CC BY
0ДИЗАЙННЫЦ ЭРТYРЛI САЛАСЫНЫЦ Ж1КТЕМЕС1 МЕН АТЦАРАТЫН
ЦЫЗМЕТТЕР1
М¥ЦАТАЙ ЭСЕЛ ЦАНАТЦЫЗЫ
^азакстан, Алматы, Абай атындагы ^азак улттык педагогикалык университет^ Энер
факультетшщ 2 курс магистранты
Аннотация. Бул гылыми мацала дизайнныц эртурл1 салаларыныц жжтемесг мен олардыц атцаратын цызметтерт царастырады. Дизайн - адам вм1р1н1ц барлыц аспекттертде мацызды рвл атцаратын курдел1 шыгармашылыц процесс болып табылады. Мацалада графикалыц, внеркэсттж, интерьерлж, мода, веб-дизайн, цолданбалы внер дизайны, цызмет дизайны жэне басца да багыттардыц ерекшелжтерг, олардыц нег1зг1 функциялары мен элеуметтгк-экономикалыц мацызы царастырылган. Мацала дизайнныц эртYрлi турлертщ взара байланысы мен олардыц цогамдагырвлт толыц тYсiнуге мYмкiндiк бередг, эрг дизайнныц гылыми зерттеу саласындагы мацыздылыгын дэлелдейдг.
Клт свздер: дизайн, графикалыц дизайн, внеркэсттт дизайн, интерьерлж дизайн, мода дизайны, веб-дизайн, цолданбалы внер дизайны.
Kipicne
Дизайн - бул тек енер немесе эстетика гана емес, ол казiрri замангы когамныц эртYрлi салаларында езара байланысты элементтердщ Yйлесiмдiлiгiн, функционалдылыгын жэне тшмдшгш камтамасыз ететш кешендi процесс. Адам емiрiнде дизайныц алатын орны барган сайын артып, оныц когамдагы релi мен ыкпалы кYннен-кYнге кецеюде. Дизайнныц эртYрлi салалары езара ерекшеленiп, езiндiк функцияларын орындай отырып, бiртутас жYЙе курайды. Сол аркылы когамныц дамуына жэне турмыс сапасыныц жаксаруына ез Yлесiн косады. ^азiрri тацда дизайн, эаресе технологиялык жэне ендiрiстiк процестерде, ендiрiстiк енiмдер мен кызметтердi калыптастыруда, сондай-ак адамдардыц кYнделiктi емiрiнде эстетикалык жэне функционалдык сураныстарды канагаттандыруда мацызды орын алады.
Дизайнныц кептеген тYрлерi бар. Олардыц эркайсысы белгiлi бiр максатты кездеп, когамныц кажеттiлiктерiне сэйкес курылып, дамып отырады. Графикалык дизайн, енеркэсштш дизайн, интерьерлiк дизайн, мода дизайны, веб-дизайн жэне баска да салалар тYрлi багытта кызмет аткарады. Эрбiр сала езiне тэн ерекшелiктерiмен сипатталып, накты максаттарга багытталган шешiмдер усынады. Бул салалардыц эркайсысы адамныц керкемдш, функционалдык, эстетикалык жэне психологиялык кажеттшктерш ескере отырып, шыгармашылык элеуеттi жYзеге асыруга ыкпал етедi.
Дизайнныц аткаратын кызметтерi де эртYрлi. Бул кызметтер езара тыгыз байланыста болып, ешмшц немесе кызметтiц сапасын арттыруга, колданушыныц кажеттiлiктерiн канагаттандыруга жэне когамныц дамуына ыкпал етедь Макалада дизайнныц тYрлi салаларыныц жiктемесi, олардыц ерекшелiктерi мен мацызы, сондай-ак дизайнныц аткаратын функциялары, мысалы, эстетикалык, функционалдык, эмоциялык жэне колданушылык кызметтер туралы терещрек талдау жасалады. Сонымен катар, дизайнныц гылыми зерттеудегi релi мен оныц когамдагы орны аныкталады.
Бул гылыми зерттеу дизайнныц теориялык негiздерiн терецiрек тYсiнуге, эртYрлi салалардыц байланысын аныктауга, олардыц аткаратын кызметтерш багалауга жэне сол аркылы когамныц дамуына косатын Yлесiн тYсiнуге мYмкiндiк бередi.
Heri3ri бвлiм
Дизайнныц непзп максаты - адамныц емiрiн сапалы эрi функционалды ету Yшiн енер мен гылымды, эстетика мен технологияны Yйлестiру. Дизайнныц эртYрлi салалары езара байланыста бола отырып, когамныц дамуына эсер етедь Дизайнныц функционалдыгы, эстетикасы жэне колданушыныц кажеттiлiктерiне жауап беруi эркашан басты назарда. Графикалык дизайн, енеркэсштш дизайн, интерьерлiк дизайн, мода дизайны жэне веб-дизайн
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
сия;ты багыттар эр тYрлi аспектшерде адамзат eмiрiн жетiлдiру Yшiн мацызды рел ат;арады [1]. Дегенмен сэулет дизайныньщ саласы ерекше орын алады, себебi ол тек кана гимараттарды емес, адамдардыц eмiр CYPУ ортасын, когамныц мэдениетiн, экологиялы; жагдайын да калыптастырады. Дизайнныц тYрi кеп жэне аткаратын кызметтерi де адамныц тYрлi кажеттiлiктерiне сай эртYрлi. Бiрнешеуiне токталып кeрейiк:
• Графикалыц дизайн жэне оныц цызметтерг. Графикалы; дизайн - визуалды коммуникацияныц ец негiзгi к¥ралдарыныц бiрi. Бул салада жумыс iстейтiн дизайнерлер акпаратты визуалды тYPде тиiмдi жетюзудщ эдiстерiн iздейдi. Логотиптер, бренд идентификациясы, жарнамалы; баннерлер, веб-дизайн элементтер^ элеуметтiк медиа графикасы жэне тагы баска кептеген визуалды ;уралдар графикалы; дизайнерлердщ жумысымен байланысты. Графикалы; дизайнныц аткаратын кызметi - тек акпаратты жетюзу гана емес, сонымен ;атар оны эмоционалды тYPде ;абылдауга ы;пал ету. Мысалы, жарнама индустриясында ;олданылатын тYCтер мен типография ар;ылы компанияныц брендi мен клиенттер арасындагы карым-катынас ;алыптасады.
• Онеркэсттгк дизайнныцрвлг. 0неркэсшт1к дизайн адам eмiрiнiц сапасын арттыруга багытталган шыгармашылы; жэне инженерлiк процесс болып табылады. Бул салада дизайнерлер eнiмнiц эстетикасын, функционалдыгын жэне ;олданушыныц тэжiрибесiн бiрiктiру Yшiн жумыс iстейдi. Энеркэсiптiк дизайнерлер турмысты; техникалар, кeлiктер, жиhаздар, электроника жэне бас;а да eнiмдердiц сырт;ы кeрiнiсi мен техникалы; ерекшелiктерiн жобалайды. Зерттеушi Зеиглер (2019) «0неркэсшт1к дизайн, ец алдымен, кYнделiктi турмыс;а ;ажетп заттарды адамдар Yшiн ыцгайлы жэне тартымды ету Yшiн ;ызмет етедЬ» деп атап кeрсетедi [2]. Сонымен ;атар eнеркэсiптiк дизайнныц мацызды аспектшершщ бiрi - экологиялы; аспект. ^аз1рп замангы дизайнерлер экологиялы; таза жэне ресурстарды Yнемдейтiн материалдарды пайдалану ар;ылы eнiмдердiц уза; мерзiмдiлiгi мен турактылыFын ;амтамасыз етуге умтылады.
• Интерьерлж дизайнныц цызметг. Интерьерлж дизайн адамныц eмiр CYPУ кецiстiгiн жаксартуFа, оны функционалды жэне эстетикалы; турFыдан ы^айлы етуге баFытталFан. Интерьерлiк дизайнерлер бeлмелердiц орналасуы мен жиhаздарын, жарыщтандыруды, тYCтердi жэне бас;а да элементтердi ескере отырып, кецiстiк ;урады. Интерьерлiк дизайн адамныц психоэмоционалды; жаFдайына да эсер етедь ОндаFы белгiлi бiр тYCтер мен кецiстiк элементтерi адамдардыц ^ц^^йте ы;пал ететiнi аныкталFан. Шемель: «Интерьерлж дизайн - бул адамды коршаFан ортаныц психологиялы; жэне функционалды; ^с^ттерт Yйлестiрудiц eнерi» деп сипаттайды [3]. Мысалы, кецселер мен жумыс орындарында дурыс уйымдастырылFан интерьер кызметкерлердiц eнiмдiлiгiн арттыра алады.
• Мода дизайны: эстетика мен функционалдыцтыц уйлесгмг. Мода дизайны -кшмдерд^ аксессуарларды жэне ая; киiмдi жасаумен айналысатын сала. Бул сала да эстетикалы; жэне функционалды; кызметтердi бiрiктiредi. Мода дизайнерлерi заманауи трендтер мен мэдениеттердi ескере отырып, кшм мен сэн элементтерш жасайды. Осы салада жумыс ютейтш дизайнерлер тек ;ана адам денесшщ эстетикалы; кeрiнiсiн жаксартуFа емес, сондай-а; денсаулы; пен ыцFайлылыкты да ескере отырып жумыс ютейдг ^азiрri замаеты мода дизайнерлерi экологиялы; материалдар мен технологияларды ;олдану ар;ылы сэндi эрi экологиялы; таза eнiмдер шыFарады. Еалым Вагнер: «Мода дизайны киiмдердiц тек сэндi Fана емес, денсаулы;ты корFауFа жэне коршаFан ортаFа зиян кел^рмей жасалатын eнiмдер болуы керек» деп тужырымдайды [4].
• Сэулет дизайныныц ерекшелггг. Сэулет дизайны - адамныц eмiр CYPУ жэне жумыс ютеу кецiстiгiн уйымдастыру мен жаксартуFа баFытталFан кYPделi эрi кeпкырлы сала. Бул сала Fимараттардыц функционалдыFын, эстетикасын, экологиялы; тазалыFын жэне адамдардыц кауiпсiздiгiн ;амтамасыз етудi кeздейдi. Сэулетшi eз жобасын жасай отырып, тек Fимараттыц сырт;ы келбетiн Fана емес, оныц шю ;урылымын да, пайдаланушылардыц кажеттiлiктерiн ескере отырып жоспарлайды. Жобалау барысында сэулетшi Fимараттыц тYрлi
сипаттамаларын, оныц когамдагы орнын, элеуметпк жэне экономикалык аспектшерш GipT^Tac жYЙе ретiнде карастырады. Сэулетшi Роберт Вентури eзiнiц 1966 жылгы ецбегiнде: «Сэулет - бул адамдардыц eмiр CYPУ ортасын уйымдастырудыц енерЬ» деп атап керсеткен болатын [5]. Бул птр сэулет дизайныныц терец мацыздылыгын жэне оныц когам eмiрiндегi ерекше орнын кeрсетедi. Себебi гимараттардыц курылымы, орналасуы, олардыц арасындагы байланыс адамдардыц психологиясына, элеуметтiк езара эрекеттесуше жэне когамдагы орнына Yлкен эсер етедь Мысалы, ашык кецiстiктердiц немесе жабы; орындардыц дурыс жобалануы жумыс процесшщ тиiмдiлiгiне, адамдардыц эмоциялык жагдайына, шыгармашылыкка ыкпал етуi мYмкiн. Бул дегенiмiз, сэулетшi тек гимараттыц сырткы кeрiнiсiн гана ойламай, оныц адам eмiрiне калай эсер ететiнiн де ескередь
^азiргi уакытта сэулет дизайныныц экологиялык аспектiлерi аса мацызды орын алады. ^оршаган ортага зиян келпрмейтш, энергияны тиiмдi пайдаланатын жэне табиги ресурстарды сактайтын гимараттар мен курылымдарды жобалау - бYгiнгi кYннiц басты мiндеттерiнiц бiрi. Экологиялык таза дизайн, эаресе климаттыц eзгеруi мен ресурстардыц шектелуiне байланысты ерекше мацызга ие. БYгiнде сэулетшiлер гимараттардыц экологиялык кeрсеткiштерiн жаксарту Yшiн тYрлi шешiмдер усынып жатыр. КYн панельдерiн, жел генераторларын жэне жацартылатын энергия кeздерiн пайдалану аркылы гимараттардыц энергия тиiмдiлiгiн арттыру басты багыт болып есептеледi.
Сэулет дизайныныц когамдагы орны мен рeлi тек гимараттардыц функционалдыгы мен эстетикасына гана емес, сондай-ак олардыц мэдени, элеуметпк жэне саяси эсерiне де байланысты. Эрбiр сэулеттiк жобада когамныц мэдениетi, тарихи мурасы, дэстYрлерi мен казiргi талаптары ескерiлуi тиiс. Гимараттар тек пайдалану Yшiн гана емес, олардыц когамдагы символдык рeлi де зор. Мэселен, мемлекетпк гимараттар, мэдениет орталыктары, ескерткiштер мен монументтер елдщ мэдени жэне саяси тарихын бейнелейдь Гимараттардыц сырткы тYрi мен шю курылымы когамныц eзiне деген ^зкарасын, оныц болашакка деген умтылысын, мэдениетш сипаттайды.
Сэулет дизайныныц тагы бiр мацызды аспектiсi оныц психологиялык эсерi болып табылады. Гимараттардыц iшкi жэне сырткы курылымы адамдардыц психологиясына эсер епп, олардыц мшез-кулкын, кeцiл-кYЙiн жэне жалпы жагдайын eзгертедi. Кецiстiктiц дурыс уйымдастырылуы, табиги жарыктыц кeп болуы, ашык жэне кец аумактардыц болуы адамдардыц стресске карсы туру кабшетш арттырады жэне олардыц eмiр CYPУ децгейiн жаксартады. Мысалы, ауруханалардагы немесе мектептердеп бeлмелердiц уйымдастырылуы мен табиги жарыкка деген кажеттiлiк зерттеулер аркылы дэлелденген. Осындай кецiстiктерде адамдар узак уакыт бола отырып, психологиялык тургыдан элдекайда жаксырак сезiнедi, бул олардыц денсаулыгына да оц эсерiн типзедь
Корытынды
Дизайнныц эртYрлi салалары eздерiнiц ерекшелiктерi мен кызметтерiн орындай отырып, когамныц мэдениеп, экономикасы жэне экологиясына мацызды эсер етедi. Эрбiр сала eзiнiц максаттары мен мiндеттерiне сэйкес, функционалды эрi эстетикалык шешiмдер усына отырып, казiргi замангы адамныц eмiр сапасын арттыруга багытталган. Бул салалар тек ^ркемдш шешiмдермен гана шектелмей, адамдардыц психологиясына, элеуметтiк карым-катынастарга жэне экологиялык мэселелерге де ыкпал етедь Эрбiр саланыц eзiне тэн ерекшелiктерi мен мацыздылыгы эртYрлi когамдардыц мэдениетiн, дэстYрлерiн жэне элеуметтiк кажеттшктерш ескерiп, эрбiр кезецде жаца тэсшдер мен идеяларды енгiзуге мYмкiндiк береди
Сэулет дизайныныц ерекше рeлi оныц адам eмiрi мен когамныц курылымына тiкелей эсер етуiнде жатыр. Сэулетшi гимараттарды, кецiстiктердi жэне когамдык орындарды жобалай отырып, тек техникалык талаптарды емес, адамныц eмiр CYPУ жагдайын да ескередь Эрбiр сэулеттiк жобаныц eзiндiк мэдени мэнi бар. Себебi гимараттар когамныц кундылыктарын, тарихи мураларын жэне мэдени дэстYрлерiн бейнелейдi.
Дизайнныц барлык тYрлерi езара тыгыз байланыста болып, когамныц дамуына, адамдардыц турмыс сапасыныц жаксаруына жэне олардыц кажеттшктерше жауап беруге багытталган. Бул процесте эрбiр дизайн багыты - графикалык дизайн, енеркэсштш дизайн, интерьерлж дизайн, мода дизайны немесе сэулет дизайны - езара толыктырып, бiр-бiрiмен Yйлесiмде жумыс ютейдь Мысалы, енеркэсiптiк дизайн инновациялык технологияларды пайдалануга багытталса, интерьерлiк дизайн адамныц элеуметпк жэне психологиялык кажеттiлiктерiн ескеред^ ал графикалык дизайн визуалды коммуникацияны жаксартуга ыкпал етедi. Эрбiр сала езшше мацызды жэне езара ыкпалдаса отырып, адамныц емiрiн жаксартуга, когамныц турактылыгын камтамасыз етуге жэне экологиялык тепе-тецдiктi сактауга кемектеседi.
^азiргi замангы дизайнныц басты тенденциялары мен талаптары оныц кепфункциялыгын, кепкырлыгын жэне езгермелшгш керсетедi. Эрбiр жаца кезец жаца мYмкiндiктер мен мэселелердi алып келед^ сондыктан дизайн саласындагы мамандардыц шыгармашылык элеует мен инновациялык кезкарасы мацызды рел аткарады. Сондыктан дизайн, ез кезегшде, тек керкемдiк немесе эстетикалык кубылыс ретiнде гана емес, технологиялык, элеуметтiк жэне экологиялык тургыдан мацызды сала ретшде карастырылуы тиiс. Осылайша, дизайнныц барлык тYрлерi, бiр-бiрiмен Yйлесiмдi жумыс iстей отырып, когамныц алга карай дамуында негiзгi багыттаушы ^шке айналады. Бул саладагы болашак зерттеулер жаца мYмкiндiктердi ашуга жэне дизайныц тшмдшгш арттыруга багытталган жаца тэсiлдердi табуга мYмкiндiк бередi. Дизайнныц каркынды дамуы мен зерттелуi когамныц барлык аспектшерше эсер ете отырып, оныц емiр CYPУ сапасын арттыруга ыкпал етедг Эр саланыц езiне тэн кызметш орындауы аркылы бiз тшмд^ эстетикалык жагынан тартымды жэне экологиялык таза орта калыптастыруга кол жеткiземiз.
ПАЙДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Харт, М. (2018). Графикалык дизайн: теория жэне практика. Нью-Йорк: Design Press. - 350 бет.
2. Зеиглер, К. (2019). Энеркэсштш дизайнныц непздерь Лондон: Industrial Design Publishing.
3. Шемель, Дж. (2017). Интерьерлж дизайн: кещспкп уйымдастыру енерь Париж: Interiors Journal. - 280 бет.
4. Вагнер, П. (2020). Мода дизайны: экология мен сэн Yйлесiмi. Берлин: Fashion Future Publications. - 300 бет.
5. Вентури, Р. (1966). Сэулет: адам емiрi мен когамды уйымдастыру енерь Лондон: Architectural Press.
