ELEKTRON AXBOROT TA’LIM RESURSLARINI LOYIHALASHDA UNIVERSAL TA’LIM FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK MAZMUNI

M.A. Nishonova

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Original paper

1Andijon davlat pedagogika institute, Andijon, O'zbekiston

Annotatsiya

KIRISH: maqolada elektron axborot ta'lim resurslarini loyihalashda universal ta'lim faoliyatini rivojlantirishning pedagogik mazmuni va ahamiyati yoritiladi.

MAQSAD: tadqiqotning asosiy maqsadi - elektron axborot ta'lim resurslarini loyihalash jarayonida universal ta'lim faoliyatini rivojlantirish imkoniyatlarini o'rganish va bu faoliyatni samarali tashkil etish uchun pedagogik yondashuvlarni aniqlashdir.

MUHOKAMA VA NATIJALAR: natijalar shuni ko'rsatdiki, elektron axborot ta'lim resurslari orqali universal ta'lim faoliyatini rivojlantirish o'quvchilarning mustaqil va tizimli o'qish ko'nikmalarini, shuningdek, axborotni tahlil qilish va tanqidiy yondashuvni kuchaytirishda muhim o'rin tutadi.

XULOSA: tadqiqot natijalari elektron axborot ta'lim resurslarini loyihalashda universal ta'lim faoliyatini rivojlantirish pedagogik jarayonda o'quvchilarning mustaqil bilim olish imkoniyatlarini kengaytirishini ko'rsatadi.

Kalit so'zlar: elektron axborot ta'lim resurslari, universal ta'lim faoliyati, pedagogik yondashuv, interfaol ta'lim, mustaqil o'qish ko'nikmasi, ijodiy rivojlanish, multimediya.

ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ РАЗВИТИЯ УНИВЕРСАЛЬНОЙ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПО ПРОЕКТИРОВАНИЮ ЭЛЕКТРОННЫХ ИНФОРМAЦОННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ_

1Андижанский государственный педагогический институт, Андижан, Узбекистан

ВВЕДЕНИЕ: в статье раскрывается педагогическое содержание и значение развития универсальной учебной деятельности при проектировании электронных образовательных информaцонных ресурсов.

ЦЕЛЬ: основная цель исследования — изучить возможности развития универсальной учебной деятельности в процессе проектирования электронных

Iqtibos uchun: Nishonova M.A. Elektron axborot ta'lim resurslarini loyihalashda universal ta'lim faoliyatini rivojlantirishning pedagogik mazmuni, // Inter education & global study. 2024. №8(1). B.163-169.

AHHOTa^

ISSN 2992-9024 (online) 2024, №8(1)

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

образовательных информтцонных ресурсов и определить педагогические подходы для эффективной организaци этой деятельности.

ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: результаты показали, что развитие универсальной учебной деятельности с использованием электронных образовательных ресурсов играет важную роль в укреплении навыков самостоятельного и системного обучения у учащихся, а также в развитии их способности к анализу информaци и критическому мышлению.

Заключение: результаты исследования показывают, что развитие универсальной учебной деятельности в процессе проектирования электронных образовательных ресурсов расширяет возможности учащихся для самостоятельного освоения знаний в педагогическом процессе.

Ключевые слова: электронные образовательные ресурсы, универсальная учебная деятельность, педагогический подход, интерактивное обучение, навык самостоятельного обучения, творческое развитие, мультимедиа.

Dlya ^tirovaniya: Abdumajitova S.A. Педагогическое содержание развития универсальной образовательной деятельности по проектированию электронных информaцонных образовательных ресурсов // Inter education & global study. 2024. №8(1). С. 163-169.

PEDAGOGICAL CONTENT OF THE DEVELOPMENT OF UNIVERSAL EDUCATIONAL ACTIVITIES ON DESIGNING ELECTRONIC INFORMATION EDUCATIONAL RESOURCES_

1Andijan State Pedagogical Institute, Andijan, Uzbekistan_

Annotation

INTRODUCTION: the article explores the pedagogical content and significance of developing universal educational activities when designing electronic educational information resources.

AIM: the main objective of the study is to explore the possibilities for developing universal educational activities in the process of designing electronic educational information resources and to identify pedagogical approaches for effective organization of this activity.

DISCUSSION AND RESULTS: the results showed that developing universal educational activities through electronic educational resources plays an important role in enhancing students' independent and systematic learning skills, as well as strengthening their abilities to analyze information and approach it critically.

CONCLUSION: the study results indicate that developing universal educational activities in the design of electronic educational resources broadens students' opportunities for independent knowledge acquisition in the pedagogical process.

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Keywords: electronic educational resources, universal educational activity, pedagogical approach, interactive learning, independent learning skills, creative development, multimedia.

Bugungi raqamli davrda dunyo bo'ylab ta'lim tizimlari an'anaviy ta'lim muhitiga texnologiyani integratsiya qilmoqda, bu esa ta'lim mazmuni va metodologiyasini tubdan o'zgartirmoqda. Ushbu sohadagi asosiy yutuqlardan biri Elektron Axborot Ta'lim Resurslari (EATR) ni talabalar o'qishini qo'llab-quvvatlash va yaxshilash uchun foydalanishdir. EATR multimedia kontenti, interfaol modullar, onlayn baholash va hamkorlik platformalarini o'z ichiga olgan raqamli vositalar va resurslarni qamrab oladi, bu esa boyitilgan o'quv ekotizimini yaratadi. Raqamli resurslarga o'tish ta'lim dizaynida Universal Ta'lim Faoliyatini (UTF) qo'llash imkoniyatini yaratadi, bu esa talabalarning kognitiv, boshqaruv, kommunikativ va shaxsiy ko'nikmalarini rivojlantirishga yo'naltirilgan va ularning har tomonlama o'sishiga hissa qo'shadi.

Universal Ta'lim Faoliyati zamonaviy pedagogik ramkalarining asosiy tarkibiy qismi bo'lib, nafaqat akademik, balki ijtimoiy va emotsional jihatdan ham talabalarni hayotiy sinovlarga tayyorlaydigan muhim ko'nikmalarni rivojlantirishni maqsad qiladi. Bu faol iyatlar tanqidiy fikrlash, o'z-o'zini boshqarish, samarali muloqot va shaxsiy tahlil ko'nikmalarini shakllantirishni o'z ichiga oladi. UTFni EATR doirasida integratsiya qilish orqali o'qituvchilar o'quvchilar bilimlarini chuqurlashtirishdan tashqari, umumbashariy ta'lim maqsadlariga muvofiq kengroq ta'lim maqsadlariga erishishga yo'naltirilgan o'quv tajribalarini loyihalashtirish imkoniga ega bo'ladilar.

Texnologiya, ish muhiti va jamiyat ehtiyojlaridagi tezkor o'zgarishlar tufayli talabalarni moslashuvchan, o'z-o'zini rag'batlantiruvchi va hamkorlikka moyil qilish ehtiyoji ortib borayotganligi EATRni UTFni qo'llab-quvvatlaydigan darajada loyihalashtirish zaruratini yuzaga keltirdi. Natijada, ta'lim muassasalari bu kompetentsiyalarni rivojlantirishga yo'naltirilgan, moslashuvchan va interfaol resurslarni yaratish vazifasini oldilar. Ushbu maqola EATR dizaynida UTFni integratsiya qilish uchun pedagogik tamoyillar va metodologiyalarni o'rganadi hamda raqamli vositalar orqali har tomonlama rivojlanishni rag'batlantirish uchun o'qituvchilar qabul qilishi mumkin bo'lgan strategiyalarni muhokama qiladi. EATRni universal ta'lim faoliyati maqsadlariga moslashtirish orqali biz akademik o'qish va dinamik dunyoda muvaffaqiyatli bo'lish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar o'rtasidagi tafovutni bartaraf etishimiz mumkin.

Universal Ta'lim Faoliyatlarini (UTF) Elektron Axborot Ta'lim Resurslariga (EATR) integratsiya qilish o'qituvchilar, o'quv dizaynerlari va tadqiqotchilar orasida katta qiziqish uyg'otdi, bu raqamli resurslarning har tomonlama ta'lim uchun transformatsion vosita sifatidagi ahamiyatini anglashning ortib borayotganini aks ettiradi. Ushbu bo'lim UTF va

For citation: Muattar A. Nishonova, Pedagogical content of the development of universal educational activities on designing electronic information educational resources, // Inter education & global study, (8(1)), pp. 163-169. (In Uzbek).

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

EATR bilan bog'liq nazariy asoslar, pedagogik strategiyalar va empirik tadqiqotlarni sharhlab, ushbu resurslarni keng qamrovli ta'lim maqsadlariga moslashtirish zarurligini yoritadi.

Universal Ta'lim Faoliyatlari, odatda, har tomonlama rivojlanish uchun asosiy kompetentsiyalar sifatida qaralib, kognitiv, boshqaruv, kommunikativ va shaxsiy sohalarni o'z ichiga oladi. Vygotskiyning sotsiokultur nazariyasi (1978) va Piagetning konstruk tivistik yondashuvi (1970) UTFning nazariy asoslarini tashkil etib, faol, ijtimoiy va kontekstga asoslangan o'rganishning ahamiyatini ta'kidlaydi. Vygotskiyga ko'ra, o'rganish ZPD (yaqin rivojlanish zonasi) doirasida ijtimoiy o'zaro ta'sir orqali sodir bo'ladi. Bu nuqtai nazar EATRdan foydalanish bilan yaxshi mos keladi, chunki ular o'quvchilarning turli rivojlanish faoliyatini qo'llab-quvvatlovchi hamkorlik muhiti yaratadi.

Anderson va Kratvoldning (2001) Bloom Taksonomiyasiga kiritgan o'zgarishlari UTFning kognitiv jihatlarini yanada takomillashtiradi, xususan tahlil, sintez va baholash kabi yuqori darajadagi fikrlash ko'nikmalarini ta'kidlaydi. Adabiyotlarda bu ko'nikmalarni multimedia kontenti boy bo'lgan interfaol EATR orqali rivojlantirish mumkinligi aytiladi, bu esa talabalarni ma'lumotlarni faol o'zlashtirish va yangi kontekstlarda qo'llashga undaydi (Mayer, 2001).

EATR o'quv tajribasini qo'llab-quvvatlash va kuchaytirishga mo'ljallangan multimedia taqdimotlari, simulyatsiyalar, moslashuvchan baholash va hamkorlik platformalarini o'z ichiga olgan keng turdagi raqamli materiallarni anglatadi. Jonassenning tadqiqoti (1999) EATR konstruktivistik o'quv muhiti asosida qurilgan bo'lib, o'quvchilarga tadqiqot va savol -javob orqali o'z tushunchalarini rivojlantirish imkonini beradi. Mayerning (2001) multimedia ta'lim tamoyillari yaxshi loyihalashtirilgan EATRning murakkab mazmunni ko'proq tushunarli va qiziqarli qilish uchun vizual va og'zaki ma'lumotlarni birlashtirish orqali kognitiv jarayonni yaxshilashini ko'rsatadi.

Empirik tadqiqotlar (masalan, Clark & Mayer, 2016) EATR va UTF birgalikda qo'llanganda talabalarning ishtiroki va bilim saqlash ko'rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilanishini tasdiqlaydi. Bu resurslar o'qituvchidan o'quvchiga yo'naltirilgan ta'limga o'tishni qo'llab-quvvatlab, o'z-o'zini boshqarish, mustaqillik va interfaollikni rag'batlantiradi. Adabiyotlarda EATR UTF bilan moslashtirilganida, chuqur o'rganish va ko'nikmalar rivojlanishini kuchaytiruvchi qamrovli ta'lim tajribalarini yaratishda sama rali ekanligi qayd etiladi.

EATRga UTFni integratsiya qilish nafaqat akademik bilimlarni, balki talabalar uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishishi uchun zarur hayotiy ko'nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan resurslarga bo'lgan ehtiyojni qondirishga asoslanadi. UTFning kognitiv, boshqaruv, kommunikativ va shaxsiy kompetentsiyalarni qamrab oluvchi ramkalari bunday resurslarni yaratishda keng qamrovli modelni taqdim etadi.

- **Kognitiv Kompetentsiyalar**: Kognitiv ko'nikmalar, jumladan, tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodkorlik UTFning asosiy tarkibiy qismidir. Tadqiqotlar EATR bu ko'nikmalarni interfaol muammolarni hal qilish topshiriqlari, simulyatsiyalar va real hayotiy

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

vaziyatlar orqali rivojlantirishini ko'rsatadi (Schneider & Preckel, 2017).

- **Boshqaruv Kompetentsiyalari**: O'z-o'zini boshqarish bo'yicha tadqiqotlar maqsad qo'yish, jarayon monitoringi va reflektiv fikrlashni qo'llab-quvvatlaydigan vositalarning ahamiyatini ta'kidlaydi (Zimmerman, 2002). EATR maqsad qo'yish va fikr bildirish mexanizmlarini qo'llab-quvvatlash orqali o'quvchilarning o'z o'qish jarayonini boshqarish imkoniyatlarini kengaytiradi (Azevedo & Cromley, 2004).

- **Kommunikativ Kompetentsiyalar**: Zamonaviy ta'limda samarali muloqot va hamkorlik ko'nikmalari muhim bo'lib, EATR bu ko'nikmalarni rivojlantirish uchun noyob imkoniyatlar taqdim etadi. Onlayn muhokama forumlari, guruh topshiriqlari va tengdoshlarning fikr-mulohazalari kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirishda faol ishtirok, muzokara va jamoada ishlashni rag'batlantiradi (Garrison, Anderson & Archer, 2001).

- **Shaxsiy Kompetentsiyalar**: Shaxsiy kompetentsiyalar o'zini anglash, axloqiy qadriyatlar va madaniy tushunchalarni qamrab oladi. Prensky (2001) va boshqa ta'lim psixologlari EATRda reflektiv amaliyotlarning bu kompetentsiyalarni rivojlantirish uchun muhimligini ta'kidlaydi. Raqamli jurnallar, axloqiy dilemmlar va madaniy holatlarni o'rganish talabalar shaxsiy va ijtimoiy mas'uliyatni rivojlantirishga yordam beradi.

UTFni samarali ravishda EATRga integratsiya qilish uchun bir qancha pedagogik yondashuvlar mavjud. Masalan, tadqiqotga asoslangan o'qitish talabalarni mustaqil ravishda bilimlarni izlash va qamrab olishga undaydi va tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi (Hmelo-Silver, Duncan & Chinn, 2007). Raqamli ta'limda keng qo'llaniladigan muammo asosidagi o'qitish (PBL) kognitiv va boshqaruv ko'nikmalariga ijobiy ta'sir ko'rsatadi (Barrows, 1986).

Hamkorlikka asoslangan o'qitish modellarining EATR doirasida kommunikativ va shaxsiy kompetentsiyalarni rivojlantirishdagi ahamiyati ko'p marotaba ta'kidlangan. Dillenbourg (1999) ga ko'ra, hamkorlik faoliyatlari muloqot, muhokama va tengdoshlarning yordamini mustahkamlash orqali ta'lim va shaxslararo ko'nikmalarni rivojlantiradi. Tadqiqotlar shuningdek, gamifikatsiya elementlarining motivatsiya va o'z-o'zini boshqarishni kuchaytirishdagi samaradorligini ko'rsatadi (Deterding va boshq., 2011).

UTFni EATRga integratsiya qilishning potentsial foydasiga qaramay, adabiyotlarda bir qator muammolar keltirilgan. Bosh muammolardan biri EATR asosidagi UTFni samarali amalga oshirish uchun o'qituvchilarni tayyorlash zaruratidir. Koehler va Mishra (2009) TPACK (Texnologik Pedagogik Kontent Bilimi) o'qituvchilarga UTF tamoyillariga muvofiq EATR yaratish, baholash va qo'llash uchun zarur ekanligini ta'kidlaydi.

Shuningdek, adabiyotlarda imkoniyatlar tengligi va inklyuzivlik masalalari ham ko'tarilgan. Seale (2006) EATRda universal dizayn tamoyillarini qo'llab-quvvatlaydi va resurslarning turli o'quv uslublari, qobiliyatlari va madaniy kelib chiqishlarga mos bo'li shini ta'kidlaydi. UTF rivojlanishini o'lchash uchun standartlashtirilgan baholash vositalarining yo'qligi tadqiqotlarda bo'shliq sifatida qayd etilgan, chunki an'anaviy baholash usullari o'z -o'zini boshqarish va hamkorlik kabi kompetentsiyalarni etarlicha o'lchay olmaydi.

Universal Ta'lim Faoliyatlarini (UTF) Elektron Axborot Ta'lim Resurslariga (EATR)

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

integratsiya qilish zamonaviy ta'limda transformatsion o'zgarishlarni namoyon etib, akademik bilimlar bilan birga har tomonlama ko'nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan. UTF — kognitiv, boshqaruv, kommunikativ va shaxsiy kompetentsiyalarni raqamli resurslarga qo'llash orqali o'qituvchilar talabalarni murakkab vaziyatlarga tayyorlaydigan chuqur va moslashuvchan o'quv muhiti yaratishlari mumkin. Ushbu tadqiqot natijalari UTF tamoyillari asosida yaratilgan EATR tanqidiy fikrlash, o'z-o'zini boshqarish, hamkorlik va shaxsiy o'sishni qo'llab-quvvatlab, talabalarda moslashuvchan, umrbod o'qish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam berishini ta'kidlaydi.

Pedagogik ramkalar va strategiyalarni ko'rib chiqish UTF yo'nalishidagi EATR talabalarning ishtiyoqi, motivatsiyasi va umuman ta'lim natijalarini yaxshilashga xizmat qilishini ko'rsatadi. Biroq, ushbu resurslarni samarali joriy etish moslashuvchanlik, inte rfaollik va fikr-mulohaza mexanizmlariga e'tibor berishni talab etadi, bu esa o'quv jarayonini mazmunli va hamma uchun ochiq qilish imkonini beradi. Shu bilan birga, o'qituvchilarni tayyorlash, resurslardan foydalanish imkoniyatlari va mos baholash usullar i bilan bog'liq muammolar doimiy kasbiy rivojlanish, infratuzilma qo'llab-quvvatlovi va tadqiqotlarning zarurligini ta'kidlaydi.

Xulosa qilib aytganda, UTFni EATRga muvaffaqiyatli integratsiya qilish raqamli ta'lim muhiti orqali keng qamrovli ta'lim maqsadlariga erishish yo'lini ochadi. Kelgusidagi tadqiqotlar UTF natijalarini EATRda o'lchash uchun standartlashtirilgan vositalarni yaratishga, o'qituvchilarni tayyorlashning innovatsion yondashuvlarini o'rganishga va barcha o'quvchilar uchun ochiq va teng imkoniyatli resurslarni ta'minlashga yo'naltirilishi lozim. Ushbu sohalarni rivojlantirish orqali ta'lim muassasalari raqamli resurs lardan samarali foydalanib, kelajak uchun tayyorlangan har tomonlama rivojlangan avlodni tarbiyalash imkoniyatiga ega bo'ladi.

ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES

1. Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (2001). A Taxonomy for Learning, Teaching, and Assessing: A Revision of Bloom's Taxonomy of Educational Objectives. Allyn & Bacon.

2. Azevedo, R., & Cromley, J. G. (2004). Does training on self-regulated learning facilitate students' learning with hypermedia? Journal of Educational Psychology, 96(3), 523-535. doi:10.1037/0022-0663.96.3.523

3. Barrows, H. S. (1986). A taxonomy of problem-based learning methods. Medical Education, 20(6), 481-486. doi:10.1111/j.1365-2923.1986.tb01386.x

4. Clark, R. C., & Mayer, R. E. (2016). E-Learning and the Science of Instruction: Proven Guidelines for Consumers and Designers of Multimedia Learning (4th ed.). Wiley.

5. Deterding, S., Dixon, D., Khaled, R., & Nacke, L. (2011). From game design elements to gamefulness: Defining "gamification". Proceedings of the 15th International Academic MindTrek Conference, 9-15. doi:10.1145/2181037.2181040

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

6. Dillenbourg, P. (Ed.). (1999). Collaborative Learning: Cognitive and Computational Approaches. Pergamon.

7. Garrison, D. R., Anderson, T., & Archer, W. (2001). Critical thinking, cognitive presence, and computer conferencing in distance education. American Journal of Distance Education, 15(1), 7-23. doi:10.1080/08923640109527071

MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]

Nishonova Muattar Alisherovna, o'qituvchi, [Нишонова Муаттар Алишеровна,

преподаватель], [Muattar A. Nishonova, teacher]; manzil: Andijon viloyati, Andijon shahri, Do'stlik ko'chasi, 4-uy, [адреcc: Андижанская область, город Андижан, улица Достлик, 4 дом,], [address: Andijan region, Andijan city, Do'stlik street, house 4]

ELEKTRON AXBOROT TA’LIM RESURSLARINI LOYIHALASHDA UNIVERSAL TA’LIM FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK MAZMUNI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — M.A. Nishonova

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — M.A. Nishonova

PEDAGOGICAL CONTENT OF THE DEVELOPMENT OF UNIVERSAL EDUCATIONAL ACTIVITIES ON DESIGNING ELECTRONIC INFORMATION EDUCATIONAL RESOURCES

Текст научной работы на тему «ELEKTRON AXBOROT TA’LIM RESURSLARINI LOYIHALASHDA UNIVERSAL TA’LIM FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK MAZMUNI»