Научная статья на тему 'CHIZIQLI FUNKSIYA MAVZUSINI O’QITISHGA TESAURUSLI YONDASHUV'

CHIZIQLI FUNKSIYA MAVZUSINI O’QITISHGA TESAURUSLI YONDASHUV Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

97
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «CHIZIQLI FUNKSIYA MAVZUSINI O’QITISHGA TESAURUSLI YONDASHUV»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

CHIZIQLI FUNKSIYA MAVZUSINI O'QITISHGA TESAURUSLI

YONDASHUV

Y. Q Jumaniyozova

Nizomiy nomidagi TDPU yuluz26051981 @gmail.com

Ushbu maqolada [2] maqolada aytilgan holatlar va atamalardan foydalanamiz. Muhit pedagogikasi nuqtai nazardan tezaurus ta'lim muhitining qismi bo'lib, individning shaxsiy muhiti bilan o'zaro ta'sirda bo'ladi. Individni o'qitishni muammolaridan biri uning shaxsiy leksikonini shakllantirish, bunda leksikonga ma'lum xossalarni berish orqali pedagoglar o'qish, axborotlarni qabul qilish jarayonini boshqarishi mumkin. Yuqorida aytilgan maqolada o'quv tezaurusi tarkibi aniqlashtirilib, u mavzuning asosiy tushunchalari, asosiy masalalari, asosiy masalalarni yechish bo'yicha matematik faoliyat usullari, o'quv faoliyat usullaridan tashkil topgan. Talabaning o'rganilayotgan mavzuga mos leksikoni avval o'zlashtirilgan va mavzuni o'rganish uchun zarur bo'lgan tushunchalar, faoliyat usullarini o'z ichida saqlaydi. Ta'lim oluvchining leksikonini, o'quv tezaurusini bilish ta'lim jarayonini samarali tashkil etishga yordamlashadi. Oliy ta'lim uchun aytilgan bu fikrlarni maktab uchun, xususan maktab matematikasini o'qitishda ham qo'llash mumkin. Quyida 7-sinf "Algebra" o'quv fanida "To'g'ri burchakli koordinatalar sistemasi" mavzusini o'quv tezaurusi va uni o'zlashtirish uchun zarur bo'lgan o'quvchining leksikonini tavsiflaymiz. Bunda amaldagi darslikdagi "To'g'ri burchakli koordinatalar sistemasi" mavzusining matnidan [1] foydalanamiz.

To'g'ri burchakli koordinatalar sistemasi MaB3ycnra ong TyrnyHnanap (va iboralar):

Eslatma. O'quvchilar avvalgi sinflardan ma'lum bo'lgan tushunchalardan so'ng (+) belgisini, yangi tushunchalarga (-) belgisini qoyamiz.

Tekislik (+); to'g'ri chiziq (+); o'zaro perpendikulyar to'g'ri chiziqlar (+);

gorizontal to'g'ri chiziq (+); vertikal to'g'ri chiziq (+); uzunlik birligi (+); yo'nalish

(+); chapdan o'ngga yo'nalish (-); pastdan yuqoriga yo'nalish (-); abssissa o'qi (+);

Ox belgilash (-), ordinata o'qi (+), Oy belgilash (-); koordinata o'qi; koordinata

boshi; nol soni (+); musbat sonlar (+); manfiy sonlar (+); o'ngda joylashgan (+);

chapda joylashgan (+); to'g'ri burchak (+); koordinatalar sistemasi (+); koordinata

tekisligi (+); koordinata burchaklari(+); kvadratlar (-); ixtiyoriy nuqta (-); o'qqa

perpendikular (-); perpendikular asosi (-); nuqtaning abssissasi(-); nuqtaning

ordinatasi(-); nuqtaning koordinatalari(-); M(x;y) yozuvi(-); sonlarning tartibi (-); Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 347 www.ares.uz

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

abssissalar o'qida yotadi (-); ordinatalar o'qida yotadi (-); (x;y) sonlar jufti (-); mos keladi (-); perpendikulyar o'tkazish (-); Ox o'qiga nisbatan simmetrik (-); Oy o'qiga nisbatan simmetrik (-).

Asosiy masalalar. 1) Koordinatalar tekisligida koordinatalari bilan berilgan nuqtani yasash; 2) berilgan nuqtaning koordinatalarini aytish; 3) koordinatalar tekisligida berilgan nuqtaning koordinatalarini aniqlash.

Asosiy masalalarni yechish boyicha faoliyat usullari. 1) Koordinatalar tekisligida koordinatalari bilan berilgan nuqtani yasash uchun dastlab o'quvchi koordinatalar tekisligini yasashi kerak. Koordinatalar tekisligini yasash bo'yicha faoliyat usulini tashkil qiluvchi harakatlar ketma-ketligi:

1. Gorizontal to'g'ri chiziqni chizish;

2. Bitta nuqtasini tanlab, shu nuqtadan perpendikulyar to'g'ri chiziq chisish;

3. Kesishish nuqtasini O harfi bilan belgilash,

4. Gorizontal to'g'ri chiziqda yo'nalish tanlash, uchini belgilash, x harfini yozish;

5. Vertikal to'g'ri chiziqda yonalish tanlash, uchini belgilash, y harfini yozish;

6. Birlik kesmani tanlash;

7. Gorizontal to'g'ri chiziqda (Ox o'qida) birnechta butun sonlarni belgilash;

8. Vertikal to'g'ri chiziqda (Oy o'qida) birnechta butun sonlarni belgilash;

M(a,b) nuqtani yasash bo'yicha faoliyat usuli quyidagi harakatlardan tashkil

topgan:

1. Ox oqida a soniga mos nuqtani topish;

2. Bu nuqtadan Ox o'qiga perpendikulyar chizish;

3. Oy o'qida b soniga mos nuqtani topish;

4. Bu nuqtadan Oy o'qiga perpendikulyar chizish;

5. Chizilgan ikki to'gri chiziqlar kesishish nuqtasini M harfi bilan belgilash.

2) Koordinatalari bilan berilgan M(a,b) nuqtaning koordinatalarini aytish.

1. juftlikdagi birinchi son nuqtaning abssissasi ekanini aytish;

2. juftlikning ikkinchi soni nuqtaning ordinatasi ekanini aytish.

3) koordinatalar tekisligida berilgan nuqtaning koordinatalarini aniqlash bo'yicha faoliyat usuli:

1. berilgan nuqtadan Ox o'qqa perpendikulayar tushirish;

2. bu perpendikulyarning asosiga mos sonni nuqtaning abssissasi deb olish;

3. berilgan nuqtadan Oy o'qqa perpendikulayar tushirish;

4. bu perpendikulyarning asosiga mos sonni nuqtaning ordinatasi deb olish;

5) topilganlardan foydalanib nuqtaning koordinatalarini yozish.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

O'quvchilar 7-sinfga mos o'quv faoliyat usullarini o'zlashtirgan deb hisoblaymiz.

Yuqoridagi asosiy tushunchalar (va iboralar), asosiy masalalar va ularni yechish bo'yicha faoliyat usullarining tahlili o'quvchining mavzuni o'zlashtirish uchun leksikonini aniqlashga imkon beradi. Bu leksikonda yuqoridagi o'quv tezaurusida keltirilgan va avvalgi sinflarda o'rganilgan tushuncha va iboralar ((+) bilan belgilangan) bo'lishi ravshan. Shuningdek, avvalgi sinflarda o'rganilgan faoliyat usullari bo'lishi shart. Bunday faoliyat usullariga 1) sonlar o'qini chisish; 2) sonlar o'qida sonlarni (manfiy, musbat) yasash, berilgan to'g'ri chiziqqa perpendikulyar to'g'ri chiziq chisizh kiradi.

Yuqorida bajarilgan tahlil mavzuni o'rganishni boshlashdan oldin o'quvchilar leksikonini faollashtirish vosita va metodlarini aniqlashtirishga, yangi tushunchalarni kiritish motivatsiyasini tashkillashtirishga imkon beradi. Kelgusi mavzularning tezaurusini tahlil qilish bu mavzu bo'yicha o'quvchi qaysi tushuncha va faoliyat usullarini puxta o'zlashtirishi zarurligini, qanday darajada o'zlashtirish kerakligini, qaysi tushuncha va faoliyat usullarini yangi mavzularda rivojlantirib boorish kerakligini aniqlashga yordam beradi.

REFERENCES

1. Alimov Sh.O.,Xolmuhamedov O.R, Mirzaahmedov M.A 8-sinfi uchun darslik/ "O'qituvchi" nashriyot-Matbaa Ijodiy uyi.-Toshkent-2014-222b

2. Тургунбаев Р.М. Математик анализ фанининг укув тезаурусини шакллантириш ва унинг ахамияти// Мугаллим хэм Yзликсиз билимлендириу. 2021 №1. 127-1326.

3. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.

4. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.

5. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 2181-

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-13852021- 00193. Стр. 265- 273.

6. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8

7. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.

8. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хосил булишига атмосфера ёгинлари ва хдво хдроратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.

9. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.

10. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717717185.

11. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.

12. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно -коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 350 www.ares.uz

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

13. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.

14. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.

15. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XOJALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.

16. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 8- 10.

17. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.

18. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)

19. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.