Научная статья на тему 'Difficulties of disabled children tuition and preparation of future teachers for inclusive education'

Difficulties of disabled children tuition and preparation of future teachers for inclusive education Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
193
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДЕТИ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ / ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ / БУДУЩИЕ УЧИТЕЛЯ / СРЕДНЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ / МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ / УЧЕБНЫЙ ПРОЦЕСС / УЧЕБНАЯ СРЕДА / ЛИЧНОСТЬ РЕБЕНКА / ПРАВА РЕБЕНКА / СОЦИАЛЬНОЕ ПАРТНЕРСТВО / СОЦИАЛЬНАЯ АДАПТАЦИЯ / DISABLED CHILDREN (DC) / INCLUSIVE EDUCATION / FUTURE TEACHERS / SECONDARY EDUCATION / EDUCATIONAL METHODS / EDUCATIONAL PROCESS / EDUCATIONAL ENVIRONMENT / CHILD PERSONALITY / CHILD RIGHTS / SOCIAL PARTNERSHIP / SOCIAL ADAPTATION / КӯДАКОНИ КАМИМКОН (КК) / ТАҳСИЛОТИ ФАРОГИР (ИНКЛЮЗИЯ) / ОМӯЗГОРОНИ ОЯНДА / МАЪЛУМОТИ МИЁНА / УСУЛҳОИ ТАЪЛИМ / ҷАРАЁНИ ТАЪЛИМ / МУҳИТИ ТАЪЛИМӣ / ШАХСИЯТИ КӯДАК / ҳУқУқИ КӯДАК / ҳАМКОРИИ ИЧТИМОӣ / МУТОБИқШАВИИ ИҷТИМОӣ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бобоева Сайёра Бобораджабовна, Салимова Мадинахон Кадыровна

Статья посвящена обсуждению вопросов образования детей с ограниченными возможностями и подготовке будущих учителей к инклюзивному образованию. Отмечается, что инклюзивное образование является одной из актуальных проблем современного мира, и международное сообщество уделяет этому вопросу большое внимание. Подчеркивается, что Таджикистан как полноправный член современного общества прилагает большие усилия для решения этого социального явления. Константируется, что несмотря на успехи в системе инклюзивного образования, существует ряд недостатков, в том числе подготовка учителей. В статье предлагаются несколько способов обучения детей-инвалидов и подготовки учителей к инклюзивному образованию.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Проблемы воспитания детей с ограниченными возможностями и подготовки будущих учителей к инклюзивному образованию

The article dwells on the discussion in regard to the children upbringing with disabilities and future teachers’ preparation for inclusive education, upon the whole. It is underscored that the former is considered to be one of the urgent problems in the modern world, and international community pays great attention to the relevant issue. The authors of the article lay an emphasis upon the idea that Tajikistan, as a full member of modern society, is making great efforts to solve the mentioned social phenomenon. It is recognized that despite the successes in the relevant system, there are a numerous considerable number of shortcomings, including teacher training. In a nutshell, they offer several ways to educate children with disabilities and prepare teachers for inclusive education.

Текст научной работы на тему «Difficulties of disabled children tuition and preparation of future teachers for inclusive education»

УДК 21 ББК 863

МУАММОХОИ ТАЪЛИМИ Салимова Мадинахон Цодировна,

КУДАКОНИКАМИМКОН ВА дотсенти кафедраи фануои цамъиятии

ОМОДАСОЗИИ ОМУЗГОРОНИ ДД^БСТ; Бобоева Сайёра Боборацабовна, дотсенти

ОЯНДА БАРОИ ТАЪЛИМИ кафедраи психологияи ицтимой ва касбии МДТ "ДДХ

ФАРОГИР ба номи академик Б.Fафуров "(Тоцикистон, Хуцанд)

ПРОБЛЕМЫ ВОСПИТАНИЯ Салимова Мадинахон Кадыровна, доцент кафедры

ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ общественной науки ТГУПБП;

ВОЗМОЖНОСТЯМИ И Бобоева Сайёра Бобораджабовна, доцент

ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ кафедры социальной и профессиональной

УЧИТЕЛЕЙ К психологии ГОУ «ХГУ имени

ИНКЛЮЗИВНОМУ академика Б Гафурова»

ОБРАЗОВАНИЮ (Таджикистан, Худжанд)

DIFFICULTIES Salimova Madinakhon Qodirovna, Associate Professor of

OF DISABLED CHILDREN the department of social sciences under the TS ULBP;

TUITION AND PREPARA TION Boboeva Surayo Boborajabovna, Associate Professor of

OF FUTURE TEACHERS the department of social psychology and vocational

FOR INCLUSIVE department under the SEI "KSU named after acad. B.

EDUCATION Gafurov"E-mail: kpntolerans@mail.ru

Вожа^ои калиди: кудакони камимкон (КК), таусилоти фарогир (инклюзия), омузгорони оянда, маълумоти миёна, усулуои таълим, цараёни таълим, мууити таълимй, шахсияти кудак, ууцуци кудак, уамкории ичтимой, мутобицшавии ицтимой

Мацола ба баррасии масъалаи таълими кудакони камимкон ва тайёр намудани муаллимони оянда барои таълими фарогир равона гардидааст. Цайд мешавад, ки таълими фарогир яке аз муаммоуои мубрами замони муосир маусуб меёбад ва цомеаи цауонй ба ин масъала таваццууи зиёд зоуир менамояд. Зикр мешавад, ки Тоцикистон чун узви комилууцуци цауони имруза барои уалли ин падидаи ицтимой кушишуои хеле зиёд ба харц медщад. Тазаккур меравад, ки бо вуцуди муваффациятуо дар низоми таусили фарогир як цатор норасощое мавцуданд, ки омода намудани кадруои омузгорй, аз цумлаи ощо мебошад.Дар мацола роуу усулуои таълими кудакони имконияташон маудуд ва дар ин замина омода намудани муаллимонро барои таълими фарогир пешнщод гардидааст.

Ключевые слова: дети с ограниченными возможностями, инклюзивное образование, будущие учителя, среднее образование, методы обучения, учебный процесс, учебная среда, личность ребенка, права ребенка, социальное партнерство, социальная адаптация

Статья посвящена обсуждению вопросов образования детей с ограниченными возможностями и подготовке будущих учителей к инклюзивному образованию. Отмечается, что инклюзивное образование является одной из актуальных проблем современного мира, и международное сообщество уделяет этому вопросу большое внимание. Подчеркивается, что Таджикистан как полноправный член современного общества прилагает большие усилия для решения этого социального явления. Константируется, что несмотря на успехи в системе инклюзивного образования, существует ряд недостатков, в том числе подготовка учителей. В статье предлагаются несколько способов обучения детей-инвалидов и подготовки учителей к инклюзивному образованию.

Key words: disabled children (DC), inclusive education, future teachers, secondary education, educational methods, educational process, educational environment, child personality, child rights, social partnership, social adaptation

The article dwells on the discussion in regard to the children upbringing with disabilities and future teachers' preparation for inclusive education, upon the whole. It is underscored that the former is considered to be one of the urgent problems in the modern world, and international community pays great attention to the relevant issue. The authors of the article lay an emphasis upon the idea that Tajikistan, as a full member of modern society, is making great efforts to solve the mentioned social phenomenon. It is recognized that despite the successes in the relevant system, there are a numerous considerable number of shortcomings, including teacher training. In a nutshell, they offer several ways to educate children with disabilities and prepare teachers for inclusive education.

Муносибати ичтимой дар сохаи маориф такозо менамояд, ки дар фароянди омузишу парвариш дар муассисахои тахсилоти умумй, хамчунин барои ба омузиш фаро гирифтани кудакони камимкон шароити мусоид фарохам оварда шавад. Fояхо ва принсипхои тахсилоти фарогир хамчун тачрибаи байналхалкии татбиди хукукхои кудакони камимкон бори нахуст хануз дар соли 1994 дар эъломияи Саламонка муфассил дарч ёфтааст(11).

Мутобик ба маълумоти оморй солхои охир дар Ч,умхурии Точикистон шумораи тавлиди кудакони камимкон ру ба афзоиш овардааст. Ин тамоюл боиси ташвиши Х,укумати Ч,умхурии Точикистон гардида, бо максади ошкор намудани сабабхои зиёдшавии ин падида дар байни чомеа раванди омузишу тахки; ба рох монда шуд. Дар заминаи тадбирхои амалигашта муайян гардид, ки тавлиди кудакони камимкон ба омилхои зерин вобастагй доштаанд:

❖ таъмин нагардидани шароити мусоиди инкишофи кудак хднуз аз давраи дар батни модар карор доштани вай;

❖ беморихои ирсй ва модарзодй;

❖ дарачаи пасти шароити ичтимоии волидон;

❖ таъсири экологй;

❖ никохд хешутаборй.

Х,укумати Ч,умхурии Точикистон дар ин самт бо максади пешгирии ин мушкилот чорахои мушаххас андешида истодааст Аз чумла ^арори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон аз 13 январи соли 2016, №298 оид ба ворид намудани тагйирот ба ^онуни Ч,умурии Точикистон «Дар бораи бакайдгирии давлатии асноди холати шахрвандй» кабул гардид (4).

Мутобик ба тагйироти воридгардида, минбаъд байни хешутаборони наздик бастани никох, манъ гардид ва ин амал то андозае сатхи тавлидшавии кудакони камимконро кохиш хохад дод.

Айни хол дар кишвар 150 хазор нафар ашхоси камимкон ба кайд гирифта шудаанд, ки аз ин шумора наздик 25 хазор нафара кудакон мебошанд (8).

Х,олати чойдошта проблемаи дигареро барои чомеа боз мекунад, ин хам бошад ичтимоикунй ва ба тахсил фарогирии ин зумра кудакон аст. То хануз ин мушкилот дар самти рушди комили КК тарики фарохам овардани шароити мусоиди таълиму тарбия ба назар мерасад. Хдмзамон кобили зикр аст, ки волидони ин кудакон низ ба дастгирии равониву ичтимой ниёз доранд, зеро маълумот ва тачрибаи кофии тарзи нигохубини кудакони камимконро надоранд. Ин холат боиси аз тахсил дур мондани чунин кудакон ва таъмин нагардидани хукуку манфиатхои конунии онхо мегардад.

Яке аз роххои бехинасозии ин муаммо руй овардан ба таълими фарогир - инклюзия мебошад. Пахншавии мафхуми «инклюзия» пеш аз хама бо ташаккули равандхои демократикунонии тафаккури чомеа, ташаккули тахаммулгарой, кабули санадхои меъёрии байналмилалии хукукхои хар як одам, аз чумла, ба таълими пурра фаро гирифтан алокаманд аст.

Таълими фарогир (инклюзивй) ин чалби кудакони камимкон ба чараёни таълими мактаби умумй мебошад. Дар чараёни низоми фарогир хамаи бачагон якчоя ба омузиш фаро гирифта мешаванд. Дар Конуни ч,умхурии Точикистон "Дар бораи маориф" истилохи "тахсилоти фарогир" ворид карда шуд. Боиси зикр аст, ки татбику такмили таълимоти фарогир ба хайси яке аз самтхои мухими ислохоти сохаи маориф дар баробари рушду такомули пойгохи моддию техникии муассисахои таълимй хамчун барои рушди неруи инсонй заминаи боэътимод мегузорад.

Дар хама кишвархои пешрафта ба тахсилоти фарогир таваччухи хоса зохир мегардад ва Ч,умхурии Точикистон низ чун узви чудонашавандаи чомеаи чахонй аз ин дар канор нест.

Боби 5, моддахои 45-46 ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи хукуки кудак» пурра ба кудакони камимкон махдуд бахшида шуда аз чумла дар кисми 2 - моддаи 45-и конуни мазкур чунин оварда шудааст: «Бо максади ба кудаки маъюб таъмин намудани хаёти мукаммал ва мувофик ба шароите, ки мустакилияти пурра ва хамгироии ичтимоиро таъмин мекунад, у вобаста ба кобилияти чисмонй ва зехнии худ хукук дорад аз нигохубин, тахсил ва тайёрии махсус бархурдор бошад» (5).

Имруз давлат барои гирифтани маълумот ва омодагии касбии КК фарохамории шароити мусоиди таълим ва тарбияро кафолат медихад. Бархудор гаштани ин зумра кудакон аз маълумоти умумй дар муассисахои тахсилоти умумй ва махсус тарики ройгон ба рох монда шуда он бо воситаи конунхои амалкунандаи Чумхурии Точикистон ба танзим дароварда мешавад.

Аз чониби Хукумати Ч,умхурии Точикистон кабул гардидани Барномаи миллии тахсилоти фарогир барои солхои 2011-2015 басо саривактй буда, барои риоя ва рушди арзишхои миллй ва умумибашарй, башардустй ва тахаммулгарой накши мухим дорад. Татбики муваффаки ин барнома, барои чунин кудакон имкон медихад, ки онхо ба таълиму тарбияи босифат фаро гирифта шуда, худро хамчун узви комилхукуки чомеа эхсос намоянд (6).

Доир ба асосхои таълими фарогир ва вижагихои он дар шароити Точикистон ба чуз чанд ма^олаву навиштахои А. Байзоев (2), М. Сулаймонов, У. Хомидов (8), Б. Мачидова (6) тадкщоти зиёде ба анчом нарасидааст. Хол он ки дар ин самт хеле муаммохо, чй аз назари ичтимой ва чй аз назари равоншиносй ба назар мерасанд.

Таълими фарогир ба тагйирёбии низоми нави усулхои таълим ва тарбия вобаста мебошад. Ин низом ба рох мондани раванди маърифати волидон ва наздикони КК, тахаммули ахли чомеа нисбат ба чунин кудакон ва махсусан, омода сохтани омузгорон ба тахсилоти фарогирро талаб мекунад.

Дар шароити муосир татбики амалии тахсилоти фарогир дар Чумхурии Точикистон ба зинаи аввали фаъоли худ ворид гардидааст. Он тахсили якчояи кудакони камимконро бо кудакони солим дар шароити мактабхои тахсилоти умумй дар назар дорад. Яке аз хадафхои асосии ба тахсилоти фарогир чалб намудани кудак «Инкишофи шахсияти кудак дар чахорчубаи мутобикшавии ичтимой ва шароити мухити атроф» аст (9, 277).

Аммо аз суханони академик Ф. Шарифзода бар он ак;идааст, ки мархилаи мутобикшавии ичтимой ва шароити мухити атроф барои кудакони камимкон як катор муамморо пеш мегузорад (9, 278).

Падару модарони кудакони камимконро масъалаи тагйир додани шароити нав ба изтироб меорад, зеро сатхи омодагй ва бозомузии омузгорон, кормандони муассисахои таълимй ва заминаи моддиву техникии муассисахои таълимй бехбудиро талаб менамояд.

Ислохоти сохаи маориф, ки хамзамон бо тагйироти ичтимой ва сиёсии замони муосир ба рох монда шудааст ба чараёни омодагии омузгорони оянда низ таъсир мерасонад. Он тачдиди низоми шакл, метод ва технологияхои фаъолияти касбию педагогй, самтхои он, ташкил ва мазмуни тамоми чараёни таълиму тарбияро дар назар дорад. Ч,омеаи муосир ба омузгор талаботи махсус вогузор намуда, уро масъул намудааст, ки барои мустакилона аз худ намудани навгонихои ба амал омада, кушишнамояд.

Х,оло дар Точикистон, барои омода намудани омузгорон ба тахсилоти фарогир диккати чиддй дода мешавад(1).

Ч,адвали №»1.Сатхи фарогирии кудакони камимкон ба тахсил дар вилояти Сугд

Тахсили фарогир Тахсили хонагй Парваришгохи махсус барои кудакони ношунаво Парваришгохи ёрирасон барои кудакони сустацл МТТ №26 Комплекс-кудакистон барои кудакони цувваи босира ашон суст

1733/716 600/247 448/192 237/73 48/23 95/30

Хадафи асосии омодасозии омузгорон барои таълими фарогир

❖ ^обилияти интихоби окилона ва татбики барномахои тахсилотию ислохкунй;

❖ Омодагй ба мухити ислохкунии инкишофй;

❖ ^обилияти ба рох мондани фаъолияти ислохкунии педагогй

Одоби муоширати омузгор дар синфхои фарогир

❖ Вакте, ки омузгор бо кудакони камимкон сухбат месозад бояд бевосита ба у мурочиат намояд, на ба касе, ки уро хамрохй мекунад;

❖ Вакти шиносой бояд озодона ба у даст дароз намояд;

❖ Вакти шинос шудан бо шахси нобино хатман номи худ ва хозиринро гуяд;

❖ Х,ангоми сухбат бо ашхосе, ки дар муошират мушкил доранд, онхоро бояд бодиккат гуш дихад;

❖ Х,ангоми сухбат бо шахси дар аробачаи маъюбй нишаста ё асодору асобагалдор тавре бояд истод, ки чашмони харду дар як сатх бошанд.

Мусоидат ба хамкории ичтимой ва дустй байни кудакони камимкон ва кудакони солим

❖ Муносибати табии дустона;

❖ Муносибати бо эхтиром ва риояи хатмии коидахои рафтор;

❖ Рафтори мусбати ицтимой;

❖ Кумак ва хдмкории байнихамдигарй;

❖ Алокаманд намудани кумак бо эхтиром;

❖ Инкишоф додани кобилияти хамдардй дар кудакон;(7) Мух,ити таълимй:

Муносибати омузгорон, усули таълим, муошират дар синф ва ташкили танаффусхои мунтазам, мухити таълими тахсилоти фарогирро ташкил мекунад. Х,оло хар яке аз ин кисматхои таркибии мух,ити таълимро ба таври мухтасар шарх медихем. Муносибати омузгорон:

❖ Омузгорон бояд кобилияти гуш кардан, хамкадам ва пуртокат будан, муносибати боэхтиром ба сабку услуби инфиродии таълимии хар як хонандаро дошта бошанд;

❖ Эътироф намоянд, ки бачагон ба тарзи гуногун, бо суръати гуногун мехонанд, ёд мегиранд ва махз бо назардошти хамин гуногунихо машгулиятхоро ба накша гиранд;

❖ Фаъолияти худро вобаста ба вазъу холати хакикй ба накша гиранд, на ин ки тибки накшаи таълимии мукарраргардида;

❖ Бояд омузгорон донанд, ки кисме аз бачагон дар ин синф хамеша дорои мушкилоти муайян дар тахсил мебошанд (4).

Методикаи таълим:

❖ Омузгор метавонад сифати тахсилро дар синфи фарогир бо рохи истифода аз усулхои фаъоле, ки ба кудак равона шудаанд, баланд бардорад;

❖ Ба бачагон барои якчоя бозй ва тахсил кардан ва масъулиятро таксим намудан кумак расонад;

❖ Мушкилоти чойдоштаро дар чараёни омузиш то хадди имкон кохиш дихад ва инкишофи ин мушкилотро пешгирй намояд;

❖ Дар накшаи таълимию омузишй малакахоеро ворид намояд, ки дар хаёти хамаруза истифода шаванд;

❖ Цараёни таълимро шавковар гардонад. Танаффусх,ои мунтазам:

Фаъолияти аксарияти кудакони камимкон бояд сохторй ва дар айни замон чандир бошад. Барои ин танаффусхои мунтазам ташкил кардан ба максад мувофик аст. Танаффусхои мунтазам махсусан барои бачагоне муфид аст, ки дар тахсил, идрок ва рафтор мушкилй доранд, ё аз беморихои тулонй ва доимй азият мекашанд. Барои бачагоне, ки дар узвхои харакат ва тавозун мушкилй доранд, зуд-зуд тагйир додани холат (масалан як тарзи нишаст ба тарзи дигари нишаст) метавонад муфид бошад(5).

Х,амин тарик мо мухдмтарин тарзу усулхо ва рахёфтхои ташаккули фарханги чомеаи синфро дар низоми таълими фарогир баррасй намудем. Ин рахёфтхо ба омузгорон барои фарохам овардани фазои мусоиде кумак мерасонанд, ки дар он мухит хамаи хонандагон новобаста аз тафовутхояшон хуш пазируфта мешаванд. Муваффакияти хар як омузгор ба он вобаста аст, ки чй кадар кушиш ба харч дихад хамон кадар фазои амну оромро дар синф метавон бунёд намуд, то ки кудакони камимкон бо омузгорон ва хонандагон тавонанд хамкории муфид баркарор кунанд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Асосхои тахсилоти фарогир/Зери тахрири Н. Софий, Н.Каримова.-Душанбе.-2013.-250с.

2. Байзоев, А. Инклюзивное образование передовой опыт и проблемы его внедрения в условиях Таджикистана/А.Байзоев.- Душанбе: «ЭР-граф», 2016. - 409с.

3. Консепсияи миллии тахсилоти фарогир(инклюзивй) барои кудакони имконияташон махдуд дар Ч,умхурии Тоцикистон барои солхои 2011-2015.-Душанбе.-16с.

4. ^арори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон аз 13 январи соли 2016, №298 оид ба ворид намудани тагйирот ба ^онуни Чумурии Точикистон «Дар бораи бакайдгирии давлатии асноди холати шахрвандй»

5. Конуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи ху^у^и кудак»

6. Мачидова, Б. ва дигарон «Асосхои тахсилоти фарогир»/Б. Мачидова.- Душанбе: Ирфон, 2013

7. Модуль ТОТ «По инклюзивному образованию ознакомительный буклет» Душанбе 2015

8. Султонов, М. Асосхои тахсилоти фарогир/М. Султонов, У. Х^омидов//Илм ва инноватсия.-2015.-№3(13).-С.15-22

9. Шарифзода, Ф. Актуальные проблемы современной педагогики/Ф.Шарифзода. -Душанбе «Ирфон» 2010.- 328с.

10.Шархи Конвенсия дар бораи хухукхои одамони маъюб «Ин дар бораи кобилият аст» Юнисеф 2008.

11.Fl-life.com.ua/inclusion/?page_id=870

REFERENCES:

1. Fundamentals of Inclusive Education / under the editorship of N. Sofiy, N.Karimova / -Dushanbe, -2013. - 250 p.

2. Baizoev, A.M. "Inclusive Education and the Challenges of Integrated Education in Tajikistan" / AA Baizoev.

3. National Concept of Inclusive Education for Children with Disabilities in the Republic of Tajikistan for 2011-2015 - Dushanbe,

4. Resolution of the Majlisi Namoyandagon of the Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan dated January 13, 2016, No. 298 On Modification of the Law of the Republic of Tajikistan "On State Registration of Acts of Nationality".

5. The Law of the Republic of Tajikistan "On the Rights for the Child

6. Majidova, B. and others 'The Basics of Inclusive Education' / B. Majidova. - Dushanbe: Cognition, 2013.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Module TOT: "Inclusive Education Booklet" - Dushanbe, 2015.

8. Sultonov, M. Fundamentals of Inclusive Education / M. Sultonov, U. Homidov // Science and Innovation. - 2015. - №3 (13) - P. 15-22.

9. Sharifzoda, "Actual Problems Dealing with Modern Pedagogy" / F. Sharifzoda. - Dushanbe: Cognition, 2010.-328р.

10.Convention on the Rights of Persons with Disabilities "It is about Capability" UNICEF 2008.

1Lfl-Hfe.com.ua/mclusion/?page_id=870

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.