Научная статья на тему 'ЭНЕРГИЯ ТЕЖАМКОР ИННОВАЦИОН ЯРАТИЛГАН ЛАБОРАТОРИЯ СТЕНДИНИ, ҚУЁШ ИССИҚЛИК ТАЪМИНОТИ ТИЗИМЛАРИДА ҚУЁШ КОЛЛЕКТОРЛАРИНИ ЎЗИНИ ЎЗИ ДРЕНАЖ ҚИЛАДИГАН ВА ТУРЛИ ХИЛ ШАРОИТЛАРДА МАВСУМИЙ СИНАБ КЎРИШ'

ЭНЕРГИЯ ТЕЖАМКОР ИННОВАЦИОН ЯРАТИЛГАН ЛАБОРАТОРИЯ СТЕНДИНИ, ҚУЁШ ИССИҚЛИК ТАЪМИНОТИ ТИЗИМЛАРИДА ҚУЁШ КОЛЛЕКТОРЛАРИНИ ЎЗИНИ ЎЗИ ДРЕНАЖ ҚИЛАДИГАН ВА ТУРЛИ ХИЛ ШАРОИТЛАРДА МАВСУМИЙ СИНАБ КЎРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

106
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзини-ўзи дренаж қиладиган энергия тежамкор қурилма / юқори қувват / қуѐш коллектор / иссиқлик ташувчи / Self-draining energy-saving device / high power / solar collector / heat carrier

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шариф Шерқулович Қаршиев

Амалдаги фойданилиѐтган энергия сарфини тежаб қуѐш коллекторларининг бузилишдан ҳимоялашда, ўзини-ўзи дренаж қиладиган қишки хам ѐзги мавсумларда циркуляция насоси тўхтаганда автоматлашган тизим орқали тўлиқ дренаж бўлиши туфайли таъминланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Шариф Шерқулович Қаршиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ENERGY SAVINGS INNOVATIVE LABORATORY STAND, SOLAR DRAINAGE AND SOLAR DRAINING OF SOLAR COLLECTORS IN SOLAR HEAT SUPPLY SYSTEMS

The saving of energy consumption in use is provided by the protection of solar collectors from damage, due to the fact that the self-draining winter and summer seasons are fully drained by an automated system when the circulation pump stops.

Текст научной работы на тему «ЭНЕРГИЯ ТЕЖАМКОР ИННОВАЦИОН ЯРАТИЛГАН ЛАБОРАТОРИЯ СТЕНДИНИ, ҚУЁШ ИССИҚЛИК ТАЪМИНОТИ ТИЗИМЛАРИДА ҚУЁШ КОЛЛЕКТОРЛАРИНИ ЎЗИНИ ЎЗИ ДРЕНАЖ ҚИЛАДИГАН ВА ТУРЛИ ХИЛ ШАРОИТЛАРДА МАВСУМИЙ СИНАБ КЎРИШ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-357-362

ЭНЕРГИЯ ТЕЖАМКОР ИННОВАЦИОН ЯРАТИЛГАН ЛАБОРАТОРИЯ

СТЕНДИНИ, КУЁШ ИССЩЛИК ТАЪМИНОТИ ТИЗИМЛАРИДА КУЁШ КОЛЛЕКТОРЛАРИНИ УЗИНИ УЗИ ДРЕНАЖ КИЛАДИГАН ВА

ТУРЛИ ХИЛ ШАРОИТЛАРДА МАВСУМИЙ СИНАБ КУРИШ

Шариф Шеркулович Каршиев

Тошкент архитектура-курилиш институти докторанти

skarshiev@bk.ru

АННОТАЦИЯ

Амалдаги фойданилиётган энергия сарфини тежаб куёш коллекторларининг бузилишдан хдмоялашда, узини-узи дренаж киладиган кишки хам ёзги мавсумларда циркуляция насоси тухтаганда автоматлашган тизим оркали тулик дренаж булиши туфайли таъминланади.

Калит сузлар: Узини-узи дренаж киладиган энергия тежамкор курилма,юкори кувват, куёш коллектор, иссиклик ташувчи.

ENERGY SAVINGS INNOVATIVE LABORATORY STAND, SOLAR DRAINAGE AND SOLAR DRAINING OF SOLAR COLLECTORS IN SOLAR HEAT SUPPLY SYSTEMS

ABSTRACT

The saving of energy consumption in use is provided by the protection of solar collectors from damage, due to the fact that the self-draining winter and summer seasons are fully drained by an automated system when the circulation pump stops.

Keywords: Self-draining energy-saving device, high power, solar collector,, heat carrier.

КИРИШ

Турли хил объектларни иссик сув билан таъминлаш ва иситиш учун куёш энергиясидан амалий фойдаланиш даражасини ошириш, йилнинг кишки ва ёзги мавсумларида куёш коллекторларини бузилишдан хдмоялаш учун музламайдиган суюкликлар (антифризлар) дан фойдаланадиган купконтурли кимматбахр тизимлар урнига, юкори кувватга эга булган оддий бирконтурли энергия тежамкор ва ишончли узини-узи дренаж киладиган гелиокурилмаларни ишлаб чикиш масаласини куяди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-357-362

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Республикамизда кайта тикланадиган энергия манбаларидан яъни куёш энергиясидан фойдаланиш юкори самара беради. Узбекистонимиз серкуёш улка куёшли кунларимизни карийб 300-330 кунни ташкил этади. [1]Куёш коллекторида иклимнинг кескин узгариши яъни киш мавсумининг айникса кечкурун иссиклик ташувчи билан хавонинг урнини алмашиниши музлаб колиши ва бузилишдан энг самарали йули узини-узи дренаж килиш усулидир. Куёш энергиясидан фойдаланиш сохасидаги энг фойдали йуналишлардан бири бу биноларни куёш билан иситиш ва иссик сув таъминоти тизимлари хисобланади. [2]2000 йилдан бошлаб то 2017 йилнинг охиригача булган даврда урнатилган куёш коллекторларининг умумий юзаси турли куёш иссиклик таъминоти тизимлари таркибида 7,6 мартага ортди ва бутун жахон буйича 675 млн. м2 ни ташкил этди, улардан 93,5 % куёш сув киздириш урнатмаларига тугри келади. Бирок кейинги йилларда бу борада усиш суръатлари камаймокда. Куёш коллекторларни ишлаб чикариш Хитой, Австралия ва Якин Шаркда турт йил давомида узлуксиз равишда пасайиб боряпти. Бир неча йиллар давомида Европа бозорларида Куёш коллекторлар буйича котиб колиш холати кузатилмокда: Куёш коллекторларини эксплуатацияга топшириш хажми 2009 йилдан пастга туша бошлади. Шу вакт моментидан бошлаб куёш коллекторлари нархларини ва умуман ушбу тизимдаги мавжуд нарх-навони пасайтириш йулларини кидириб топиш [3]Европа гелиотехника илмининг асосий вазифаларидан бирига айланган Вужудга келган бундай вазиятда иссиклик таъминоти тизимларида куёш иссиклик энергиясидан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг асосий резервларини аниклаш ва бахолаш максадида уларни соддалаштириш, уларнинг ишончлилигини ошириш ва нархини арзонлаштириш хозирги вактда жуда долзарб масалалардан бири сифатида майдонга чикмокда.

Куёш иссиклик таъминоти тизимлари узида куёш коллекторлари борлиги билан анъанавий тизимлардан фарк килади, куёш коллекторлари иссикликнинг ёкилги ёки электрли генераторларига караганда тизимлар ишининг температуравий режимига ута сезгирлиги билан алохида ажралиб туради. Агар ёкилги билан ишлайдиган генераторларда ёкилгининг ёнишида юзага келадиган юкори (1000оС дан баланд) температура окибатида киздириладиган сувнинг якуний температураси уларнинг фойдали иш коэффициентига амалда таъсир курсатмайди, у холда куёш сув киздириш урнатмалари учун биринчи

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-357-362

якинлашишда сувни киздиришнинг ишчи температурасини хар бир градусга ошириш ясси коллектор фойдали иш коэффициентининг 1-2% га пасайишига олиб келади [2]. Шунинг учун куёш коллекторларида иссиклик энергиясининг генерацияси жараёнида, унинг иссиклик аккумуляторида аккумуляцияланиши, истеъмолчига узатилиши ва дублировкалаш манбаи билан биргаликда ишлашида температуравий потенциалнинг йукотилиши куёш сув иситиш урнатмалар иши самарадорлигини бахолаш учун асосий критерий булиб хизмат килади. Куёш энергиясидан фойдаланиш сохасида инновацион технологияларни ривожлантириш, унинг самарадорлигини ошириш, шунингдек, ушбу сохадаги олий укув юртлари талабалари ва мактаб укувчиларини фойдаланишга буйича куникмаларни хосил килиши ва куёш энергиясидан кенг куламда тушунча олиши учун Куёш коллекторларини турли хил шароитларда мавсумий синаб куриш инновацион энергия тежамкор лаборатория стенди яратилди. Лаборатория [6]стендининг биринчи уринда умумий чизма лойихаси тайёрланди. Куёш коллекторини миёр коидаси асосида курилмаси яратилди, яратиш жараёнида иссиклик ташувчининг харакат тезлиги, унинг босими ва кириш чикиш кисмида хароратини назорат килувчи ултра овозли махсус датчиклар учун жой мосланган иссик ташувчиси харакати ва ички жараёнларни кузатиш учун. Юкори кисмида хажми 50 литрни ташкил этган, иссиклик микдорини юколишини олдини олиш максадида изоляцияланган узи окар оддий тизим учун иссикликни жамловчи аккумулятор баки урнатилди. Куёш коллекторини бузилишдан химоялаш самарали ишлаши ва фойдали коффецентини ошириш учун энергия тежамкор ва ишончли узини узи дренаж килганда тизим фаол холатида яъни церкулясия насос ишлаганда хавонинг жойлашиши ва насос тухтаганда суюклик ва хавонинг жойи алмашиниб куёш коллектори курик холатида туриб бузилиш эхтимолини йукотади. Гидройуналтиргич мосламаси оркали, тизим ишлаши жараёнида юзага келадиган гидравлик зарбларни сундириш иссиклик алмашувини тезлаштириб беради ва бир катор фойдали жихатлари мавжуд. Иссиклик ташувчининг сарфини курсатиб турувчи ускунаси мавжуд.Барча бошкарув ва назорат килувчи плата кисми жойлаштирилди. Куёш коллекторини оддий тизимда ва бошка ёрдамчи курилмалар асосан хозирги кунда кенг кулланилиётган икки контурли козон[2] билан боглаган холатда ишлаш фаолияти гибрид асосида текшириб курилди ва самарали натижага эришилди. Яратилган инновацион энергия тежамкор. лаборатория стенди куёш коллекторини киялигини горизонтал холатдан вертикал холатгача мослаш

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-357-362

имконияти яратилди. Куёшнинг бекарор булганлиги сабабли куннинг булутли ва кечкурун кисмида ёритиш чироги асосида куёш коллекторини ишлаши таъминланди ва узининг махсус дастури мавжуд булиб автоматлашган тартибида ишлайди.

Яратилган куёш коллекторларини турли хил шароитларда мавсумий синаб куриш инновацион энергия тежамкор лаборатория стенди иссиклик ташувчисининг айланишининг турли хил вариантлари билан танишишга имкон беради: термосифон ва насос ёрдамида. [5]Курилманинг конструктив жамланмаси - бу шагреен тукималарига эга булган оч кулранг буёк билан копланган квадрат кувурлардан фазовий пайвандланиб ясалган.Умумий холатидан келиб чикиб билан курилмани сезиларли куч сарфламасдан кучиришга имкон берувчи ва харакатланишини таъминлаш учун хамма томонга айланадиган гилдираклар урнатилган курилмани сатхини мослаш учун махсус ускуналар жойланди.

1-расм. ^уёш коллекторларини турли хил шароитларда мавсумий синаб куриш инновацион энергия тежамкор лаборатория стендини ёз мавсумидаги натижаларни

олиш жараёни.

[3]Куёш коллекторлари сувли куёший иссикдик таъминоти тизимларининг асосий элементи булиб, куёш энергиясининг ута узгарувчан келиб тушиши ва ташки хавонинг температурасини жуда кенг доира ичида: киш мавсумида паст манфий кийматларидан тортиб, то ёзда мавсумидаги юкори мусбат кийматларичан булган узгариши шароитларда ишлайди. Бундай фойдаланиш

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-357-362

шароитлари куёш коллекторларини ишдан чикишига сабаб булиши мумкин: кишда кечаси улардаги сув музлаб колиши натижасида, ёзда эса - кундузи стагнация [4]режимида (циркуляция тухтаганда) сувни кайнаб кетиши ва Куёш коллекторлари ичидаги температура ясси коллекторларида 200оС гача ва вакуумланганларда эса 300оС гача кутарилиши натижасида.

Юкори кувватга эга булган гелиокурилмаларда антифризларни кулланилиши Куёш коллекторлари катта майдонлари хисобига жуда кимматбахо ечимдир, бундан ташкари ушбу ечим ёз мавсумида [1]антифриз кайнаб кетиши натижасида Куёш коллекторлари ёзги химоялаш муаммосини хал этмайди. Узини-узи дренаж киладиган гелиокурилмаларда куёш коллекторлари хам кишки хам ёзги мавсумларда [5]циркуляция насоси тухтаганда тулик дренаж булиши туфайли куёш коллекторларининг бузилишдан химояси таъминланади. Аммо дунё амалиётида кенг кулланиладиган узини-узи дренаж киладиган гелиокурилмаларнинг маълум ечимларига иссиклик ташувчисини циркуляция килишига электр энергиясини ортикча сарф булиши, циркуляция насослари тухтаганда гидравлик зарбаларни вужудга келиши, юкори булмаган ишончлилик хамда иссиклик ташувчисининг оралик иссиклик алмаштиргичларида температура потенциалининг катта йуколишлари мансубдир.

ХУЛОСА

[6]Узини-узи дренаж киладиган гелиокурилмалар республикада олиб борилаётган илмий тадкикотларнинг устувор йуналишларига ва давлат дастурлари ёки илмий-тадкикот ишлари режалари билан боглик. Мазкур узини-узи дренаж киладиган гелиокурилмалар республика фан ва технологиялар ривожланишининг «Кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишни ривожлантириш» устувор йуналишига мосдир. Куёш коллекторларини бузилишдан химоялаш учун мавжуд 4-та асосий усуллари: дренаж, антифриздан фойдаланиш, электр токи билан киздириш, суст циркуляциядан фойдаланиш тахлил килинди, афзалликлари ва камчиликлари аникланди ва такомиллаштириш учун биттаси танланди: гелиокурилмаларни узини-узи дренаж усули.

[7]Узини-узи дренаж киладиган гелиокурилмалар нисбатан иссиклик ташувчисини циркуляциясига сарфланадиган электр энергиясини 60% гача камайтирилган, циркуляция насослари тухтаганда гидравлик зарбаларни олди олинган хамда иссиклик самарадорлиги 20% гача оширилган оддий

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-357-362

бирконтурли юкори кувватга эга булган энергия тежамкор ва ишончли узини-узи дренаж киладиган гелиокурилмалар ни ишлаб чикиш ва жорий этишга йуналтирилган.

REFERENCES

1. Sharif Karshiev Sherkulovich, "Improving Efficiency of Solar Heating Systems with Flat Solar Collectors: Key Reserves and Possible Ways of Their Implementation," Impact Factor 6.1 . Int. J. Adv. Res. Sci. Eng. Technol. Vol. 6, Issue 8 , August 2019.ISSN 2350-0328, vol. 6, no. 8, pp. 10361-10364, 2019. http://www.iiarset.com/upload/2019/august/08-usovoxaus-20.pdf

2. Sharif Karshiev Sherkulovich "Куёш коллекторлари: Х,ам арзон, хам кулай New spaper - HURRIYAT" [Online]. Available: https://uzhurriyat.uz/2019/11/06/quyosh-kollektorlari-ham-arzon-ham-qula/. [Accessed: 16-0ct-2020].

3. Sharif Karshiev Sherkulovich, "Prospective Ways Of Self-Draining Helio Structures In The Use Of Solar Energy," Международный Научно-Практический Журнал «Экономика И Социум» ISSN 2225-1545. №5(72)-2020 line, vol. 5, pp. 1-13, 2020. https://www.iupr.ru/5-72-2020

4. Sharif Karshiev Sherkulovich, "Solar Collector's Development Drain Back Systems" Impact Factor 5.7Int. J. Agric. Res. ISSN N02236-6124 Vol. IX, Issue IX, Sept., vol. 5,7, no. 9, pp. 229-233, 2020. http://www.iirpublisher.com/V0LUME-9-ISSUE-9-SEPTEMBER-2020/

5. Sharif Karshiev Sherkulovich, "Devices For Protecting Modern Solar Collectors," Universum технические науки научный журнал. - № 9(78). ISSN 2311-5122 Москва 2020, vol. 6, no. 7, pp. 96-99, 2020. http: //7universum.com/ru/tech/archive/category/978

6. Sharif Karshiev Sherkulovich, "Seasonal testing of solar collectors in different conditions energy saving innovative laboratory stand" УЧЕНЫЙ XXI ВЕКА Технические науки Международный научный журнал ISSN 2410 3586 № 11(70), ноябрь 2020 г. http://www.uch21vek.com/assets/uch21vek 11 2020.pdf

7. Sharif Karshiev Sherkulovich, "Ways to increase the efficiency of self-drainage to protect solar collectors from freezing in winter and boiling in summer" Monografia Pokonferencyjna Science, Research, DEVELOPMENT #31 Rotterdam 31.07.2020 http://xn--e1aaifpcds8ay4h.com.ua/files/1 viii 2020 s.pdf

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.