Научная статья на тему 'Доривор розмарин (rosmarinun officinalis L. ) ва унинг фойдали ҳусусиятлари'

Доривор розмарин (rosmarinun officinalis L. ) ва унинг фойдали ҳусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Промышленные биотехнологии»

CC BY
1037
76
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
доривор розмарин / таъсир этувчи моддалари / алколоидлар / гликозидлар / флавоноидлар / кумаринлар / кверцетин / изорамнетин / изокверцетин / medicinal rozmarinum / active substances / alkaloids / glycosides / flavonoids / coumarins / quercetin / isoramnetins / isoquercetin

Аннотация научной статьи по промышленным биотехнологиям, автор научной работы — Расулова Феруза Ғофировна, Сарибоева Наргиза Нўмонжоновна, Исақов Тохир Турсунбоевич, Жалолов Комилжон Бахромович

Ҳозирги пайтда экологик тоза, ресурстежамкор, шифобахш, қимматбаҳо ва жаҳон бозорида харидоргир ўсимлик маҳсулотларини етиштиришни кўпайтириш замон талаби ҳисобланади. Суғориладиган тупроқлар майдони чегараланганлиги сабабли ушбу ерлардан унумли фойдаланиш учун ресурстежамкор оралиқ экинлардан фойдаланиш талаб қилинади. Ўзбекистонда асосий ва оралиқ экин сифатида етиштириш мумкин бўлган шифобахш ўсимликлар қаторига доривор розмаринни киритиш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по промышленным биотехнологиям , автор научной работы — Расулова Феруза Ғофировна, Сарибоева Наргиза Нўмонжоновна, Исақов Тохир Турсунбоевич, Жалолов Комилжон Бахромович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MEDICINAL ROSEMARY (ROSMARINUS OFFICINALIS L.) AND ITS USEFUL PROPERTIES

At present, it is necessary to increase the production of environmentally friendly,resource-saving, medicinal, expensive and marketable plant products on the world market. Rozmarinum can be included in the list of medicinal plants that can be grown as a main and intermediate crop in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «Доривор розмарин (rosmarinun officinalis L. ) ва унинг фойдали ҳусусиятлари»

ДОРИВОР РОЗМАРИН (ROSMARINUN OFFICINALIS L.) ВА УНИНГ ФОЙДАЛИ

ХУСУСИЯТЛАРИ

Расулова Феруза Fo0upoeHa Сарибоева Наргиза Нумонжоновна Исаков Тохир Турсунбоевич Жалолов Комилжон Бахромович

Тошкент давлат аграр университеты Андижон филиали

Хозирги пайтда экологик тоза, ресурстежамкор, шифобахш, ;имматбах,о ва жахрн бозорида харидоргир усимлик мах,сулотларини етиштиришни купайтириш замон талаби х,исобланади. Сугориладиган тупро;лар майдони чегараланганлиги сабабли ушбу ерлардан унумли фойдаланиш учун ресурстежамкор орали; экинлардан фойдаланиш талаб ;илинади. Узбекистонда асосий ва орали; экин сифатида етиштириш мумкин булган шифобахш усимликлар ;аторига доривор розмаринни киритиш мумкин.

Калит сузлар: доривор розмарин, таъсир этувчи моддалари, алколоидлар, гликозидлар, флавоноидлар, кумаринлар, кверцетин, изорамнетин, изокверцетин

РОЗМАРИН ЛЕКАРСТВЕННЫЙ (ROSMARINUN OFFICINALIS L.) И ЕГО

ПОЛЕЗНЫЕ СВОЙСТВА

В настоящее время настало увеличить производство экологически чистых, ресурсосберегающих, лекарственных, дорогих и продаваемых растительных продуктов. Из-за ограниченной площади орошаемых почв, для эффективного изпользования этих земель требуется использование ресурсосберегающих промежуточных культур. Лекрственный розмарин можеть быть включен в список лекарственных растений которые можно выращивать в качестве основной и промежуточной культуры в Узбекистане.

Ключевые слова: лекрственный розмарин, активные вещества, алколоиды, гликозиды, флавоноиды, кумарини , кверцетин, изорамнетин, изокверцетин

MEDICINAL ROSEMARY (ROSMARINUS OFFICINALIS L.) AND ITS USEFUL PROPERTIES

At present, it is necessary to increase the production of environmentally friendly,resource-saving, medicinal, expensive and marketable plant products on the world market. Rozmarinum can be included in the list of medicinal plants that can be grown as a main and intermediate crop in Uzbekistan.

Key words: medicinal rozmarinum, active substances, alkaloids, glycosides, flavonoids, coumarins, quercetin, isoramnetins, isoquercetin.

DOI: 10.24411/2181- 0761/2020-10059

Шифобахш усимликлар инсониятга жуда ;адим замонлардаё; маълум булган. Утган асрлардан бизга шифобахш усимликларни таърифи ва уларни инсон саломатлигини яхшилашда ;улланилишига доир купгина илмий асарлар етиб келган.

Абу Али ибн Синонинг (1993) "Тиб ;онунлари" китобида келтирилган маълумотлар асрлар мобайнида нафа;ат араблар, балки Европа шифокорларини х,ам дастур амал булиб хизмат ;илган. Абу Али ибн Сино 900 га я;ин шифобахш

усимликларга таъриф берган ва улар билан даволаш усулини ёзма равишда цолдирган (Тиб цонунлари,1993).

Уз даврининг машхур шифокорлари Абу Абуллох, Мух,аммад ибн Мусо ал -Хоразмий, Абу Бакр Мух,аммад ибн Закария ар-Розий, Арабмух,аммадхон угли Абдулгозихон, Исмоил ал-Журжонийлар узларининг табиблик фаолиятларида доривор усимликлардан турли касалликларни даволашда муваффациятли фойдаланганлар ва бу хацида ёзма маълумотлар цолдирганлар.

Узбекистонда доривор усимликларнинг 577 тури мавжуд. Шулардан х,озирги вацтда 250 тури илмий табобатда ишлатилмоцда. Доривор усимликларнинг организмга таъсири уларнинг таркибидаги бирикмаларнинг мицдорига боглиц. Бу бирикмалар усимликнинг х,ар хил цисмларида турли мицдорда тупланади. Дори тайёрлашга усимликнинг керакли цисмлари турли муддатларда йигилади. Масалан, пустлоц, куртак эрта бах,орда, барг усимлик гуллаши олдидан ёки гуллаганда, гуллари тула очилганда, мева ва уруглари пишганда, ер ости органлари (илдизи, илдизпояси ва пиёзи) эрта бах,орда ёки кеч кузда олинади.

Доривор усимликларнинг таъсир этувчи моддаси — алколоидлар, турли гликозидлар (антрогликозидлар, юракка таъсир этувчи гликозидлар, сапонинлар ва б.), флавоноидлар, кумаринлар, ошловчи ва бошца шиллиц моддалар. Эфир мойлари, витаминлар, смолалар ва бошца бирикмалар булиши мумкин. Куп усимликлардан микроорганизм ва вирусларни йуцотадиган антибиотиклар ва фитонцидларга бой препаратлар тайёрланади. Одатда бир гурух,га хос узаро яцин кимёвий бирикмалар бир оила ёки туркумга мансубларда учрайди, шу билан бирга баъзи кимёвий бирикмалар бир-бирига яцин булмаган, турли оилага мансуб усимликлар таркибида х,ам булиши мумкин. Табиблар томонидан цулланилган усимликлар асосида тайёрланган доривор воситалар ва усуллар яхши натижалар берганлиги сабабли улар кейинчалик тиббиёт ботаникаси, фармакогнозия, фармакология каби сох,аларни ривожланишига таъсир этди. Узоц вацтлар давомида бутун дунё халцларининг асосий доривор воситалари шифобахш усимликлар хом -ашёси асосида тайёрланиб келинган. Шифобахш усимликлар таркибида биологик фаол моддалар куп ва инсон организмига узоц вацт даволовчи таъсирини утказиб туради.

Доривор розмарин (Розмарин лекарственный) -Rosmarinus officinalis L.-(Лабгулдошлар)-1,аЫасеае оиласига мансуб булиб, буйи 30-60 см га етадиган куп йиллик ут усимлик х,исобланади.

Узбекистонда табиий х,олда кам учрайди, манзарали ва доривор усимлик сифатида маданий х,олда экиб устирилади. Шунингдек, МДХ давлатларида хам манзарали ва доривор усимлик сифатида Украина, Молдова, Россия ва бошца жойларда устирилади. Розмарин сугориладиган буз тупроцли ерларда иссиц ва совуцца мослашувчан эфир мойларига бой бута усимлик. Барглари чузиц, тумтоц учли баргнинг остки цисми дагал тукчалар билан цопланган. Меваси ёнгоцча шаклида. Эфир мойлари розмарин

усимлигининг х,амма ;исмларида (айни;са ёш поя ва гулларида унинг ми;дори 1,2% гача) са;ланади. Эфир мойи уз таркибида 50% пинен, камфен, цинеол, барнеол ва камфора са;ланганлиги сабабли улардан парфюмериа саноатида, доривор ва инсектация препаратлари тайёрлашда фойдаланилади. Хал; табобатида усимликнинг ер устки барглари ва ёш пояларидан тайёрланган дамлама ва спиртдаги эритмалари (настойкаси) бош огриги, ош;озон - ичак касалликлари, шамоллашда, аёлларда учрайдиган айрим хасталикларни даволашда ижобий наф беради. Шу билан бирга организмни тетиклаштириб, ;увват багишлаш хусусиятига х,ам эга.

Баргларида узига хос хид ва таъм берганлиги сабабли розмарин гуштли мах,сулотларни пиширишда ва уларни узо; ва;т са;лашда зиравор сифатида х,ам ;улланилади. Кондитер мах,сулотларига ;ушиб тайёрланганда узига хос таъм ва маза беради. Усимлик ;иш мавсумида х,ам баргларини тукмаслиги ва узига хос хдд тар;атиб туришини х,исобга олган холда у парк ва хиёбонлар, ховли ва дам олиш масканларида манзарали бута сифатида устирилади. Хал; табобатида розмариндан тайёрланган ;айнатма билан стоматит, нафас йуллари касалликлари, яралар даволанади. Кайнатмасидан яна экзема ва бош;а тери касалликларида ванна ;илинади, ёш болалар ;айнатмасига чумилтирилади. Усимлик таркибида 7,6—7,8 мг % каротин (каротиноидларнинг умумий ми;дори ер устки ;исмида 3% га етади), 0,62—0,4% эфир мойи, 0,33—0,88% флавоноидлар (кверцетин, изорамнетин, изокверцетин ва бош;алар), кумаринлар (эскулетин, скополетин, умбеллиферон), 3,44% смолалар, 4% гача шилли;, 10,4—11,2% ошловчи моддалар, 19% гача аччи; модда календен, 6,84% олма, пентадецид ва оз ми;дорда салицилат кислоталар, тритерпен диоллар (арнидиол ва фарадиол), тритерпен сапонин-календулозид х,амда алкалоидлар мавжуд.

М. Мейл (1999) маълумотларига кура, 1886 йилларда АКШ врачлари размарин дамламаси билан ош;озон касаллигига чалинган одамларни даволаганлар. Франция Фармакопеясида унинг 5та препаратлари даволаш учун тавсия этилган. Шундай ;илиб, ю;орида ;айд этиб утилганидек доривор розмарин усимлигини фармацевтика, парфьюмерия сохаларида кенг ахамияли эканлигидан далолат беради. Эфир мойли ва бош;а шифобахш хусусиятларга эга доривор усимликлар хом ашёлари фармацевтика ва медицина саноатида восита сифатида кенг ;улланилади.

АДАБИЁТЛАР:

1. Абу Али ибн Сино. Тиб ;онунлари. Тошкент: Хал; мероси. 1993

2. Губанов И.А. Лекарственные растения, Москва,1993

3. Ибрагимов А.Ё. Доривор ва зиравор усимликлар. Тошкент, 2005й

4. Размарин лекарственный. — Rosmarinus officinalis L./«Флора СССР». В 30 -ти томах Т. XXVI. / под редакцией акад. В.Л. Комарова/Издательство Академии Наук СССР, 1961

5. Лагерь А.А. Фитотерапия - Красноярск. Изд-во Красноярского университета, 1988. -272 с.

6. Балабай, И.В. Нистрян А.К. Растения, которые нас лечат. - Кишинев, 1988, - 351 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.