Научная статья на тему 'ДУНЁ МИҚЁСИДА ЭРОЗИЯГА УЧРАГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎРНИ'

ДУНЁ МИҚЁСИДА ЭРОЗИЯГА УЧРАГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
151
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эрозия / ер ресурсларидан самарали фойдаланиш / атроф-муҳит / шамолнинг тезлиги. / erosion / effective use of land resources / environment / wind speed.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — K. Xujakeldiev

Хозирда ер тузиш лойиҳаларида эрозияга учраган ва эрозия хавфи бор ҳудудларда қишлоқ хўжалиги ерларидан оптимал фойдаланишни ташкил этишнинг янги илмий-техникавий ечимларини ишлаб чиқишга йўналтирилган илмий-тадқиқот ишлари олиб борилмоқда. Ушбу йўналишда жумладан, шамол эрозияси хавфи мавжуд бўлган ҳудудларда атроф-муҳитнинг зарарли таъсирини камайтириш, табиий ва иқтисодий шароитларни ҳамда ерларни эрозиядан ҳимоя қилиш талабларини инобатга олган ҳолда ҳар бир ер участкасидан самарали фойдаланиш усулларини такомиллаштириш, ер тузишда эрозиянинг олдини олиш имконини берадиган геотизим мажмуаларини ишлаб чиқиш, ердан самарали фойдаланиш, тупроқларни эрозиядан ҳимоя қилиш, ерларнинг маҳсулдорлигини ошириш имконини берадиган технологияларни яратиш долзарб ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF LAND USE IN GLOBAL EROSION

At present, scientific and research work is being carried out aimed at the development of new scientific and technical solutions for the organization of optimal use of agricultural land in areas affected by erosion and at risk of erosion in land development projects. In this direction, among other things, reducing the harmful effects of the environment in areas with a risk of wind erosion, improving the methods of effective use of each plot of land, taking into account the natural and economic conditions and the requirements for protecting the land from erosion, developing geosystem complexes that allow to prevent erosion during land construction. , it is urgent to create technologies that allow effective use of land, protection of soils from erosion, and increase of land productivity.

Текст научной работы на тему «ДУНЁ МИҚЁСИДА ЭРОЗИЯГА УЧРАГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎРНИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ДУНЁ МЩЁСИДА ЭРОЗИЯГА УЧРАГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ

УРНИ

Хужакелдиев Комил Носирович

Техника фанлари фалсафа доктори,(PhD)доцент https://doi.org/10.5281/zenodo.7371051 Аннотация. Хозирда ер тузиш лойщаларида эрозияга учраган ва эрозия хавфи бор %удудларда цишлоц хужалиги ерларидан оптимал фойдаланишни ташкил этишнинг янги илмий-техникавий ечимларини ишлаб чицишга йуналтирилган илмий-тадцицот ишлари олиб борилмоцда. Ушбу йуналишда жумладан, шамол эрозияси хавфи мавжуд булган %удудларда атроф-му%итнинг зарарли таъсирини камайтириш, табиий ва ицтисодий шароитларни %амда ерларни эрозиядан %имоя цилиш талабларини инобатга олган %олда %ар бир ер участкасидан самарали фойдаланиш усулларини такомиллаштириш, ер тузишда эрозиянинг олдини олиш имконини берадиган геотизим мажмуаларини ишлаб чициш, ердан самарали фойдаланиш, тупроцларни эрозиядан %имоя цилиш, ерларнинг ма%сулдорлигини ошириш имконини берадиган технологияларни яратиш долзарб %исобланади.

Калит сузлар: эрозия, ер ресурсларидан самарали фойдаланиш, атроф-му%ит, шамолнинг тезлиги.

РОЛЬ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ В ГЛОБАЛЬНОЙ ЭРОЗИИ Аннотация. В настоящее время проводятся научно-исследовательские работы, направленные на разработку новых научно-технических решений по организации оптимального использования земель сельскохозяйственного назначения на территориях, подверженных эрозии и подверженных эрозионному риску, в проектах землеустройства. В этом направлении, в том числе, снижение вредного воздействия окружающей среды на участках с риском ветровой эрозии, совершенствование методов эффективного использования каждого земельного участка с учетом природно-хозяйственных условий и требований по охране земель от эрозии, разработка геосистемных комплексов, позволяющих предотвратить эрозию при землеустройстве., необходимо срочно создать технологии, позволяющие эффективно использовать земли, предохранять почвы от эрозии, повышать продуктивность земель.

Ключевые слова: эрозия, эффективное использование земельных ресурсов, окружающая среда, скорость ветра.

THE ROLE OF LAND USE IN GLOBAL EROSION Abstract. At present, scientific and research work is being carried out aimed at the development of new scientific and technical solutions for the organization of optimal use of agricultural land in areas affected by erosion and at risk of erosion in land development projects. In this direction, among other things, reducing the harmful effects of the environment in areas with a risk of wind erosion, improving the methods of effective use of each plot of land, taking into account the natural and economic conditions and the requirements for protecting the land from erosion, developing geosystem complexes that allow to prevent erosion during land construction. , it is urgent to create technologies that allow effective use of land, protection of soils from erosion, and increase of land productivity.

Keywords: erosion, effective use of land resources, environment, wind speed.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Кириш

Дунё микёсида эрозияга учраган худудларда ердан самарали фойдаланишни ташкил этиш ер тузиш лойихаларини тузишнинг янги усулларини амалиётга жорий этишни такозо этади. Бу борада, ривожланган хорижий мамлакатларда ер ресурсларидан самарали фойдаланиш, эрозияга учраган ерларни мухофаза килиш усулларини инобатга олган холда ер тузиш ишларини амалга оширишга алохида эътибор каратилмокда. Шу жихатдан ер ресурсларидан самарали фойдаланиш, эрозияга учраган ерларда сугориш участкаларини лойихалашнинг илгор замонавий усулларини жорий этиш мухим ахамиятга эга хисобланади. Мавжуд ер ресурсларидан самарали фойдаланиш, ер тузиш лойихаларида эрозияга учраган ва эрозия хавфи бор худудларда кишлок хужалиги ерларидан оптимал фойдаланишни ташкил этишнинг янги илмий-техникавий ечимларини ишлаб чикишга йуналтирилган илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда. Ушбу йуналишда жумладан, сув ва шамол эрозияси хавфи мавжуд булган худудларда атроф-мухитнинг зарарли таъсирини камайтириш, табиий ва иктисодий шароитларни хамда ерларни эрозиядан химоя килиш талабларини инобатга олган холда хар бир ер участкасидан самарали фойдаланиш усулларини такомиллаштириш, ер тузишда эрозиянинг олдини олиш имконини берадиган геотизим мажмуаларини ишлаб чикиш, ердан самарали фойдаланиш, тупрокларни эрозиядан химоя килиш, ерларнинг махсулдорлигини ошириш имконини берадиган технологияларни яратиш долзарб хисобланади.

Республикамизда олиб борилаётган аграр ислохотларнинг муваффакияти куп жихатдан эрозияга учраган ерлардан фойдаланишнинг жахон тажрибасини урганиш ва умумлаштириш асосида уларни республикамизнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишини хисобга олган холда амалиётга тадбик этишга богликдир. ^ишлок хужалигида фойдаланиладиган, шунингдек, сугориладиган ерларнинг тупрок унумдорлигини ошириш буйича жахонда бой тажриба орттирилган. Бу сохада А^Ш, Хитой, Россия, ^индистон ва бошка бир канча давлатларда эрозияга учраган ерлардан фойдаланиш тажрибаси алохида ахамиятга эга.

Тупрок эрозияси ва унга карши кураш буйича хозирги кунда дунёнинг купгина ривожланган давлатларида илмий ишлар олиб борилмокда. Westarp S., H.Schreier, T.G. Mueller, F.J.Pierce, Z.Bai, H.Yang ва J.K.Sayers, A.E. Jonson кабилар монография ва маколаларида эрозия жараёнларини келтириб чикарувчи сабабларни аниклаб бахолаганлар ва унга карши кураш чора-тадбирларини ишлаб чикканлар.

Тарихий манбалардан маълумки, "...эрозия кишлок хужалиги каби кадимдан мавжуд. Якин шарк, Месопатамия, Греция, Рим ва бошка мамлакатларда хам эрозия жараёнлари кузатилган. Troeh ва бошкалар фикрича эрозия тарихи илмини урганиш жуда мухим булиб, хозирги даврда ва келажакда эрозия окибатларини тушуниш, уни самарали бошкаришда мухим рол уйнайди ".

"Тупрок деградацияси" инсоният томонидан минг йиллар давомида кузатиб келинмокда. Археологик тажрибалар шуни курсатадики, тупрок деградацияси куплаб кадимий цивилизациялар улишига сабаб булган. Ахолининг доимий усиб бориши туфайли ахоли жон бошига хайдаладиган ер майдони тез камайиб бормокда. 1995 йилда бутун дунёда ахоли жон бошига 0,23 га, Африкада 0,23 га, Лотин Америкасида 0,20 га, Шимолий Америкада 0,89 га, Осиёда 0,12 га, Европада 0,19 га ва Океанияда эса 1,8 га

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

тугри келган булса, 2050 йилга бориб тупрок деградацияга учрамаса хам, кишлок хужалигидан бошка максадларда фойдаланилмаса хам, дунё буйича ахоли жон бошига тугри келадиган ер майдони 0,14 га, Африкада 0,08 га, Лотин Америкасида 0,11 га, Шимолий Америкада 0,69 га, Осиёда 0,07 га, Европада 0,17 га ва Океанияда эса 1,1 га камайиши мумкин. Шунингдек, дунёдаги галла етиштириладиган хайдаладиган ер майдони ахоли жон бошига 1950 йилда 0,23 га дан 1998 йилда 0,11 гача кискарди, 2050 йилга бориб бу курсаткич 0,07 гача камаяди".

ЮНЕП расмий маълумотларига кура янги ерларнинг узлаштирилиши 2000 йилга 3,2 млрд. га етган, дехкончилик килинадиган ерлар ахоли жон бошига 1975 йилдагига караганда амалда икки бараварга камайган. Бунинг асосий сабаблари сифатида ахоли сони купайиб боришини, йирик майдонларда ерлар эрозияга учраб ишдан чикишини, бир кисм ерлар эса шахарлар ва саноат коммуникацияси курилишига ажратилишини курсатиш мумкин. Америкалик мутахассис Браун (1978) башоратига кура 1975-2000 йиллар орасида ер юзининг шахар ахолиси сонининг тахминан икки бараварга купайиб, 3 млрд. дан ошиши, шунга кура шахарсозликка кушимча 63 млн. га ер кераклиги айтилган эди.

Инсоннинг хужалик фаолияти таъсирида тупрокнинг сифати бузилиб, хосилдорлиги пасайиши кузатилмокда. Жамият узининг ривожланиш тарихида 2 млрд. га ерни ишдан чикарган. Факатгина сув ва шамол таъсирида, кум босиш ва шурланиш окибатида хар йили ер юзида 6-7 млн. га ер хужалик ишлаб чикаришидан чикиб кетмокда. Бу холат хакли равишда мутахассисларни ташвишга солмокда. Шу сабабли, илмий тадкикот мавзусига оид утказилган жахон тажрибаси тахлили Хитой, Россия ва А^Ш мисолида куриб чикилди.

Хитойнинг ахолиси салкам 1,3 млрд кишини ташкил килади. Умумий фойдаланадиган ерлари 138 млн га булиб, жон бошига 0,11 га тугри келади. Экин ер майдони - 100 млн га, шундан 50 млн га сугориладиган ерлар. Хитойдаги ерларнинг сифати тугрисида суз юритганда шуни таъкидлаш лозимки, жами хайдаладиган ерларнинг 41 % юкори унумдорликка эга булган 1-тоифадаги ерлар ташкил этади. 2-тоифадаги ерлар уртача сифатга эга булган ерлар булиб, жами хайдаладиган ерларнинг 35 % мазкур ер тоифасига тугри келади. 3-тоифадаги ерлар сифати ёмон ерлар хисобланади ва жами хайдаладиган ерларнинг 20 % ташкил этади. Жами хайдаладиган ерларнинг 4 % кишлок хужалигига яроксиз ерлар хисобланади. Умуман олганда Хитойда ернинг сифатини уртача бахолаш мумкин. Жами хайдаладиган ерларнинг 60% га якинини турли омиллар таъсири натижасида унумдорлиги паст булган ерлар ташкил этади. Хусусан, жами хайдаладиган ерларнинг 8,5 % эрозияга учраган, 11,4 % эрозия хавфининг ошишига олиб келадиган текис булмаган майдонларда жойлашган, 9,2 % сув босган майдонлар, 6,6 % кучли шурланган, 10 % дан купрогида кум таркиби хаддан зиёд юкори, 3,5 % етарли даражада чукур булмаган унумдор катламга эга, 0,4 % тошлок ерлар, 9,3 % сув билан етарли даражада таъминланмаган, 1,1 % етарли хароратга эга булмаган худудда жойлашган.

Хитойнинг жануби-гарбий кисмида 35 й. сунг, карийб 100 млн киши тупрок эрозияси жараёни шундай даражада ривожланса, бутунлай ерсиз колиши мумкин. Хитойда кишлок хужалик экинлари ва ер усти сувлари сифати юкори даражада сув ва шамол эрозиясидан катта зарар куради. Утган 60 йил мобайнида мамлакатнинг 1/3 кисми эрозиянинг зарарли таъсиридан катта талофат курган. Хитойлик мутахассисларнинг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

^HKpura Kypa 2050 Mu^rana acocuH экнн.пapAaн o^HHaguraH xocun 40 % ra KaMaHumu KyTH^MOKfla, 6y axo^u cohh 1,3 M.npg. omraH Ba ycumga gaBOM этaflнгaн MaM.naKaTra ca^ÖHH Tatcup KypcaTumu MyMKHH. ^acraa6KH xuco6-KHTo6.napra Kypa, эpoзнa Ty^aHnu XhtoH xap

HH^H KapuH6 4,5 M^pg T. Tynpo;HH MyKoTagu. YMyMaH o^raHga, XuroMga 3,5M^H KM opTH;

2 2 epnap эpoзнaгa ynpaHflH, myHgaH 1,6 M^H KM cyB эpoзнaсн HaTH«acuga, 2 M^H KM maMon

эpoзнflсн HaTH«acuga cogup 6y^agH.

Xhtoh CyB pecyponapu Ba3up.nHrHHHHr gupeKTopu Heu HeH, MaM^aKaTga эpoзнa «apaeanapHHHHr «aga.n pHBo«naHHmu 6opacuga TamBHm^H xo-narau KaHg KHngu. YHHHr ^HKpuna "Arap caMapa^H nopa^ap Kypu^Maca, эpoзнa MaMnaKaTHHHr h«thmohH-hkthcoahh pHBo^^aHumugarH acocuH TopMo3 6y.nagH".

XHTOH axo^HCHHHHr 3/4 KHCMH эpoзнaгa ynparaH xyflyfl-napga amaMgu. Axo^HHHHr «yga 3HH^Hru, KynaMumu эpoзнa «apaeanapHHHHr Te3Kop puBo«.naHHmH XuToHHHHr Tynpo; pecypc^apuHHHr KaMaHu6 KeTumura acocuH ca6a6gup.

XuToMga Kum^o; xy«a^Hrura My^«a^^aHraH ep^apHHHr HeKnaHrannurH, axo^H coHHHHHr KyonurH Ba 3HH^HK gapa«acuHHHr roKopHnuru, yp6aннзaцнa gapa«acuHHHr omumu, MaM^aKaT HKTHcoAHeTHHHHr ro;opu cyptaraapga puBo«naHHmu Ba 6yHHHr HaTH«acuga Kum^o; xy«a^Hru o6opoTHgaH ep MaMgoH^apuHUHr HH;H6 KeTumu xaMga экo.пoгнк MyaMMo^apHHHr KecKHHnamyBH ep yHyMgopnuru Ba epgaH ^oMganaHum caMapagop^uruHH omupumHH энг go^3ap6 MyaMMo^apgaH 6upura aHnaHTupgH. ffly MyHoca6aT 6u^aH ep yHyMgopnurHHH omupum, ep MaHgoanapH, aMHHKca, xaMga^aguraH epnap MaMgoHHHHHr KHCKapumuHH O^AHHH oaum 6yHHna KecKHH nopa-Tag6Hp.nap TH3HMHHH um^a6 HH^umHH Ta;o3o этмoкAa.

EyryHru KyHga XuToMga ep yHyMgopnurHHH omupum coxacuga aMa^ra omupu^aeTraH Hopa-Tag6upnap Typpucuga cy3 ropmraHga, myHH a^oxuga KaHg этнm ^o3hmkh, ep^apHHHr CH^aTH gaB^aT ToMoHugaH KartuM Ha3opaTra o^HHraH. Yhh Ha3opaT KHnum, MoHHTopuHrHHH ropuTHm 1986 M. ;a6yn ^HnuHraH "Ep^apHH 6om;apum Typpucuga" ;oHyH 6u^aH TapTu6ra co^HHagu. EeBocma XXP ^aB^aT KeHramura 6yMcyHyBHH Ep^apHH 6om;apum ^aB^aT 6ropocu Kum^o; xy«a^HrHga $oMga.naHH.naflHraH ep^ap, aMHHKca, xaMga^aguraH ep^apHHHr MyoMa^agaH hhk;h6 KeTMac^uru, ep yHyMgopnurHHH omupumHH par6aT^aHTHpHm Ba ep CH^aTHHH eMoH^amraHH ynyH xyKyKHH «aBo6rap^HK Maca^a^apu 6u^aH myry^naHagH.

1994 M. ;a6yn KH^HHraH "ACOCHH xaMga^aguraH ep^apHH Myxo^a3a KH^um Typpucuga" Hh3om xaMga^aguraH ep^apHH Myxo^a3a KHnum Ba y^apHHHr yHyMgopnurHHH omupumHH par6aT^aHTHpagH. ro;opuga Ke^Tupu^raH ;oHyH xy««aT^apu acocuga Kum^o; xy«a^HrHga ^oHganaHH^agHraH ep^apHHHr yHyMgopnurHHH omupum 6yHHna KyMugaru nopa-Tag6Hp^ap aMa^ra omupu^gu:

1. ^aHganaguraH ep^ap CH^arara maxcaH pax6ap^ap Mactyn этн6 TaHHH^aHgH^ap. Pax6ap^ap ^aonuaTura 6axo 6epumga xaMga^aguraH ep^ap yHyMgopnurHHH omupum 6yHHna aMa^ra omupu^raH um^ap acocuH oMH^^apgaH 6upu xuco6^aHa 6om^aHgu.

2. Bapna MatMypuH 6up^HKnap gapa«acuga ep^apgaH ^oMganaHum 6yMHna 6om pe«a^ap Ty3Hngu. Ma3Kyp pe«a^apga xaMga^aguraH ep^ap MaMgoH^apuHUHr KHCKapumu Ba yHyMgopnurHHHHr nacaHumura Hyn KyHMac^HK 6yMHna KaTtuH Metep^ap 6e^ru^a6 6epungH.

3. ^ypu; Ba Tam^aHguK ep^apHH xaHgam 6yHHna um^ap ^aonnamTupHngH.

4. Ep pecyponapu HyK^aMagaH yTKa3H^gH. ep 6om;apMacu 6up Hena hh^ gaBoMuga KaTTa Ma6^ar^ap эвaзнгa ep pecyponapuHH ннвeнтapнзaцнaAaн yTKa3umra эpнmAн.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Бу жараёнда ерлар сифат ва микдор жихатдан бахоланди. Тупланган маълумотлар ер ресурсларидан фойдаланиш бош режаларини тузишда мухим манба булиб хизмат килди.

Сунги йилларда Хитойда кишлок хужалигида фойдаланиладиган ерларнинг унумдорлигини ошириш буйича конунчилик хужжатлари янада такомиллаштирилди. Хусусан, 1998 й. "Ерларни бошкариш тугрисида" ^онуннинг янги тахрири кабул килинди, 2004 й. унга кушимчалар ва узгартиришлар киритилди. ^онунда ер унумдорлигининг пасайиши учун жавобгарлик даражаси оширилди.

^ишлок хужалигида фойдаланиладиган ерларнинг унумдорлигини ошириш буйича амалга оширилаётган чора-тадбирларни умумлаштириш натижалари шуни курсатадики, Хитойда ерларнинг унумдорлигини оширишда бозор механизмлари ва маъмурий усуллардан биргаликда фойдаланиш устувор уринга эга. Бу эса уз самарасини намоён килмокда ва сунгги йилларда Хитой аграр махсулотлар ишлаб чикаришда сезиларли ютукларга эришди.

Маълумки, хар йили Россияда кишлок хужалиги ерларини, шунингдек ерни кайта таксимлаш фондига киритилган ерларни давлат руйхатига олиш амалга оширилади. Унинг маълумотларига кура, Россия Федерациясида кишлок хужалиги ерларининг 17,8 % эрозияга чалинган булиб, шу жумладан шамол эрозияси 8,4 % ташкил этади. Сув ва шамол эрозияси кишлок хужалиги ерларининг 2,4 % таъсир курсатади. Сув эрозияси асосан Волга (50,0%), Жанубий (24,3%) ва Марказий (12,4%) федерал округларида кенг таркалган булса, шамол эрозияси Сибир, Жанубий ва Волга федерал округларида купрок таркалган.

А^Шда кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг асосий шакли фермалар хисобланади. Барча фермалар икки гурухга ажратилган: кичик ва йирик. Кичик фермаларга йиллик даромади 250 минг долларгача булган фермалар киритилади. Йирик фермаларнинг йиллик даромадлари 250 минг доллар ва ундан куп микдорни ташкил килади. А^Ш кишлок хужалигини давлат томонидан куллаб-кувватлаш тизимида кишлок хужалигининг товар дастурлари алохида урин тутиб, унда ерларнинг унумдорлигини саклаш ва ошириб боришга алохида эътибор каратилади. Ерларнинг унумдорлигини ошириш, мелиоратив холатини яхшилаш тадбирлари асосан давлат томонидан молиялаштирилади. Давлат кишлок хужалиги товар дастурлари доирасида бажариладиган ишларнинг 26 % кичик фермалар, колган кисми йирик фермалар томонидан амалга оширилади. Шуниси диккатга сазоворки, йирик фермалар ирригация ва мелиорация тадбирларини, асосан, уз маблаглари хисобига молиялаштирсалар, кичик фермаларда бу тадбирларнинг 95 % давлат томонидан молиялаштирилади.

А^Шда кишлок хужалигини давлат томонидан тартибга солишнинг асосий йуналишлари харид-гаров операциялари, кафолатланган нархлар ва экин майдонини кискартиргани учун бевосита туловлардан иборат. Давлат томонидан тартибга солишда айникса, кафолатланган нархлар мухим урин тутиб, бугунги кунда факат муайян шартларга амал килаётган, хусусан, ер ва сув ресурсларини мухофаза килиш, ерларнинг унумдорлигини ошириш тадбирларини амалга ошираётган фермаларга кафолатланган нархлар такдим этилади.

А^Ш кишлок хужалиги вазирлигида Давлат тупрок хизмати фаолият юритади. Унинг асосий вазифаси тупрок унумдорлиги мониторингини юритишдан иборат. Бу ташкилот томонидан аник ер участкалари учун муайян технологиялар ишлаб чикилган

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

булиб, бу технологиялар тупрок унумдорлигининг пасайиб кетишига йул куймайди. Такдим этилган аник технологиялар ва тавсиялар асосида у кредит олади ва сугурта килинади. Агар Давлат тупрок хизмати томонидан тавсиялар берилган булса, кузда тутилмаган зарар сугурта компанияси томонидан туланади. Юкоридагилардан

куриниб турибдики, А^Шда ер унумдорлигини ошириб боришнинг аник механизми ишлаб чикилган.

АДШнинг Канзас университети кошидаги штатдаги шамол эрозиясини урганиш буйича тадкикот станциясининг ёрдами билан Багнольднинг иши асосида, экин майдонларида шамол эрозиясини назорат килиш масалалари буйича тадкикотлар утказилди. Олимлар локализация ва шамол эрозиясини тезлаштирувчи омилларни аниклаш ва микдорий бахолашга, шунингдек, ернинг иклим курсаткичларини хисобга олган холда тупрокнинг йукотилиш даражасини ва уларнинг йукотиш хажмини аниклаш усулларини ишлаб чикишга харакат килдилар.

Х,индистонда барча экин майдонларининг 25 % - 30 % кучли эрозияга учраган ерлардир. ФАО мутахассисларининг фикрига кура, агар тупрокни химоялаш буйича самарали чора-тадбирлар ишлари амалга оширилмаса, факат Осиё, Африка ва Лотин Америкасида ривожланаётган мамлакатларда деградацияга учраган ерларнинг майдони келажакда 500 млн гектардан ортик булиши мумкин. Мисол учун Буюк Британияда 1968 й. март ойида 6 кун давом этган кучли шамол, тахминан 9000 га майдонда (жами зарар 1 млн фунт стерлинг) тупрок катламини йук килишга сабаб булган.

Х,авонинг нохуш харорати ёгин -дул эрозиясини, кор эрозиясини, муз эрозиясини келтириб чикаради. Сел бу силжиш кучки эрозиясини пайдо килувчи омиллардан бири. Эрозия ва дефляция жараёнларининг механизмини, шунингдек, уларнинг жадаллигини урганиш учун турли хил усуллар мавжуд.

REFERENCES

1. Хужакелдиев К.Н Ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишда тупрокни эрозиядан саклашга каратилган тадбирлар// Жиззах политехника институтининг 20 йиллигига багишланган Инновацион гоялар, технологиялар ва лойихаларни ишлаб чикаришга тадбик этиш муаммолари: IV - Республика илмий-техник конференцияси материаллари туплами, 11-12 май, 2012 йил -Жиззах ш. - Б. 161-163.

2. Хужакелдиев К.Н. ИДобилов. Ирригацион эрозия шароитида сугориш далаларининг катта кичиклиги ва агротехник тадбирларнинг куллаш// Узбекистон жанубида ер ва сув ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигин ошириш муаммолари: Республика илмий- амалий конференция туплами. 10-11 декабрь. -^арМИИ 2004 й. - Б. 185-187.

3. Хужакелдиев К.Н. Эрозияга карши тадбирлар ишлаб чикиш// Узбекистон Республикаси мустакиллигининг 13 йиллигига багишланган илмий-амалий конференцияси материаллари туплами. 9-11 июнь 2004 й. -^арши - Б.159-161.

4. Хужакелдиев К.Н. Тупрок эрозияси турлари хакида тушунча // Материалы международной научно-практической интернет-конференции: Тенденции и перспективы развития науки и образвания в условиях глобализации 28 февраля 2019 года Вып. 44, Сборник научных трудов. -Переяслав-Хмельницкий - 2019. -С.553-556.

5. Хужакелдиев К.Н. Эрозияга учраган ерлардан фойдаланишнинг жахон тажрибаси//...

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Сборник научных трудов. -Переяслав-Хмельницкий - 2019. -С.556-558.

6. Хужакелдиев К.Н Эрозионное районирование территории Кашкадарьинской области// Узбекистонда агроэкология ва тупрок эрозияси муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари туплами. ^арши, 2005. - Б. 92-94.

7. Хужакелдиев К.Н Методика установления состава и площадей угодий в условиях ирригационной эрозии// Узбекистонда агроэкология ва тупрок эрозияси муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари туплами. 2005 йил 20-21май. - ^арши-2005. - Б. 90-92.

8. Хужакелдиев К.Н Эрозияга учраган ерларда алмашлаб экишни лойихалаш// Донли экинлар етиштириш ва уларни кайта ишлашда замонавий технологиялардан фойдаланиш муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари туплами. 2008 йил 28-30 апрель. -^арши - 2008. -Б. 151-153.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.