CC BY
1DOI: https://doi.org/10.24412/cl-36892-2024-24-181-186
Pages: 181-186
SUSTAINABLE DEVELOPMENT: INITIATIVES OF WOMEN IN SCIENCE AND BUSINESS
4th INTERNATIONAL CONFERENCE
DAVLATNING INTELLEKTUAL POTENTSIALI VA BUNGA AYOLLARNING
TA'SIRI
Dilnavoz Shavkidinova
katta o'qituvchi, Siyosiy fanlar bo'yicha falsafa doktori (PhD) "Toshkent Irrigatsiya va Qishloq Xo'jaligini Mexanizatsiyalashtirish Muxandislari Instituti"
Milliy Tadqiqot Universiteti Toshkent, O'zbekiston E-mail: [email protected]
_MAQOLA HAQIDA_
Kalit so'zlar: intellektual Annotatsiya: Yuqori intellektual salohiyatga ega
salohiyat, taraqqiyot, davlat, bo'lgan shaxslar yuqori intellektual qobiliyat, ijodkorlik va ayollar, ta'lim, bilim, iqtisodiy kuchli hissiy majburiyat kabi xususiyatlarning imkoniyatlar. kombinatsiyasiga ega bo'ladi. Kelajakdagi raqobatbardoshlik
salohiyati tobora bilimlar iqtisodiyoti jihatlariga asoslanib bormoqda, biroq mamlakat boyib borishi uchun boshqa shart-sharoitlar ham bajarilishi kerak. Bu mamlakatlar bilim va inson kapitali iqtisodiy taraqqiyot va farovonlikka qanchalik yaxshi ta'sir ko'rsatishiga asoslanadi. Ayollarni rivojlantirish va mehnatga jalb etish orqali davlatning intellektual salohiyatini oshirish mumkinligi aytiladi. Maqolada davlatning intellektual salohiyati va unga ayollar _taraqqiyotining ta'siri tahlil qilinadi._
THE INTELLECTUAL POTENTIAL OF THE STATE AND THE INFLUENCE OF
WOMEN ON IT
Dilnavoz Shavkidinova
senior lecturer, Doctor of Philosophy in Political Science (PhD) "Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers" National Research
University Tashkent, Uzbekistan E-mail: dilnavoz. shavqidinova@gmail. com
_ABOUT ATRICLE_
Key words: intellectual Abstract: Individuals with high intellectual potential capacity, development, state, have a combination of traits such as high intellectual ability, women, education, knowledge, creativity, and strong emotional commitment. Future economic opportunities. competitiveness is increasingly based on aspects of the _knowledge economy, but other conditions must be met for a
country to prosper. These countries are based on how well knowledge and human capital contribute to economic development and prosperity. It is said that the intellectual potential of the state can be increased through the development and involvement of women in labor. The article analyzes the intellectual potential of the state and the impact _of women's development on it._
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЙ ПОТЕНЦИАЛ ГОСУДАРСТВА И ВЛИЯНИЕ НА НЕГО
ЖЕНЩИН
Дильнавоз Шавкидинова
старший преподаватель, доктор философии в области политических наук (PhD) Национальный исследовательский университет «Ташкентский институт инженеров ирригации и механизации сельского хозяйства» Ташкент, Узбекистан E-mail: dilnavoz. shavqidinova@gmail. com
О СТАТЬЕ_
Аннотация: Люди с высоким интеллектуальным потенциалом обладают комбинацией таких черт, как высокие интеллектуальные способности, креативность и сильная эмоциональная приверженность. Будущая конкурентоспособность все больше зависит от аспектов экономики знаний, но для процветания страны должны быть соблюдены и другие условия. Эти страны основаны на том, насколько хорошо знания и человеческий капитал способствуют экономическому развитию и процветанию. Говорят, что интеллектуальный потенциал государства можно повысить за счет развития и вовлечения женщин в труд. В статье анализируется интеллектуальный потенциал государства и влияние на него развития женщин._
Yuqori intellektual salohiyat yuqori intellektual qobiliyat, ijodkorlik va kuchli hissiy majburiyat kabi xususiyatlar to'plamini o'zida mujassam etgan shaxslarni belgilaydi. Innovatsiyalar va bilimlar xalqaro iqtisodiy o'sish raqobatbardoshligining yangi ko'rsatkichlariga aylanib bormoqda, ular asosan universitetlardir. Ammo "bilim kapitali" yoki "intellektual salohiyat"ni milliy farovonlikka hissa qo'shuvchi omil sifatida o'lchash hali ham yangi sohadir.
Kelajakdagi raqobatbardoshlik salohiyati tobora bilim iqtisodiyoti jihatlariga asoslanib bormoqda, biroq mamlakat boyib borishi uchun boshqa shart-sharoitlar ham bajarilishi kerak, deydi Leif Edvinsson. Uning fikricha, intellektual kapitalga sarmoya kiritish nafaqat iqtisodiy o'sishni, balki barqaror o'sishni ta'minlaydi. "Mamlakat bugun boy bo'lishi mumkin, ammo ertaga nima bo'ladi? Bilim va inson kapitali barqaror bo'lishi kerak".
Ключевые слова:
интеллектуальный потенциал, развитие, государство,
женщины, образование,
знания, экономические
возможности.
Intellektual salohiyat oliy ta'limdagilar sonidan ko'ra ko'proq ta'lim sifati va inson tajribasiga bog'liq. Demak, ko'proq universitetlar qurish va ko'proq talabalarni oliy o'quv yurtlariga qabul qilish iqtisodiyot bitiruvchilarni tegishli ish joylari bilan ta'minlay olmasa yoki innovatsion kompaniyalarni tashkil etish uchun sharoit yaratmasa, intellektual kapitalni yaratmaydi. Jahon bankining fikricha, intellektual boylik odamlar hayotini yaxshilash bilan birga, ularga yuqori daromad keltirishi mumkin. "Intellektual kapitalda katta rol o'ynaydigan madaniy o'lchov bor, bu ochiqlik, tavakkalchilik va yangilanishga tayyorlikni o'z ichiga oladi", dedi Edvinsson.
Intellektual kapital - bu kelajakda daromad olish qobiliyati va u kutish, barqarorlik, oldindan o'ylash va qiymat qo'shish imkoniyati haqidadir. Binobarin, milliy intellektual salohiyat mamlakatlarning boshqa davlatlarga nisbatan raqobatbardosh ustunligini ta'minlovchi va mamlakatning kelajakdagi rivojlanish salohiyatini belgilab beruvchi bilim, donolik, qobiliyat va tajribadan iborat. Intellektual qobiliyatni o'lchash qiyin, ammo ta'lim, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari infratuzilmasi, bozor ochiqligi va tadqiqotlarni o'z ichiga olgan o'lchanadigan ko'rsatkichlarning kombinatsiyasi ba'zi ko'rsatkichlarni beradi.
Mamlakatda boylikni yaratish va qo'llab-quvvatlash uchun uning aholisi uchun ish va daromad talab etiladi. Odamlarni ish bilan ta'minlash uchun mahalliy yoki xorijdagi odamlar yoki korxonalar sotib olishga tayyor bo'lgan tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish talab etiladi. Bu o'z navbatida mahsulot va xizmatlarning sifati va narxi bo'yicha jahon bozorida raqobatbardosh bo'lishini talab qiladi.
Intellektual salohiyat innovatsiyalar va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishda muhim rol o'ynaydi. Qaerga bormayin, biz intellektual mulk bilan o'ralganmiz. Savdo belgilari iste'molchilarga mahsulotlarning kelib chiqishini bildiradi. Dizayn mahsulotlarning qanday ko'rinishini belgilaydi. Mualliflik huquqi kitoblar, musiqa, rasmlar, fotosuratlar va filmlar kabi badiiy ijodga imkon beradi. Patentlar texnologiyaning barcha sohalarida texnik ixtirolarni himoya qiladi. Intellektual mulkning roli talab va tarmoqlarning keng doirasiga ta'sir etuvchi kuchga aylandi va bu nafaqat innovatsiyalarga, balki savdo, raqobat, soliqlar va boshqa sohalarga ham ta'sir ko'rsatadigan tobora ta'sirchan doiraviy shartga aylandi. Haqiqat shundaki, intellektual mulk asosiy va keng tarqalgan. Hozirgi iqtisodda, ayniqsa, yer, mehnat va kapital kabi an'anaviy ishlab chiqarish omillari bilan solishtirganda, boylik yaratishda bilimlarni yaratish va boshqarish asosiy rol o'ynaydi.
Rivojlanish o'sish yoki ijobiy o'zgarish sifatida belgilanadi. Har bir shaxs, ya'ni shaxsdan tortib butun jamiyatgacha, o'sishni va rivojlanishni xohlaydi. O'zlashtirish Bu rivojlanishni qo'llab-quvvatlash uchun bilim va ko'nikmalarni talab qiladi. Binobarin, ta'lim barcha
darajadagi rivojlanishni to'ldiruvchi va harakatlantiruvchi muhim omil hisoblanadi. Shaxsning rivojlanishi juda sub'ektiv bo'lishiga qaramay, ta'lim fikrlashdan tortib gapirish va o'zini namoyon qilishgacha bo'lgan umumiy rivojlanish uchun zarurdir. Ta'lim - bu shaxsini kamol toptirishda harakatlantiruvchi kuchdir. Bu odamni turli nuqtai nazarlarga ega bo'lib, aniq va keng ko'rishni rivojlantirishga imkon beradi. Bu ko'proq yechimga yo'naltirilgan yondashuvni hamda yaxshilangan tushunish va tahlil qilish qobiliyatlarini o'z ichiga oladi .
Ayollarning iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirish. Xotin-qizlarning salohiyatini to'liq ochib berish, iqtisodiy maqsadlarimizga erishish uchun sharoit yaratish ustuvor vazifadir. Lekin, mamlakatlarda makro darajada, butun mamlakat bo'ylab ayollarning mehnatda ishtirok etish darajasini oshirish uchun katta salohiyat mavjud. Ko'plab yuqori malakali ayollar ish bilan ta'minlangan korporativ darajada va imkoniyati yuqori ayollarni eng katta hissa qo'shishi mumkin bo'lgan yetakchi lavozimlarga ko'tarishda davom etish kerak. Lekin, yirik korporatsiyalarning samimiy sa'y-harakatlariga qaramay, korporativ ierarxiyada yuqoriroq ko'rinishda ayollarning ulushi tezda ko'paymaydi.
Ayollarning iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirish ayollar huquqlari va gender tengligini amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega. Ayollarning iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirish ayollarning mavjud bozorlarda teng ishtirok etish qobiliyatini o'z ichiga oladi; ularning ishlab chiqarish resurslaridan foydalanishi va ularni nazorat qilish, munosib mehnatga ega bo'lish, o'z vaqtini, hayotini va tanasini nazorat qilish; va uy xo'jaligidan tortib xalqaro institutlargacha bo'lgan barcha darajadagi iqtisodiy qarorlarni qabul qilishda ovoz, vakolat va mazmunli ishtirok etishni kuchaytirish zarur.
Qachonki ayollar ko'proq ishlasa, iqtisod o'sadi. Ayollarning iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirish boshqa ijobiy rivojlanish natijalari bilan bir qatorda samaradorlikni ham oshiradi, iqtisodiy diversifikatsiya va daromadlar tengligini ham ko'paytiradi. Masalan, OECD (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti) mamlakatlarida ayollar bandligi darajasini Shvetsiyanikiga mos ravishda oshirish YalMni (yalpi ichki mahsulot) 6 trillion AQSH dollaridan ko'proqqa oshirishi mumkin, ammo bu o'sish avtomatik tarzda emasligini tan olish kerak. Bu genderga asoslangan tengsizlikning kamayishiga olib keladi. Aksincha, gender tafovutlari iqtisodiyotda yalpi ichki mahsulotning taxminan 15foizga kam tashkil etishiga sabab bo'ladi.
Ayollar va qizlarning bilim olish darajasini oshirish ayollarning iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirishga va yanada kengroq iqtisodiy o'sishga yordam beradi. Ta'lim, malaka oshirish va hayot davomida malaka oshirish, ayniqsa, ish joylariga ta'sir ko'rsatadigan tezkor texnologik va raqamli o'zgarishlarga hamqadam bo'lish - ayollar va qizlarning salomatligi va farovonligi, shuningdek, ularning daromad olish imkoniyatlari va rasmiy mehnatda ishtirok etishi uchun juda
muhimdir. Ta'lim darajasining oshishi OECD mamlakatlarida so'nggi 50 yil ichida iqtisodiy o'sishning qariyb 50 foizini tashkil etadi. Biroq, aksariyat ayollar uchun ta'limdagi sezilarli yutuqlar mehnat bozoridagi yaxshi natijalarga olib kelmadi ya'ni mehnat bozorida ayollar ulushi sezilarli darajada katta o'smagan.
Ayollarning iqtisodiy tengligi biznes uchun yaxshi. Kompaniyalar ayollar uchun bandlik va etakchilik imkoniyatlarini oshirishdan katta foyda ko'radi, bu esa tashkiliy samaradorlik va o'sishni oshiradi. Taxminlarga ko'ra, yuqori boshqaruv fùnktsiyalarida uch yoki undan ortiq ayol bo'lgan kompaniyalar tashkiliy samaradorlikning barcha o'lchovlarida yuqori ballga ega.
Agar kompaniyalar uni yuqori darajaga ko'taradigan o'rta darajadagi ayollar sonini ko'paytirsa, bu rivojlanish chiziqg'ining shaklini sezilarli darajada o'zgartiradi. Yuqori rahbarlikka erishgan ayollarning ko'pchiligi yetakchilikka intilishadi. Lavozimlarga ko'proq ayollarni ko'tarish kompaniyalarga o'z ijroiya qo'mitalari tarkibini muvozanatlashda yordam beradi, bu esa o'z navbatida har bir darajadagi gender xilma-xilligining eng yuqori darajaga ko'tarish ehtimolini oshiradi.
Ayollarni nimanidir qila olmasligiga ishontiradigan to'siqlarni olib tashlash ancha murakkab vazifadir. Iste'dodlar jamlangan katta chiziqlarda minglab kichik chiziqlarning minglab sabablari va imkoniyatlari mavjud. Bu shuni anglatadiki, muommolarni hal etishda bir martalik yechimlar hech qachon muvaffaqiyat qozonmaydi. Ayollarning bilim va salohiyatini oshirish uchun jamiyatlarda, mamlakatlarda har tomonlama turli xil o'zgartirishlarni amalga oshirish talab etiladi.
Xulosa
Davlatlar ayollarning intellektual salohiyatini rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirishlari kerak:
Ayollarga o'z salohiyatini to'liq ro'yobga chiqarish va samaradorlikni oshirishga yordam berish uchun ta'lim va sog'liqni saqlash sohalariga sarmoya kiritishlari;
Ayollarning intellektual va iqtisodiy tomondan o'sishini oshirish, ular uchun ish o'rinlarini yaratish va gender tengligini rivojlantirish uchun davlat infratuzilmasi loyihalarini, qaror va qonunlarilarini ishga tushirish lozim;
Jamiyatning savodsizlikdan savodxonlikka o'tishida ayollarning xizmatlarini inkor etib bo'lmaydi. Eng asosiysi, ayollarga ta'lim olishda yordam berish va ularni ish bilan ta'minlashni ko'paytirish, ularni rivojlantirish mamlakatning rivojlanishi va uzoq muddatli maqsadlarga erishish qobiliyati uchun juda muhimdir. Odatda oilada asosan ona ikkala jinsdagi bolalarni ham maktabga borishga va yaxshi o'qishga undaydi. Ayollarning roli oila va jamiyatning uzoq muddatli salohiyatini oshirishga olib keladigan takomillashtirish zanjirida birinchi o'rinda turadi.
Foydalanilagan adabiyotlar ro'yxati:
1. Leif Edvinsson va Kerol Yeh-Yun Lin (2010) Milliy intellektual kapital: 40 ta davlatni taqqoslash. Springer.
2. https://solability.com/the-global-sustainable-competitiveness-index/the-index/intellec-tual-capital
3. Stiven Xaber, "Patentlar va xalqlar boyligi", Jorj Meyson qonunining sharhi (2015), 23,
811.
4. Iqtisodiy Hamkorlik va Rivojlanish Tashkiloti (OECD), Intellektual mulkning iqtisodiy ta'sirini o'rganish (Parij: OECD, 2015), http://www.oecd.org/sti/ieconomy/KBC2-IP.Final.pdf.
5. Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (WIPO), "Kichik va o'rta korxonalarda intellektual mulk huquqlari va innovatsiyalar" (Parij: WIPO, 2015), http://www.wipo.int/export/sites/www/sme/en/documents/pdf/iprs_innovation.pdf
6. Xalqaro valyuta jamg'armasi (2018). Ayollarning iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirishga intilish https://www.imf.org/en/Publications/Policy-Papers/Issues/2018/05/31/p-p053118pursuing-womens-economic-empowerment
7. Dilnavoz Shavkidinova, Feruza Suyunova, & Jasmina Kholdarova. (2023). Education is an Important Factor in Human and Country Development. Current Research Journal of Pedagogics, 4(01), 27-34. https://doi.org/10.37547/pedagogics-crjp-04-01-04
8. PwC, Women in Work Index 2018. Mavjud: https://www.pwc.co.uk/services/eco-nomics-policy/insights/women-in-work-index.html
9. Cuberes, D. va Teignier, M. (2016). Mehnat bozoridagi gender bo'shliqlarining umumiy ta'siri: miqdoriy baho. Journal of Human Capital, 10(1), 1-32. https://doi.org/10.1086/683847 va Ferrant, G. and A. Kolev (2016), Ijtimoiy institutlarda gender diskriminatsiyasi uzoq muddatli o'sish uchun muhimmi??: Mamlakatlararo dalillar. OECD Rivojlanish markazining ishchi hujjatlari, №. 330, OECD nashriyoti, Parij, https://doi.org/10.1787/5jm2hz8dgls6-en
10. OECD, Ta'lim, bandlik va tadbirkorlik sohasida gender tengligi: MCM 2012 uchun yakuniy hisobot. http://www.oecd.org/employment/50423364.pdf
11. BMT Ayollari, 2015-2016 yillardagi dunyo ayollari taraqqiyoti. 2-bob, p. 69.
12. https://globalvolunteers.org/global-role-of-women/
13. McKinsey & Company, Ayollar masalasi: tezlashish vaqti. Gender xilma-xilligiga 10 yillik tushunchalar 2018. Mavjud: https://www.empowerwomen.org/-/media/files/u-n%20women/empowerwomen/resources/hlp%20briefs/unhlp%20full%20report.pdf
