Научная статья на тему 'Чет элга чиқувчи фуқароларни суғурта қилиш амалиётини такомиллаштириш йўналишлари'

Чет элга чиқувчи фуқароларни суғурта қилиш амалиётини такомиллаштириш йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
343
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СУғУРТА / СУғУРТА МУНОСАБАТЛАРИ / ИХТИЁРИЙ ТИББИЙ СУғУРТА / CУғУРТАЛОВЧИ / СУғУРТАЛАНУВЧИ / CУғУРТА КОМПАНИЯЛАРИ / СУғУРТА ТУРИ / CУғУРТА ПОЛИСИ / СТРАХОВОЙ ПОЛИС / INSURANCE POLICY / СУғУРТА МУКОФОТИ / СТРАХОВАНИЕ / СТРАХОВЫЕ КОМПАНИИ / ВИД СТРАХОВАНИЯ / INSURANCE / СТРАХОВЫЕ ОТНОШЕНИЯ / ДОБРОВОЛЬНОЕ МЕДИЦИНСКОЕ СТРАХОВАНИЕ / VOLUNTARY MEDICAL INSURANCE / СТРАХОВЩИК / INSURER / СТРАХОВАТЕЛЬ / СТРАХОВАЯ ПРЕМИЯ / INSURANCE PREMIUMS / INSURANCE RELATIONSHIP / INSURED / INSURANCE COMPANIES / INSURANCE TYPES

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Закирходжаева Ширин Акмаловна

Мақола Ўзбекистонда туризм соҳасидаги тиббий суғурта масалаларига бағишланган бўлиб, мазкур соҳани такомиллаштиришга доир фикр-мулоҳазалар келтирилган.Статья посвящена вопросам медицинского страхования в туристической отрасли в Узбекистане и в ней даны идеи и примеры по поводу развития этой сферы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article is devoted to the issues medical insurance in the tourist industry in Uzbekistan. There are given ideas and examples regarding development of this sector.

Текст научной работы на тему «Чет элга чиқувчи фуқароларни суғурта қилиш амалиётини такомиллаштириш йўналишлари»

ЗАКИРХОДЖАЕВА Ширин Акмаловна,

Тошкент молия институти «CyFypTa иши» кафедраси катта укитувчиси

ЧЕТ ЭЛГА ЧИКУВЧИ ФУКАРОЛАРНИ СУFУРТА КИЛИШ АМАЛИЁТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

УДК 336.02

ЗАКИРХОДЖАЕВА Ш.А. ЧЕТ ЭЛГА ЧИЦУВЧИ ФУКАРОЛАРНИ CYFYPTA КИЛИШ АМАЛИЁТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Макола Узбекистонда туризм сох,асидаги тиббий сyFyрта масалаларига баFишланган булиб, мазкур сох,ани такомиллаштиришга доир фикр-мулох,азалар келтирилган.

Таянч иборалар: сyFyрта, сyFyрта муносабатлари, ихтиёрий тиббий сyFyрта, cyFyрталовчи, сyFyрталанyвчи, cyFyрта компаниялари, сyFyрта тури, cyFyрта полиси, сyFyрта мукофоти.

ЗАКИРХОДЖАЕВА Ш.А. НАПРАВЛЕНИЯ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ПОРЯДКА СТРАХОВАНИЯ ГРАЖДАН, ВЫЕЗЖАЮЩИХ ЗА РУБЕЖ

Статья посвящена вопросам медицинского страхования в туристической отрасли в Узбекистане и в ней даны идеи и примеры по поводу развития этой сферы.

Ключевые слова: страхование, страховые отношения, добровольное медицинское страхование, страховщик, страхователь, страховые компании, вид страхования, страховой полис, страховая премия.

ZAKIRXODJAEVA SH.A. WAYS OF TRAVELING ABROAD CITIZENS INSURANCE PRACTICE DEVELOPMENT

The article is devoted to the issues medical insurance in the tourist industry in Uzbekistan. There are given ideas and examples regarding development of this sector.

Keywords: insurance, insurance relationship, voluntary medical insurance, the insurer, the insured, the insurance companies, the insurance types, insurance policy, insurance premiums.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

%озирда давлатлараро хизматлар йуналишида фаолият курсатаётган шахслар, чет эл фуцароларининг саломатлик-ларини цимоя цилиш ва уларнинг мех,нат фаолиятини яхши-лашни таъминлаш долзарб масалалардан бири уисоб-ланади.

Бу масалани хал этишда тиббий су^ртанинг имкониятларидан фойдаланиш зарур. Тарак,к,ий этган мамлакатларда (АКШ, Франция, Германия, Австрия, Италия) су^ртанинг кенгрок таркалган турлари каторида тиббий суFурта хам ривожланган булиб, унда компаниялар хар бир давлатнинг узига хос хусусиятларини хисобга оладилар. Тиббий суFуртанинг мак,сади фукароларнинг саломатликларига хавф соладиган х,одиса содир булса, унга йиFилган маблаF хисобидан тиббий ёрдам беришни кафолатлайди. Тиббий суFурта тизимида фукаролар тиббий суFурта компанияларини танлаш, тиббий ёрдам ва курилган зарарни ундириб олиш хукукига эга буладилар. Бугунги кунда «Узбекинвест» ЭИМСК такдим этаётган асо-сий хизматлар каторида тиббий харажат-ларни суFурталаш, бахтсиз х,одисалардан суFурталаш, юкни суFурталаш, сайёхнинг учинчи шахс олдидаги масъулиятини суFурталаш каби суFурта турларини курсатиб утиш мумкин. Чет элга чикувчи фукароларни суFурталаш борасида «O'zbekinvest Hayot» суFурта компаниясида муайян тажриба тупланган. Ушбу компания хизматларини сотиш учун икки йирик халкаро сафарларни суFурталаш жамиятлари AWP P&C S.A. (Швейцария) ва KORIC (Франция) билан хамкорлик килиб келмокда. Буни 1-жадвал маълумот-ларидан хам куриш мумкин.

Ихтиёрий тиббий суFурта махсулоти компания томонидан республика суFурта бозо-рида жорий этилган. Ушбу махсулотни сотиб олиш унинг эгасига республиканинг энг яхши шифохоналарида сифатли ва малакали тиббий ёрдам олишни кафолатлайди. Такдим этилаётган хизматларни такомиллаштириш максадида х,ар бир мижознинг эхтиёжи, имкониятларидан келиб чикиб компания томонидан ихтиёрий тиббий суFурта буйича

дастурлар ишлаб чикилган ва ушбу турдаги суFурта тури борасида компания республиканинг катор етакчи тиббий муассасалари билан шартномалар тузган. Тиббий ёрдам хизматларини курсатиш худудларини кенгай-тириш максадида халкаро ассистанс гурухи (Intеrnational Assistance Groupé кирувчи Global Voyager Assistance, «Белвнешстрах» унитар сутурта корхонаси, «Асисм Украина» сутурта компанияси, КирFизистон Республи-каси Президенти Девонининг даволаш бир-лашмаси билан Марказий Осиё худуди буйича узаро хамкорлик туFрисида шартномалар имзоланиб, улар доирасида кенг фаолият амалга оширилмокда.

«Узбектуризм» миллий компанияси билан хамкорлик туFрисидаги бош келишув ва шартноманинг тузилганлиги эса Узбекистон Республикасига кириб келаётган туристларга компаниянинг комплекс сифатли суFурта ва ассистанс хизматларини курсатиш имконини беради. СуFурта компаниялари хар бир суFурталанувчи фукаронинг тиббий харажат-ларини суFурталашда хам хукукий, хам мод-дий жавобгар хисобланади. Жахон тажриба-сидан маълумки, тиббий суFурта компания-ларнинг молиявий маблаFлари, давлат бюд-жети маблаFлари, жамоат ташкилотлари, корхона ва бошка хужалик субъектлари ва фукароларнинг шахсий маблаFлари хисоби-дан ташкил топади. Тиббий суFурта тизимида суFурта компаниялари мустакил фаолият курсатувчи хужалик субъекти булиб, мулк шаклидан катъий назар барча компаниялар, ишлаб чикариш концерни ва корпорациялар билан мустакил суFурта шартномасини тузиш хукукига эгадирлар. Тиббий суFурта компаниялари уз олдига куйган максадини амалга оширишда тиббий ёрдам курсатувчи тиббиёт муассасаларини эркин танлаш, ихтиёрий тиббий суFурта буйича суFурта бадали, тиббий

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

1-жадвал. «O'zbekinvest Hayot» ва AWP P&C S.A. (Швейцария) cyfypTa компанияларининг чет элга

чикувчиларни х,амкорликда сyfyртaлaш буйича дастури тавсифи1

СуFурта копламаси ва суммасининг таркиби 1-дастур USD 2-дастур USD

Умумий суFурта суммаси 15000 25000

Тиббий харажатлар ва хизматлар 10000 10000

Стоматологогик ёрдам 100 100

Тиббий транспорт ва бошка харажатлар, жумладан: 5000 13000

Касалхонага ёки доимий яшаш жойига транспортда етказиш 3000 7000

Кузатувчи оила аъзоларни транспортда етказиш 2000 3000

Тиббий репатриация ва вафот этган шахс репатриацияси 5000 13000

Кузатувчи шахсларга тунаш жойи йук йук

Вояга етмаган шахсларни кайтариш йук йук

Бахтсиз хддиса йук 2000

Фавкулодда хрлатларда ёрдам бериш х,а х,а

хизмат буйича тариф микдорларини белги-лаш х,амда тиббиёт муассасалари ва тиббиёт ходимлари томонидан суFурталанувчиларга келтирган зарар юзасидан судга мурожаат к,илиш х,укукларига эгадирлар.

Тиббий суFурта компаниялари уз фаоли-ятларини амалга оширишда узларининг захира жамFармаларидан фойдаланишлари мумкин. Фаолият курсатадиган барча тиббий суFурта компаниялари мулкчилик шаклидан катъий назар тегишли лицензияга эга булиш-лари керак. Лицензиялаш давлат бошкарув органлари томонидан амалга оширилиб, тиббий суFурта компанияларининг ёрдам кур-сатиш фаолиятлари катъий белгиланади. Масалан, чет элга чикаётган сайёх,лар учун ихтиёрий тиббий суFурта жорий килинган булиб, бунда тиббий ёрдам курсатишнинг тезкор амалга оширилиши кузда тутилган. Ривожланган мамлакатларда суFурта полиси булган сайёх,ларга четга чикиш учун рухсат берилади.

Бундай полисга эга булган сайёх,ларга куйидаги тиббий ёрдам курсатиш учун килинадиган харажатлар копланилиши кузда тутилади: тиббий шифохонага ётказиш; тез ёрдам хизматини етказиш; дори-дармон сотиб олиш; бахтсиз х,одиса содир булганда ёки тусатдан саломатлигини йукотган лолларда килинган харажатлар ва жасадни чет-

дан узи яшаб турган давлат ёки худудга олиб келиш билан боFлик харажатлар. Тиббий суFурта жараёнида гувох,ларнинг иштирок этиши шарт эмас. Тиббий суFурта харажат-лари тусатдан содир буладиган тиббий х,одисаларни коплаш учунгина амалга оши-рилади. Сайёх,ларнинг узлуксиз касалликла-рини даволаш учун тиббий суFурта компаниялари томонидан харажатлар крпланмайди (бу х,олат суFурта полисини олгунга кадар аникланган булса). Аксарият суFурта компаниялари уз мижозларига тиббий суFуртадан ташкари, бошка суFурта турларини х,ам таклиф киладилар. Шу жумладан, сафарнинг колдирилиши билан боFлик молиявий хатар х,ам суFурта х,имоясига олиниши мумкин. СуFурта полиси бир к,анча тиббий хизмат тур-лари билан таъминланиши мумкин. Масалан, амбулатория ва стационар, стоматологик ёрдам, шифокор томонидан тавсия этилган дори-дармонлар х,амда беморнинг кучиб утиши билан боFлик булган харажатларни уз ичига олади. Туризм сох,асидаги суFурта муносабатларини такомиллаштириш х,амда мамлакатимизда ушбу суFурта турини ривож-лантириш ва бу фаолиятдаги мавжуд муам-моларни куйидаги ечимлар оркали бартараф этиш максадга мувофикдир: чет элга чикиб кетаётган фукаролар виза олиш максадида тегишли элчихонага мурожаат килган х,олатларда фукаролардан туризм суFуртаси буйича полис талаб килиниши билан бирга

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

2-жавдал. «O'zbekinvest Науо^> суfурта компанияси томонидан такдим этилаётган чет элга

чикувчиларни инфекцион касалликлардан суfурталаш шарлари1

Ёши СуFурта суммаси (минг сумда)

40 50 60 70 80 90

Ииллик суFурта мукофоти (сумда)

2-14 1200 1500 1800 2100 2400 2700

14-70 600 750 900 1050 1200 1350

Ёши СуFурта суммаси (минг сумда)

300 400 500 600 700 800

Ииллик суFурта мукофоти (сумда)

2-14 9000 12000 15000 18000 21000 24000

ушбу элчихона томонидан сутурталанувчига айрим суFурта компанияларининг суFурта полислари таклиф килинади. Бу холатнинг ижобий томони чет элга чикувчи фукаронинг вактини тежаш булса, салбий томони куйи-дагилардан иборат:

- суFурталанувчи ушбу фаолият билан шутулланувчи сутурта компанияларини эркин танлаш имкониятига эга эмас;

- «Сутурта фаолияти тутрисида»ги К,онун-нинг 24-моддасига зид равишда иш куришга, яъни сутурта бозорида ракобатни чеклашга, монополистик фаолиятга йул куйилишига, бир суFурталовчиларга бошкаларига караганда асоссиз афзалликлар берилишига, су^рта килдирувчилар ва бошка шахслар-нинг хукуклари ва конуний манфаатлари камситилишига йул куйилиши;

- ушбу фаолиятни амалга оширувчи айрим сутурта компанияларининг сутурта махсулот-ларига суFурта бозорида талабнинг паса-йиши.

Шу сабабдан чет элга чикувчи фукаро суFурталанаётганда суFурта компаниясини узи эркин танлаши лозим. Ана шундагина су^рта бозорида ушбу фаолият билан шуFулланувчи компаниялар уртасида рак,обат кучаяди хамда суFурта бозорида суFурта компаниялари томонидан ушбу фаолият буйича янгидан-янги мах,сулотлар ва хизматлар таклиф килинади. СуFурта компаниялари чет элга чикувчи фукароларни тиббий суFурта-

лашда облигаторли2 кайта суFурта шартно-масини тузадилар ва олган рискларининг хамда суFурта мукофотларининг катта кисмини кайта суFурталаш максадида чет эл компанияларига берадилар. Бу эса, уз навба-тида, республикамиздан валютанинг чикиб кетишига сабаб булади. Шу сабабли валю-тани республикамизда ушлаб колиш максадида мах,аллий суFурта компанияларининг чет давлатлардаги ваколатхоналарини таш-кил этиш максадга мувофикдир. Х,озирги кунда суFурта бозорида туризм суFуртаси буйича уз фаолиятини амалга оширувчи суFурта компанияларидан факатгина «Узбекинвест» ЭИМСК чет элда, яъни Лон-донда узининг «Узбекинвест Интернейшенл» номли кушма суFурта компаниясига эгадир.

Туризм суFуртасини амалга ошириш максадида мах,аллий суFурта компаниялари чет элдаги халкаро суFурта компаниялари ва ассистанслар билан хамкорликни йулга куй-ганлар. Махаллий суFурта компаниялари чет элдан узларига хамкор танлаётганларида ушбу суFурта тури облигаторли кайта суFурта шартномаси асосида амалга оширилиши сабабли «СуFурталовчилар ва кайта суFурта-ловчиларнинг тулов кобилияти туFрисида»ги Низомга асосан куйидагиларни хисобга ола-дилар, яъни суFурта компанияси:

- факат кайта суFурта килиш фаолиятини амалга ошириш учун лицензияга эга суFур-таловчи эканлиги;

- суFурта фаолиятини амалга ошириш учун лицензияга эга ва устав капиталининг

2 Мажбурий (тахр.)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

3-жадвал. Туризм cyfypTa^ga турли хил категориядаги суfурталанувчи шахсларнинг cyFypTa

полислари кийматини аниклашда кулланилувчи коэффициентлар1

24 ёшдан ёш булган шахслар учун 0,8

3 ва ундан ортик аъзоси булган оила учун 2,5

Чет элда ишловчи шахслар учун 1,5

Ёши буйича 65 ёшдан 69 ёшгача 2

70 ёш ва ундан ошик 4

11-20 киши 0,9

Гурух, учун 21-50 киши 0,85

51-75 киши 0,8

76 ва ундан ортик киши 0,75

Профессионал спортчилар учун 2

шакллантирилган кисми факат кайта сутурта к,илиш фаолиятини амалга оширадиган cyFyp-таловчи учун «Сутурта фаолияти тутрисида»ги Конун хужжатларида белгиланган устав капи-талининг энг кам микдоридан кам булмаган устав капиталига эга cyFypталовчи экан-лиги;

- хисобот йили бошига куйидаги рейтинг-лардан бирига эга чет эл сутурта компанияси эканлиги: «Moodys Investors Services» (АКШ) рейтинг агентлиги таснифи буйича «ВАА3»дан паст булмаган; «Standard & Poors Corporation» (АКШ) рейтинг агентлиги таснифи буйича «ВВ + »дан паст булмаган; «Fitch, Inc» (Буюк Британия) агентлиги таснифи буйича «ВВ-»дан паст булмаган; «A.M.Best Company, Inc.» (АКШ) рейтинг агентлиги таснифи буйича «В + »дан паст булмаган; «Эксперт-РА» (Россия Федерацияси) рейтинг агентлиги таснифи буйича «А+ + »дан паст булмаган.

Туризм сутуртасининг яна бир эътиборли жих,ати шундаки, махаллий cyFypта компа-ниялари ушбу фаолият юзасидан чет элдаги cyFypта компаниялари билан х,амкорлик алокаларини урнатаётганларида чет элдаги хамкор томонидан депозит учун белгиланган пул маблаFлаpи талаб килинади. Масалан, айтайлик, бирон-бир махаллий cyFypта компанияси Буюк Британиядаги «Global Voyager Assistance» х,алкаро ассистанс ташкилоти билан х,амкорлик килиши учун 10 000 евро пул маблаFини депозит учун утказиб бериши

талаб килинади. Ушбу ассистанс компанияси тиббий ва техник хизматларни курсатишга ихтисослашган. Интернет маълумотларга караганда, «Global Voyager Assistance» дунё-даги 40 та йирик cyFypта компанияси билан хамкорликни йулга куйган хамда компания амалиётида бир йилда 30 мингта cyFypта ходисасининг юз бериши, йилига 2,5 миллион нафар мижозга эга булиши, 200 та тиббий эвакуацияни амалга ошириши кузати-лади2.

Шундай булишига карамасдан, улар томонидан депозит учун пул суралаётганда республикамиз томонидан юкоридаги келти-рилган талаблар билан бир каторда улардан Давлат cyFypта назорати инспекциясига:

- чет эллик cyFypта компаниясининг охирги 3 йиллик молиявий баланси;

- резерв фондларига ажратилган маблаFлаp канчани ташкил килиши;

- огохлантириш фондларига канча маб-лаFлаp ажратилганлиги ва шу каби маълу-мотлар асосида анкета суровномасини тулдириб беришларининг талаб килиниши мак,садга мувофик,, деб топдик. Сабаби интернет сайтлари оркали маълумот туплаш нати-жасида айрим чет элдаги сутурта компаниялари сафар вактида зарар курган туристларга уз вактида сифатли тиббий хизматларни курсатмаганликлари юзасидан маълумотларга хам эга булдик.

Туризм cyFypтаcини ривожлантириш ва янада такомиллаштириш учун ушбу фаоли-

2 gvassistance.com/pages/historiy.phb

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

ятни амалга оширувчи суFурта компаниялари томонидан комплекс суFурталашнинг яхши йулга куйилиши хамда дунёда ривожланган АХА, Алиянс ва шу каби машхур компаниялар билан хамкорликнинг йулга куйилиши мак-садга мувофикдир.

Чет элга чикувчи фукароларнинг тиббий суFуртасида облигаторли кайта суFурталашни амалга оширишда халкаро микёсдаги арбит-

раж судининг ташкил этилиши суFурта ва кайта суFурталовчи уртасидаги низоларни бартараф этиш хамда далатлараро суFурта муносабатларининг бузилмаслигига олиб келади. Бу эса, уз навбатида, дунёдаги барча давлатлар уртасида суFурта муносабатларини амалга оширишда юзага келган турли хил низо ва келишмовчиликларнинг осон ва асосли ечимини топишда кулайлик беради.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси «Фукаролик кодекси». - Т.: «Адолат», 1996.

2. Узбекистон Республикасининг «Сурурта фаолияти туFрисида»ги Конуни. // Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2002 й., 4-5-сон, 68-модда.

3. Ившин И., Цыганова О. Медицинское страхование. / Учебное пособие. - М.: «Инфра-М», 2015.

4. Шматько Л. Страхование и риски в туризме. / Учебное пособие. 2015.

5. Гвозденко А.А. Страхование в туризме. / Учебное пособие. - М.: «Аспект Пресс», 2002. -С. 256.

6. «О^Ьек1^е$1 Науо1> СК. Правила «Страхование лиц, выезжающих за рубеж» 04.09.2016 г.

7. gvassistance.com/pages/historiy.phb

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.