CC BY
8ВЫРАЖЕНИЯ ИМЕННОГО СКАЗУЕМОГО С ПОМОЩЬЮ КАЧЕСТВЕННЫХ ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ В ТАДЖИКСКОМ И ФРАНЦУЗСКОМ ЯЗЫКАХ
В данной статье проводится сопоставительный анализ именных сказуемого, с использованием качественных прилагательных в таджикском и французском языках. Авторы старались определить использование именное сказуемого с помощи степени сравнение прилагательное. Также в данном статье показано различия использование прилагательное в роли сказуемого между таджикском и французском языках.
Ключевые слова: вспомогательный глагол, именное часть сказуемого, прилагательное, сравнительный степень, форма.
THE EXPRESSION OF PREDICAT WITH QUALITATIVE ADJECTIVES IN
TAJIK AND FRENCH LANGUAGES
The contrastive study of the nominal predicate with adjective, especially qualitative adjectives in Tajik and French languages are reviewed in this article. Authors tried to define usage of the nominal predicate with degrees of comparison of adjective. The difference usage of adjectives in the role of the predicate between Tajik and French languages are also noted in this article.
Keywords: auxiliary verb, predicate, adjective, comparative degree, form.
Сведения об авторах: Маликов Абдулвохид Расулджонович, Одинаев Алихон Амрохонович, преподаватели кафедры французского языка и методики его преподавания, е-mails: vohid 1983@yahoo.fr, alikhon1982@mail.ru, nasim.hakimov.91mail.ru
About authors: Malikov Abdulvokhid Rasuljonovich, Odinaev Alikhon Amrokhonovich, teachers of Chair of French Language and its Teaching Method, е-mails: vohid 1983@yahoo.fr, alikhon1982@mail.ru, nasim.hakimov.91mail.ru
ШАР^И ГИДРОНИМ^ОИ ЧАГОНРУДИ ТАЪРИХИ ДАР МАНБАЪ^ОИ ХАТТИ
Турсунова М., ^омидов Д.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Чагонруд сарзамини бостонии кисмати чанубу гарбии вилояти Бохтари бостон буда, холо воккеъ дар худуди чанубии Чумхурии Узбекистан аст ва номи имрузааш вилояти Сурхондарёст. Вилояти Сурхондарё дорои чандин дехаву дехкадахои хушманзар ва шахру шахракхои кадимаи ободу зебо мебошад, ки метавон чанде аз онхоро, чун Тирмиз, Бойсун, Сайроб, Дарбанд, Панчоб, Заркамар [Олтинсой], Шеробод, Дехнав, Сариосиёб, Узун, Шаргун, Хуфар, Дахана, Дараи Нихон, Сина, ^ургонча, Бибиширин, Пасисурхй, Чакчак, Сурхоб ва монанди инхоро ин чо зикр намуд, ки аксари ин номвожахоичугрофйдорои таърихи кадима мебошанд. Гайр аз ин,аз худуди сарзамини зикргардида чандин руду рудак чорист, ки калонтарини онхо Сурхондарё ва чанд шохоби он мебошад. Умуман, сарзамини мазкур дар водии Х,исор вокеъ гардида, ба таври дигар мавзеи миёнаоби дарёи Ому мебошад. Аз ин чихат, мо тасмим гирифтем, ки дар ин маколаи илмй доир ба сарнавишти номвожаи чугрофии Чагонруд ва баъзе номвожахои чугрофии марбут ба мавзеи оби ин сарзамин дар асоси маълумоти осори таърихй ва чугрофй ибрози назар намоем.
Нахустин маълумотро рочеъ ба номвожаи чугрофии Чагонруд дар мутуни забони порсии бостон, яъне дар китобхои хатти мехии мутааллики шохони Х,ахоманишй ва дар асари «Таърих»-и Х,еродоти таърихнигори юнонии карни V кабл аз мелод ва «Чугрофия»-и Страбони чугрофидон пайдо намудан мумкин аст [8, c. 4]. Инчунин маълумоти муфиду чолибро дар навиштахои сайёхони араб, чун ал-Макдисй, Ибни Х,авкдл, ал-Истахрй ва дар нигоштахои таърихнигорону чугрофиядонони асрхои миёна, чун «Таърихи Байхакй», «Таърихи Табарй», «Таърихи Бухоро»-и Мухаммад Наршахй,«Таърихи Систон», «Ачоиб-ул-булдон»,«Х,удуд-ул-олам», «Бобурнома»-и Захириддини Бобур,«Таърихи хумоюн»-и Содикхочаи Гулшанй, «Зафарномаи хусравй» ва монанди инхо пайдо намудан мумкин аст. Асархои давраи бостон асосан ба калами таърихнигорону чугрофидонони Чину Рум ва Араб мутааллик мебошанд. Тибки сарчашмахои кадима доир ба Чагонруд ва сарзамини он сайёхони Чину Рум ва Араб таваччухи махсус зохир намуда, дар нигоштахои хеш доир ба ин сарзамин маълумот додаанд.Мо маълумотро метавонем аз нигоштахои таърихнигорону сайёхони Чину Рум,чун Ктесий, Ариан, Курций, Руф, Птоломей, Арасту, Сюань-Цзан, Хой Чао ва сайёхони араб Ибни Х,авк;ал, Ал-Макдисй, Ал-Истахрй, Ал-Ёкутй ва амсоли инхо
пайдо намоем. Осори нигоштаи эшон дорои ахамияти хоси илмй бyдa, аз чониби мухаккикон доир ба омузиши таърихи гyзaштaи халкамон арзиши илмии ин асархо мyaйян гардидааст. Aз чумла, Aриaн - таърихнависи юнони кадим, ки бо хамрохи Искандари Мандой (329-327) ба сарзамини Осдеи Миëнa омадааст, доир ба юришхои Искандари Мaкдyнй ба сарзамини Бохтар, ки Чагонруд ë Чaгониëн як чузъи Бохтар 6уд, муковимати ин халк бар зидди юнонихо ин тавр менависад: «Искандар баъд аз гузаронидани зимистон дар нохияи Навтак кори сугдхоро карда ба пеши паретакхо, пеш аз хама ба дехаи Х,орион харакат мекунад. Тaйëрй ба хамлаи душвор ба харсанг анчом ëфт, Х,орион таслим шуда ва хатто ба макдунихо озука ëрй дод...» [8, c. 48]. Aз ин маълумоти Aриaн пай бурдан мумкин аст, ки пайи кадами Искандари Макдунйба сарзамини Чагонруд расидааст ва номвожаи чугрофй дар шакли Сисимифр ва Х,орион кайд шудааст.Дар навиштахои таърих- нигорони Юнони кадим гайр аз ин номвожахои чугрофй инчунин чандин номи мавзеъхои Чагонруд, чун Дарвозаи Ошанин, Тирмид, Босанд [Бойсуни хозира] кайд гардидаанд. Ин нигоштахо далели онанд, ки дарвокеъ, дар ахди бостон сарзамини Чагонруд чун чузъи кишвари Бохтар ободу зебо буда, таваччухи лашкаркаши чахонй - Искандари Макдуниро ба худ чалб намудааст ва y барои забт кардани ин сарзамини афсонавй лашкаркашихо намуда, дар соли 329 пеш аз мелод бо тамоми кувваи лашкари худ ин чоро забт намуда, баъд ба ишголи сарзамини дигар - Сугд шуруъ намудааст [8, c. 48-50]. Бояд гуфт, ки дар маълумоти таърихнигорони Юнони кадим номи мавзеъхои чугрофии Осиëи Миëнa бештар дар шакли юнонй ифода ëфтaaст. Чунончи, номи дaрëхои Aмyдaрë [Окс], Сирдaрë [Танаис], Зарафшон [Политимент], Кокчи [Панч], номи шахри Хучанд Aлексaндрия ва амсоли инхоро дидан мумкин аст, ки дар таърихномахои бостонии юнонй дар шакли юнонй омадаанд [8, c. 60-65].
Ба гурухи дувуми маъхазхо aдaбиëти чугрофии муаллифони араби-забонро мансуб донистан мумкин аст. Дар онхо маълумоти муфассалу муътамад доир ба чугрофияи табиии вилоятхои Мовароуннахру Хуросон, топографияи шахрхо ва махаллахои сершумор, роххо бо нишон додани масофаашон ва инчунин вазъияти истехсолоти хунармандй, кишоварзй ва истихрочи маъдан, тичорат кайд карда, хелхои [аксаран навъхои] дар ин ë он махал истехсолгардидаи мол, сарватхои зеризаминй номбар шудаанд. Ба ин гурухи асархо осори Яъкубй[асри IX], Ибни Факех [охири асри IX - аввали асри X]), Aбyзaйди Балхй[так. 849/ 850934], Ибни Х,авкал, ^удама [нимаи якуми асри X], Ибни Русто [нимаи якуми асри X] ва Масъудй[асри X], ал-Истахрй[асри X], ал-Максудй[асри X] ва амсоли инхоро шомил донистан мумкин аст, ки асархои мазкур хам ба забони точикйва хам ба забони арабй таълиф ëфтa, то имруз чун сарчашмаи таърихй-чугрофй маводи фаровон барои омухтани таърихи Мовароуннахр ва Хуросон ва чихатхои чугрофии он медихад [7, c. 10-12].
Ба гурухи севуми маъхазхо нигоштахои сaйëхони Русияи карни XIX В. Безобразов ва И. Бекчуринро дохил намудан мумкин аст, ки муаллифон дар навиштахои хеш доир ба Кешруд ва рустову дехахои он ва инчунин доир ба чихатхои чугрофии ин водй маълумоти чолиб додаанд. Бояд гуфт, ки маълумоте, ки доир ба сарзамини Мовароуннахру Хуросон ва навохии он муаррихону чугрофидонон ва сaйëхони Чину Рум ва Aрaбy Aчaм дар нигоштахояшон овардаанд, дар таълифоту тахкикотхои олимону муаррихон ва бостоншиносони шуравй, чун В. В. Бартолд, С. Aйнй, Б. Faфyров, С. К. Кабинов, ВА. Лившитс, О. И. Смирнова, Н. Неъматов, К. Пянков ва чанде дигарон мавриди баррасй карор гирифта, то андозае тахлил гардидааст. Aз чумла, аз таълифоти эшон рочеъ басарзамини Чагонруд маълумот пайдо намудан мумкин аст, ки чанде аз он маълумотро дар поëн меоварем:
Х,амин тарик, рочеъ ба сарзамини Чагонруд аз нигоштахои Наршахй, Байхакй, Aл-Макдисй, Ибни Х,авкал, Aл-Истaхрй, Aриaн, Сюань Цзан, Хой Чао ва чанде дигарон, ки дар ахди бостон таълиф шудаанд, маълумоти муфид пайдо намудан мумкин аст, ки ин маълумотхо то имруз арзиши таърихй ва илмии худро аз даст надодаанд [7, c. 9].
Дар байни маъхазхо ë сарчашмахои кадима инчунин асархои сирф чугрофй мавчуданд, ки онхо низ доир бачихатхои чугрофй, иклимй, худуди ин ë он мавзеъ маълумоти чолиб медиханд. Ба катори осоричугрофй «Х,удуд-ул-олам», «Форснома»-и Ибн-ал-Балхй, «Aчоиб-yл-бyлдон» ва амсоли инхоро мансуб медонанд. Нисбат ба дигар асархо дар «Х,удуд-ул-олам» бештар ба сарзамини Мовароуннахр, аз чумла чузъи он Чагонруд, маълумот пайдо намудан мумкин аст.
«^удуд-ул-олам» аз асархоест, ки аз чихати забон ва услуби бaëн хеле чолиб буда, аз намунаи бехтарини асари насрии асри XI мебошад, ки мухаккикони таърихи забон хамеша барои мавод ру ба ин асар меоранд ва маводи онро мавриди тахкик карор медиханд. То кунун доир бачихатхои забонии ин асари чугрофй аз чониби мухаккикони таърихи забон чандин рисолаву маколахо таълиф гардидааст, ки барои намуна нигоштахои A.X,aсaнов «Забон ва услуби «Х,удуд-ул-олам», Мухаммад Хусайнй Ямин «Хусусияти дастурии «Х,удуд-ул-олам», Ч,Алимй «Хатлон дар «Х,удуд-ул-олам» ва амсоли инхоро ин чо зикр намудан мумкин аст.
Тавре ки гуфтем, асари чугрофии «Х,удуд-ул-олам» аз асархои кадима буда, доир ба чихатхои чугрофии кишвархои мухталифи машрикзамин ахбори чолиб медихад. Аз чумла, муаллифи «Худуд-ул-олам» рочеъ ба ЧагонрУд, навохии он ва шугли асосии мардумаш чунин менигорад: «...ва дигар ЧагонрУд аст, аз Чагондан равад ва ба худуди Тирмид ба Ч,айхун афтад» [15, c. 33]. «Чагониëн нохиятест вайрон ва нохияти бузург ва бисëр кишт ва барз... Чагондан шахрест бузург ва барокух нихода ва касабаи ин нохият аст»[15, c. 70].
Умуман, дар сарчашмахои асрхои мдана номи ин вилояти таърихй дар ду шакл-Сагондан ва Чагониëн сабт ëфтааст. Шакли Сагониëн дар навиш- тахои чугрофидони асри IXараб Ибн ал-Факех шакли тагйирëфтаи Сакоиëн нишон дода мешавад ва ба андешаи баъзечугрофидонон Сагондан шакли муарраби Чагондан шуморида мешавад. Дар ин маврид хак ба чониби Ибн ал-Факех аст, ки номвожаи чугрофии Чагондан шакли тагйирëфтаи Сагониëн буда, ин номвожаи чугрофйаз этноними сакой шакл гирифтааст [15, c. 100].Бояд гуфт, ки ин андешадар нигоштахои таърихнигор ва сайëхи Чин Сюань-Цзан, ки соли 630 мелодйба Чагондан сафар намудааст, тасдики худро пайдо намуда буд ва ин номвожаи чугрофй дар шакли «Чи-го-йен-на»сабт ëфтааст [8, c. 67].
Асари дигаре, ки рочеъ ба ЧагонрУд маълумоти муфид медихад, «Сурат-ул-арз»-и чугрофидони араб Ибни Х,авкал мебошад ва ин асарро соли 977-и масехй пас аз сафари мамлакатхои Африкаи Шимолй, Марказй ва Гана, инчунин ба Испания, Италия, Эрон, Хиндустон ва Моварои ^авкоз намудааш y бо унвони «Kитоб-ул-масолик-вал-мамолик» [«Kитоб оид ба роххо ва мамлакатхо»] таълиф менамояд. Асари мазкур бо номи «Сурат-ул-арз» низ машхур аст. Дар ин асар Ибни Х,авкал хамчун яке аз нахустин чугрофидонони араб мушохидаву мулохизахои худ ва маълумоти шохидонро мавриди тахлилу баррасии хеш карор додааст. Ин асар маълумоти муфассали чугрофй ва мардумшиносии давлату кишвархои Шарки исломй, кисман китъаи Аврупоро дар бар мегирад. У дар асархояш доир ба нимчазираи Арабистон, халичи Форс, Испания, Миср, Сурия, Ирок, Эрон, Мовароуннахр ва Моварои ^авкоз маълумоти муфассал додааст. Маълумоти Ибни Х,авкал рочеъ ба шахру навохии Мовароуннахр- Самарканд, Бухоро, Чоч, Хучанд, Уш,Тирмиз, ^убоддан, ^ш, Чагониëн, Ахсикат, Хулбук, Бунчикат, Фаргона, Хоразм, Истаравшан, Сугд, Бадахшон, Хатлон ва монанди инхо дорои ахамияти бузурги илмию таърихй мебошад. Муаллифи асар ба сифати мулхакот ба асари худ 20 харитаи чугрофии дорои тасвири нохияву кишвархоро тартиб додааст.
Тавре маълум аст, ки дар фасли сездахуми ин асари чугрофдай муаллиф доир ба сарзамини Мовароуннахр, худуди чугрофии он, остону вилоëт ва мардуми ин сарзамин, забону расму оини эшон маълумоти чолибу диккат чалбкунандаеро овардааст. Аз чумла, y дар ин бобат чунин менигорад: «Мовароуннахр махдуд аст аз Машрик ба Фомар [Помири кунунй - X,. Д., Т.М.] ва Рошт Рашт ë ^аротегин - X. Д., Т.М.] ва бахше аз нохияи Тароз, ки камонвор ба Bоробу Сатканд, Сугду Самарканд ва навохии Бухоро то Хоразм кашида шуда, ба дарëчаи Хоразм мунтахо мешавад. Bа аз Шимол ба сарзамини туркони харлахй, ки аз дуртарин нуктаи сарзамини Фаргона то Тароз ба хати мустаким кашида шудааст. Хоразму Хуттал дар Мовароуннахр хастанд, зеро Хуттал миëни руди Bахшобу Харбоб [Ч,арëб] карор дорад ва руди Ч,айхун, Харбоб ва навохии поинтар аз он чузъи Мовароуннахранд ва Хоразм, ки маркази он аст, пушти руд аст ва ба шахрхои Мовароуннахр наздиктар аз шахрхои Хуросон мебошад ва ман ин суханро ба такрор гуфтаам» [15, c. 130]. Ё дар чойи дигар доир ба табиати ин сарзамин чунин меафзояд:«Мовароуннахр дар саросари душ ба фарохии неъмату сафо ва хуррамй ва пурбаракат будан маъруф аст. Мардумони он ба некй рогиб ва дорои хадафи мукаддасанд. Ба зердастону бандагон бахшиш мекунанд ва дорои шавкату муночоту кувват ва далериву бузургворй ва донишу салоханд ва афроди бисëр ва созу барг доранд. Аммо фарохии неъмати он чунон аст, ки дар хамаи аколиме, ки дар ин китоб зикр шудааст, кахт руй медихад, вале Мовароуннахр харгиз кахт намебинад. Bа агар гохе сармо ë гармо ë офате ба кишти он чо бирасад, аз навохии дигар нтезмандихои мардуми он таъмин мешавад» [15, c. 133-134]. Боз поинтар рочеъ ба мехмондории мардумони ин сарзамин мулохизахои чолиби диккатро менигорад: «Бисëр мехмоннавозанд ва аз мехмоне, ки шабона бад-онон ворид шавад, нохурсанд нестанд, балки аз вай пазирой мекунанд, бе он ки вайро бишносанд ë таваккуи подош дошта бошанд. Дар Мовароуннахр хар молику тавонгаре кушиш мекунад, ки касри бузурге бисозад ва мехмонсаройи бузург низ тартиб дихад. Он гох тамоми рузро дар андешаи таъмини нтезмандихои мехмон ба сар мебарад ва бо шавки фаровон аз мехмон пазирой мекунанд ва хангоме ки мехмоне ба нохия ворид шавад, мардуми он чо дар пазироии у ба якдигар пешй мечуянд ва дар ин бора ба низоъ бармехезанд» [15, c. 135].
Мусаллам гашт, ки сарзамини Мовароуннахр аз нигохи дорои табиату манзараи дилкашу зебо доштан ва мардуми мехмоннавозу саховатпеша будан таваччухи оламданро аз даврони
бостон ба худ чалб кардааст. Aз ин чихат, ба ин мавзеъ сафар кардан ва аз хислатхои хамидаи инсонии мардуми ин сарзамин бахрабардорй намудану онро таблигу ташвик кардан аз дер боз ба хукми анъана даромадааст. Дар ин асари чугрофдаии чугрофидони араб Ибни Х,авкал низ хамин чихатхо бо далелу бурхон оварда шудааст. Бояд гуфт, ки дар асар номи здади дaрëвy руд, чашмаву кул ва дигар мавзеъхои ба об иртибот, инчуни топонимхои водии Чагонруд дида мешаванд: Имтидоди рудхонаи Чоч [Сайхун]наздики ду-савумин Чайхун аст [15, c. 180].
Вилояти Сагониёни асримданагй вокеъ дар канори дaрëи Чагонруд буда, аз хамворзамин ва кухистон таркиб ëфтa буд. Тибки маълумоти ал- Макдисй дар ин вилоят сарватмандхои зиëд ва такрибан 16 хазор нафар ахолй зиндагй дошт, ки дар холати чанг аз ин микдор такрибан 10 хазор нафарба по мехестанд [15, c. 283].
Тирмиз ë Тирмид номи шахр, дaрë ва маркази худуди маъмурии вилояти Сyрхондaрë мебошад ва ин номвожаи чугрофй таърихан вожаи мураккаб буда, дар айни хол ба катори калимахои рехтаи сода шомил мешавад. Маънои лугавии ин гидроним гузаргохи обймебошад, яъне тавассути бандаргохи Тирмиз рохгузари обй мавчуд аст ва гидроними мазкур мутааллики забонхои эронист.
Гидроними дигари ин сарзамин Бойсун аст, ки номи яке аз нохияхои вилояти Сyрхондaрë ва рудаки хамин нохиямебошад ва дар доманаи каторкухи Х,исору Боботог вокеъ гардидааст. Ин гидронимниз мансуби забонхои эронйбуда, аз нигохи сохт сода аст. Дар асари чугрофии «Х,удуд-ул-олам» дар шакли Босанд ифода ëфтaaст ва вожаи Босанд ба тадрич шакли Бойсунро гирифтааст. Ва карияи Сайроб микдори се хазор хонавор мардумони точик мутаваттинанд... [15, c. 110].Гидроними Сайроб номи яке аз дехахои кадимаи мавзеи Бойсун ва рудаки онмебошад ва аз нигохи сохт мураккаб буда, аз чузъхои сайр ва об таркиб ëфтa, мутааллики забони форсии точикист. Маънои лугавии ин гидроним мавзеест, ки дарон чо об сайр дорад.^арияи Дарбанд,ки яке аз курои Бойсун аст, сари рохиХ,ирот мисли як манзил аст [15, c. 67]. Номвожаи чугрофии дигари ин сарзамин Дарбанд аст, ки номи деха ва рудак буда, аз нигохи сохт мураккаб аст ва аз чузъхои дар ва банд таркиб ëфтaaст ва маънои лугавиаш мавзеи тангнои бастава мутааллики забони форсии точикист.
Панчоб номи дехаи дигари нохияи Бойсуни сарзамини Чагонруд аст, ки аз нигохи сохт мураккаб буда, аз чузъхои панч - адад ва об - дaрë таркиб ëфтa, мансуби забони форсии точикй мебошад.
Заркамар яке аз мавзеъхои ободу зебои водии Сyрхондaрë мебошад ва айни хол шакли туркй-узбекии Олтинсойро сохиб гардидааст. Олтинсой шакли тарчумашудаи Заркамари точикй мебошад. Гидронимияи Заркамар аз нигохи сохт мураккаб буда, аз чузъхои зар ва камар таркиб ëфтaaст ва маънояш водии заррин ë дараи зархез аст.
Гидроними дигари ин сарзамин Шеробод махсуб ëфтa, вожаи Шеробод аз нигохи сохт мураккаб мебошад ва мутааллики забони форсии точикист. Ин вожа чун гидроним номи руд ва мавзеест, ки дар каламрави имрузаи вилояти Сyрхондaрëи Чумхурии Узбекистан вокеъ аст. Инчунин дар каламрави Осдеи Марказй чандин мавзеъе мавчуд аст, ки бо номи Шеробод ëд мешавад. Чунончи, дарнохияи Китоб ва вилояти Хоразм Шеробод ном дехае мавчуд аст, ки тибки маълумоти сокинонашон ин мавзеъ ба Шер ном шахс, ки барои ободии ин дехахо сахм гирифтаанд, гузошта шудааст. Вале Шерободе, ки мо мавриди баррасйкдрор медихем, ба назари мо, бо ин ривоят умумият надорад. Чунки ин мавзеъ аз нигохи худуди маъмурй хеле васеъ буда, яке аз мавзеъхои кадимаи точикнишин аст. Дар айни хол нохия ва шахр номи Шерободро дошта, беш аз 150 хазор нафар ахолиро фаро мегирад. Топонимияи Шеробод вожаи мураккаб буда, аз чузъи шер ва обод таркиб ëфтaaст. Шер чузъи асосй ва обод анчомаи топонимсоз мебошад. Чузъи шер чун вожаи таърихйтахаввули чиддиро аз сар гузаронидааст. Ин вожа аслан аз калимахои кадимаи эронии х§а [у] ва шакли дигари он xsaya&iya буда, маънои шахр, кишвар ва шохро дорост. Дар калимаи шер аз дифтонги au фонемаи б бок,й мондааст ва аз хамсадои думахрачаи xs-ш пайдо шуда, шаклхои шер ва шахр аз хамин калима аст. Шахр дар ибтидо ба маънои васеъ корбаст ëфтa, муодили кишвар, мамлакат аст. Ин калима хамчун анчома ва хамчун чузъи асосй дар таркиби калимахои Ардашер, Гаршоспшер, Бахромшер, Шеробод, Шерхон, Панчшер ва амсоли инхо корбаст ëфтa,бaмaънои чойи истикомат, чойи зисти хоким, макоми буду бош меояд. Aгaр ин нигоштахоро чамъбаст намоем чунин хулоса мебарояд, ки вожаи Шеробод калимаи хеле кухани забони точикй буда, таърихан мураккаб мебошад ва бамаънои чойи зисти ободу шукуфони мардуми ордейдалолат мекунад. Ба маънии шахри обод, макони шукуфони ориёи, киштбоб шудани ин мавзеъро худи мухити чугрофй низ ба исбот мерасонад. Зеро мавзеи Шеробод дар анбухи чандин навохй, аз кабили Чаркургон ва ^умкургон вокеъ буда, нисбат аз ин мавзеъ дар ин мавзеъ киштукор ва ободйбарвакттар огоз гардидааст, ки дар айни хол низ шукуфон- тару ободтар аст ва макони долу дарахти гуногун мебошад. Топонимхои дигари ин сарзамин, чун Дехнав, Сариосиёб, ^уфар, Дахана, Дараи Нихон,
Шаргун, Пасисурхйва монанди инх,о низ мансуби забонх,ои эронй, аз чумла форсии точикй буда, аз нигохд сохт мураккаб ва таркибианд. Ин номхри чугрофии форсии точикй чун мушт аз хирворест, ки дар ташаккулёбии номвожах,ои чугрофии берун аз Точикистон накш доранд.
Умуман омузиши номвожах,ои чугрофй ва тадриси он ба донишчуён аз он чихдт чолиб аст, ки бо ин васила муайян кардану шинохтани таъсири забонх,ои эронй дар густаришу ташаккулёбии номвожах,ои чугрофии берун аз Точикистони муосир боз бештар аён мегардад. Инчунин аёме фаро расидааст, ки ин чи^ати масъала, яъне ба таври дакик омухтани номвожах,ои чугрофии берун аз Точикистони муосир ё ба таври дигар номвожах,ои чугрофии Точикистони таърихй ба номшиносони точик масъулияту вазифах,ои бешро пеш меорад. Умед аст, ки ин масъала низ ба тадрич хдлли худро меёбад ва шиносномах,ои ^амаи мавзеъх,ои точикнишини Осиёи Марказй ба таври бояду шояд муайян мегардад. Зеро мукаррар кардани шиносномаи вокеии номи ин ё он мавзеъ далолат ба баркароршавии адолати ичтимоиву таърихй аст.
Адабиёт:
1. Айнй С. Куллиёт. Ч,.11.-Душанбе, Ирфон, 1976.
2. АлимйЧ,. Ташаккул ва тахдввули микротопонимияи минтакаи Кулоб. -Душанбе, 1995.
3. Девонакулов А. Асрори ном^ои кишвар. -Душанбе, Ирфон, 1989.
4. Исмоилов Ш.Та^лили лингвистии топонимх,о. -Душанбе, 1994.
5. Лившиц В.А. Согдийские слова в таджикском языке. -Душанбе, 1967.
6. Олимчони Мухдммадчон. Баррасих,о дар номашиносии точик. -Душанбе, 2004.
7. Офардиев Н. Ойконимияи вилояти мухтори кухдстони Бадахшон. -Душанбе, 2001.
8. Пянков Л.П. Осиёи Миёна дар номах,ои бостон. - Душанбе: Маориф, 1992.
9. Точиев Д.Т. Осори мунтахаб. -Душанбе, 2006.
10. Тураев Б. Забон-рукни тоат. -Душанбе, 2004.
11. Фархднги забони точикй.-М.., СЭ, 1969.-^.1.-908с.
12. Фархднги забони точикй. - М.., СЭ, 1969.-Ч,.2.-910с.
13. Хромов А.Л. Очерки по топонимике и микротопонимике Таджикистана.-Душанбе, 1978.
14. Хомидов Д. Топонимияи водии Кешруд. -Душанбе, 2013.-164 с.
15. Худуд-ул-олам. - Душанбе: Ирфон, 1987.- 165 с.
КОММЕНТАРИИ ГИДРОНИМОВ ИСТОРИЧЕСКОГО ЧАГОНРУДА В ПИСЬМЕННЫХ ИСТОЧНИКАХ
В данной статье рассмотрены исторические гидронимы одного из древних поселений таджиков - Чагонруд, который известен в настоящее время под названием Сурхандарьинская область Гиссарской долины (расположена в Республике Узбекистан). На основе материалов письменных исторических источников автором представлен языковой анализ гидронимов и богатая информация о ней.
Ключевые слова: Чагонруд, географическое название, гидронимия, Сурхандарья, изучение географических названий, речка, бассейн.
COMMENTS OF HYDRONYMS HISTORICAL CHAGONRUD IN WRITTEN SOURCES
This article dealt with historical hydronyms one of the ancient village of Tajiks - Chagonrud, which is currently known by name Surkhandaryo region of Hissor valley (located in the Republic of Uzbekistan). On the basis of written materials presented by the authors of historical sources hydronyms linguistic analysis and a wealth of information.
Keywords: Chagonrud, a geographical name, hydronyms, Surkhandarya, the study of place names, river, swimming pool.
Сведения об авторах: Турсунова М., старший преподаватель кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни
Хомидов Д., кандидат филологических наук, доцент кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: homidov65@mail.ru
Аbout authors: Tursunova M., senior teacher of chair of methodology of teaching the Tajik language and literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
Khomidov D., PhD in Philology, Associate Professor of chair of methodology of teaching the Tajik language and literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, e-mail: homidov65@mail.ru
