Научная статья на тему 'ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ПРОИЗВОДСТВА И ЕЕ РОЛЬ ПОВЫШЕНИЕ УРОВНЯ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ'

ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ПРОИЗВОДСТВА И ЕЕ РОЛЬ ПОВЫШЕНИЕ УРОВНЯ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
7
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОЦИАЛЬНАЯ ПОЛИТИКА / ДИВЕРСИФИКАТЦИЯ / БЛАГОСОСТОЯНИЕ / УРОВЕНЬ ЖИЗНИ / ЭКОНОМИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ / ИСТОЧНИКИ ДОХОДОВ / СОЦИАЛЬНЫЕ НЕРАВЕНСТВА / РАБОЧАЯ СИЛА / ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ ТРУДА / УРОВЕНЬ ОБРАЗОВАНИЯ / ПРОФЕССИОНАЛИЗМ / ТРУДОВЫЕ РЕСУРСЫ / КУЛЬТУРНАЯ ЖИЗНЬ

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Самиева Мехрангез Бобоевна

Диверсификатция является одним из направлений регулирования экономики. Она является основополагающим компонентом обеспечение благополучия и всестороннего развития граждан и общества в целом. В этом контексте автор статьи стремится объяснить формулировки социальной политики, предложенные модели экономистами в современных научных концепциях, роль диверсификатции в регулировании и улучшении социальной жизни населения Республики Таджикистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIVERSIFICATION OF PRODUCTION AND ITS ROLE INCREASING THE LIVING STANDARDS OF THE POPULATION

Diversification is one of the most important areas regulation of the economy. It is a component of the internal policy of the state and is aimed at ensuring the well-being and comprehensive development of citizens and society as a whole. The Republic of Tajikistan is a social state in accordance with Article 1 of the Constitution of the Republic of Tajikistan. In this context, the author of the article seeks to explain the formulations of social policy, the models proposed by economists in modern scientific concepts, the role diversification of the state in regulating and improving the social life of the population of the Republic of Tajikistan.

Текст научной работы на тему «ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ПРОИЗВОДСТВА И ЕЕ РОЛЬ ПОВЫШЕНИЕ УРОВНЯ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ»

About the authors:

Mirzoev Sinavbarsho Davlatshoevich - Assistant of the Department of Fundamentals of Entrepreneurship and Economics of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Aini street, 121. Tel: (+992) 933445400. E-mail: Sash71-71.@mail.ru.

Shahnozai Sharif — post-graduate student of the Department of Entrepreneurship and Economics, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Aini street, 121. Phone: (+992) 988582494. E-mail: rshahnoz92@mail.

ТДУ 339.564+338.33 (576) ДИВЕРСИФИКАТСИЯИ ИСТЕ^СОЛОТ ВА НА^ШИ ОН ДАР БАЛАНД БАРДОШТАНИ САТ^И ЗИНДАГИИ А^ОЛЙ

Самиева М.Б.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Давлат барои амалисозии самараноки вазифах,ои танзимкунандаи худ чунин фишангх,ои тавонои таъсиррасонй дорад, ба мисли конунгузории кишвар, бучети миллй, низоми андозу бочх,о. Тачрибаи аксари кишварх,ои чах,он тасдик мекунад, ки сарфи назар аз вобастагии объективии хдлли масъалах,ои ичтимой аз вазъи иктисодй ва сиёсии кишвар, сиёсати ичтимой мустакил буда, бо воситах,ои худ метавонад ба баланд бардоштани сатх,и некуах,волии мардум мусоидат намояд, ба майлу хох,иши шахрвандон чихдти рушди ичтимой таъсири хдвасмандкунанда расонад.

Тавре, ки тачрибаи чах,онй нишон медихдд, шугли ах,олй дар сохди кишоварзй минбаъд низ кох,иш хохдд ёфт ва танх,о тавсеаи бахши гайрикишоварзй дар дех,от бекориро кох,иш медихдд, сарчашмах,ои даромади сокинони дех,от, шах,ракх,ои ах,олинишинро афзоиш медихдд ва барои бех,тар гаштани некуах,волии онх,о мусоидат мекунад. Дар навбати худ, ин хдмчун хдвасманд кардан барои вуруди кадрх,ои баландихтисос ва алахусус дар истех,солоти кишоварзй хидмат хохдд кард, ки самаранокии онро зиёд мекунад. Мушкилоти рушди шугли алтернативй дар дех,от хдмчун яке аз сарчашмах,ои даромади ах,олй яке аз самтх,ои босуръати саноатикунонй ва хддафи эълоншудаи солх,ои 2018-2020 "Соли рушди дех,от, сайёх,й ва х,унарх,ои мардумй" мебошад. Х,амин тавр, шугли алтернативй дар дех,от х,ам шарти диверсификатсияи манбаъх,ои даромади ах,олй ва х,ам яке аз шартх,ои зарурии баланд бардоштани самарабахшй дар бахши кишоварзй ва кам кардани падидаи камбизоатй дар дех,от мебошад.

Бояд кайд кард, ки даромади ах,олии дех,от аз шугли гайрикишоварзй дар саросари чах,он меафзояд. Манбаъх,ои гайрикишоварзй такрибан 40-45% -и даромади дех,отро дар Амрикои Лотин ва Африкои Ч,анубии Сахарй, 30-40%-ро дар Осиёи Ч,анубй ва 40-50%-ро дар Аврупои Марказй ва Шаркй ташкил медихднд. Дар кишварх,ои ОЭСР, даромади гайрикишоварзии дехдонон аллакай нисбат ба даромади сирф кишоварзй бартарй дорад. Даромади хонаводах,ои дех,от аз манбаъх,ои зерин ба даст меояд: а) музди мех,нат; б) даромад аз фуруши мах,сулоти кишоварзй (хочагих,ои ёрирасони шахсй); в) арзиши мах,сулоти кишоварзй, ки дар дохили хонавода аз хочагих,ои ёрирасони шахсй истеъмол карда мешавад; г) даромади гайримутамарказ аз х,исоби шугли мустакилона, аз чумла фуруши занбуругх,о, мевагй ва дигар растаних,ои вах,шй, мох,й, шикор, пуст, дигар фаъолиятх,ои тичоратй, хизматрасонй, инчунин даромад аз амвол, яъне аз ичораи манзил, бино, ичораи замин ва гайра; д) нафака ва дигар пардохтх,ои ичтимой ва е) дигар даромадх,о, аз чумла дивидендх,о, арзиши субсидиях,о барои манзил, имтиёзх,о, фоизи пасандозх,ои бонкй ва гайра.

Бо рушди муносибатх,ои бозорй диверсификатсияи манбаъх,ои даромад на танх,о дар дех,от, балки дар шах,рх,ои кишвар ва дар мачмуъ тамоми иктисодиёт ба амал меояд. Дар шароити иктисоди бозорй раванди ба даст овардани даромади ах,олй дар ду марх,ила сурат мегирад: дар марх,илаи аввал, дар натичаи таъсири мутакобилаи омилх,ои истех,солй арзиши нав ба вучуд меояд; дуввум таксимоти арзиши навтаъсис дар асоси муносибатх,ои амволй, яъне аз руи омилх,ои истех,солй.

Таксими даромадх,о, ки тавассути бучаи давлатй сурат мегирад, раванди ташаккули них,оии даромади ах,олиро ба анчом мерасонад. Дар иктисодиёт ду усули асосии муайян кардани диверсификатсияи манбаъх,ои даромад мавчуданд: аз нуктаи назари назарияи арзиши мех,нат ва назарияи омилх,ои истех,солот (дар илми муосири иктисодй х,укмфармост). Тибки усули аввал, даромад танх,о бо мех,нати коргарон ба вучуд меояд, мувофики усули

дУЮм, хар як омил (мехнат, замин, сармоя) даромади худро дар шакли музди мехнат, ичораи замин, фоизи фоизхо ба даст меорад.

Тавре ки тахлил нишон дод, музди мехнат дар сохтори даромади ахолии чумхурй накши мухим мебозад, ки ин музди мехнат хамчун омили истехсолот мебошад. Ин шакли мухимтарини даромад барои корманд ва хавасмандкунй ба кори пурсамар мебошад. Илова бар ин, ахамияти бунёдии мехнат дар он аст, ки даромади аз дигар омилхои истехсолот ба даст омада бо омезиши мехнат бо он зич алокаманд аст. Махз фаъолияти бошуурона ва максадноки одамон омезишхои гуногуни омилхоро ташкил медихад ва боиси харакати хамаи омилхои дигари истехсолот мегардад. Аммо дар шароити душвор рушди муносибатхои бозорй бинобар набудани маблаF, хам давлат ва хам сохибкорон сиёсати саросарии пасти мехнатро пеш мегиранд, ки ин на танхо ба рушди истехсолоти чамъиятй халал мерасонад, балки ба паст шудани сатхи зиндагии ахолй оварда мерасонад.

Умуман, дар шароити рушди иктисоди бозорй, тибки меъёри мутобикати бозории коргарон дар чумхурй, даромади ахолй, асосан аз хисоби фуруши омилхои истехсолии ба онхо тааллукдошта, пеш аз хама мехнат ташаккул меёбад ва он гох сармоя ва кобилиятхои сохибкорй, инчунин, як кисми захирахои табий, алахусус замин. Масалан, тибки Фармони Президенти Чумхурии Точикистон (аз 9 октябри 1995; №342 ва 1 декабри соли 1997, №874) аввал 5G хазор гектар ва баъдан 25 хазор гектар замин барои рахо кардани ахолии дехот аз холати кашшокии шадид чудо карда шуд. Ё худ чй тавре дар Паёми навбатии Пешвои миллат зикр карда шуд «Хануз дар солхои OFOЗи истиклолият, яъне дар солхои бисёр вазнини 1992-1998 Хукумати мамлакат бо максади таъмин намудани ахолй бо махсулоти озука ва пешгирй кардани гуруснагй 75 хазор гектар заминро хамчун заминхои президентй таксим намуд. Илова бар ин, дар бист соли охир 138 хазор гектар замин, аз чумла 52 хазор гектар аз хисоби заминхои обй ба 1 миллиону 4GG хазор оила барои бунёди манзили истикоматй чудо карда дода шуд. Яъне 8 миллиону 8GG хазор нафар ахолии кишвар имконият пайдо карданд, ки шароити истикоматии худро бехтар намоянд. Дар 7G соли то замони истиклолият барои бунёди манзили истикоматй хамагй ба 53G хазор оила 77 хазор гектар замин дода шуда буд»[1]. Дар натичаи татбики ин фармонхо иктидори истехсолии китъахои замини наздихавлигй зиёд шуд ва мувофикан, манбаи даромади онхо низ афзоиш ёфт.

Дар шароити ташаккули иктисоди бозорй даромад аз фаъолияти сохибкорй чузъи таркибии системаи ташаккули даромади умумии ахолй гардид. Дар чараёни таFирёбии бозор шаклхои гуногуни моликият эътирофи хукукй гирифтанд, барои рушди фаъолияти сохибкорй шароити муайяни иктисодй, ичтимой ва хукукй фарохам оварда шуданд. Ин ба афзоиши хам андозаи мутлак ва хам хиссаи даромади сохибкорй дар сохтори даромади умумии ахолй мусоидат кард. ^обилиятхои сохибкорй шакли хоси мукофотонидан -даромади сохибкориро доранд. Он аз хачми сармояи ба тичорати сохибкорй гузошташуда: навоварии тичорати OFOЗкарда; хавфи сахмия; мехнати худи сохибкор; аз меъёри карз, вазъи иктисодиёт, вазъи конунгузорй, риояи интизоми хукукй ва шартномавй, аз максадхои иктисодии фаъолияти иктисодии амалишаванда вобаста аст.

Як аз манбаи мухимми даромади ахолиро сохибкории инфродй ташкил медихад. Дар мамлакат ин намуди фаъолияти сол аз сол афзуда истодааст. Чуноне аз ракамхои чадвали 2.3.3. бармеояд дар давраи солхои 2G13-2G2G шумораи шахрвандоне, ки ба фаъолияти инфиродии мехнатй (сохибкории инфироди) машFyланд (аз руйи шумораи шаходатнома ва патентхои додашуда) аз 174,8 то 3G4 хазор нафар ва ё беш аз 73,9 фоиз зиёд шудааст.

Ч,адвали 2.3.3.

Шумораи шахрвандоне, ки ба фаъолияти инфиродии мех,натй (сохибкории

инфироди) машFyланд (аз руйи шумораи шаходатнома ва патентной додашуда)

Нишондодхо 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Соли 2G2G нисбат ба соли 2G13, %

Хамагй, хаз. нафар 174,8 211,3 243,8 257,1 270,1 284,7 295,7 304 173,9

Ба 1GGGG нафар ахолй 214,2 252,9 285,1 294,1 302,4 311,9 317,5 319,78 149,3

Манбаъ: Муаллиф аз руйи: Точикистон: 3G - соли истиклолияти давлатй/Мачмуаи оморй. - Душанбе, 2G21. - С.367, уисоб кардааст.

Шумораи онхо бар хар 1GGGG нафар ахолии мамлакат аз 214,2 то 319,78 адад ва ё беш аз 49,3 фоиз зиёд шудааст. Ин аз он шаходат медихад, ки диверсификатсия манбаи даромадхои ахолй аз хисоби сохибкории инфродй сурат гирифта истодааст. Метавон гуфт, ки кисми зиёди ин табакаи шахрвандон ва хонаводахо ба Fайр аз даромади мехнатй аз чои кори асосй,

боз аъзои хонаводаи онхо аз хисоби сохибкории инфродй даромади иловагй мегиранд. Тахлили ракамхои омории чадвали 2.3.4. дар бораи нишондихандахои сохтори фаъолияти инфиродии мехнатй аз руйи фаъолияти иктисодй мебошад. Хиссаи сохибкории инфродй дар сохаи савдо ва хуроки умумй ва дигар намудхои фаъолият баланд аст, соли 2G2G мувофикан 25,2% ва 72,4%- ро ташкил додааст. Дар ин давраи тахлилй афзудани фаъолияти онхо дар сохаи ичтимой-фархангй ва дигар намудхои фаъолият мушохида мешавад, хиссаи онхо мувоффикан ба G,1 ва 18,3 банди фоиз афзудааст. Аммо дар хизматрасонии маишй ва савдою хуроки умумй нисбат ба соли 2G13 мувофикан G,8 ва 17,6 банди фоиз кохиш ёфтааст.

Гарчанде ки бозор барои интихоби намуди фаъолият дар сохахои мухталиф озодиро фарохам меорад, кисми ками чомеа кобилияти самаранок ба фаъолияти сохибкорй машFyл шуданро доранд. Аксарияти онхо аз чихати кобилиятхо, манфиатхо, принсипхои зиндагй, ба фаъолияти сохибкорй мувофикат намекунанд, зеро онхо кобилиятхои мувофик надоранд. Fайр аз он, кисми зиёди ахолй бо сабабхои дигари объективй (маъюбон, пиронсолон, донишчуён ва f.) наметавонанд дар муносибатхои молй-пулй фаъолона иштирок кунанд. Диверсификатсия манбаи даромадхо дар махалхои дехот бо туфайли ташаккул ва рушди сохибкории аграрй сурат гирифта истодааст. Бояд кайд намуд, ки дар бахши аграрии иктисодиёти мамлакат дар диферсификатсия манбаи даромади ахолй, ба Fайр аз хочагихои ёрирасон хочагихои дехконй накши калидй доранд. Зеро, машFyлини ин соха на танхо даромади мехнатй ба даст меоранд, балки сохиби даромади иловагй аз хисоби даромади хочагй ва фоидаи гирифташуда мешаванд. Дар мамлакат танхо дар хашт соли охир ё дар давраи солхои 2G13-2G2G шумораи хочагихои дехконй аз 87,6 то 179,G хазор адад ва ё 1G4,3% афзудааст. Замини истифодаи кишоварзии онхо, ки мухимтарин сармоя ва ё бавучуд орандаи даромад ва ё рента мебошад, дар ин давраи тахлилй аз 258G,8 то 26G6,4 хазор гектар ва ё G,1 банди фоиз афзоиш ёфтааст. Солхои 2G12-2020 карз ба шахсони вокей аз 382 то 2656,8 млн. сомонй афзудааст.

Аз он чумла, лизинг аз 1,9 млн. сомони то 6 млн. сомонй, ипотека (манзил) аз 56,6 млн. сомонй то 22G,5 млн. сомонй ва овердрафт аз 18,6 млн. то 84,6 млн. сомонй афзудааст. Масалан, дар давраи солхои 2G12-2020 хачми карз ба шахсони вокей 6,9, лизинг 3,1, карзхои иптоекй 3,9 маротиба ва овердрафт беш аз 4,5 маротиба афзудааст (ниг. чадвали 2.3.7). Ин маблаFхои карзй имконият медиханд, ки ахолй дар раванди фаъолияти сохибкории худ, неру бахшидани иктидори фондхои асосй (лизинг, хамчун сармояи асосй барои зухури чараёни даромадхо) ва халли масаълахои манзиливу истикоматй (ипотека) истифода барад ва сохиби даромади идловагй гардад.

Дар баробари ин, бояд кайд кард, ки шyFли расмй ва иктисодиёт наметавонанд хар хохиши кор карданро бо чойхои корй ва сатхи мукаррарии даромад таъмин кунанд. Хамаи ин лахзахо одамонро мачбур мекунанд, ки барои конеъ кардани ниёзхои худ дигар имкониятхоро барои ба даст овардани даромади иловагй чустучу кунанд. Далели раднашаванда мавчудияти "даромадхои Fайрирасмйм мебошад, ки ташаккули он ба мачмуи фаъолияти хисобнашуда асос меёбад: напардохтани андозхо (кисман ё пурра), истифодаи воситахои истехсолии корхонахо, бозори сояи хизматрасонии пулакй, содироти соя ва Fайра. Даромад аз шyFли Fайрирасмй кисми таркибии даромади умумии ахолй мебошад.

Аз назари хукукй зери мафхуми шyFли Fайрирасмй кормандони шyFлашон ба кайдгирифтанашудае фахмида мешавад, ки кафолати хифзи ичтимой ба онхо дода намешавад ва аз хисоби музди онхо пардохтхои ичтимой ва андоз гирифта намешавад[1, с.21]. ШyFли Fайрирасмй бештар дар иктисодиёти дехот мушохида мешвад. Аъзои хочагихо, коргарони корхонахои кишоварзй бинобар паст будани сатхи музди мехнаташон боз дар сохахои мухталиф фаъолият менамоянд.

Дар шароити таваррум, самаранокии барномахои ичтимоии давлатй кохиш меёбад, зеро андозаи вокеии пардохтхои ичтимой ба камбизоатон кохиш меёбад. Окибати таварруми саркубшуда пайдоиши бозори сиёх, нарххои дукаратаи хамон молхо, навбатхои азим ва тахминхо мебошад. Барои табакахои гуногуни ахолй, ки даромади якхела доранд, дастрасии баробар ба молхо аз байн меравад. Дар мачмуъ, фазои ичтимоию психологй дар чомеа бад шуда истодааст. Таварруми баланд на танхо мушкилоти иктисодй, балки ичтимоиро низ ба вучуд меорад. Шиддати ичтимой меафзояд ва устувории чомеа халалдор мешавад.

АДАБИЁТ

1. Жеребин В.М., Романов А.Н. Уровень жизни населения. / В.М. Жеребин - М.: ЮНИТИ - ДАНА, 2002. -592c.

2. Институциональные проблемы эффективного государства / Под ред. В.В. Дементьева, Р.М. Нуреева. -Донецк: Дон НТУ, 2011. - 372 с.

3. Кадырова "Доходы населения как фактор роста благосостояния", / Кадырова г. Воронеж, 2004. - 220с.

4. Конститутсияи Ч,умхурии Точикистон. - Душанбе, «Нашриёти Ганч», 2016. - 135с. - С.4.

5. Куганов Н.К. Специфика функционирования общественного сектора в региональной экономике»//Вестник Таджикского национального университета. / Н.К. Куганов - Душанбе: «Сино», 2013, 2/7 (123), - С. 179-184.

6. Мирсаидов А.Б. Основные тенденции развитие социального сектора и параметры становление социального государства в Республики Таджикистан / А.Б. Мирсаидов // Таджикистан и современный мир, 2016, № 3 (53) - С.262-269.

7. Мирсаидов А.Б., Ф.Шарифй. Государственные услуги: экономическое содержание, типология//Таджикистан и современный мир // Вестник ЦСИ при Президенте РТ.-Душанбе, 2016-№2 (52) -С.197-208.

8. Мирсаидова Ф.А. Государственное регулирование уровня жизни населения в Республики Таджикистан. // А.Б. Мирсаидов // Автореферат на соискание к.э.н.- Душанбе, 2020 - 27с.

9. Модели социального государства //http://studopedia.su/10_17147_modeli-sotsialnogo-gosudarstva.html.

10. Нуралиев А.Н. Уровень жизни населения: теория, мониторинг и пути повышения. / А.Н. Нуралиев -Душанбе, 2011, 180 с.

11. Паёми Президента Ч,умхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй». - Душанбе, аз 26.01.2021.

ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ПРОИЗВОДСТВА И ЕЕ РОЛЬ ПОВЫШЕНИЕ УРОВНЯ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ

Диверсификатция является одним из направлений регулирования экономики. Она является основополагающим компонентом обеспечение благополучия и всестороннего развития граждан и общества в целом.

В этом контексте автор статьи стремится объяснить формулировки социальной политики, предложенные модели экономистами в современных научных концепциях, роль диверсификатции в регулировании и улучшении социальной жизни населения Республики Таджикистан.

Ключевые слова: социальная политика, диверсификатция, благосостояние, уровень жизни, экономические условия, источники доходов, социальные неравенства, рабочая сила, производительность труда, уровень образования, профессионализм, трудовые ресурсы, культурная жизнь и др.

DIVERSIFICATION OF PRODUCTION AND ITS ROLE INCREASING THE LIVING STANDARDS OF THE POPULATION

Diversification is one of the most important areas regulation of the economy. It is a component of the internal policy of the state and is aimed at ensuring the well-being and comprehensive development of citizens and society as a whole. The Republic of Tajikistan is a social state in accordance with Article 1 of the Constitution of the Republic of Tajikistan.

In this context, the author of the article seeks to explain the formulations of social policy, the models proposed by economists in modern scientific concepts, the role diversification of the state in regulating and improving the social life of the population of the Republic of Tajikistan.

Keywords: social policy, diversification, welfare, standard of living, economic conditions, sources of income, social inequalities, labor force, labor productivity, level of education, professionalism, labor resources, cultural life, etc.

Сведения об авторе:

Самиева Мехрангез Бобоевна - соискатель кафедры экономической теории Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, Тел: (+992) 888830120.

About the author:

Samieva Mehrangez Boboevna - Applicant for the Department of Economic Theory, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Phone: (+992) 888830120.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.