Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА АҲОЛИНИНГ СИЁСИЙ САВОДХОНЛИГИНИ ОШИРИШДА ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ РЕКЛАМАДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА АҲОЛИНИНГ СИЁСИЙ САВОДХОНЛИГИНИ ОШИРИШДА ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ РЕКЛАМАДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

125
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сайлов / сайлов жараѐнлари / сиѐсий партия / сиѐсий реклама / қора технологиялар. / elections / electoral processes / political party / political advertising / black technology.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гулбахор Исанова

Демократик ислоҳотлар давом этаѐтган ва фуқаролик жамияти асослари мустаҳкамланаѐтган бир пайтда жамоатчилик фикрини шакллантириш ва бошқаришда ижтимоий-сиѐсий рекламани амалга ошириш билан боғлиқ энг асосий муаммолардан бири ― унинг самарадорлигига эришишдир. Ижтимоий-сиѐсий рекламанинг самарадорлиги нима билан ўлчанади? Савдо-сотиқ рекламаси самарадорлигини аниқлаш нисбатан осон ― бунда товар савдосининг ўсиши билан рекламага қилинган сарф-харажатлар нисбатини аниқлаш кифоя. Аммо ижтимоий-сиѐсий реклама самарадорлигини аниқлаш арифметик жиҳатдан мураккаб вазифа саналади. Ижтимоий-сиѐсий рекламанинг самарадорлиги, бир қараганда, тегишли сиѐсий кучни ѐқлаб берилган овозлар, сиѐсий партия ѐки маълум ижтимоий гуруҳ тарафдорлари сонининг ўсиши билан белгиланади. Бироқ ижтимоий-сиѐсий реклама ѐрдамида кишилар танловини зарурий ўзанга йўналтириш имкониятлари чекланганини унутмаслик даркор. Айниқса, ижтимоий рекламалар, одатда, маълум даврда ҳамда аудиторияни аниқ бир мақсадга йўналтиришга хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

At a time when democratic reforms are underway and the foundations of civil society are strengthening, one of the main challenges associated with the implementation of socio-political advertising in the formation and management of public opinion is to achieve its effectiveness. How is the effectiveness of socio-political advertising measured? Determining the effectiveness of commercial advertising is relatively easy it is enough to determine the ratio of advertising spending to the growth of sales. But determining the effectiveness of socio-political advertising is an arithmetically complex task. The effectiveness of socio-political advertising is, at first glance, determined by the increase in the number of votes cast for a particular political force, the number of supporters of a political party or a particular social group. However, it should be borne in mind that with the help of socio-political advertising, people's ability to direct their choice to the necessary path is limited. In particular, social advertising usually serves to target a specific audience at a particular time and place.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА АҲОЛИНИНГ СИЁСИЙ САВОДХОНЛИГИНИ ОШИРИШДА ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ РЕКЛАМАДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

УЗБЕКИСТОНДА А^ОЛИНИНГ СИЁСИЙ САВОДХОНЛИГИНИ ОШИРИШДА ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ РЕКЛАМАДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Гулбахор Исанова

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети

i_gulbahor@nuu.uz

АННОТАЦИЯ

Демократик ислохотлар давом этаётган ва фукаролик жамияти асослари мустахкамланаётган бир пайтда жамоатчилик фикрини шакллантириш ва бошкаришда ижтимоий-сиёсий рекламани амалга ошириш билан боглик энг асосий муаммолардан бири — унинг самарадорлигига эришишдир. Ижтимоий-сиёсий рекламанинг самарадорлиги нима билан улчанади? Савдо-сотик рекламаси самарадорлигини аниклаш нисбатан осон — бунда товар савдосининг усиши билан рекламага килинган сарф-харажатлар нисбатини аниклаш кифоя. Аммо ижтимоий-сиёсий реклама самарадорлигини аниклаш арифметик жихатдан мураккаб вазифа саналади. Ижтимоий-сиёсий рекламанинг самарадорлиги, бир караганда, тегишли сиёсий кучни ёклаб берилган овозлар, сиёсий партия ёки маълум ижтимоий гурух тарафдорлари сонининг усиши билан белгиланади. Бирок ижтимоий-сиёсий реклама ёрдамида кишилар танловини зарурий узанга йуналтириш имкониятлари чекланганини унутмаслик даркор. Айникса, ижтимоий рекламалар, одатда, маълум даврда хамда аудиторияни аник бир максадга йуналтиришга хизмат килади.

Калит сузлар: сайлов, сайлов жараёнлари, сиёсий партия, сиёсий реклама, кора технологиялар.

POSSIBILITIES OF USING SOCIO-POLITICAL ADVERTISING TO INCREASE POLITICAL LITERACY OF THE POPULATION IN UZBEKISTAN

ABSTRACT

At a time when democratic reforms are underway and the foundations of civil society are strengthening, one of the main challenges associated with the implementation of socio-political advertising in the formation and management of public opinion is to achieve its effectiveness. How is the effectiveness of socio-political advertising measured? Determining the effectiveness of commercial advertising is relatively easy - it is enough to determine the ratio of advertising spending to the growth of sales. But determining the effectiveness of socio-political advertising is an arithmetically complex task. The effectiveness of socio-political advertising is, at first glance, determined by the increase in the number of votes cast for a particular political force, the number of supporters of a political party or a particular social group. However, it should be borne in mind that with the help of socio-political advertising, people's ability to direct their choice to the necessary path is limited. In particular, social advertising usually serves to target a specific audience at a particular time and place.

Keywords: elections, electoral processes, political party, political advertising, black technology.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

КИРИШ

Агар мамлакатимиздаги сиёсий кучларнинг ижгимоий-сиёсий рекламаси самарадорлиги Узбекистан Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палагасига 2019 йил 22 декабрь куни угказилган депугаглар сайлови якунларидан келиб чикиб бахоланадиган булса, куйидагича манзара намоён булади: "Тадбиркорлар ва ишбилармонлар харакаги — Узбекисгон Либерал-демокрагик паргиясидан 53 нафар, Узбекисгон "Миллий гикланиш" демокрагик паргиясидан 36 нафар, Узбекисгон "Адолаг" социал демокрагик паргиясидан 24 нафар, Узбекисгон Халк демокрагик паргиясидан 22 нафар, Узбекисгон Экологик паргиясидан 15 нафар депугаг"нинг сайлангани шунга мувофик равишда реклама кампанияси олиб борилганидан дарак беради[1]. Бирок аввалги параграфдан урин олган гахлиллар Парламенг Куйи палагасидан энг кам урин олган Узбекисгон Экологик паргиясининг ижгимоий-сиёсий реклама кампанияси бошка паргияларникидан кам булмаганини ва хаггоки муайян жихаглардан усгунлик килганини курсагади. Демак, жамоагчилик фикрига гаъсир угказиш ва сиёсий кучларнинг ижгимоий-сиёсий рекламаси самарадорлиги билан сайлов нагижалари ургасидаги богликлик нисбий харакгерга эга эканлиги хакида хулоса чикариш мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ижгимоий-сиёсий реклама муаммолари мавзусида Узбекисгон олимларидан Б. Мусгафоев, А. Юкубов, Э. Сулгонова, Ф. Муминов, O. Хусанов, И.Эргашев, А. Холбеков, Р. Жумаев, Н. Умарова, М. Киргизбоев, Н. Жураев, Н.Абдуазизова ва бошкалар уз асарлари хамда маколаларида уз фикрларини байён эгганлар. Бизнинг гадкикогимиз эса ижгимоий-сиёсий рекламаларнинг жамоагчилик фикрини шакллангиришдаги ролига карагилган булиб унда гарихийлик, объекгивлик, мавхумлашгириш, аник усуллар, гизимли гахлили ва киёсий гахлил каби умумий ва фалсафий усуллардан фойдаланади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Дархакикаг, реклама сохасида амал киладиган коидалардан бирига кура, реклама махсулогнинг сифагидан бошланади. Узбекисгон Республикаси Президенги Ш.М.Мирзиёев гаъбири билан айгганда: "Бугунги кунда сиёсий паргиялар уз элекгорагига берган ваъдаларини, сайловолди дасгурларини гула ва самарали бажармокда, деб айголмаймиз. Улар ханузгача мамлакагимиз ижгимоий-сиёсий хаёгида, фукаролар онгида узининг мусгахкам урнини

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

эгаллай олмади. Сиёсий партиялар ва Олий Мажлис Конунчилик палатаси фаолиятида партия фракциялари томонидан устувор максад ва вазифаларни амалга оширишга каратилган аник таклиф ва ташаббуслар деярли сезилмаяпти"[2]. Шу нуктаи назардан, сиёсий партияларнинг ижтимоий-сиёсий реклама кампанияси канчалик мохирона ташкил этилмасин, унинг ортида электорат билан алокалари заиф, йиллар давомида ахоли орасида иш олиб бормаган, халк орасида етарли нуфузга эга булмаган партия ёки номзод турадиган булса, сайловчиларнинг максимал овозини олишда энг самарали ижтимоий-сиёсий реклама хам ёрдам бера олмайди. Шу тарика хар кандай самарали ва куп маблаг сарфланган ижтимоий рекламалар хам кузланган натижаларни бермаслиги мумкин.

Ижтимоий рекламанинг асосий вазифаси манфаатдор гурухларга сиёсий куч хакида, унинг афзал томонлари хакида ахборот етказиш оркали шу куч фойдасига овоз беришга ундаш экан, демак, ахолининг муайян сиёсий кучни канчалик танишига караб хам, ижтимоий-сиёсий реклама самарадорлигига бахо бериш мумкин. 2019 йил сайловларида Узбекистон Либерал-демократик партиясининг Парламент Куйи палатасидан энг куп урин олгани сайловлардаги галаба партиянинг сиёсат майдонида фаолият юритиш тажрибасининг оз-куплиги билан белгиланмаслигини курсатади. Бундан Узбекистон Либерал-демократик партиясининг реклама кампанияси самарали ташкил этилгани хакида хулоса чикариш мумкин. Бирок бунда факатгина сайловолди таргибот-ташвикот ишлари назарда тутилмай, партия ташкил этилганидан буён амалга оширилган ишлар рекламаси хам, номзодлар оркали амалга оширилган реклама хам, электорат билан ишлаш воситасида амалга оширилган реклама хам эътиборга олиниши мухим.

Шунингдек, реклама ахборотининг истеъмолчига таъсири чегараланган эканини хам инобатга олиш мухим. Аникроги, сайловчи номзод ёки партия рекламаси хакида хеч нарса билмаган холда хам беихтиёр равишда ёки танишларнинг маслахатига кура танловни амалга ошириши мумкин. Бундан ташкари, сайловолди ташвикоти даврида "сиёсий бозор"да мукобил сиёсий кучлар хам хозир булганини унутмаслик керак. Боз устига, Шаркда сиёсатнинг персонификацияси кучлилигини инобатга оладиган булсак, расмий оммавий ахборот воситаларида узатилган рекламадан кура, сайловчилар билан бевосита учрашувлар оркали, полиграфия махсулотлари воситасида амалга оширилган ижтимоий-сиёсий рекламанинг таъсири юкори булиши эхтимолини хам йукка чикариб булмайди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

Ижгимоий-сиёсий реклама самарадорлигини аниклашда жамоагчилик фикри суровлари хам кул келади. "Ижгимоий фикр" жамоагчилик фикрини урганиш маркази гомонидан 2019 йилнинг 5-17 сенгябрь кунлари угказилган суров нагижаларига кура, "респонденгларнинг 15,6 фоизи ХДП, 18,5 фоизи O'zLiDeP, 14,1 фоизи "Адолаг" СДП, 9,8 фоизи "Миллий гикланиш" ДП, 4,9 фоизи эса Экологик паргия номзодларига овоз бериши башораг килинган"[3]. Суров нагижалари билан сайлов нагижалари ургасидаги фарк сиёсий паргиялар фаолиягига, сайловлар нагижаларига нисбаган берилган бахолар нисбий эканини курсагди. Айни пайгда, сайловлардан аввал Узбекисгон Халк демокрагик паргиясининг рейгинги баланд булганини кисман ижгимоий-сиёсий рекламада паргия гомонидан илгари сурилган халкчил гоялар билан хам боглаш мумкин. Умуман, суров нагижаларининг сайловлар олдидан эълон килингани сиёсий курашни янада кучайгиришга хизмаг килганини эъгироф эгиш лозим.

Узбекисгондаги сиёсий кучларнинг жамоагчилик фикрини бошкаришга йуналгирилган рекламаси гаъсирчалигини ошириш хакида гап борганида, аввало, ижгимоий-сиёсий рекламани ярагиш жараёнининг боскичларини аниклашгириш галаб эгилади. Одагда, дасглабки боскичда "сиёсий бозор"ни гадкик эгиш, элекгорагни сиёсий-психологик жихагдан гахлил килиш ва шу асосда исгалган максадли гурухни аниклаш зарур. Кейинги боскичда реклама кампаниясининг муайян гури ганланади (бунда рекламанинг кайси гурухларга йуналгирилганлиги, элекгорагни камраб олиш "географияси", кулланиладиган восигалар мухим ахамияг касб эгади). Учинчи боскичда ижгимоий-сиёсий реклама кампаниясининг ганланган сграгегияси асосида концепция ишлаб чикилиши даркор (бунда сайловолди максадларни амалга оширишга хизмаг киладиган чора-гадбирлар гизими ярагилади). Тургинчи боскич медиа режа ишлаб чикиш, реклама махсулогларини жойлашгириш билан харакгерланади. Ва нихояг, сунгги боскич бевосига ижгимоий-сиёсий реклама кампаниясини угказишни назарда гугади. Реклама кампаниясининг юкорида санаб угилган боскичлари занжирига кагъий амал килинганидагина зарурий нагижага эришилади.

Ижгимоий-сиёсий рекламага куйиладиган асосий галабларга амал килиш хам сиёсий кучларнинг гаргибог-гашвиког ишлари гаъсирчанлигини оширишга хизмаг килади. Бундай галаблар куйидагилардан ибораг:

□ "максад ва вазифаларнинг аник белгиланиши;

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

□ ижтимоий-сиёсий реклама предметини (партия дастурлари, сайловолди платформаларни) электоратга етказишнинг тушунарли шаклларидан фойдаланиш;

□ сиёсий субъект имижининг бетакрорлигига эришиш;

□ реклама махсулотини намойиш килиш учун воситаларни танлаш (электрон воситалардан фойдаланиш ёки сайловчилар билан тугридан-тугри мулокотга киришиш);

□ электоратга психологик таъсир курсатиш шаклларини танлаш;

□ ноёб ижтимоий ёки сиёсий таклифнинг илгари сурилиши;

□ электорат билан кайтма алокага киришиш имкониятининг мавжудлиги" [4].

Ижтимоий рекламанинг таъсирчанлигини оширишда оммавий ахборот воситалари ва турли даврий интернет нашрларидан самарали фойдаланиш талаб этилади. Шу нуктаи назардан ижтимоий-сиёсий реклама кампаниясини утказиш олдидан куйидагиларни тахлил килиш зарур: «Биринчидан, аник ижтимоий ёки сиёсий вазифани хал килишда хар бир каналнинг самарадорлиги даражасини бахолаш зарур. Бунда исталган натижа бермайдиган йуналишлар буйича ишлашдан воз кечиш лозим. Иккинчидан, сиёсат субъектларининг мавжуд ресурсларини объектив бахолаш, улар оммавий ахборот воситаларидек киммат каналлардан канчалик фойдалана олиши имконини чамалаш зарур. Учинчидан, хар бир канал узига хос шаклдаги ахборот махсулотларини талаб этишини ёдда сакламок даркор. Демак, тайёрланган материалларни оммавий ахборот воситалари оркали узатишга мослаштириш талаб этилади. Туртинчидан, барча танланган каналлар буйича ахборотни узатиш жараёнини яхлит, комплекс равишда бошкариш талаб этилади. Факатгина узаро мувофиклаштирилган ахборот сиёсати белгиланган максадларга эришиш имконини беради. Бунинг учун оммавий ахборот воситалари билан ишлаш буйича медиа-режа тузилади. Бу режада кандай ахборот кайси вактда кайси каналдан узатилиши ёки кайси даврий нашрда чоп этилиши аник курсатилган булиши лозим. Бешинчидан, турли каналлардан ахборотнинг узатилиши жараёнини доимий равишда кузатиб бориш максадга мувофик»[5].

Оммавий ахборот воситаларининг имкониятларидан максимал фойдаланиш хамда кампаниянинг ресурсларини окилона таксимлаш учун хар бир оммавий ахборот воситасининг салмоги, "вазни"ни аниклаштириш талаб этилади. Бунинг учун мутахассислар куйидаги курсаткичлардан фойдаланадилар: харажатлар — ахборотни бир сайловчига етказиш нархи;

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

муайян курсагув ёки дасгурнинг уша оммавий ахборог восигасидаги "ички" салмоги; эфирга узагилиш куни (иш кунлари, дам олиш кунлари); эфирга чикиш вакги (эргалаб, кундузи, кечкурун); реклама махсулогининг эгаллаган майдони (бег, сахифа), ишлагилган ранг ва шрифг, кушни магериаллар мазмуни, журналисгнинг машхурлиги даражаси ва нуфузи. Бундан гашкари, сайловчиларнинг у ёки бу гурухи кайси оммавий ахборог восигаларини маъкул куришини аниклашгириш, оммавий ахборог восигаларининг аудигориясини (ёши, жинси, маълумоги, манфааглари, яшаш худуди, миллагини) аник билиш максадга мувофик. Амалиёгнинг гувохлик беришича, бу вазифани сайловолди шгаби магбуог хизмаги зиммасига юклаш яхши самара беради[6].

Таъкидлаш жоизки, хар кандай реклама хабар бериш, ишонгириш, гаъсир курсагиш, эслагиш ва хаггоки, жамоагчилик фикрига гаъсир угказиш ва бошкариш вазифаларини бажаради. Бошка реклама восигалари билан киёслаганда гелевидение оркали ушбу вазифаларни самаралирок адо эгиш мумкин. Чунки гелевидение гояни гасвирий шаклда узагувчи гехник восигаларнинг кала хазинасига эга. Айни пайгда, гелевидение оркали ижгимоий-сиёсий рекламани узагиш жараёнига куйиладиган галаблар хам юкори эканини унугмаслик лозим. Куйидаги галабларга амал килиш гелереклама самарадорлиги ва гаъсирчанлигини белгилаб беради:

□ "гелевидение, аввало, визуал (гасвирий) гаъсир восигаси экани учун узагиладиган маълумог эъгиборни горгадиган, кизикарли гарзда гакдим эгилиши зарур;

□ дасглабки 5 сонияда эъгиборни горгиш мухим саналади, акс холда реклама килинаёгган объекгга кдзикдш сусаяди;

□ реклама максадида ярагилаёгган киёфалар аник булиши, идрок учун мураккаблик килмаслиги керак. Реклама мазмуни гомошабинни узок мушохада килишга мажбур килмаслиги керак, балки мурожаагнинг мохиягини гушунишга ёрдам бермоги лозим;

□ реклама объекгининг гомошабинлар диккагини горгиши зарур булган жихагларини каггалашгириб курсагиш максадга мувофик;

□ реклама шархларида гапни купайгириш, узундан-узок мулохазалардан гийилиш зарур. Х,ар бир суз ярагилаёгган киёфа фойдасига "ишлаши" керак;

□ говушлар, мусика ёки кушик рекламани кабул килиш ва ёдда саклаб колишга хизмаг кдлмоги, егакчи имижига мос булмоги, барча реклама магериалларида кайгарилмоги лозим"[6].

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

Айни пайтда, телевидениенинг одамлар онгини киши билмас тарзда бошкариш имконияти хам юкори эканини унутмаслик лозим. Чунки телевидение одамлар идрокини пассивлаштириш каби хусусиятга эга. Мутахассислардан бирининг фикрича: "Телевидение бизни кузгатмайди, таъсирга жавоб беришга ундамайди, лоакал кандайдир аклий фаоллик курсатиш заруратидан халос этади"[7]. Телевидениенинг бу хусусияти, табиийки, мутассади кишиларни безовта килмай куймайди. Шу нуктаи назардан, 1990 йилда телевидение сохаси мутахассислари демократик мамлакатларда телевидениенинг амал килиши билан боглик муаммолардан ташвишланиб, "Оммавий ахборот воситаларининг стратегиялари ва тактикалари буйича андозалар ишлаб чикишга доир Комиссия" туздилар. Комиссия кучли хиссий тасвирли таъсир натижасида инсон феъл-атворини бошкариш имконини берадиган лавхалар, тасвирлар ва мантларни ишлатишни ноконуний деб топди. Комиссия куйидаги талабни илгари сурди: сайловолди ташвикотига мулжалланган "ижтимоий-сиёсий реклама ролигида номзодларнинг узлари куринишлари керак, номзоднинг рекламага муносабати курсатилиши, яъни реклама номзоднинг номидан узатилиши лозим; номзод рекламанинг каттарок кисми давомида кадрда куриниши, роликнинг узи икки дакикадан киска булмаслиги зарур" [8].

Узбекистондаги сиёсий партияларнинг 2019 йилдаги сайловлари арафасидаги кураши кучли ракобат мухитида утганини, унда айрим партиялар уз ракибларини танкид килишда хужумкорлиги билан ажралиб турса, бошкалари уз гояларини илгари суришда химояланиш позициясини эгаллаганини эътироф этиш уринли. Шу боис, ижтимоий-сиёсий реклама стратегиясини ишлаб чикиш давридаёк унинг хужумкор ва химояловчи булиши мумкинлигини инобатга олиш зарур. Одатда, хужумкор рекламада салбий ахборот ташувчи реклама хужжатли асосга курилади. Бундай хужумкор ижтимоий-сиёсий реклама кулланганида ракибларнинг самарали жавоб стратегиясига таяниши талаб этилади. Тарихнинг гувохлик беришича, баъзи вактларда сайланадиган лавозимга даъвогар сайловга бир неча кун колганида курашни бошлайди ва галаба козонади. Бунда у ракиби хакидаги салбий ахборотдан фойдаланган холда унинг ижтимоий-сиёсий реклама кампаниясига путур етказади. Масалан, Украина Президенти Володимир Зелинский узи фаолият олиб борган КВЗ гурухи оркали ижтимоий роликларни суръатга олди ва жамоатчилик фикрини шакллантиришда мухим омил булиб хизмат килди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

Бунга жавобан ракиб уз сграгегиясини гезкорлик билан узгаргириши ва, асосан, айбловларга жавоб бериш билан шугулланиши лозим.

Купинча ракиблар гомонидан ишга солинадиган обрусизлангирувчи магериаллар хужумкор реклама кампаниясининг ажралмас кисмига айланади. Бундай ходисаларни конуний хамда ахлокий жихагдан чеклаш билан боглик; куп сонли уринишларга карамай, афсуски, бу йуналишда жиддий нагижаларга эришилгани йук. Тажрибанинг курсагишича, бундай холагларнинг олдини олиш учун реклама фаолияги билан шугулланувчи гашкилог ва идоралар одоб-ахлок коидаларига амал килиши, реклама агенгликлари ходимлари профессионализмини белгиловчи умумий мезонлар ишлаб чикилиши, «кора» гехнологияларнинг кулланилиши жамоагчилик гомонидан кораланиши даркор.

Рекламани амалга ошириш жараёнига дифференциал ёндашиш хам реклама кампаниясининг муваффакиягини гаъминлайди. Бунда элекгорагни гугри сегменглаш, унга манзилли гаъсир курсагиш, бунда реципиенгнинг узига хос хусусиягларини эъгиборга олиш галаб эгилади. Зеро, сайловчининг ганловига сабаб буладиган омилларни билиш ва уларга гаяниш асосида ярагилган ижгимоий-сиёсий реклама мурожааги гугри кабул килиниши мумкин. Ижгимоий-сиёсий реклама кампаниясини амалга оширишда ушбу жихагларнинг хисобга олиниши унинг самарадорлиги ва гаъсирчанлигини, сузсиз, оширади.

Ижгимоий-сиёсий рекламани ярагишда сиёсаг субъекгининг жамияг олдида гурган социал-икгисодий муаммоларни геран гушунишини курсагиш мухим. Бунинг учун гаклиф эгилаёгган дасгурда сайловчилар гомонидан усгувор деб кабул килинган муаммолар ечими илгари сурилиши лозим. Бирок дасгурдан урин олган максад ва вазифалар номзодлар даъво килаёгган хокимияг бугини ваколаглари билан богланган холда гахрир килиниши зарур. Айрим манбаларда номзодларнинг дасгурларини куйидагича гузиш гаклиф эгилади: а) "жамиягдаги мавжуд муаммолар; б) номзоднинг фикрича, ушбу муаммоларни хал килиш буйича амалга оширилиши зарур булган чоралар; в) ушбу чораларни амалга оширишга номзоднинг кушиши мумкин булган хиссаси"[9].

Кузагувлар Узбекисгондаги сиёсий паргиялар ва депугагликка номзодлар гугридан-гугри почга жунагмалари шаклидаги ижгимоий-сиёсий рекламадан нисбаган кам фойдаланишини курсагмокда. Вахоланки, гугридан-гугри почга жунагмалари шаклидаги ижгимоий-сиёсий реклама (дайрекг-мэйл) ахолига гаъсир курсагишнинг самарали усулларидан бири саналади. Унда махсус

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

номаларни манзилли таркатиш назарда тутилади. Бундай реклама, яъни сайловчиларнинг уз номига хат олиши уларнинг танловига таъсир утказмай колмайди. Бирок сайловолди кампаниялари даврида куплаб номзодларнинг тугридан-тугри почта жунатмаларидан фойдаланиши бу реклама воситасининг таъсирчанлигини сусайтириб юборади. Агар сайловчилар киска муддат ичида турли номзодлардан бир нечта хат олсалар, уларда ушбу мурожаатларнинг самимийлигига шубха пайдо булади. Шунинг учун сайлов кунини кутиб утирмасдан, сиёсатчи ёки сиёсий ташкилотнинг сайловчиларга шахсий мурожаати учун хар кандай бошка сабаб-бахоналардан фойдаланиш тавсия этилади. Масалан, бирор байрам муносабати билан табрик юбориш, имзолар туплашда куллаб-кувватлагани учун ташаккур хатлари жунатиш, кишиларни ташвишга солаётган муаммо бахонасида мурожаат килиш мумкин. 2019 йил 10 ноябрь куни "Адолат" СДПнинг тиббиёт ходимларини касб байрами билан табриклаганлигини[10] тугридан-тугри почта жунатмалари шаклидаги ижтимоий-сиёсий реклама сифатида бахолаш мумкин, аммо бу роликнинг мазмунида табрикдан кура, партия ташвикоти купайиб кетганлиги унинг таъсирини камайтирган.

Бундан ташкари, босма реклама махсулотларининг гавжум жойларда (дуконлар, метро бекатлари ёнида) фаоллар томонидан таркатилиши, сайловчиларнинг уйларига ташриф буюрганда таргиботчилар томонидан уларнинг кулларига тутказилиши, шунингдек, сайловчилар билан бевосита учрашувларда таркатилиши сиёсий кучларнинг таъсир доирасини янада оширишга хизмат килади.

Сиёсат субъектлари томонидан реклама оркали уз фаолияти хакидаги ижобий ахборотни нафакат сайловлар арафасида, балки узлуксиз равишда бериб бориш мухим ахамият касб этади. Бунда сиёсат субъекти учун макбул имижни илгари суриш талаб этилади. Ижтимоий-сиёсий реклама воситасида сиёсат субъекти имижининг тез-тез намойиш килиниши хамда таргиб этилиши натижасида унинг киёфаси ёдда колади, партия имижи жамоатчилик онгидан урин олади, бу эса, уз навбатида, мазкур сиёсат субъектларининг фукаролар томонидан куллаб-кувватланишига туртки булади. Шу нуктаи назардан, сиёсат субъектининг таргибот-ташвикот билан боглик барча хатти-харакатлари унинг имижини очиб бериш, юзага чикариш вазифасига буйсундирилмоги лозим.

Ижтимоий-сиёсий реклама хакида гап кетганида сайловларни мувофикдаштирадиган орган томонидан амалга ошириладиган рекламани хам унутмаслик керак. Масалан, Узбекистон Республикаси Марказий сайлов

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

комиссиясига юклагиладиган элекгорал вазифалардан бири - ижгимоий-сиёсий реклама оркали кишиларда сиёсий хаёгда фаол ишгирок эгиш исгаги ва эхгиёжини уйгогиш, уларни сайловда ишгирок эгишга ундашдан ибораг. Реклама механизмлари эхгиёжларни англаш боскичиданок амал кила бошлашини эъгиборга оладиган булсак, бундай мазмундаги реклама сиёсий майлларнинг шаклланиши даврини бошидан кечираёгган кишиларнинг сиёсий ижгимоийлашувига кумаклашади.

Умуман, сайловлар оралигида ижгимоий-сиёсий реклама муайян сиёсий кучларнинг гарафдорларни узига огдиришда, сафларига янги аъзоларни жалб килишда, паргиянинг гоялари ва фаолияг гамойилларини кенг оммага егказишда узлари гугрисида жамоагчилик фикрини шакллангиришда ва бошкаришда самарали куроли булиб хизмаг килиши мумкин. Бунда хар бир паргия кулидан келадиган барча усуллар билан — кигоб, рисола, варака, плакаг, газега, огзаки нугк оркали уз карашларини ёйишга ва шу йул билан хайрихохлар сонини орггиришга ингилиши максадга мувофик.

ХУЛОСА

Узбекисгондаги сиёсаг субъекглари фаолиягининг гаъсирчанлигини ошириш имкониягларининг гахлили ижгимоий-сиёсий рекламани йулга куйиш борасида куйидаги хулосаларни илгари суриш имконини беради: Аввало, сиёсий кучларнинг ижгимоий-сиёсий рекламаси самарадорлиги билан сайлов нагижалари ургасидаги богликлик нисбий харакгерга эга булиб, элекгораг билан алокалари заиф, егарли нуфузга эга булмаган паргия ёки номзодга сайловчиларнинг максимал овозини олишда энг самарали ижгимоий-сиёсий реклама хам ёрдам бера олмайди. Иккинчидан, ахолининг муайян сиёсий кучни канчалик ганишига караб ижгимоий-сиёсий реклама самарадорлигига бахо бериш мумкин. Бундан гашкари, сайловолди гашвикоги даврида "сиёсий бозор"да мукобил сиёсий кучлар хам хозир булганини унугмаслик керак. Боз усгига, Шаркда сиёсагнинг персонификацияси кучлилигини инобагга оладиган булсак, расмий оммавий ахборог восигаларида узагилган рекламадан кура, сайловчилар билан бевосига учрашувлар оркали, полиграфия махсулоглари восигасида амалга оширилган ижгимоий-сиёсий рекламанинг гаъсири юкори булиши эхгимоли хам йук эмас. Учинчидан, ижгимоий-сиёсий рекламанинг мазмуни канчалик далил ва ахборогларга бой булса, у шунчалик кам хомхаёл гугдиради ва шунга мувофик гарзда бундай реклама ёрдамида одамларнинг онгини бошкариш шунчалик мураккаб булади. Ва аксинча, рекламада хиссий

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

ахборот улуши канчалик куп булса, унинг ёрдамида кишилар онгини бошкариш шунчалик осон булади. Туртинчидан, ижтимоий-сиёсий реклама стратегиясини ишлаб чикиш давридаёк унинг хужумкор ва химояловчи булиши мумкинлигини инобатга олиш зарур. Купинча ракиблар томонидан ишга солинадиган обрусизлантирувчи материаллар тажовузкор реклама кампаниясининг ажралмас кисмига айланади. Тажрибанинг курсатишича, бундай холатларнинг олдини олиш учун реклама фаолияти билан шугулланувчи ташкилот ва идоралар одоб-ахлок коидаларига амал килиши, реклама агентликлари ходимлари профессионализмини белгиловчи умумий мезонлар ишлаб чикилиши, «кора» технологияларнинг кулланилиши жамоатчилик томонидан кораланиши даркор. Бешинчидан, ижтимоий-сиёсий реклама оркали кишиларда сиёсий хаётда фаол иштирок этиш истаги ва эхтиёжини уйготиш, уларни сайловда иштирок этишга ундаш мухим ахамият касб этади. Реклама механизмлари эхтиёжларни англаш боскичиданок амал кила бошлашини эътиборга оладиган булсак, бундай мазмундаги реклама сиёсий майлларнинг шаклланиши даврини бошидан кечираётган кишиларнинг сиёсий ижтимоийлашувига кумаклашиши табиий. Чунки бундай реклама таъсирида сиёсий карорлар кабул килишда таяниладиган билимлар базаси кенгаяди, сиёсатдан хабардорлик даражаси усади, манфаат ва эхтиёжлардаги устуворликлар узгаради. Юкорида зикр этилган тавсияларга амал килиш сиёсий кучларга узининг таъсир майдонини кенгайтириш учун замин яратади.

REFERENCES

1. http: //elections .uz/uz/lists/news

2. Мирзиёев Ш.М. Парламентимиз хакикий демократия мактабига айланиши, ислохотларнинг ташаббускори ва асосий ижрочиси булиши керак. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис палаталари, сиёсий партиялар хамда Узбекистон Экологик харакати вакиллари билан видеоселектор йигилишидаги маърузаси. http://uza.uz/oz/pontics/parlamentimiz-a-i-iy-demokratiya-maktabiga-aylanishi-islo-ot-12-07-2017

3. http://ijtimoiy-fikr.uz/uz/tadqiqotlar/saylov

4. Психология политической рекламы. http://psyhological.ucoz.ua/publ/41 -1-0-212

5. Пушкарева Г.В. Политический менеджмент: учеб.пособие. — М.: Дело, 2002, - С. 246-249.

6. Isanova, G., Samad, X. Implementation of socio-political advertisement in the progress of political system in uzbekistan: Achievements and setbacks. European

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-01075

Journal of Molecular and Clinical Medicine. Volume 7, Issue 3, September 2020, Pages 3154-3170

7. Балашова А.Н. Электоральная коммуникация в средсгвах массовой информации // Весгник Московского Универсигега. Серия 12. Полигические науки, 2017, № 3, - С. 29.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Кара-Мурза С.Г. Манипуляция сознанием. — М.: Изд-во "Эксмо", 2016, - С. 313.

9. Гринберг Т.Н. Полигические гехнологии: ПР и реклама: учеб. пособие для сгуденгов вузов / Т.Э.Гринберг. — М.: Аспекг Пресс, 2005, - С. 255. (Мицкевич Э., Файерсгоун Ч. Телевидение и выборы. - М.: 1993, - С. 53).

10. Лисовский С.Ф. Полигическая реклама. Глава 1. http://evartist.narod.ru/text7/03.htm# ftn11

11. https: //www.youtube. com/watch?v=iJxj w4D 1 nQ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.