Научная статья на тему 'Духовное наследие Садриддина Салима Бухари'

Духовное наследие Садриддина Салима Бухари Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
47
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Духовная ценность / духовное наследие / исламская философия / нравственные качества. / Spiritual value / spiritual heritage / Islamic philosophy / moral qualities.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Дилдор Кудратова

В статье анализируется значение духовного наследия Садриддина Салима Бухари в воспитании молодежи. Раскрыта философская сущность основных концепций исламского учения. Дан краткий комментарий к произведениям, созданным мыслителем. Приведены примеры из мнений ученых, оценивавших духовное наследие Садриддина Салима Бухари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Spiritual heritage of Sadriddin Salim Bukhari

The article analyzes the significance of the spiritual heritage of Sadriddin Salim Bukhari in the education of young people. The philosophical essence of the basic concepts of Islamic teaching is revealed. A brief commentary on the works created by the thinker is given. Examples are given from the opinions of scholars who evaluated the spiritual heritage of Sadriddin Salim Bukhari.

Текст научной работы на тему «Духовное наследие Садриддина Салима Бухари»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Spiritual heritage of Sadriddin Salim Bukhari

Dildor KUDRATOVA1

Bukhara State Medical Institute

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received April 2021 Received in revised form 20 April 2021 Accepted 15 May 2021 Available online 25 June 2021

Keywords:

Spiritual value, spiritual heritage, Islamic philosophy, moral qualities.

The article analyzes the significance of the spiritual heritage of Sadriddin Salim Bukhari in the education of young people. The philosophical essence of the basic concepts of Islamic teaching is revealed. A brief commentary on the works created by the thinker is given. Examples are given from the opinions of scholars who evaluated the spiritual heritage of Sadriddin Salim Bukhari.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Caдpиддин Caлим Бyxopийнинг мaънaвий MepoŒ

Kamm cyзлap:

Maънaвий к;aдpият, мaънaвий мepoc, иcлoм фaлcaфacи, axrnon^ фaзилaтлap.

АННОТАЦИЯ

Ma;oлaдa Caдpиддин Caлим Бyxopийнинг ёшлap тapбия-cидaги мaънaвий мepocи ax,aмияти Tax^rn ;илинган. Иcлoм тaълимoти acocий тyшyнчaлapининг фaлcaфий мoxияти oчиб бepилгaн. Myтaфaккиp тoмoнидaн яpaтилгaн acap-лapгa K^c;a4a изox бepилгaн. Caдpиддин Caлим Бyxopий мaънaвий мepocигa бaxo бepгaн oлимлapнинг фикpлapидaн миcoллap кeлтиpилгaн.

Дyxoвнoe нacлeдиe Caдpиддинa Caлимa Бyxapи

Kлючeвыe cлoвa:

Дyxoвнaя цeннocть, дyxoвнoe нacлeдиe, иcлaмcкaя филocoфия, нpaвcтвeнныe кaчecтвa.

АННОТАЦИЯ

В cTaTbe aнaлизиpyeтcя знaчeниe дyxoвнoгo нacлeдия Caдpиддинa Caлимa Бyxapи в вocпитaнии мoлoдeжи. Рacкpытa филocoфcкaя cyщнocть ocнoвныx кoнцeпций иcлaмcкoгo yчeния. Дaн кpaткий кoммeнтapий к пpoизвeдeниям, coздaнным мыcлитeлeм. Пpивeдeны пpимepы из м^ний yчeныx, oцeнивaвшиx дyxoвнoe нacлeдиe Caдpиддинa Caлимa Бyxapи.

Lecturer, Bukhara State Medical Institute, Bukhara, Uzbekistan.

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Special Issue - 5 (2021) / ISSN 2181-1415

КИРИШ

Кадим замонларданок халкимиз узининг кухна тарихи, бой мероси, ранг-баранг ва юксак маданияти, урф-одатлари, анъаналари билан ажралиб турган. Халкимизнинг буюк сиймолари миллий ва жахон илм-фани, маданиятининг барча сохалари ривожига салмокли хисса кушиб келганлар. Истиклолнинг энг буюк неъмати шу булдики, элимизнинг бой тарихи, миллий ва маънавий ;адриятлари, етук мутафаккир аллома ва донишмандлари хащдаги ха;и;ат тикланди. Буюк аждодларимизнинг маънавий меросини чукур урганиш, ундан куп миллатли хамда турли эътикоддаги фукароларимизни бахраманд ;илиш борасида юртимизда амалга оширилаётган ишлар халкимиз онгида миллий тотувлик ва ижтимоий хамкорлик гояларини мустахкамлашга хизмат ;илади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Садриддин Салим Бухорийнинг "Эрка кушим", "О; кушим", "Румолча", "Бухорога Бухоро келди", "Ёруглик одами" шеърий китоблари нашр килинган. Адибнинг тасаввуфга, авлиёлар тарихига оид "Дилда ёр", "Бахоуддин Накшбанд ёки етти пир", "Табаррук зиёратгохлар", "Буюк хоразмийлар", "Х,азрат Азизон ар Рометаний", "Эшон Имло. Халифа Худойдод", "Чор Бакр ёки Жуйбор авлиёлари", 'Хазрат Мавлоно Ориф Деггароний", "Хожаи Жахоним бор" номли асарлари тадкикот учун назарий-методологик манба, курсатма булиб хизмат килади.

Тадкикотда илмий билишнинг диалектик, тарихийлик, мантикийлик, анализ ва синтез, комплекс ёндашув каби усулларига таянилди.

НАТИЖАЛАР

Узбекистан мустакилликка эришгач азалдан илм маскани, маънавият бешиги булган Бухорои Шарифда илму фан, адабиёт ва санъат чин маънода янгидан канот ёзиб, ривожлана бошлади. Халкимизнинг утмиш тарихига холисона бахо берувчи, авлиёлари, пиру устозлари хакида маълумот берувчи асарлар яратилди, катор ватанпарвар ижодкорлар етишиб чикди. Мана шундай юрт салохияти, эрку озодлик гояларини куйлаган, тарихи хусусида суйлаган, келажак ворисларига пиру устозлари хусусида баён килиб берувчи фильмлар яратишга жонбозлик курсатган шоирлардан бири Садриддин Салим Бухорий хисобланадилар.

Садриддин Салим Бухорийнинг шахси ва маънавий меросига холисона бахо бериш; олим дунёкарашининг шаклланиш генезисини тахлил этиш; маънавий меросини яхлит, тулик, тизимли урганиш ва таснифлаш; унинг борликка оид карашларини илмий нуктаи назардан тахлил этиш; билишга оид таяларини урганиш; инсон ва инсонийликка оид карашларининг мохиятини очиб бериш; асарлари мохиятини тахлил этиш оркали унинг жамиятда баркарорликни таъминлаш, осойишталик, тинчликсеварлик сиёсатини олиб бориш технология-сини урганиш; ахлокий карашларни тахлил этиш; ахлокий угитларини баркамол инсон тарбиясидаги урнини курсатиб бериш; бунёдкор гояларини хаётга тадбик этиш технологиясини урганиш; халкимизнинг юксак маънавиятини шакллан-тириш ва маънавий иммунитетни хосил килишда олим карашларининг ахамиятини излаб топиш; Садриддин Салим Бухорий таялари жахолатга карши маънавий иммунитет эканлигини асослаб бериш тадкикотнинг асосий вазифалари хисобланади.

Таъкидлаш жоизки, Садриддин Салим Бухорий беш кисмдан иборат "Имом ал Бухорий" телевидеофильми, шунингдек "Абу Хафс Кабир", "Хожаи Жахон" телефильмлари сценарийси муаллифи хисобланади.

Жaмият вa иннoвaциялap - Oбщecтвo и иннoвaции - Society and innovations Special Issue - 5 (2021) / ISSN 2181-1415

Caдpиддин Caлим Бyxopий И.В. Гëтeнинг "Fapбy Шap; дeвoни" китoбини нeмиc тилидaн, шуниндак Xoжa Opиф ap Рeвгapийнинг "Opифнoмa" acapи, Myxaммaд Бo;иpнинг "Ma;oмoти Шoxи Нaк;шбaнд", Xoжa Шaxoбиддиннинг "Ma;oмoти M^ Kyлoл" китoблapини фopc-тoжик тилидaн yзбeк тилигa тapжимa ;илган. У киши зyллиcoнaйн aдибдиp, яъни xaм yзбeк xaм тoжик тиллapидa ижoд K^rnraHrnap.

Oлимнинг acapлapи биp He4a rarnrnapra тapжимa килингaн. У киши '^х^т шyxpaти" вa "Фидoкopoнa xизмaтлapи учун" opдeнлapи билaн мyкoфoтлaнгaнлap.

Caдpиддин Caлим Бyxopийнинг илмий китoблapи opacидa, aйникca, "Икки юз eтмиш eтти п^" нoмли китoби жyдa кaттa ^ин эгaллaйди. Цoлaвepca, бу acap Бyxopo xaкидa яxлит тacaввyp бepaдигaн китoблapдaн биpи булиб, aзизy aвлиëлap xa^Aa мaълyмoт бepyвчи киммaтли, бeбaxo acap xиcoблaнaди. Maзкyp acap Бyxopoнинг тypли дaвpлapидaги тapиxигa oид yнлaб xyжжaтли вa aдaбий мaнбaлap, кyлëзмaлap 4y;yp ypraHRn^, кимaтли, нoдиp мaнбaлap acocидa яpaтилгaн. Шу тaдкикoтлap acнocидa oлим кулига aзиз aвлиëлapнинг кaбpлapи жoйлaшгaн мaнзиллapни aниклaди, yлap xaкидa мaвжyд мaнбaлapни xaм ypraH^, бу мepocлap илa бугунги aвлoдни xaм якиндaн тaништиpишгa мyвaффaк булди.

"Бyxopoни шapиф этгaн, унинг шyxpaтини жaxoнгa тapaтгaн, F apбy Шapккa мaшxyp этган - шу зaмин фapзaндлapи xиcoблaнaди", дeб уз фикpини бoшлaйди мyaллиф "Икки юз eтмиш eтти п^" нoмли acapидa. Caдpиддин Caлим Бyxopий Myxaммaд F иëcиддиннинг "Frócyrn лyFoт" [4] acapидaн nap4a ^rnrap^ шyндaй ëзaди: ^yxopo TypoH шaxapлapидaн биpининг нoми. 'ïyxopo" - "илм" дeмaкдиp. Бу шaxapдa yлaмo вa фyзaлo куп булгани бoиc, шу том билaн aтaлгaнлap".

Caдpиддин Caлим Бyxopий Бyxopoни Шapифлик мaкoмигa эта булган шaxap дeя тaъкидлaб, унинг бeлгилapи cифaтидa кyйидaгилapни кypcaтиб угади:

- Илму иpфoн, мaъpифaтy мaънaвият pивoж тoпгaн бyлca;

- Авлиëлap, X,a;;a eтгaн зoтлap биcëp булиб, дyoлapи ижoбaт бyлaдигaн зoтлap

яшaca;

- Бoшкa мaмлaкaтлapдaн кeлиб, бу epдaги oлимлapдaн, aвлиëлapдaн тaълим orn^, aллoмa, aвлиë дapaжacигa eтca;

- Бу шaxap бoшкa мaмлaкaтлapгa oлимлap, aллoмaлap, aвлиëлap, opифлap eткaзиб

бepca;

- Нaфaкaт диний, бaлки дугёвий илмлapдa xaм бу шaxap oлимлapи, ycтaлapи eiyR бyлca; caнъaт, кypилиш, xaндaca, илму нужум, фaлcaфa вa бoшкa илмлap coxacидa xaм узга мaмлaкaтлapгa oлимy, eiyR ycтoзлap eткaзиб бepa oлca;

- Бу шaxapдa тypли миллaт, тypли дин, тypли эътикoддaги фyкapoлap биp тaн, б^ жoн булиб, низo этмaй, мypoca ;илиб, яшaй oлca;

- Бу шaxap axoлиcи oдoбy axлoкд,a, мapдлигy caxoвaтдa, пoклигy эътикoддa, дину диëнaтдa бутун бaни бaшapгa нaмyнa бyлca, бyндaй шaxapгa шapиф yнвoни бepилгaн.

Oлим узининг acapидa "n^" i^ymacOTa изox бepaди. "Пиp" дeгaн cys фopc-тoжикчa булиб, 'te^a oдaм" мaънocини билдиpaди. Лeкин тapикaтдa "n^" дeгaни "ycTO^', "йyлбoшлoвчи" мaънoлapини aнглaтaди. '^p" билaн биpгa "шaйx", "мypшид" cyзлapи xaм кyллaнaди. X,aммacининг тapикaтдaги мaънocи дeяpли биp, [3] дeб тaъкидлaйди.

Caдpиддин Caлим Бyxopий уз acapидa нaфaкaт тapикaт, шapиaт пиpлapи, бaлки шoиp, дexкoн, мeъмop, кocиб, тypли coxa ycтoзлapи xaкидa мaълyмoт бepaди. Oлим yлap xaкидa мaълyмoт бepиб, ул зoтлapнинг xaëти xap б^ киши учун ибpaт, бyнëдкop булишини тaъкидлaйди [1].

Жaмият вa инновaциялap - Oбщecтво и инновaции - Society and innovations Special Issue - 5 (2021) | ISSN 2181-1415

"Сyфийлap Oллоxни жондилдaн ceвиш, унинг зоти вa cифaтлapини тaниш вa билиш, купгига нaфcy xиpc Fyбоpидaн поклaниб, ботиний мycaффо биp xолaтдa Илоx вacлигa eтишиш вa бyндaн лaззaтлaниш Fояcини кeнг тapFиб к;илaдилap. Инcон pyxи илоxийдиp вa дeмaк, acоcий мaк;caд - илоxий олaмгa боpиб ^^^ямо^л,^, дeдилap.

Шу тapик;a, дyнёдaн кунгил yзгaн, aммо зоxидлapгa yxшaмaйдигaн, "б^ нaзap билaн ту^о^и кимё этaдигaн" зexнy зaковaт, aк;л-фapоcaтдa тeнгcиз, aммо узгэ мyтaфaккиpлap, фaйлacyфлapдaн aжpaлиб тypaдигaн, шapиaт илмини cyß ;илиб ичгэн, тоaтy ибодaтдa мycтaxкaм, лeкин оддий диндоpлapдaн фap;лaнaдигaн эжойиб xиcлaтли одaмлap тоифacи пaйдо булгэн эдики, yлapни pyx кишилapи дeб aтapдилap..." [5].

Бyxоpолик олим Сaдpиддин Сaлим Бyxоpийнинг иcлом фaлcaфacигa оид фикpлapи ли^^тта caзовоpдиp. Бутун дyнёдa ^д^ия, xожaгон-нaк;шбaндия, яccaвия тapик;aтлapи мaълyм вa мaшxyp. "Tapик;aт, дeб ёзэди олим, - acлидa тyFpи йул, pоcт йул дeгaн мaънолapни aнглaтaди. Tapик;aт жли cyфийлapдиp. Шapиaт - ;онун, тapик;aт - йул. Бу йул кишини X,a;a як;инлaштиpaди. Maшойиxлap Xa;;a eтмок; учун шapиaт биpинчи, тapик;aт иккинчи, мaъpифaт учинчи, xaк;ик;aт эca, т^ти^и зинa, дeгaнлap" [2]. Сaдpиддин Сэлим Бyxоpий тaъкидлaгнидeк, шapиaтy тapик;aтни б^-б^ига к;apши дeб тэлцин этмо; TO^pr Бу э^идэ бэъзи биp Fapб иcломшyноcлapининг фикpи булиб, yлap тapи;aтни шapиaтгa зид ёxyд тapи;aт шapиaтдaн кypa илFоppок;, дeб т^уш^мо;^ бyлaдилap. Бундэй тэл;ин мутлэ;о toiypr Зepо, Шaйx Воиз Кошифий шapиaт билэн тapик;aт биp бутун, биp-биpи билэн узвий боFли;, дeб тaъкидлaгaн.

Сaдpиддин Сэлим Бyxоpий acapлapидaги axлок;ий к;apaшлapнинг моxияти вэ мapкaзини инcоннинг pyxий кэмолоти, xyлк; одоби эгaялaйди. Азиз aвлиёлap, пиpлap xa;^a мэълумот бepиб, yлapдa бeвa-бeчоpa вэ мyxтожлapгa ёpдaм кypcaтиш, xaйp-эxcон ;илиш, бapчaгa, xarra, ёмонлик цилган одэмгэ xaм яxшилик ;илиш, axлок;ий пок одэмни тapбиялaш, caбp-;aноaтли булиш, нaфcини тийиш, xyдбинлик вэ тубэн иллaтлapдaн ;утулиш, молу дунёгэ xиpc к;yймacлик, xaлол мexнaт билэн шyFyллaниш, поклэниш йули билэн pyxий юкcaкликкa кyтapилгaни xa;^a фи^ юpитгaнлap.

Tил билэн илм ypгaниш, кул билэн xyнap ypгaниш мумкин, лeкин фэ^ мэ;оми, яъни узни Oллоx олдидэ ниёзмэнд шикacтaлик, кaмтapин xолaтдa xиc этиш годи; мapд aзиз-aвлиёлap cyxбaти билэн эмэлгэ ошэди, дeб тэъкидлэйди.

Дeмaк, Сaдpиддин Сэлим Бyxоpий тaвcия этэдигэн axлок;ий фaзилaтлap кyйидaгилap: бaFpикeнглик, мexнaтceвapлик, xaлк;пapвapлик, инcонпapвapлик, фидойилик, xолиc xизмaт, yзгaлap юкини кyтapиш, дустлик, axиллик, cyxбaт, xaмжиxaтлик, cyзлaш одобигэ pиоя ;илиш, поклик, xиммaт, вэ;тни к;aдpлaш булиб, олим итооннинг тэгаззулига caбaб буладиган экло^й иллaтлapгa - нaфcгa бepилиш, pró, тэъмэ, Faзaб, нaфpaт, xaлкдaн й^о; булиш, Faфлaт, дaнгacaликни киpитгaнлap.

'Т^и^т пиpлapи, cyфийлap xозиpги тил билэн эйтгэндэ, фидойи мyaллимлap булиб, б^ нeчa эвлодни acp-acpлapдaн бepи тapбиялaб кeлмокдa. Шу caбaб XXI acpдa xaм инcоният яга тapик;aтгa эxтиёж ceзиб, yлyF ycтозлap мepоcини ypгaниб, yлap одоби, эйтгэн гэпи, ;илгэн ишини yзлaштиpиб олиш учун caъй-xapaкaт этмо^дэ", дeб тaъкидлaйди Сaдpиддин Сэлим Бyxоpий.

Адибнинг "Сaйлaнмa" acapи унинг cepмaxcyл ижоди xa;^a тулэ тacaввyp бepyвчи биpинчи йиpик нaшp xиcоблaнaди. Ундэн шоиpнинг тypли йиллapдa ёзилгэн acapлapи ypин олгэн.

"Сaдpиддин бэдиий ижодгэ уз мaвзycи, уз эъти;оди билэн киpиб кeлди. Гуё унинг тили "Ora", "Бyxоpо" cyзлapи билэн чик;к;aндeк. У Бyxоpонинг Бyxоpолигини эзэлий вэ эбэдий шapифликдa кypди. Унинг иймони xaм, эъти;оди xaм ara шу шapифлик aтpофидa

Жaмият вa иннoвaциялap - Oбщecтвo и иннoвaции - Society and innovations Special Issue - 5 (2021) / ISSN 2181-1415

шaкл вa шaмoйилгa эpишди. Caдpиддин Бyxopoни бу ëpyF oлaмдa энг oлий кaдpият дeб тушунди. Шунинг учун xaм aкcap шeъpлapидa Бyxopoнинг шapифлигини тaъминлoвчи, унинг acpий oбидaлapини, жaxoн фaни вa мaдaниятигa xиcca кушган буюк фapзaндлapини, Бyxopoнинг oб-xaвocидeк кaйнoк ^лбли фидoкop кишилapини, Бyxopoни "Kyббaт ул-иcлoм" дapaжacигa кyтapишдa xизмaт килган aвлиëю киpoмлapни, oHa шaxapнинг утмишию бугунини кaлaмгa oлиб чapчaмaйди. Бу мacaлaдa у xeч иккилaнмaйди. Х^ч биp тoмoнгa oFмaйди", дeб тaъкидлaйди y^eracroH Xaлк ëзyвчиcи Нeъмaт Амитов.

Oлим Шжмиддин Koмилoв oлим xycycидa шyндaй фикp билдиpaдилap: "Caдpиддин Caлим Бyxopий иcтeъдoдли шoиp булиши билaн биpгa, зaxмaткaш вa мaxcyлдop oлим xaм эди. У юзлaб мaнбaлapни ypraH^, Бyxopo aллoмaлapи, aзиз-aвлиëлapи xaкидa ;aTOp китoблap ëзди. Унинг китoблapидa yнлaб кишилapнинг нoмлapи тилгa oлинди. Caдpиддин Caлим кaттa oлим эди. У гapчaнд фaн нoмзoди xaм эмac, фaн дoктopи xaм эмac эди. Аммo у yнлaб китoблap ëзди. "Етти пиp", "4op Бaкp" дeгaн китоби бунинг миcoлидиp. Xap биp пиpнинг xaëти, утмиши, килган ишлapи, мaънaвий мepocи xaкидa ëзди. Хaзpaти Бaxoyддин Нaкшбaнд xaкидaги aлoxидa китоби, Нaкшбaндия тapикaти xaкидaги aлoxидa китоби, нaкшбaндия тapикaтигa бaFишлaнгaн мaнoкибнинг тapжимacи. Бyлap нaкшбaндия тaълимoти вa тapикaтини ypгaнишгa кaттa xиcca булиб кушилди".

XУЛOCА

Caдpиддин Caлим Бyxopийнинг xaлкимиз oлдидaги xизмaтлapи тapиxимиз учун ниxoятдa apдoклидиp. Бугунги кyндa oлимнинг фaлcaфий вa ижтимoий кapaшлapи, ган,ду нacиxaтлapи ëш aвлoд кaлби вa oнгидa эзгулик, мaънaвий кoмилликкa чopлoвчи Foялapни cингдиpишдa мухим axaмият ^c6 этaди вa мaънaвий бapкaмoл ингонни тapбиялaшдa мycтaxкaм пoйдeвop булиб xизмaт килaди.

ФOЙДАЛАНИЛГАН АДАБИËTЛАP PУЙXАTИ:

1. Caдpиддин Caлим Бyxopий. Имoм Хoжaтбapop. Бyxopo, 1997. - Б. 34.

2. Caдpиддин Caлим Бyxopий. Бaxoyддин Нaкшбaнд ëки eтти пиp. T., "Янги acp aвлoди", 2006. - Б. 3.

3. Caдpиддин Caлим Бyxopий. Taбappyк зиëpaтгoxлap. T., "Ёзувчи", 1993. - Б. В.

4. Myxaммaд F иëcиддин "F ^cyrn лyFoт". Жилди I. Дyшaнбe, "Адиб", 1987. - Б. 119.

5. Н. Koмилoв "Tacaввyф". T.: "Ёзувчи", 1996. - Б. 6-7.

6. Шepмyxaммeдoв C. Узбeк фaлcaфacининг шaкллaниши вa pивoжлaнишидa тacaввyф тaълимoтининг ypH^ // Фaлcaфa вa ХУКУК. № 1. - 2011. - Б. 25-27.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.