Научная статья на тему 'БУГУНГИ ЗАМОНАВИЙ ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА МУЛОҲАЗАЛАР'

БУГУНГИ ЗАМОНАВИЙ ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА МУЛОҲАЗАЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

198
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Зарар етказманг” / “Доктор-файласуф” / “Пандемия” / биоахлоқ / компетентлик / “Шифокор-бемор” / трафарентацион / рақамлаштириш / диагноз қўйиш.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Дилдор Ғаппоровна Сатторова

Инсон томонидан атрофдаги дунёни ўрганишнинг тубдан янги парадигмаси ,униилмий -техникавий тараққиёт шароитида сақлаш,шу жумладан инсон саломатлигинисақлаш ,шу қаторида фаол ривожланаётган илмий соҳа бўлган замонавий биоэтикани кўплаб йўналишлари ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУГУНГИ ЗАМОНАВИЙ ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА МУЛОҲАЗАЛАР»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-165-169

БУГУНГИ ЗАМОНАВИЙ ТИББИЁТДА БИОЭТИКА: МУАММОЛАР,

ЗИДДИЯТЛАР ВА МУЛОХДЗАЛАР

Дилдор Гаппоровна Сатторова

Тошкент Давлат Стоматология Институти Биоэтика курси билан Ижтимоий фанлар кафедраси мудири ф.ф.н., доцент

Инсон томонидан атрофдаги дунёни урганишнинг тубдан янги парадигмаси ,униилмий -техникавий тараккиёт шароитида сакдаш,шу жумладан инсон саломатлигинисаклаш ,шу каторида фаол ривожланаётган илмий соха булган замонавий биоэтикани куплаб йуналишлари ёритилган .

Таянч сузлар: "Зарар етказманг", "Доктор-файласуф", "Пандемия", биоахлок, компетентлик, "Шифокор-бемор", трафарентацион, ракамлаштириш, диагноз куйиш.

Бугунги кунда бутун дунёда хаётда, жамиятнинг турли сохаларида биоахлок коидаларига амал килиш буйича бахслар кетмокда. Тиббий биоэтика (лот. Ыое^ка, грекчада bioethika-ахлок)- ахлокий меёрлар ва тиббий ходимларнинг касбий мажбуриятларини бажаришда узини тутиш тамойиллари тупламидир.

Илк маротаба биоэтика тушунчасини 1927 йили Фриц Жахр тилга олган булса, 1969 йили америкалик онколог ва биокимёгар В.Поттер уни муомалага киритди. Ван Ренсселер Поттер узининг "Биоэтика - келажакка куприк" номли асарида "Яшаб колиш илми нафакат оддий фан сифатида урганилиши, балки узида биологик билим ва умуминсоний кадриятларни бирлаштирган янги донолик булиши лозим. Шу сабабли мазкур йуналишни биоэтика, деб аташни таклиф этаман", - деган. 1999 йили Косто-Рикада биоэтика масалаларига багишланган анжуманда В.Поттер нутк сузлар экан, "Мен барчангиздан биоахлокни масъулият, компетентлик талаб килувчи хамда барча маданиятларни узида мужассам этган ва гуманизмни таргиб этаётган янги этика таълимоти сифатида кабул килишингизни сурардим", деди.

Буддизм тарихи буйича мутахассис Накамура Хадзимэ уз ишида биоэтика муаммоси буйича бир неча бор тухталиб утган. Тор тушунчада биоэтика шифокор ва бемор уртасидаги

АННОТАЦИЯ

www.tsdi.uz

May 12, 2022

www.tma.uz

муносабатлар булса, кенг маънода у ижтимоий, экологик, тиббий ва ижтимоий-хукукий муносабатларни камраб олади.

Форс доктори Абу Бакр ар Рози (865-925 й.й.) узини тиббиётга багишлаган инсон, аввало, укимишли, камтарин, росгуй ва инсонпарвар булиши кераклигини ёзган. Бундан ташкари, у хар кандай масаланинг чукур урганиб, окилона даволовчи булиши керак.

Ибн-Синонинг куйидаги сузлари хам катта ахамиятга эга: Х,ар бир инсон шахсан узига хос хусусиятга эга. Шифокорда лочиннинг кузи, киз боланинг куллари, илоннинг донолиги ва шернинг юраги булиши керак.

Гиппократ айтадики- "Одамларга мухаббат бор жойда, сизнинг санъатингизга мухаббат бор", "Зарар етказманг", "Доктор-файласуф каби Худога ухшайди" -дейди.

Парацельс: "Врачнинг кучи -унинг калбида, тиббиётнинг энг асосий дориси-бу севги"-деган.

Айтиш жоизки биоэтика масалаларини факатгина шифокорларгина урганмай, хозирда экологлар, биологлар, файласуфлар, диншунослар, психологлар, социологлар, хукукшунослар, сиёсатчилар ва бошкалар хам мавжуд биоэтик муаммоларни хал этишда фаол катнашишмокда. Демак биоэтика фанлараро феномен булиб, тиббиётнинг жадал ривожи инсоният олдида зудлик билан ечилиши лозим булган муаммоларни келтириб чикармокда. Бу эса барча касбдаги одамларни бирлашишга чакирди. Шуни инобатга олган холда ТДСИ Ижтимоий фанлар кафедрасида хам бу фан булажак шифокорларга утила бошлади . 2021 йилдан кафедра номи Ижтимоий фанлар биоэтика курси билан кафедраси деб номланди.Биоэтикани фалсафий жихатдан талкин килиш ва шифокорларни мехр-мухаббат рухида , беморга рухий озика бериш .шу каторида инсон хаётини мухим омиллигини англаш оркали сингдиришдан иборатдир.

Хрзирги вактда инсонлар ва беморларга малакали тиббий ёрдам даражаси доимо усиб бормокда, даволаш ва диагностика буйича энг янги технологиялар кулланилмокда. Бирок, тиббиётнинг ушбу сохадаги тараккиёти фонида зиддиятли вазиятлар ва муаммолар купайиши хам кузатилмокда. Шу сабабли, инсон муносабатларининг ушбу сохасини тахлил килиш, асосий зиддиятларни ва мумкин булган йулларни аниклаш ва уларни енгиб утиш зарур.

Узаро зиддиятлар жуда кенг таркалган, улар ижтимоий хаётнинг барча даражаларида ва барча сохаларида руй беради. Бу томонларнинг очик карама-каршилигига

166

асосланган ижтимоий таъсир утказиш турларидан бири булиб, у узини турли шаклларида намоён килиши мумкин.

Зиддиятлар ва можароларнинг мохияти ва жамиятдаги роли тугрисида турли хил талкинлар мавжуд, уларнинг сабабларини аниклашда турли хил ёндошувлар аникланган. Можароларнниг асосий сабаблари моддий ресурс, кувват кучлари, киймат йуналишллари булиши мумкин. Конфликт субъектлари ва иштирокчилари алохида одамлар, турли хил ижтимоий гурухлар ва ташкилотлардир. Зиддиятларни узига хос тузилмалари, ривожланиш мантики, боскичлари бор, уларни хал килишнинг турли усуллари ишлаб чикилган.

Согликни саклаш сохасида зиддиятлар умумий куринишга ва узига хос хусусиятларга эга. Уларни аниклаш ва тахлил килиш ушбу ишнинг максадини ташкил килди. Бу шунчаки назарий урганиш булмасдан, айни пайтда амалий ахамиятга хам эга. Бу биринчидан, имкон кадар низолардан кочиш, агар улар содир булса, ушбу холатда узини тутиш, уларни кандай хал килишни билишни, иккинчидан низонинг ижобий функциясини фаоллаштиришдан иборат.

Бу уринда жуда куплаб муаммолар хозирги кунда тупланиб колган. Тиббиётдаги зиддият ва муаммолар турли хил ва турли даражаларда булиши мумкин: Ушбу муаммолар: 1) "Согликни саклаш тизими-жамият"; 2) "Согликни саклаш бошкармаси - тиббиёт ходимлари"; 3) "Шифокор-бемор"; 4) "Шифокор - бемор кариндошлари"; 5) "Шифокор-шифокор"; 6) "Бемор-бемор" ва бошкалар.

Согликни саклаш даражасида зиддиятларни келиб чикиши мумкин булган асосий карама-каршиликлар согликни саклашни ривожлантиришнинг яхлит ва изчил концепциясини йуклиги, согликни саклаш тизимини етарли даражада молиялаштириш ва моддий техника таъминотидир. Хозирги "Пандемия" даврида бу зиддият яккол кузга ташланиб колди. Албатта Давлатимиз бу борада етарли даражада ишларни олиб бормокда. Хозиргача касалхоналарни таъминотига эътибор панжа орасидан каралган эди. Бу холатларни хам урганилиб, тегишли амаллар бажарилмокда. Юкоридаги зиддиятларни купчиллиги дори-дармонларни етишмаслиги, айрим участка касалхоналарини ёпилиши, шифокорларни ойлик маошларини пастлиги туфайли уларини кушимча даромад излашга мажбур булиши натижасида, иш сифатини пасайиши ва "Шифокор-бемор" муносабати буйича хизматлар сифатидан норозилигини келтириб чикаради. Ушбу мисол бир даражадаги низони кандай килиб иккинчи даражага утишини курсатади.

167

Тиббиёт ходимлари профессионал фаолиятлари давомида купрок "Шифокор-бемор", "Шифокор-шифокор" каби зиддият ва муаммоларга дуч келади. Улар фикрлар, карашлар, манфаатлар ва кутишлар тукнашувига асосланади. Масалан "Шифокор-бемор" мажбуриятларини сифатсиз бажарилиши натижасида юзага келиши мумкин.

Хрзирги кунда сир эмас тиббиёт ходимларига нисбатан тазийклар булиб турибди, бунинг натижасида айрим шифокорлар жарохатлар хам олмокда. Бундан ташкари тиббиёт ходимларига нисбатан ишончсизлик хам пайдо булмокда.

Тиббиёт ходими уз ишига виждонан ёндошуви биндай зиддиятларни олдини олиши мумкин. Бундай зиддиятлар шифокорни билимсизлиги туфайли хам келиб чикиши мумкин. Бундан ташкари уз вактида бемордан хабар олмаслик, нотугри диагноз куйиш, нотугри даволаш кабилар жуда калис холатларни келтириб чикариши мумкин. Бундай муносабатлар салбий хис туйгулар, норозилик, душманлик билан боглик булиши мумкин. Албатта, бундай реакция вазиятни ва можарони хал килишни мураккаблаштиради, чунки бу холда зиддият уз-узи оклашдир.

Беморларнинг зиддиятли хатти-харакатларига психологик хусусиятлардан ташкари ёши, маълумоти, нотинч шахсий хаёти каби ижтимоий омиллар хам таъсир килади. Шундай килиб беморларнинг даромадларининг паст даражаси пуллик тиббий ёрдам турларини олиш ва сифатли дорилар билан даволаниш имкониятларини чеклайди.

Шифокор ва бемор уртасидаги узаро богликлик муаммоси сифатида карама-каршиликлар тобора купрок согликни саклаш тизими диккат марказида булиб келмокда. Бу нафакат тиббий ёрдамнинг сифати тиббиёт ходимларирнинг етарлича эътибор бермаслиги ёки согликни саклаш тизимидаги бошка камчиликлар билан боглик. Бу куп жихатдан ахолининг курсатилаётган тиббий хизмат сифатига булган талабининг усиши ва бунда шифокорнинг роли билан боглик. Буларнинг барчаси замонавий жамиятда согликни саклаш муассалари ролининг узгариши билан бирга, шифокор ва бемор уртасидаги муносабатлар сифат жихатидан янги боскичга кутарилади.

Юкоридаги зиддиятларни олдини олиш максадида биоэтикани ахоли уртасида таргибот-ташвикот ишларини олиб бориш ва тегишли трафарентацион ишларни хам олиб бориш зарур. Шу уринда таъкидлаш жоизки, биоэтикани тиббиёт олий таълим муассаларида урганибгина колмасдан бошка фанлар

168

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-165-169

таркибида хам урганиш жоиздир. Масалан, мактабдан бошлаб биоахлок коидаларини тушинтириб берувчи фан укув дастурига киритилиши ва укитилиши зарурати пайдо булмокда. Чунки бу инсон саломатлиги, унинг хак-хукуклари ва бошкалар билан богликдир. Бундан ташкари касалликларнинг тури, тарихи ва терапияси буйича статистик маълумотларни туплаш, яъни ракамлаштириш ишларини олиб бориш зарур. Бу касалликларга тугри диагноз куйиш ва тугри даволаш ишларида кул келади. Шу билан бирга шифокорларни малака ошириш ва кайта тайёрлар курсларида замонавий тиббиётда биоэтика фани укитилиши максадга мувофикдир.

Шундай килиб, согликни саклаш сохасидаги зиддиятлар узини макро- ва микро- даражаларда шу жумладан шифокор ва беморнинг шахслараро тузилишини намоён килиши мумкин. Тиббиёт илми ва согликни саклаш тизимини ривожланиши билан ушбу сохадаги одамлар уртасидаги муносабатлар янада мураккаблашади. Улар хал килишини талаб киладиган янги муаммолар ва карама-каршиликлар пайдо булади. Факат шу асосда янада ривожланиш ва тиббиётни такомиллашишига олиб келади.

REFERENCES

1. Седова Н.Н. Правовые основы биоэтики. - М., 2004. - С. 66.

2. Седова Н.Н. Правовые основы биоэтики. - М., 2004. - С. 38.

3. Куницына, В.Н. Межличностное общение/ В.Н. Куницына, Н. В. Казаринова, В. М. Погольша. - СПб: Питер, 2001.

4. Социальная работа: Введение в профессиональную деятельность. Отв.ред. А.А. Козлов - М., 2005. - С.215.

5. Ясько Б.А. Психология личности и труда врача. Курс лекций / - Москва: Феникс, 2005. - С. 304.

6. Полякова, Р.В. Взаимоотношения врач - больной. Этические проблемы / Р.В. Полякова, Маршалко О.И. // Современные проблемы науки и образования. - 2012. - № 6.

7. Мухамедова З.М. Биоэтика дарслик. - Тошкент, 2021. - Б.3-6.

8. МухамедоваЗ.М., Умирзакова Н.А .Укув кулланма. - Тошкент, 2021.

9. Annals of the Romanian Society for Cell Biology Mukhamedova Zamira Mukhamedzhanovna, Umirzakova Nargiza Akmalovna, Karabaev Sanjar Abdusamatovich, Sattarova Dildor Gapparovna, Umarova

Dilorom Arifovna, Khudaibergenova Patma Tashpulatovna. -

www.tsdi.uz

С.125-133

May 12, 2022

www.tma.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.