CC BY
6
Oripov Sh.Q.
"Andijon Davlat Tibbiyot Instituti"
COVID-19 TA'SIRI NATIJASIDA GEPATOBILIAR TIZIMDAGI
KLINIK O'ZGARISHLAR
Annotatsiya: Koronaviruslar (Coronaviridae) - RNK-saqlovchi viruslarning katta oilasi bo 'lib, xayvonlarni (ularning tabiiy xujaylarini), hamda odamlarni infitsirlash xususiyatiga ega. Serologik va filogenetik tahlil natijalari asosida koronaviruslar turtta oilaga bo'linadi: Alphacoronavirus, Betacoronavirus, Gammacoronavirus va Deltacoronavirus. Odamlarda koronaviruslar qator kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin - o 'tkir respirator infeksiyaning (ORVI) yengil shakillaridan og 'ir o 'tkir respirator sindromgacha (TORS ili SARS). Hozirgi davrda aholi orasida to'rtta mavsumiy koronavirus (HCoV-229E, -0C43, -NL63 va HKU1) tarqalganligi ma'lum bo'lib, bu viruslar yil davomida ORVI tuzilmasida kuzatiladi, hamda odatda yuqori nafas olish yo 'llarining yengil va o 'rta darajadagi shikastlanishlarini keltirib chiqaradi, shuningdek ikkita yuqori patogen koronavirus - yaqin sharq respirator sindrom virusi (MERS) vayangi koronavirus infeksiyasi COVID-19 mavjud
Kalit so'zlar: Covid-19, gepatobiliar tizim, immun tizim, a'zolarning yallig 'lanishi.
Oripov Sh.Q.
Andijan State Medical Institute
CLINICAL CHANGES IN THE HEPATOBILIAR SYSTEM AS A
RESULT OF COVID-19
Annotation: Coronaviruses (Coronaviridae) are a large family of RNA-storing viruses that infect animals (their natural hosts) as well as humans. Based on the results of serological and phylogenetic analysis, coronaviruses are divided into three families: Alphacoronavirus, Betacoronavirus, Gammacoronavirus and Deltacoronavirus. In humans, coronaviruses can cause a range of illnesses, from mild forms of acute respiratory infection (ORVI) to severe acute respiratory syndrome (TORS or SARS). It is now known that four seasonal coronaviruses (HCoV-229E, -0C43, -NL63, and HKU1) are prevalent in the population, and that these viruses are observed throughout the year in the ORVI structure, and are usually mild to moderate respiratory infections. causes moderate injuries, as well as two highly pathogenic coronaviruses - Middle East Respiratory Syndrome Virus (MERS) and a new coronavirus infection COVID-19
Keywords: Covid-19, hepatobiliary system, immune system, organ inflammation.
мЭкономнка h соцнумм №6(97)-1 2022
www.iupr.ru
220
Dolzarbligi. 2019-yilning ohirida Xitoy Xalq Respublikasida yangi koronavirus infeksiyasining ko'tarilishi kuzatildi, uning epitsentri Uhan shaxri -Xubey viloyatida bo'lgan. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) 2020-yil 11- fevralda yangi koronavirus tomonidan chiqarilgan infeksiyaning rasmiy nomini belgilab berdi COVID-19 («Coronavirus desease 2019>>) Xalqaro qo'mita 2020-yil 11-fevralda viruslar toksonomiyasi bo'yicha infeksiya qo'zg'atuvchisiga SARS-CoV-2 rasmiy nomini berdi. SARS-CoV-2 bir zanjirli RNK-ushlovchi virus bo'lib, coronaviridae oilasiga mansub. SARS-CoV-2 ning S-oqsili angiotenzin aylantirib beruvchi ferment (APF2) ga o'xshash. Virus inson organizmiga yuqori nafas yo'llaridan tushgach, respirator epiteliy, alveolotsitlar, alveola monotsiti, tomirlar endoteliysi, oshqozon-ichak epiteliysi, peshob yo'llari epiteliysi, Makrofaglar, xatto miokard va markaziy nerv tizimi kabi boshqa sistema va organlar retseptorlariga ta'sir ko'rsatadi. Bu kasallikning tub patogenlik moxiyati destruktiv-produktiv trombovaskulit va giperkoagulyatsiyali sindrom, mikroangiopatiya va immun tizimning noadekvat javobi xicoblanadi. Kasallar organizmida SARS-CoV-2 ga javoban immun tizimini giperergik qo'zg'alishi, kuchli tizimli yallig'lanish sindromiga, o'pka alveolyar to'qimasi va boshqa a'zolarning og'ir o'zgarishiga alteratsiyasi va septik shok rivojlanoshiga sababchi bo'ladi.
Ishning maqsadi: Erkak va ayollarda covid-19 virusining gepatobiliar tizimiga ta'sirini va uchrash ko'rsatkichlarini aniqlash.
Tadqiqot usullari: Covid-19 bilan kasallangan va tasdiqlangan bemorlardan, 99 ta bemor, 49 nafar ayol, 50 nafar erkak holati o'rganildi.
O'rganish natijalari: COVID-19 ning kritik xolati sitokinli to'fonning turlaridan biri bo'lib, uning namoyon bo'lishida birlamchi va ikkilamchi gemofagotsitar limfogistiotsitoz yoki makrofaglarning faollashish sindromi xisoblanadi. Sitokin bo'roni keltirib chiqargan o'ziga hos, virusli SARS-CoV-2-endotelit deb nomlangan, patogenezida mikrosirkulyator oqimning shikastlanishi muhim rol o'ynaydi. Autopsiya tadqiqot materiallariga xamda kasallikning klinik manzarasiga asosan minimal darajada COVID-19 ning quyidagi morfologik va klinik turlarini ajratish mumkin: yurak, miya, ichak, buyrak, jigar, diabetik, tromboembolik (o'pka arteriyasining tromboemboliyasida), septik (bacterial va mikotik sepsis mavjud bo'lmaganda), COVID-19 bilan kasallangan bemorlarda oshqozon- ichak trakti shikastlanishining asosiy patogenetik mexanizmlari sifatida virusning epiteliotsitlarga bevosita ta'siri, sitokinli bo'ron ichak neyroregulyatsiyasiga bilvosita ta'sir qiladi. COVID-19da jigar shikastlanishi: bir nechta tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki covid-19 infeksiyasida jigar shikastlanishi, asosan gepatotsitlar o'rtacha sitolizi va jigar transaminazalari darajasining oshishi Bilan namoyon bo'ladi. Ushbu jarayon virusning gepatotsitlarga bevosita ta'siri natijasida kelib chiqadi.
Xitoyning: Uxan, Chzetsyan, Juanjou, Lanchjou kabi viloyatlarida bemorlarda olib borilgan tadqiqotlarda, bemorlarning: ishtaha pasayish, ko'ngil
'^KOHOMHKa h соцнумм №6(97)-1 2022
www.iupr.ru
221
aynish, qusish, diaгeya, hid va ta'mning o'zgaгishi kabilaг aniqlandi, Ameгika gastroenterology ma'lumotiga ko'гa jigaг feгmentlaгining ko'tarilishi covid-19 bilan Kasallangan va tasdiqlangan bemorlarning 20-30 foizida uchraydi. Ushbu viloyatlarda N.Chen va boshqalar malumotiga ko'ra o'гganilgan 99 holatdan bemorlarning 30 foizdan ko'pгog'ida jigaг shikastlanishi belgilaгi ALT, AST, S-гeaktiv oqsil kabilar ko'taгilishi aksincha gipoalbuminemiya(40gG'l)gacha kamayishi aniqlangan. Bu ko'гsatkicЫaг yuqoгidagi viloyatlarda yashovchi bemorlarda turlicha ekanligi aniqlandi. Chzetsyan viloyati 16%, Lanchjou viloyati 6.2%-22%, eng yuqori ko'гsatkich Uxan viloyatida ekanligi aniqlandi (24,1%-36,6% gacha), Olimlar bunga sabab qilib virusli yuklama, qonda viгemiya daгajalaгini yuqoriligini sabab qilib ko'гsatishdi. Bemoгlaг jinsiga ko'ra yuqoridagi foizlarning kasallangan bemoriaming 58.2%-73.2% foizi erkaklarga, 26.8% -41.9% foizi ayollarga tog'гi kelishi aniqlangan.
Xulosa: Covid-19 fonida jigar disfunksiyasi uchun o'ziga xos gepatotropik terapiya tamoyillari yetarlicha ishlab chiqilmagan. Davolashda asosiy ro'l bemoгlaming holatini yetariicha baxolash, o'z vaqtida to'g'гi muolajalar olib borishga asoslanadi. Bemorning ishtaxasini pasayishi, gipoalbuminemiyani baгtaгaf qilish, o'pka ventilyatsiyasini tiklash bilan antiagregant, antikoagulyant va albatta gepatoprotektorlar berish sitokinli bo'гonga qaгshi kuгashish bemoгlaгda davo muolajalami samaгali bo'lganligi jigar sinamalarini meyorga kelishi bemor shikoyatlarini kamayishi dinamikada bemor holatini yaxshilanib borishi davolash isЫaгini tog'гi boгayotganligini ifodalab beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Профилактика, диагностика и лечение новой коронавирусной инфекции (COVID-19). Версия 9 от 26.10.20. Временш'е методические рекомендации Министерства здравоохранения Российской Федерации.
2. Ивашкин В.Т., Шептулин A.A., Золникова О.Ю., Оxлобo'стин A.B., Полуэктова E.A., Трухманов A.C., Широкова E.A., Гоник М.И., Трофимовская Н.И. Новая коронавирусная инфекция (COVID-19) и система органов пиhеварения. Российский журнал гастроэнтерологии, гепатологии, колопроктологии
3. Vetter P, Vu DL, L'Huillier AG, Schibler M, Kaiser L, Jacqueгioz F. Clinical features of covid-19. BMJ.
"Экономика и социум" №6(97)-1 2022
www.iupr.ru
222
