва микробиологик угитлар эритмасида ишлаш кабилар) Н.Н.Балашев, Д.Т. Абдукаримов, В.И.Зуев, Т.Э.Остонакулов, А.Х. Х,амзаев кабилар томонидан тадкик этилган [3].

Лекин, ^ашкадарё вилояти сугориладиган оч тусли буз тупроклари шароитида картошка уртатезпишар навларини етиштириш технологиясида турли вазндаги уруглик туганакларини экиш тайёрлаш масаласи етарлича урганилмаган. Шуни х,исобга олиб биз, Нишон тумани Гулистон МФЙ Олим Жураев номли фермер хужалиги шароитида махсус дала тажрибаси утказдик.

Матераллар ва методлар. Тадкикотнинг максади - кайд этилган сугориладиган оч тусли буз тупроклари шароитида эртаги картошка уртатезпишар Gala ва Saviola навларини турли вазндаги бутун ва кесилган уруглик туганакларидан экилганда, дала унувчанлиги, усиши, ривожланиши, илдиз, палак ва барг сатх,и шаклланиши, мах,сулдорлиги, х,осил микдори хдмда товар туганаклар чикими, купайиш коэффициентини урганишдан иборат.

1.Эртаги картошка навлари турли вазндаги уруFлик туганаклардан бутун ва кесиб экилганда дала унувчанлиги ва усиши

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

№ Уруглик туганак вазни, г Экиш схемас и, Даврлар, кун X,-бида

см к Е к Е : к -ра так 2 f * р и I-Q t Экиш меъёри, Экиш муддати Дала унувчанлиги, % эки ш- ун иб чи ;и ш ун иб чи ки ш- па лак сар гай иш Усимлик буйи, см Поя сони , дона Барг сони, дона Ён шохлар сони, дона

Ga a навида

1. 30-40 г (бутун) 70 х 25 57100 3000 12.02 96,3 22 83 72,5 3,8 24 6 18,3

2. 60-80 г (бутун) 70 х 25 57100 4000 12.02 99,5 20 86 79,8 4,3 26 8 24,1

3. 30-40 г (кесилга н) 70 х 25 57100 3000 12.02 98,7 20 85 76,4 4,1 25 9 21,6

4. 30-40 г (кесилга н) + кул (4-5 кг/т). 70 х 25 57100 3000 12.02 99,2 20 87 78,2 4,2 26 4 23,0

Saviola навида

5. 30-40г (бутун) 70 х 25 57100 3000 12.02 98,1 20 84 78,1 4,1 26 3 23,8

6. 60-80г (бутун) 70 х 25 57100 4000 12.02 99,8 18 87 85,4 4,5 28 6 30,6

7. 30-40 г (кесилга н) 70 х 25 57100 3000 12.02 99,3 17 86 84,4 4,3 27 8 26,2

8. 30-40 г (кесилга н) + кул (4-5 кг/т). 70 х 25 57100 3000 12.02 99,6 17 89 86,6 4,3 28 5 28,7

2.Эртаги картошка навларини турли вазндаги уруFлик туганаклардан бутун ва кесиб экилганда махсулдорлик курсаткичлари, хосилдорлиги, товарлилиги ва купайиш коэффициенти

1— р а Бир тупнинг, г Шундан

б Ct товар

Уруглик т, Х,ос хосил Co$ Куп

туганак и ил- X.OCH айи

вазни, г и та W о дорл ш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

№ ик, т/га л- дорл ик, т/га коэ ффи циен ти

пала к вазн и илд из вазн и туга нак х,оси ли туг ана к со ни туга нак урта ча вазн и т/га %

Ga a навида

1. 30-40 г (бутун) 0,73 292 25,1 638 8,6 74,2 26,1 25,0 95,6 22,0 7,3

2. 60-80 г (бутун) 0,81 346 28,6 704 8,9 79,1 29,4 28,6 97,2 24,6 6,2

3. 30-40 г (кесилган) 0,76 313 26,3 681 8,7 78,3 27,8 26,9 96,7 23,9 8,0

4. 30-40 г (кесилган) + кул (4-5 кг/т). 0,78 325 27,4 695 8,8 79,0 29,1 28,3 97,4 25,3 8,4

ЭКФ0.5=1,1 т/га

Saviola навида

5. 30-40 г (бутун) 0,78 317 27,8 676 7,9 85,6 28,8 28,1 97,5 25,1 8,4

6. 60-80 г (бутун) 0,85 358 30,6 738 8,5 86,8 32,6 32,0 98,2 28,0 7,0

7. 30-40 г (кесилган) 0,80 332 28,7 709 8,2 86,5 30,4 29,8 98,0 26,8 8,9

8. 30-40 г (кесилган) + кул (4-5 кг/т). 0,83 346 29,3 724 8,4 86,2 32,1 31,7 98,7 28,7 9,6

ЭКФ0.5=1,5 т/га

Дала тажрибалари кадимдан сугориладиган шурланмаган оч тусли буз тупроклари шароитида олиб борилиб, механик таркиби урта кумок, сизот сувлари сатх,и 5-7 м чукурликда жойлашганлиги, хайдов (0-30 см) катламида гумус микдори 0,794 %, умумий азот-0,084 %, фосфор-0,146 %, хайдов ости (31-50 см) катламида эса, мос равишда, гумус-0,657, умумий азот-0,063 ва фосфор-0,091 % ташкил этади.

Нитрат азоти микдори хдйдов ва хайдов ости катламларининг 1 кг тупрогида 4,226,40 мг, хдракатчан фосфор-12,10-14,06 ва алмашинувчан калий 183-207 мг/кг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

булиб,тажриба даласининг хайдов катлами харакатчан азот билан жуда кам, харакатчан фосфор билан кам ва алмашинувчи калий билан уртача даражада таъминланган.

Тажриба объекти сифатида картошка Gala ва Saviola навларининг 30-40, 60-80 г бутун, кесилган вазни 30-40 г туганаклар олиниб, бир тоннасига 4-5 кг кул билан ишланиб ва ишланмасдан экилди. Экиш 70х25 см тартибда, 6-8 см чукурликда, 3-4 т/га меъёрда, 57100 туп калинликда 12-февралда экиш амалга оширилди. Делянканинг майдони-28 м2, такрорлар сони 3 та булди.

Экилгач тула униб чикиши билан уруглик туганаклар дала унувчанлиги, фенологик кузатиш олиб борилиб, экишдан униб чикишгача булган давр хамда усув даври, яъни униб чикишдан палак саргайишгача булган давр, биометрик улчашлар утказилиб, гуллаш даврида усимлик буйи, барг, поя ва ён шохлар сони, барг сатхи шаклланиши, махсулдорлик курсатишлари - палак, илдиз вазни, бир туп туганак хосили, сони ва уртача туганак вазни аникланди. Ковлаш чогида хар бир нав, вариант ва такрорлар хосили алохида йигиштирилиб, тортилиб, умумий ва товар хосилдорлик, соф (уругликдан ташкари) хосилдорлик ва купайиш коэффициенти хисобланди.

Тажриба участкасидаги барча кузатиш, улчаш, хисоблаш ва тахлиллар умумкабул килинган услублар ва агротавсиялар асосида олиб борилди[1,5,6].

Тадкикот натижаларининг мухокамаси. Олинган тадкикот натижаларининг курсатишича, уруглик туганаклар дала унувчанлиги урганилган навлар ва вариантлар буйича 96,3 дан 99,8% гача узгарди (1-жадвал). Нисбатан паст (96,3%) дала унувчанлик картошка Gala навида 30-40 г бутун уруглик туганаклар экилганда кайд этилди. Энг юкори дала унувчанлик (99,2-99,8%) иккала урганилган навларда хам 60-80 г бутун ва 3040 г кесилган ва кулга ишланган уруглик туганаклар экилганда олинди. Бундан ташкари улар вазни 30-40 г бутун экилган уруглик туганакларига нисбатан 2-3 кун эрта униб чикиши хамда усув даври 86-89 кун давом этиб, 3-5 кунга узайиши кузатилди.

Вазни 30-40 г бутун уруглик туганаклар экилганда усимлик буйи навлар буйича 72,5-78,1 см, поялар сони 3,8-4,1 дона, баргланганлик 546-263 дона, шохланганлик 18,323,8 донани ташкил этган булса, вазни 60-80 г бутун ва кесилган вазни 30-40 г ва кулга ишланган уруглик туганаклар экилганда эса, бу курсаткичлар энг юкори булиб, синалган навларда усимлик буйи-79,8-86,6 см, поя сони-4,2-4,5 дона, баргланганлик 264-286 дона, шохланганлик-23,0-30,6 донани ташкил этгани маълум булди.

Барг сатхи шаклланиши ва махсулдорлик курсаткичлари хам навлар ва уруглик туганаклар вазнига караб кескин узгарди (2-жадвал).

Картошка урганилган навларида вазни 30-40 г бутун уруглик туганаклар экилганда барг сатхи шаклланиши энг кам (0,73-0,78 м2) ни , бир тупнинг палак вазни (325-346 г), илдиз вазни (25,1-27,8 г), туганак хосили (638-679 г), сони (7,1-8,6 дона), вазни (74,2-85,6 г) хам энг кам булгани аникланди.

Вазни 60-80 г бутун ва 30-40 г кесилган хамда кул билан ишланган уруглик туганаклар экилганда картошка Gala навида барг сатхи энг юкори 0,78-0,81 м2, палак вазни-325-346 г, илдиз вазни-27,4-28,6 г, туганак хосили-695-704 г эканлиги, Saviola навида эса янада юкори булиб, мос равишда, 0,83-0,85 м2, 346-358 г, 29,3-30,6 г, 724-738 г, 8,4-8,5 дона, 86,2-86,8 г ни ташкил этгани аникланди.

Умумий хосилдорлик картошка Gala навида тажриба вариантлари буйича гектаридан 26,1-29,4 тонна, Saviola навида эса 28,8-32,6 тоннагача узгарди. Энг юкори

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

хосилдорлик гектаридан иккала урганилган навда хам (29,1-32,6 тонна) вазни 60-80 г бутун ва 30-40 г кесилган ва кул билан ишланган уруглик туганаклар экилган вариантда кайд этилди. Шунда энг юкори (28,3-32,0 т/га ёки 97,4-98,7%) товар хосил олинди. Соф хосилдорлик эса 24,6-28,7 т/га ни ташкил этиб, купайиш коэффициенти 6,2-9,6 эканлиги маълум булди. Энг юкори (8,4-9,6) купайиш коэффициенти 30-40 г кесилган ва кул билан ишланган уруглик туганаклар экилганда олинди.

Хулоса. Сугориладиган оч тусли буз тупроклари шароитида эртаги картошка навлари турли вазндаги уруглик туганакларини бутун ва кесиб экиш хамда кулда ишлаш, дала унувчанлиги, усиши, ривожланиши, палак, илдиз ва барг сатхи шаклланиши, махсулдорлик курсаткичлари хамда умумий товар ва соф хосилдорлиги, купайиш коэффициентига сезиларли таъсир курсатди. Энг юкори дала унувчанлиги (99,2-99,8%) иккала урганилган навларда хам вазни 60-80 г бутун ва 30-40 г кесилган уруглик туганаклар кулда ишланиб экилганда олиниб, 2-3 кун эрта униб чикиши, усув даври 3-5 кунга узайиши, баланд буйли, барг сатхили, бакувват палакли ва илдизли хдмда махсулдор булиши кайд этилди. Натижада энг юкори (28,3-32,0 т/га) товар хосил ва купайиш коэффициенти таъминланди.

REFERENCES

1. Азимов Б.Ж., Азимов Б.Б. Сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачиликда тажрибалар утказиш методикаси.-Тошкент. "Узбекистон миллий энциклопедияси", 2002. -Б.217.

2. Остонакулов Т.Э., Зуев В.И., ^одирхо'жаев О.К. Мевачилик ва сабзавотчилик (Сабзавотчилик). Дарслик. Тошкент.. 2019. -Б.552.

3. Остонакулов Т.Э. Узбекистонда туганакмевали экинлар. Тошкент.2020. -Б.324.

4. Остонакулов Т.Э. Картошка етиштириш. Тошкент. Агробанк. 2021.-Б.96.

5. Узбекистон Республикаси худудида экишга тавсия этилган экинлар Давлат реестри. Тошкент, 2022. -Б.103.

6. Методика исследований по культуре картофеля (ВНИИКХ). Москва.1967.-С.210.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.