Научная статья на тему 'Суғурта аналитик ахборот тизимларини ишлаб чиқиш ва уларнинг компаниялар бошқарувидаги аҳамияти'

Суғурта аналитик ахборот тизимларини ишлаб чиқиш ва уларнинг компаниялар бошқарувидаги аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
104
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Джанадилов Ш. Ў.

Миллий иқтисодиётни эркинлаштириш ва модернизация қилиш шароитида ахборот-коммуникация технологияларини (АКТ) иқтисодиёт тармоқлари ва соҳаларига жорий этиш, хусусан, суғурта фаолиятини бошқаришда кенг кўламда қўллаш ушбу соҳада суғурта муносабатларини шакллантириш ва самарали йўналишларини кенгайтиришга хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Суғурта аналитик ахборот тизимларини ишлаб чиқиш ва уларнинг компаниялар бошқарувидаги аҳамияти»

Джанадилов Ш.У.

ТДИУ тaдк1ик1oтчиcи

CyFyPTA AHAЛИТИK AXБOPOТ ТИЗИMЛAPИHИ ИШЛAБ ЧИ^ИШ BA УЛAPHИHГ KOMПAHИЯЛAP БOШKAPУВИДAГИ A^AMMATH

Мuллuй uçmucoduëmHu эркuнлaштuрuш ва модер-нuзaцuя цuлuш шaрouтuдa ax6opom-KOMMyHuKau,un теxнoлoгuялaрuнu (АКТ) uçmucoduëm mapMo^apu ва co%aлaрuгa Mopuú этuш, xycycaн, cyfypma фaoлuя-тuнu 6om^apumda кенг KynaMda цyллaш уш6у cocada cyfypma мyнocaбaтлaрuнu шaкллaнтuрuш ea caMapa-лu йyнaлuшлapuнu кенгaйmupuшгa xu3Mam цuлaдu.

Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов таъкидлаганидек, «...Бу-гунги кунда х,аётимизни компьютер тех-никаси, ахборот технологиялари, Интернет, мобиль телефон алокасисиз тасаввур килиб булмайди»1.

СуFурталаш тизимидаги куп йиллик жах,он тажрибаси шуни курсатадики, ушбу фаолият иктисодиёт ривожланишида бе-восита ижобий таъсир курсатувчи асосий омиллардан биридир. Айнан сугурта ах-боротлари тизимини жорий этиш ва ун-даги жараёнларни самарали ахборот-лаштиришни йулга куйиш иктисодиётга жалб этилаётган инвестициялар х,ажмини купайтириш ва иктисодиётни окилона таркибий узгартириш учун молиявий маблаFларни максадли йуналтириш имко-нини беради ва бу, уз навбатида, мамла-катнинг иктисодий салох,иятини юксалти-ришга хизмат килади.

Хозирги кунда суFурта фаолиятининг функционал масалалари, яъни сугурта полисларининг сотилиш мониторингу суFурта мукофоти ва копламалари х,исобини юритиш, суFурта шартнома-лари назоратини олиб бориш каби ма-салаларни АКТ асосида тартибга солиш ва уларни ечиш, ушбу фаолиятнинг ах-

1 Кар имов И.А. Асосий вазифамиз — ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юк-салтиришдир. - Т.: 'Узбекистон', 2010. 46-б.

борот тизимларини шакллантиришда сугурта маълумотлари банки ва базалари-ни лойих,алаштириш тартибини АКТ ёрда-мида ишлаб чикиш х,амда уларнинг сама-радорлигини бах,олаш усулларини тако-миллаштириш масалаларини х,ал этиш бо-расида Microsoft, Oracle, SAP, IBM ва шу каби жах,оннинг катта компаниялари х,ам иш олиб бормокда. 1-жадвалда Microsoft, Oracle, SAP, IBM ва QlikTech компаниялари томонидан ишлаб чикилган ахборот тизимлари узаро солиштирилган.

Сугурта фаолияти масалаларини ечиш, сугурта компаниялари маълумотлар банки ва базаларини лойих,алаштириш, х,амда уларнинг самарадорлигини бах,олашда автоматлаштирилган аналитик ахборот тизимлари х,ар томонлама фойдаланувчи-лар диккатига сазовор булмокда.

Юкорида санаб утилган компаниялар-нинг автоматлаштирилган аналитик ахборот тизимлари универсал тизимлар булиб, улардан иктисодиётнинг ихтиёрий фаолият турида фойдаланиш мумкин. Биз била-мизки, сугурта фаолияти бошка сох,алар билан узвий боFл и к булганлиги сабабли, жуда мураккаб маълумотлар туплами билан ишлайди. Шу сабабли, сугурта ком-панияларида аналитик ахборот тизимла-ридан фойдаланиш компания маълумотлар базасини бошкариш, х,исоботлар тай-ёрлаш ва бизнес жараёнларини анализ

V_/

1-жадвал.

Компаниялар ахборот тизимлари

№ Тизим нoми Ишлаб чикарган компания номи Нapxи (АК.Ш дoллapидa) Афзaлликлapи

Kypcaткичлap тизими ва панели Мoбил вepcия Анализ килиш ва Xиcoбoтлap тaйёpлaш Тypли хилдаги мaълyмoтлap базааи билан ишлай oлиши

1. PowerPivot Microsoft 4QQQ мaвжyд мaвжyд мaвжyд SharePoint

2. Oracle BI Oracle 2QQQ мaвжyд мaвжyд мaвжyд Oracle

3. SAP BI SAP 5QQQ мaвжyд мaвжyд эмае мaвжyд Oracle MS SQL

4. IBM Cognos IBM 22QQ мaвжyд мaвжyд эмао мaвжyд Oracle SharePoint

5. QlikView QlikTech 135Q мaвжyд мaвжyд мaвжyд Oracle MS SQL SharePoint MS Access

1-диаграмма.

2008-2010 йилларда фойдаланувчиларнинг аналитик ахборот тизимларига булган талабининг усиш даражаси1

□ SAP

■ IBM

□ Oracle

□ Microsoft

■ QlikTech

2008-2009

килишда самарали восита х,исобланади. Хозирда жахоннинг куплаб суFурта ком-паниялари карорлар кабул килиш, даро-мадларини ошириш ва мижозлар билан алокаларни яхшилашда ахборот тизимла-ридан фойдаланиб келмокда.

Куйидаги 1-диаграммада 2008-2010 йилларда фойдаланувчиларнинг аналитик ахборот тизимларига булган талабининг усиш даражаси тасвирланган.

Бугунги кунда ахборот-коммуникация технологиялари ривожланиб боргани сари сугурта ахборот тизимларини иш-лаб чикувчилар сони кундан-кун ортиб бормокда.

1 MaH6a: Vendors Business Analytics Solutions with Vertical Views: Competitive Analysis. June 2011. - p.9.

2009-2010

Бизнинг фикримизча, сугурта компа-ниялари учун аналитик ахборот тизимларини ишлаб чикишда куйиладиган асосий талаблар куйидагилардан иборат булиши лозим:

- суFурта шартномаларини тузишда ахборот таъминотини фаоллаштириш;

- барча шартномалар буйича ягона маълумотлар базасига эга булиш;

- маълумотлардан факат рухсатнома асосида фойдаланишни таъминлаш;

- ишончли ахборотларга булган та-лабларни кондириш;

- ягона бизнес-мантик, суFурта опе-рациялари х,акидаги бошланFич маълумотлар х,акидаги ягона ахборотлар ба-засини шакллантириш ва компания-нинг барча бизнес-мух,итларида ягона

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

1-расм.

Сугурта аналитик ахборот тизимининг функционал тузилиши1

Сугурта компанияси веб сайти

1 г

Аналитик ахборот тизими

Сугурта хисоб-китоблари тизими

Сугурта шартномалари

ь

1^айта сугурталаш

Назорат ва бош^арув тащили

Ассистанс

Зарарларни тартибга солиш

Агентлар билан ишлаш

Сугурта махрулотларини тартибга солиш

СРМ-тизими

I

о. л с; я

X

го

:<и (0 О.

I

О. (О

Е

го

со ^

X о

К X

го с

£ я

I-

о.

сг о

Бош^арув ЕРР-тизими

Бухгалтерлик х,исоб-китоблари

Бизнес-та^лил

Оператив хисоб-китоб

Ходимларни боищариш

Корпоратив молияни бо1щариш

Электрон хужжат айланиш тизими

Молиявий х,исоб ва та>у1ил

Масофавий у^итиш тизими

Тизимни маъмурлаштириш

фойдаланувчи интерфейсининг мавжуд булишини таъминлаш;

- маълумотларнинг йукотилиши, ташки х,ужумлар, рухсат берилмаган ки-ришлар, узгартиришлар ва уFирланишдан х,имоялаш;

- бизнес-жараёнларни самарали назорат килиш ва маъмурлаштириш;

- бизнес-компаниялар бошкарилувчанлигини ошириш (ре-жалаштириш, мониторинг, назорат, бизнес-параметрларни тах,рир килишни кувватлаш).

1 Муаллиф тадкикотлари асосида ишлаб чикилган

СуFурта ахборот тизимлари ярати-лиш технологияси ва мавжуд имконият-лари билан бир-биридан фарк килсада, уларнинг умумий функционал тузилиши 1-расмда тасвирлангандай куринишда.

Аналитик платформаларни ишлаб чикишда кирувчи маълумотларни MS Access, MS SQL ва бошка маълумотлар ба-заларидан олишдан бошлаб фойдаланув-чига чикувчи ахборотни визуал тарзда турли хил диаграмма ва жадваллар асо-сида тасвирлашгача барчаси автоматлаш-тирилиб, ушбу тизим бошка тизимлардан куйидаги кушимча имкониятлар билан ажралиб туриши лозим:

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

V_/

□ бизнес-анализ учун кулай интерактив имкониятларга эга фойдаланувчи ин-терфейси;

□ ихтиёрий маълумотлар базасидан тезда маълумотларни бирлаштириш им-конияти;

□ маълумотларни ультразамонавий графика асосида тасвирлаш;

□ маълумотлар кидирувида ва анализ килишда Google концепцияси асоси-да амалга ошириш;

□ барча маълумотларни оператив хотирада саклаш оркали маълумотлар би-лан жуда тез ишлаш имконияти;

□ Интернетдан ихтиёрий веб браузер оркали уланиш;

□ iPhone, iPad ва Android учун мобил версиялар х,ам мавжудлиги.

СуFурта компаниясида аналитик ахбо-рот тизимларини куллаш оркали Oracle, SAP, Salesforce.com, Business Objects, Cognos, Hyperion, SQL Server, MySQL, 1С ёки Excel каби маълумотлар базасидан маълумотларни туплаш ва кайта иш-лашни тез ва осон амалга ошириш мум-кин. СуFурта ахборот тизимларининг юкорида санаб утилган барча маълумот-лар базасини бошкариш тизимлари билан кийинчиликларсиз ишлай олиши суFурта компаниясидаги барча кичик тизимларни бирлаштириб, ягона аналитик ахборот ти-зимини яратишга имкон беради.

Ахборот тизимларида маълумотларни турли хилдаги диаграммалар, жадваллар ва бошка турдаги графиклар куринишида тасвирлаш, маълумотларни тах,лил этиш-ни бир неча баробарга осонлаштиради.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

СуFурта компанияси учун ахборот ти-зимини In-Memory архитектураси асоси-да яратиш оркали, барча кайта ишлана-ётган маълумотларни оператив хотирада саклаб, тизимнинг ишлаш тезлигини бир неча баробарга ошириш мумкин. Бунда керакли маълумотни кидириш жараёнида каттик дискка мурожаатларни бир неча маротаба камайтириб, бизнес-тах,лил вактида маълумотларни кидириш, кайта ишлаш ва х,ужжатларни тайёрлаш учун ке-тадиган вактни тежаш имконини беради.

Ахборот тизимининг мобил версия-си х,ам ишлаб чикилиши, бу тизимига за-монавий мобил курилмалар iPhone, i Pad,

Android ва BlackBerry оркали ихтиёрий вактда дунёнинг ихтиёрий жойидан ки-риш имконияти яратилади. Иш жойига бундай эркин кира олиш имконияти фой-даланувчиларга маълумотларни интерактив тах,лил этиш имкониятини беради.

Сугурта компанияларида ахборот тизи-мидан фойдаланиш оркали компаниянинг х,ар бир ходими уз иловаларини х,осил килиб, ходимлар уз бизнес Fояларини амалга ошириши ва муаммоларга бирга-ликда ечим топишлари мумкин. Бу билан компания ходимларининг иш унумдор-лиги бир неча баробарга оширилади. Ахборот тизимидаги бизнес-анализ модули оркали компания филиалларидаги маълумотларни х,ам назорат килиши мумкин. Бунда филиаллар Google харитасида тас-вирланади ва керакли филиални харита-дан танлаганингизда унинг барча маълу-мотлари фойдаланувчига тасвирлаб бе-рилади.

Шу билан бирга, сугурта компанияла-ри ахборот тизимларидан фойдаланиш оркали куйидаги кушимча натижаларга эришадилар:

□ мижозлар билан ишлашда ва сугурта портфелларини сотилишида юкори натижаларга эришилади;

□ АТ-лойих,аларни бошкаришни осонлаштирилади;

□ барча фойдаланувчилар учун маълумотлар базасига алох,ида рухсатнома берилади;

□ компания ходимлари уртасида аналитик ахборотларни узатиш самарадорли-гини оширилади;

□ ташки х,исоботларни сифатли тайёрлаш учун катта х,ажмдаги маълумотларни алох,ида анализ килиш имкони булади;

□ мижозларга хизмат курсатиш вактида пайдо булган саволларга тезда жавоб топиш ва бошкарув карорларини кабул килишни осонлаштиради;

□ х,исоботларни тезда олиш ва назорат учун айни вактдаги мах,сулот сотили-ши, х,амда бозор узгариши х,акидаги ахборотларни кайта ишлаш оркали компаниянинг бизнес самарадорлигини оширила-ди.

Сугурта компанияларида зарарларни камайтириш учун жуда яхши восита ахбо-

рот тизимлари х,исобланади. CyFypTa фа-олиятида ахборот тизимидан фойдала-ниш оркали зарарларни х,исоблашда ва бошкаришда эксперт даражасида булиш мумкин. Тизим берадиган тезкор маълу-мотлар асосида туFри карор кабул килиб, бизнесда юкори натижаларни кулга кири-тилади.

Узбекистон сyFyрта компанияларида аналитик ахборот тизимларидан фойда-ланиш натижасида компаниялар юкори даражали фойдаланувчи интерфейси ва маълумотларни визуал тасвирлаш оркали уз бизнес жараёнларини тахлил этиш-да, х,амда компания бошкарувида юкори иктисодий самарадорликка эришиш би-лан биргаликда куйидаги кушимча имко-ниятларга х,ам эга буладилар:

□ Жуда тез ривожланиб бораётган компаниялар тизимдан фойдаланиш жа-раёнида тизимни такомиллаштириш учун жуда кам вакт ва ишчи кучи талаб этила-ди.

□ Мижозлар билан ишлашда ва сугурта портфелларини сотишда юкори самарадорликка эришилади.

□ Ички ва ташки бизнес фойдаланув-чилар учун компания маълумотларидан фойдаланишга алох,ида х,укукларни бел-гилаш мумкин.

□ Аналитик маълумотлар компания ходимларига уз вактида етиб борганлиги сабабли ходимларнинг иш унумдорлиги бир неча баробарга ошади.

□ Компания х,исоботларини тайёр-лаш ва куп вакт талаб этувчи маълумотларни куриб чикиш жараёнлари автомат-лаштирилади.

□ Юкори сифатли х,исоботларни тай-ёрлаш учун катта х,ажмдаги маълумотлар-

ни х,ам майда деталларга ажратган х,олда анализ килиш имкони булади.

□ Мижозларга хизмат курсатиш ва бошкарув карорларини кабул килишда пайдо булган саволларга тезда жавоб то-пиш мумкин.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, сyFyрта компаниясида жуда катта хажм-даги ва мураккаб маълумотлар базаси билан иш олиб борилиши сабабли, жуда куп холларда сугурта ахборот тизимларидан жуда эх,тиёткорлик билан фойдаланила-ди. Компания ахборот технологиялари ин-фраструктурасида биттагина оддий хато х,ам компания бошкарувида камчиликлар келтириб чикариши ва х,атто компания-ни бозордан чикиб кетишига х,ам сабаб булиши мумкин. Хозирги вактда сифатли бошкарувни амалга ошириш энг асо-сий масалалардан бири булиб колмокда. Бунинг учун ихтиёрий сугурта компани-яси учун маълумотларни кайта ишлаш, тах,лил килиш ва айни дамдаги даромад ва харажатлар х,исобини, ходимлар мони-торингини олиб бориш учун махсус ахборот тизими керак. Ушбу ахборот тизими-ни сугурта компаниясининг ахборот технологиялари департаменти томонидан х,ам ишлаб чикиш мумкин. Биз юкорида куриб чиккан ахборот тизими лойих,аси асосида ишлаб чикиш ва ундан фойдаланиш оркали компания 2-3 ойда керак-ли натижага эриша олади ва бунинг учун ортикча молиявий харажатлар талаб этил-майди. Бундан ташкари, Google, Facebook ва Apple технологиялари билан биргаликда ишлай олиши фойдаланувчиларга компания бошкарувида узига хос имконият-лар яратиб беради.

Afla6weT^ap pyuxaTM:

1. KapiiMOB M.A. Acocum Ba3ii$aMM3 - BaTaHUMU3 TapaKKueTU Ba xa-nK,i/iMU3 ^apoBOH-nunimu aHaga WKca^Tupumflup. - T.: 'y36eKiiCTOH', 2010. 46-6.

2. Py3ieB A.O. "CyFypTa $ao.niimTMAa ax6opoT коммунuкaцufl TexHO.nonim.na-pugaH ^OMfla^aHum xapaeH^apiHi TaKOMum-nawTupuw". HOM3OA^UK guccepTa-цuflсu. - T.: 2012.

3. Vendors Business Analytics Solutions with Vertical Views: Competitive Analysis. June 2011. - p.9.

4. "Mн$оpмaцмоннble TexHO-norrnu CTpaxoBoro pbiHKa" npo^eccuoHa^bHWM xypHa^ O TexHO-norumx CTpaxoBoro pbiHKa. №3. MocKBa. 2011

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.